DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ YÖNETİMİ

DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ

YÖNETİMİ YÖNETİMİ YÖNETİMİ YÖNETİMİ

[ Yeni Mevzuat ve Belgeler]

dr. ferudun kaya

(Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi)

Bu çalışma;

Bu çalışma; Bu çalışma;

Bu çalışma;

İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri,

Deniz İşletmeciliği ve Yöneticiliği Yüksekokulları,

Meslek Yüksekokulları müfredatlarına (MEB – YÖK Müfredatına) uyumlu ders kitabıders kitabıders kitabı, ders kitabı

h h h ha- a- a- a- zı zı

zı zırrrrlanmıştır. lanmıştır. lanmıştır. lanmıştır.

Öğretim elemanları kitabın power point sunumlarını temin etmek için Beta

Beta Beta

Beta Yayınlarına başvurabilirler.

İstanbul, 2011

Yayın No : 2570

İşletme-Ekonomi Dizisi : 529

3. Baskı – Kasım 2011 – İSTANBUL

ISBN 978 - 605 - 377 - 592 – 8

Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağı- tım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz.

Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.

Dizgi : Ferudun Kaya

Baskı - Cilt : Express Basımevi

Deposite İş Merkezi A6 Blok No: 309 İkitelli OSB Küçükçekmece/İstanbul (Sertifika No: 12046)

( 0212) 671 61 51 – 671 61 52 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık

Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.

Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL

Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com

İÇİNDEKİLER iii

SUNUŞ

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için, küreselleşen dünyanın gelişmişlik ya- rışında geri kalmamak, rekabet gücü elde edebilmek ve yeni teknolojiler geliştirmek için yeni sanayileşme stratejilerine ve politikalarına, yeni teknolojilere ve bilgi birikimi- ne gereksinim bulunmaktadır.

Türkiye, sanayileşmiş ülkelerin ekonomik gelişmişlik seviyelerine ulaşmak adına çeşitli ekonomik politikalar uygulanmakta, küreselleşen dünyada var olan kaynaklarını etkin şekilde değerlendirerek, dünyadaki stratejik konumunu güçlendirmeye çalışmak- tadır.

Güçlü olan ve rakipleri ile fiyat, maliyet, kalite, müşteri memnuniyeti, pazarlama ve dağıtım gibi birçok faktör açısından rekabet edebilenler bu yarışta başarılı olacaktır.

Ancak rekabetin kendine özgü özelliği gereği, sadece belirli bir dönemde ya da sektörde başarılı olmak kadar bunu belirlenen tüm sektörlerde uzun dönemde devam ettirebilmek de önemlidir.

Dolayısıyla, Türkiye’nin sürdürülebilir ihracat artışını sağlayacak yapıya ulaşabil- mesi için, ilgili kurum ve kuruluşların dış ticaret işlemleri ile uğraşan işletmelerin reka- bet edebilme koşullarını iyileştirme çabalarını yoğunlaştırması kaçınılmazdır.

İhracatçı, ihracat süreci içinde sözleşme aşamasından başlayarak, alıcının borçlan- dığı tutarı gösteren faturanın, akreditif mektubunun, kambiyo senedinin hazırlanması, malların nakliyesi esnasında malın yüklendiğini kanıtlayan konşimento, sigorta edildi- ğini gösteren sigorta belgesi, malın siparişe uygun olduğunu kanıtlayan koli listesi ve çeki listesinin hazırlanması, ülkemiz mevzuatı açısından gümrük beyannamesinin usu- lüne uygun şekilde doldurulması, alıcının ülkesinde geçerli ithalat rejimi açısından ge- rekli olan menşe şahadetnamesi, A.TR, EUR.1 dolaşım belgesi ve konsolosluk faturası- nın alınması gibi malların alıcıya teslimine kadar pek çok belgenin tam ve eksiksiz doldurulması ve onaylatılması işlerini yapacak kişi veya kişilerin istihdamı, işlerin plan- lanması, yürütülmesi ve kontrolünü belli bir sisteme bağlamak zorundadır. Aksi takdir- de dış ticaret işlemlerindeki aksamalar umulmayan derecede büyük zararlara yol aça- caktır.

