1
İNSAN VE TOPLUM SAĞLIĞI
İnsan ve Toplum Sağlığı “Koruyucu sağlık hizmetleri, sağlık yönetimi, birinci basamak tedavi edici sağlık hizmetleri, tıp tarihi ve etiği, temel biyoistatistik, epidemiyoloji ve tıp eğitimi” temelli İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi (İKÇÜTF) mezuniyet öncesi tıp eğitimi programının 3 ana alanından biridir. İKÇÜTF bu alandaki eğitimini Ulusal Çekirdek Eğitim Programı (UÇEP) 2020 temelli olarak güncelleştirmiş ve saha uygulamaları ve pratik ders yönünden güçlendirmiştir.
Çağdaş sağlık anlayışının gereği olark tüm mezunlarına koruyucu sağlık hizmetleri ve birinci basamak hizmetlerini sunmanın öncelikli bir hekim görevi olduğunu, toplum sağlığını geliştirmek için hazırlanan sağlığın geliştirilmesi programlarında planlayıcı, uygulayıcı ve değerlendirici olacak hekimlerin yetiştirilmesi için verilen ders UÇEP 2020’nin Yetkinlik 2.2 Sağlık Savunucusu alanını karşılamaktadır. Yekinlik 2.2’de karşılanması istenen ve İTS 101-201 ve 301 dersleri ile karşılanan yeterlikler şöyledir:
“Yeterlik 2.2.1. Toplum sağlığının korunması ve geliştirilmesi için, sosyal güvenirlik ve sosyal yükümlülük kavramlarını göz önünde bulundurarak, sağlık hizmet sunumunu geliştirmeyi savunur. Yeterlik 2.2.2. Sağlığın korunması ve geliştirilmesi için birey ve toplum sağlığı ile ilgili hizmet sunumu, eğitim ve danışmanlık süreçlerinitüm bileşenler ile işbirliği içinde planlayabilir ve yürütebilir. Yeterlik 2.2.3. Sağlık politikalarının ve uygulamalarının birey ve toplum sağlık göstergelerine etkisini değerlendirir ve sağlık hizmetleri kalitesinin artırılmasını savunur.
Yeterlik 2.2.4. Hekim kendi fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden sağlığını korumaya ve geliştirilmesine önem verir, bunun için gerekenleri yapar.” [1]
İKÇÜTF İTS programını yapılandırmıştır. Bu programın 4 temel bileşeni vardır. Bunlar:
• İnsan sağlığını koruma ve geliştirme (Prevention and promotion of human health)
• Kanıta dayalı tıp (Evidence-based medicine).
• Profesyonellik, etik, hukuk (Professionalism, ethics, law)
• Bilimsel araştırma yöntemleri, biyoistatistik (Scientific research, biostatistics)
İKÇÜTF müfredatında “İTS” alanındaki yeterlilikler
Bu alana ait yeterlilikler İKÇÜTF mezuniyet öncesi tıp eğitiminin yedi temel yeterliliğinin
“Sağlık Hizmeti Sunucusu” ve “İletişimci” başlıkları altında tanımlanmıştır.
İKÇÜTF mezunları hastaların bakış açılarını, gereksinimlerini, değerlerini ve konforunu gözeterek birinci basamak düzeyinde yetkin tıbbi bakım sağlarlar. Tıbbi bakım; hastayla
2 etkin iletişim kurma, öykü alma, fizik bakı (muayene) gerçekleştirme, tanı koyma, tedavi planlama ve yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik öneri ve uygulamaları kapsar. Bunlar, aksi belirtilmedikçe, Ulusal Çekirdek Eğitim Programında (UÇEP-2020) tanımlanan kapsamda ele alınmalı ve değerlendirilmelidir.
Yukarıdaki “yetkin” ifadesi bir işin doğru, güvenli, bütüncül ve zamanında yapılmasını tanımlamaktadır.