Çalışma içerisinde konuların teorik açıklamaları çok basit düzeye indirgenmekle birlikte, anlaşılabilirliğini daha da kolaylaştırmak amacıyla bazı teorik bilgiler, değişik tablo, şekil, belge ya da bilgi notu halinde verilen ek bilgilerle görselleştirilmeye çalı- şılmıştır. Bu çalışmada olabildiğince konuların özüne inilerek, ilgili mevzuat ve yönet- meliklere atıf yapılmak suretiyle okuyuculara sözü edilen kaynaklara ulaşma yolları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

“... Bilim adamları bütün edindikleri bilgiyi başka kitaplara, başkalarının bu alan- daki çalışmalarına ve tüm insanlığın bu alandaki birikimine borçlu olduklarını bilirler.

Ortaya yeni bir şey atarlarken bile kendilerinden önce bu alanda çalışanların omuzlarına

bastıklarının, sırtına çıktıklarının ve onların bu birikim tepeciği sayesinde uzak ufukları

daha iyi seçebildiklerinin farkındadırlar. Bir yandan insanlığa yeni bir şey getirmenin sevincini duyarken, bir yandan da kendilerine omuz veren meslektaşlarının birikimine şükranlarını unutmazlar. Bunu da gerek önsözlerinde, gerek dipnotlarında belirtir- ler

”...

Bu çalışmada, TCMB, Türk Eximbank, Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM), Gümrük Müsteşarlığı ve İGEME’nin web sitelerindeki bilgi kaynaklarından yararlanılmış olup, bizlere bu değerli kaynakları sunan kurumlara ve bu verilerin hazırlanmasında emeği geçen tüm ilgililere şükranlarımı sunarım.

“Dış Ticaret İşlemleri Yönetimi” adını taşıyan bu eser, altı yıl süren bir araştırma ve çalışmanın neticesinde hazırlanmış olup, 2006 yılında yayımlanan “Dış Ticaret İş- lemleri ve Muhasebe Uygulamaları” başlıklı kitaptan faydalanılmıştır.

Okuyuculardan gelecek yapıcı eleştirilerin, öğrenme ve öğretme konusunda daha etkin yöntemlerin geliştirilmesinde daha kapsamlı eserler hazırlamamda önemli ölçüde destek vereceği inancındayım. İster öğreten, ister öğrenen ya da isterse sektör temsilci- leri olsun, okuyuculardan gelecek her türlü öneri, eleştiri ya da katkı, eserin ilerleyen yıllardaki baskıları için rehber niteliğinde olacaktır.

Bir eseri ortaya koymak sadece yazarın bireysel çabaları ile mümkün olamamakta- dır. Karşılıklı iletişim, bilgi paylaşımı, sevgi ve hoşgörü bu eserin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bu nedenle, konuların doğruluğunu ve anlaşılabilirliğini test etmede her zaman katkılarını gördüğüm öğrencilerime, sektör temsilcilerine ve bu çalışmadaki

“Döviz Türev Ürünleri” bölümünü yazarak katkıda bulunan Zonguldak Karaelmas Üni- versitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Turhan Korkmaz’a ve “Dış Ticaret Teorileri” başlık- lı konuyu yazarak katkıda bulunan Kastamonu Üniversitesi Öğretim Üyesi Yard.Doç.Dr.Orhan Kandemir’e teşekkürü bir borç biliyorum. Ayrıca akademik ya- şantımda desteklerini esirgemeyen saygıdeğer Hocam Prof. Dr. Funda Sivrikaya

Kitabın basımını gerçekleştiren Beta Yayınlarının sahibi Sayın Seyhan Satar’a ve yöneticisi Erhan Sancı’ya teşekkür borçluyum. Son olarak, bu eserin hazırlanması sırasında hoşgörü gösteren kızlarıma ve değerli eşim Aysun’a, sevgilerimi sunuyorum.

Bu çalışma ile uluslararası mevzuat ve dış ticaret işlemlerinde kullanılan belgeler bağlamında insan kaynağı yetiştiren yükseköğretim kurumlarına ve dış ticaret alanında faaliyet gösteren tüm işletmelere bundan önce yapılan tüm çalışmalar gibi ışık tutulması hedeflenmiştir.

Bu eserin Türkiye’nin dış ticaretine ivme kazandırması temennisiyle!

kayaferudun@gmail.com. dr. ferudun kaya

1 Haldun Taner, “Eleştiriye Kulak Vermek, Devekuşuna Mektuplar”, Milliyet, 01 Mart 1981:2

İÇİNDEKİLER v

İÇİNDEKİLER

1. 1. 1.

1. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM

GİRİŞ --- 3

1.1. Dış Ticaret Tanımları --- 6

1.2. Dış Ticaret Politikasının Başlıca Amaçları --- 8

1.3. Türkiye Dış Ticaretinin Gelişim Süreci --- 11

1.4. Dış Ticaretin Türleri --- 22

1.4.1. İthalat --- 22

1.4.2. İhracat --- 22

1.4.3.Transit Ticaret --- 23

1.5. Dış Ticarette Pazara Giriş Yöntemleri --- 24

1.5.1. Dış Ticaret Sermaye Şirketleri --- 27

1.5.1.1. Dış Ticaret Sermaye Şirketlerinin Gelişimi --- 27

1.5.1.2. Dış Ticaret Sermaye Şirketi Olabilmenin Şartları --- 27

1.5.1.3. Dış Ticaret Sermaye Şirketi Statüsünün Geri Alınması --- 27

1.5.1.4. Dış Ticaret Sermaye Şirketlerinin Avantajları --- 28

1.6. Dış Ticaretin Yararları --- 29

1.7. Dış Ticaret Teorileri --- 30

1.7.1. Dış Ticaret ve Dış Ticaret Teorisi’nin İlgi Alanı --- 31

1.7.2. Klasik Dış Ticaret Teorileri --- 31

1.7.2.1. Mutlak Üstünlükler Teorisi --- 32

1.7.2.2. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi --- 33

1.7.2.3. Karşılıklı Talep Kanunu ve Teklif Eğrileri Yaklaşımı --- 34

1.7.2.4. Neoklasik Katkılar --- 35

1.7.3. Modern Dış Ticaret Teorileri --- 36

1.7.3.1. Faktör Donatımı (Heckscher-Ohlin) Teorisi --- 37

1.7.3.2. Heckscher - Ohlin Teorisinden Çıkartılan Teoremler ve Leontief Paradoksu --- 37

1.7.4. Yeni Dış Ticaret Teorileri --- 39

Örnek Olay: “Tatlı Yedirip Tatlı Konuşanların Satışları da Tatlı Olunca…” --- 42

2. 2.