1. Hasta ile etkileşimde bulunduğu fiziksel ortamı hastanın konforu, mahremiyeti, onuru ve güvenliği açısından uygun hale getirebilmelidir.
2. Hasta ile dil, inanç, ırk ve kültürel özelliklere saygı, empati ve özen temelinde şekillenen güvene dayalı ve etkin bir iletişim kurabilmelidir.
3. Hasta ve hasta yakınları ile iletişim kurarken tıbbi jargondan kaçınıp, anlaşılır bir dil kullanabilmelidir.
4. Hastalardan ve/veya bakıcılarından doğru ve eksiksiz öykü alabilmeli; bunları düzenli, anlaşılır biçimde kaydedebilmelidir.
5. Öykü ve fizik bakı bulgularından yola çıkarak ayırıcı tanıya yönelik hipotezler oluşturabilmeli ve bunları öncelik sırasına koyabilmelidir.
6. Hipotezleri kanıtlamak ya da dışlamaya yönelik tanısal incelemelerin, bunların güvenilirliğini, risklerini, sonuçlanma süresini ve maliyetini göz önüne alarak, istemini yapabilmeli ve sonuçlarını doğru biçimde yorumlayabilmelidir.
7. Hastaların fizik bakılarını ve mental durum değerlendirmelerini doğru ve eksiksiz yapabilmeli; bulgularını düzenli, anlaşılır biçimde kaydedebilmelidir.
8. Temel girişimsel ve girişimsel olmayan uygulamaları yetkin biçimde gerçekleştirebilmelidir.
9. Girişimsel uygulamaları hastanın konforunu gözeterek, hastayı bilgilendirerek, evrensel güvenlik önlemlerini alarak ve steril teknik kullanarak gerçekleştirebilmelidir.
10. Tıbbi uygulamaların risklerini değerlendirebilmeli ve riskleri ortadan kaldıracak / en aza indirecek önlemleri alabilmelidir.
11. Sık görülen hastalıklar/durumlara yönelik olarak hasta için en uygun (güvenli, etkili ve etkin) tedaviyi planlayıp, yürütebilmelidir.
12. Hastaları prognoz, tanısal testler ve tedavinin olası yan etkileri hakkında bilgilendirebilmelidir.
3 13. Hasta ve yakınlarını ciddi, hassas ve zor konularda empatik ve etkin biçimde
bilgilendirebilmelidir.
14. Yaşam biçimi değişiklikleri gerektiren obezite, diyabet, esansiyel hipertansiyon, vb hastalık ve durumlara yönelik tedavi/iyileşme seçeneklerini hastalar ve aileleri ile birlikte değerlendirerek ortak kararlar alınmasını sağlayabilmelidir.
15. Kişilere sağlıklarını koruyacak ve geliştirecek yaşlarına uygun, kanıta-dayalı öneriler sunabilmelidir.
16. Hastaların ızdırabını azaltmak için ağrıyı dindirmenin önemini bilmeli ve ağrı tedavisinin temel yöntemlerini etkin biçimde uygulayabilmelidir.
17. Tıbbi kararlarını kanıta dayalı ve etik ilkeler doğrultusunda verebilmelidir.
Kararlarında yasal düzenlemeleri, hastanın psikososyal ve kültürel özelliklerini göz önüne alabilmelidir.
18. Hastaların, diğer hekimlerin ve sağlık çalışanlarının değerleri, önyargıları ya da bakış açılarının güvenli ve nitelikli hasta hizmeti verilmesinin önünde engel olması muhtemel durumları değerlendirebilmeli ve gerektiğinde hastaya yaklaşımı değiştirebilmelidir.
19. Anlaşmazlıkları, çatışmaları ve duygu yüklü konuşmaları yönetebilmelidir.
20. Hasta bakımında birlikte çalıştığı meslektaşları ve diğer sağlık çalışanları ile saygıya dayalı, yapıcı, açık bir iletişim kurabilmelidir.