2. 2. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM

İHRACAT İŞLEMLERİ

2. İHRACAT İŞLEMLERİ --- 47

2.1. İhracat Rejimi Kararı --- 49

2.1.1. İhracat Serbestîsi ve İhracatın Koordinasyonu --- 51

2.1.2. İhracat Bedeli Dövizlerin Yurda Getirilmesi --- 51

2.2. İhracat Türleri --- 51

2.2.1. Konsinye İhracat --- 52

2.2.2. Bedelsiz İhracat --- 52

2.2.3. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracat --- 54

2.2.4. Transit Rejimi --- 54

2.2.5. Sınır Ticaret Merkezleri (STM) --- 56

2.2.6. Ön İzne Bağlı İhracat --- 56

2.2.7. Kayda Bağlı İhracat --- 56

2.2.8. İthal Etimiş Malların İhracı --- 57

2.2.9. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat --- 57

2.2.9.1. Serbest Bölgelerin Kurulması ve İşletilmesindeki Temel Amaçlar --- 58

2.2.9.2. Serbest Bölgelerin İşlevleri --- 58

2.2.9.3. Türkiye’de Bulunan Serbest Bölgeler --- 58

2.2.9.4. Serbest Bölgelerde Sağlanan Teşvik ve Avantajlar --- 59

2.2.9.5. Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı Alabilmek İçin Başvuru İşlemleri - 61 2.2.9.6. Sınır Ticaret Merkezleri (STM) --- 63

2.3. İhracat Bedelinin Tahsil Şekilleri --- 63

2.4. İhracat Bedelinin Tahsil Süreleri --- 64

2.5. İhracat Bedelinin Tahsili --- 64

2.6. İhracat Denetimleri --- 66

2.7. Geçici Depolama Yerlerine Getirilen Eşyaların Bekleme Süreleri --- 66

2.8. İhracat Süreci --- 67

Örnek Olay: “Deri El İşçiliği Ürünleri Teknoloji Ürünlerini İhracatta Bütünlüyor” ---- 68

3. 3. 3. 3. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM İTHALAT İŞLEMLERİ

3. 1. İthalat Kavramı --- 73

3.1.1. İthalatın İşleyiş Süreci --- 75

3. 2. İthalat Rejimi Kararı --- 75

3. 3.İthalat Yönetmeliği ve İthalata İlişkin Tebliğler --- 77

İÇİNDEKİLER vii

3.3.1. Komisyon Bedellerinin İthalat Bedelinden Mahsubu --- 79

3.3.2. İthalat Hesabının Kapatılması--- 79

3.3.3. İthalat İşlemlerinde Müeyyide Uygulamaları --- 80

3.3.4. İthalat Denetimleri --- 81

3.3.5. Kesin İthalat Başvurularında İstenilen Belgeler --- 81

3. 4. İthal Mallarının Sınıflandırılması (Türleri) --- 81

3.4.1. Bedelsiz İthalat --- 82

3.4.1.1. Bedelsiz İthalat Hakkından Yararlanma Koşulları --- 82

3.4.1.2. Bedelsiz İthalatta Yetkili Gümrük İdareleri --- 84

3.4.1.3. Bedelsiz İthalat Hakkından Yararlanamayacak Kimseler --- 84

3.4.1.4. Bedelsiz İthalata Müracaat Süreleri --- 84

3.4.1.5. Bedelsiz İthalat İzni Verilebilecek Kimseler --- 84

3.4.1.6. Müracaatta Aranacak Belgeler --- 85

3.4.1.6.1. Bedelsiz İthalat Başvurularında İbraz Edilecek Belgeler --- 85

3.4.1.6.2. Türkiye Gümrük Bölgesi Dışında Sürdürülen Ekonomik Bir Faaliyetin Türkiye Gümrük Bölgesine Naklinin Şartları ve Müracaatta Aranacak Belgeler --- 85

3. 5. İthalatta Dikkat Edilecek Hususlar --- 86

3. 6. İthalatta İşlem Süreci --- 86

3. 7. İthalatçı İşletmelerin Başlıca Finansman Yöntemleri --- 88

Örnek Olay: “Kalitenizi Belirli Bir Standarda Ulaştırırsanız Müşteriler Sizi Bulacaktır” --- 89

4. 4. 4. 4. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM KAMBİYO İŞLEMLERİ MEVZUATI

4.1. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar --- 94

4.1.1. Kambiyo İşlemlerinde Kullanılan Bazı Kavramlar --- 94

4.1.2. Türk Parası, Döviz İle Kıymetli Maden, Taş ve Eşyalara İlişkin Hükümler --- 96

4.1.3. Sermaye Hareketleri --- 99

4.1.4. Usul ve Müşterek Hükümler --- 102

4.1.5. Görünmeyen İşlemler --- 104

4.1.5.1. Görünmeyen İşlemler Listesi --- 104

4.1.5.2. Merkez Bankası Şubelerince Yapılacak İşlemler --- 108

4.2. İhracat Bedeli Dövizlerin Yurda Getirilmesi --- 108

4.3. Dış Ticaret İşlemlerinde Kambiyo Yükümlülükleri --- 108

4.4. Kambiyo İşlemlerinde Kullanılan Belgeler --- 109

4.4.1. Döviz Alım Belgesi (DAB) --- 109

4.4.2. Döviz Satım Belgesi (DSB) --- 110

4.4.3. Türk Parası Transfer Bildirim Formu --- 111

4.4.4. Kambiyo Senedi / (The Bill of Exchange) --- 111

Örnek Olay: “Gaziantep’ten Dünyaya Antep Fıstığı” --- 113

5. 5.

5. 5. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM

DIŞ TİCARETTE KULLANILAN ÖDEME ŞEKİLLERİ

5. DIŞ TİCARETTE KULLANILAN ÖDEME ŞEKİLLERİ --- 117

5.1. Peşin Ödeme (Advance Payment/Prepayment) --- 117

5.2. Mal Mukabili Ödeme (Açık Hesap/Open Account) --- 120

5.3. Kabul Kredili Ödeme (Acceptance Credit) --- 122

5.4. Karşı-Ticaret (Counter-Trade) --- 123

5.5. Konsinye İhracat-Konsinyasyon (Consignations) --- 126

5.6. Mahsuben Ödeme --- 127

5.7. Vesaik Mukabili Ödeme/Poliçeli Satış (Documentary Collections/CAD) --- 128

5.8. Akreditif (Letter Of Credit-L/C) --- 132

5.8.1. UCP 600 --- 133

5.8.2. Akreditif İşleminin Özellikleri --- 133

5.8.3. Akreditif İşlemlerinin Aşamaları --- 136

5.8.4. Akreditif Türleri --- 137

5.8.4.1. Cayılabilir (Kabilirücu) Akreditif / Revocable --- 138

5.8.4.2. Cayılamaz (Gayri Kabilirücu) Akreditif / Irrevocable --- 138

5.8.4.3. Teyitli Akreditif (Confirmed L/C) --- 138

5.8.4.4. Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed L/C) --- 139

5.8.4.5. Döner (Rotatif) Akreditif (Revolving Credit L/C) --- 139

5.8.4.6. Peşin Ödemeli Akreditif (Kırmızı Şartlı Akreditif) Red Clause L/C) --- 139

5.8.4.7. Yeşil Şartlı Akreditif (Gren Clause L/C) --- 139

5.8.4.8. Karşılıklı Akreditif (Back-To-Back L/C) --- 140

5.8.4.9. Devredilebilir Akreditif (Transferable L/C) --- 140

5.8.4.10. Garanti Akreditifi / Teminat Akreditifi (Stand-by Credits L/C) --- 140

5.8.4.11. Yetki Mektupları --- 141

5.8.4.12. Vadeli Akreditif/Ödenmesi Ertelemeli (Deffered Payment L/C) -- 141

5.8.4.13. Akreditifin Başlıca Faydaları--- 141

5.8.4.14. Akreditif İşlemlerinde Görülen Başlıca Sorunlar --- 142

6. 6. 6. 6. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE SÖZLEŞMENİN ÖNEMİ

6.1. Dış Ticarette Uyuşmazlıkların Uluslararası Tahkim Yöntemiyle Çözümü --- 144

6.2. Tahkim Çeşitleri --- 145

6.2.1. Geçici (Ad Hoc) Tahkim --- 145

6.2.2. Kurumsal Tahkim --- 145

6.2.2.1. Kurumsal Tahkimin Başlıca Görevleri --- 145

Örnek Olay: “Kaliteli Ve Uygun Fiyatlı Ürün, Müşterisini Yaratır...” --- 146

İÇİNDEKİLER ix

7. 7.