21. Hasta bilgilerini, hastanın probleminin/durumunun doğru biçimde değerlendirilebilmesi için hatasız, eksiksiz, anlaşılır ve yapılandırılmış biçimde hasta dosyasına aktarabilmelidir.
22. Hasta verilerini yazılı ve sözlü olarak doğru ve etkin biçimde meslektaşlarına ve diğer sağlık çalışanlarına aktarabilmelidir.
23. Hastaların, hasta yakınlarının, meslektaşlarının ve diğer sağlık çalışanlarının eğitimine katkı verebilmelidir.
Amaçlar
İTS programı ile öğrencilerin;
- Hastalık ve sağlık kavramlarını anlamaları, toplumu tanımaları (coğrafik, demografik, sosyal, ekonomik, kültürel özellikler ve sağlık düzeyi, sağlık düzeyi göstergeleri), - Temel sağlık hizmetleri ile ilgili kavramları (birincil, ikincil, üçüncül koruma
kavramları, halk sağlığı, toplum hekimliği, sosyal tıp, sosyal tıp ilkeleri) tanımaları, - Türkiye’de sağlık sisteminin yapısını anlamaları,
4 - Tıp tarihinin temel konularını, genel etik ilke ve değerleri fark etmeleri, etik karar verme
basamaklarının sistematiğini kavramaları,
- Bilimsel araştırma yöntemleri, biyoistatistik vb. temel konuları tanımlayabilmeleri, literatür tarayabilmeleri, derleme türünde bir makale yazma becerisi kazanabilmeleri ve bir makaleyi okuyarak değerlendirme yapabilmeleri,
- İnsanı fiziksel, sosyal ve biyolojik çevresiyle bir bütün olarak ele alabilen bir görüşle koruyucu sağlık hizmetlerini, toplum sağlığını, toplumun sağlık sorunlarını analitik bakış açısıyla değerlendirebilmek amacıyla; sağlığı koruma ve geliştirme, kanıta dayalı tıp, profesyonellik, etik ve hukuk konularını kavramaları ve toplulukların sağlık sorunlarını fark etmeleri,
- Yaşam tarzının sağlık ile ilişkisini kavramaları, risk değerlendirmesi yaparak korunma yollarını geliştirme konusunda düşünce geliştirmeleri, sağlığı geliştirmek üzere yaşam değişikliklerinin önemini kavramaları, saha çalışmaları ile sağlık konusunda toplumun eğitilmesinin pratiğini yaparak önemini öğrenmeleri, sağlık kurum/kuruluş ziyaretleri ile sağlık hizmet sunumunu gözlemeleri,
- Genel etik ilke ve değerleri fark etmeleri, etik karar verme basamaklarının sistematiğini kavramaları amaçlanmaktadır.
- Tıp hekimliği mesleğinin icrasında toplum sağlığı anlayışını öncelemeleri, Koruyucu sağlık hizmetlerinin öncelikli olduğu düşüncesiyle sağlık hizmetlerini planlayabilmeleri, Sağlık hizmetlerini yönetebilecek temel becerileri kazanmaları, Topluma yönelik temel halk sağlığı uygularını planlayıp, sahada uygulayacak ekibin bir üyesi olabilecek beceriler kazanmaları, İş sağlığına yönelik temel kavramları açıklayabilmeleri, Profesyonalizmi tanımlayabilmeleri amaçlanmaktadır.
İTS Programının Öğrenme Çıktıları İTS programının öğrenme çıktıları:
(i) Sağlığı etkileyen faktörleri sıralayarak açıklayabilecektir.
(ii) Toplumun sağlık düzeyi göstergelerini sıralayabileceklerdir.
(iii)Coğrafik, demografik, sosyal, ekonomik, kültürel özelliklere ilişkin veriler ile sağlık düzeyi göstergelerini ilişkilendirebilecektir.
(iv) Temel sağlık hizmetlerine yönelik kavramları açıklayabilecektir.
(v) Türkiye’de sağlık sisteminin organizasyonunu tanımlayabilecektir.