7. 7. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM

ULUSLARARASI TESLİM ŞEKİLLERİ VE KURALLAR: INCOTERMS

7. ULUSLARARASI TESLİM ŞEKİLLERİ VE KURALLAR: INCOTERMS --- 151

7. 1. Dış Ticaret İşlemlerinde Teslim Şekilleri --- 153

7.1.1. Ticari İşletmede Teslim / Ex Works (EXW) --- 154

7.1.2. Taşıyıcıya Teslim / Free CARRIER (FCA) --- 154

7.1.3. Gemi Doğrultusunda Teslim / Free Alongside Ship (FAS) --- 155

7.1.4. Gemi Bordasında Teslim / Free on Board (FOB) --- 156

7.1.5. Mal Bedeli veya Navlun / Cost and Freight (CFR) --- 157

7.1.6. Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun / Cost, Insurance and Freight (CIF) --- 157

7.1.7. Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim / Carriage Paid To (CPT) --- 158

7.1.8. Taşıma Ücreti ve Sigorta Ödenmiş Olarak Teslim/ Carriage and Insurance Paid To (CIP) --- 159

7.1.9. Sınırda Teslim/ Delivered At Frontier (DAF) --- 159

7.1.10. Gemide Teslim/ Delivered Ex Ship (DES) --- 160

7.1.11. Rıhtımda Teslim (Gümrük Vergi ve Harçları Ödenmiş Olarak)/ Delivered Ex Quay (Duty Paid) (DEQ) --- 161

7.1.12. Gümrük Resmi Ödenmemiş Olarak Teslim/ Delivered Duty Unpaid (DDU) --- 162

7.1.13. Gümrük Resmi Ödenmiş Olarak Teslim / Delivered Duty Paid (DDP) --- 163

Örnek Olay: “Durgunluğa Karşı Pazarı Çeşitlendirdiler...” --- 163

8. 8. 8. 8. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM GÜMRÜK REJİMLERİ

8.1. İhracat Rejimi --- 172

8.1.1. İhracat Sayılan Satış ve Teslimler --- 173

8.1.2. Vergi, Resim ve Harç İstisnası --- 173

8.1.3. Gümrük Vergilerinin Hesaplanması --- 174

8.2. Dâhilde İşleme Rejimi --- 175

8.2.1. Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Esasları --- 175

8.2.2. Dâhilde İşleme Rejimi ile İlişkili Kuruluşlar --- 177

8.2.3. Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Alınması --- 177

8.2.4. Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Süresi --- 177

8.2.5. Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Kapatılması --- 178

8.2.6. Dâhilde İşleme İzin Belgesi Kapsamında Yurt İçi Alımlar --- 178

8.3. Gümrük Antrepo Rejimi --- 179

8.4. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi --- 184

8.5. Geçici İthalat Rejimi --- 185

8.6. Hariçte İşleme Rejimi--- 188

8.7. Transit Rejimi --- 191

8.8. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi --- 193

9. 9. 9. 9. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM DEVLET YARDIMLARINI UYGULAYAN KAMU KURULUŞLARI VE DESTEK TÜRLERİ

9.1. Dış Ticaret Müsteşarlığı ... 200

9.2. İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME) ... 201

9.2.1. İGEME Faaliyetleri ... 202

9.2.2. İGEME İl Temsilcilikleri ... 203

9.3. İhracatçı Birlikleri ... 204

9.3.1. Görevleri ... 204

9.3.2. Örgüt Yapısı ... 204

9.4. İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV) ... 205

9.5. Türk Patent Enstitüsü (TPE) ... 209

9.5.1. Türk Patent Enstitüsü'nün Görevleri ... 211

9.6. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) ... 211

9.6.1. Finansman Kaynakları... 212

9.7. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ... 213

10. 10. 10. 10. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM DIŞ TİCARETTE DEVLET YARDIMLARI MEVZUATI

10.1. İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kararının Amacı --- 216