5 (vi) Tıbbın tarihsel gelişimi ve hekimlik mesleğinin profesyonel özelliklerini
tanımlayabilecektir.
(vii) Evrensel etik ilkeler ile ilgili uluslararası sözleşmelerin kapsamlarını ana hatları ile tanımlayabilecektir.
(viii) Literatür tarayabilecektir.
(ix) Derleme türünde bir makale yazma becerisi kazanacaktır.
(x) Bilimsel bir makaleyi eleştirel değerlendirebilecektir.
(xi) Topluma yönelik temel halk sağlığı uygulamalarını planlayıp, sahada uygulayacak ekibin bir üyesi olabilecek beceriler kazanacak,
(xii) İnsanı ana rahminden ölüme dek hayatın her evresinde ayrı ayrı ele alarak, temel sağlık gereksinimleri belirleyebilecek,
(xiii) Yaşam tarzı değişikliklerinin sağlığa etkilerini açıklayabilecek, (xiv) Çevre sağlığının insan ve toplum için önemini açıklayabilecek,
(xv) Bulaşıcı hastalıkların kontrolü için yapılan çalışmaları açıklayabilecek
(xvi)
Genel etik ilke ve değerleri tanımlayabilecek, etik karar verme basamaklarını sıralayabilecek,(xvii) Bir araştırma planlayarak, etik kurul onayı alabilecektir.
(xviii) Bir bilimsel araştırmayı planlayıp, uygulayıp, rapor haline getirebilecektir.
(xix) Topluma yönelik temel halk sağlığı uygulamalarını planlayıp, sahada uygulayacak ekibin bir üyesi olabilecek beceriler kazanacak,
İTS Programının işleyişi:
Bu başlık altında programın program sistematiği, eğitim yöntemleri, eğitim ortamları ve ölçme-değerlendirme esasları tanımlanmaktadır.
İşleyiş:
İTS programı evreler boyunca kurullara entegre bir biçimde tasarlanmıştır.
Programın kuramsal konuları anfi sunumlarında (pandemi koşullarında online) ele alınacaktır.
Uygulamalar ise “Panel, Uygulama (Proje-Ödev)” dersi şeklinde gerçekleştirilecektir.
6 Uygulama (Proje-Ödev) dersleri öğrenci gruplarına atanan danışman öğretim üyelerinin rehberliğinde İTS101 için bir derleme yazımı, İTS201 için bir etik kurul onayı alma ve İTS301 için bir bilimsel araştırmayı gerçekleştirme olarak yürütülmektedir.
Programın tasarımındaki ana ögeler şunlardır:
• Ağırlığı ilk üç yılda olan ancak altı yıla yayılan, yatay ve dikey entegre program.
• Sunumlarla desteklenen kuramsal ve uygulamalı eğitim
• Uygulama (Proje-Ödev) dersleri
• Yıl boyunca eğiticiler ile birebir çalışma fırsatı
• Kurul sınavlarına entegre biçimlendirici (formative) değerlendirme yöntemi.
• Uygulama (Proje-Ödev) dersleri değerlendirme yöntemi.
Değerlendirme
İTS101, 201 ve 301 teorik dersleri işlendiği Dönem ve Kurul’un sonunda yapılacak olan Kurul sınavları ile Final ve Bütünleme sınavlarında ders saati ağırlığınca hazırlanmış olan sorular ile değerlendirilir. Teorik değerlendirme için çoktan seçmeli test soruları tercih edilir.
Uygulama (Proje-Ödev) dersleri eğitim-öğretim yılının başında belirlenmiş olan değerlendirme kriterlerine göre danışman öğretim üyeleri tarafından yapılır. İTS Koordinatörlüğü ara değerlendirmeler ve son değerlendirmede öğretim üyeleri arasında değerlendiriler arası standardizasyon için çalışır. Uygulama (Proje-Ödev) ders
değerlendirme notu Vize sınavına ağırlığınca etki eder.
Kaynaklar
1. Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Ulusal Çekirdek Eğitim Programı 2020.