10.2. İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kapsamında Yer Alan Tanımlar --- 216

10.3. Başlıca Devlet Yardımları --- 217

10.3.1. Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesi --- 218

10.3.2. Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi --- 218

10.3.3. Araştırma- Geliştirme (Ar-Ge) Yardımı --- 219

10.3.4. İstihdam Yardımı --- 221

10.3.5. Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi --- 222

10.3.6. Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi --- 223

10.3.7. Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve TURQUALITY®’nin Desteklenmesi --- 225

10.3.8. Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği --- 227

10.3.9. Eğitim ve Danışmanlık Yardımı --- 227

İÇİNDEKİLER xi

11. BÖLÜM 11. BÖLÜM 11. BÖLÜM 11. BÖLÜM

İHRACATÇI BİRLİKLERİ İLE İLİŞKİLERİ DÜZENLEME

11. 1. İhracatçı Birliklerine Üyelik İşlemleri ... 231

11.1. 1. İhracatçılar Birliğine Üyelik İşlemi ve Süreci ... 231

11.1. 2. İhracatçılar Birliğine Üyelik İçin Gerekli Evraklar ... 235

11.1.3. Gerçek ve Tüzel Kişi İşletmeler İçin Gerekli Evraklar ... 235

11. 2. İhracat İşlemlerinde Onay ... 236

11.2. 1. İhracatçı Birliklerinin Gelirleri ve Nispi Aidat ... 236

12. 12. 12. 12. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE VERGİ UYGULAMALARI

12.1. Gümrük Vergileri --- 237

12.1.1. Eşyanın Gümrük Kıymeti --- 239

12.1.2. İhtisas Gümrüğü --- 240

12.2. Dış Ticaret İşlemlerinde KDV Uygulamaları --- 240

12.2.1. İthalatta Gümrük Vergileri --- 240

12.2.1.1. İthalat İşlemlerinde KDV Uygulaması --- 241

12.2.2. İhracat İşlemlerinde KDV Uygulaması --- 242

12.2.2.1. İhracat Teslimi ve Yurtdışındaki Müşteriler İçin Yapılan Hizmetler --- 243

12.2.2.2. KDV’nin İade İşlemleri --- 244

12.2.2.3. İhracat İstisnasından Doğan KDV’nin İadesi İçin Aranılan Belgeler --- 247

12.2.3. Gümrük İdarelerince Alınan Katma Değer Vergisine İlişkin Hükümler --- 248

12.3. Anti Damping Vergisi ve Telafi Edici Vergi --- 249

12.4. Dâhilde İşleme İzin Belgesi --- 249

12.5. Yolcu İşlemleri --- 251

12.5.1. Yolcuların Beraberinde Getirebilecekleri ya da Götürebilecekleri Para ve/veya Ziynet Eşya Miktarı --- 251

12.5.2. Posta Yoluyla Gelen Eşya Muafiyeti --- 252

12.5.3. Hediyelik Eşya Muafiyeti --- 252

12.5.4. Vergileri Ödenmek Suretiyle Posta Yoluyla veya Yolcu Beraberinde Eşya Getirilmesi --- 253

12.5.5. Zati Eşya Muafiyeti --- 254

13.

13.

13. 13. Bölüm Bölüm Bölüm Bölüm

DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER

13. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER ... 260

13. 1. Gümrük Beyannamesi... 262

13. 2. Dolaşım Belgeleri (Movement Certificate) ... 267

13.2.1. A.TR Dolaşım Belgesi ... 267

13.2.2. EUR.1 Dolaşım Sertifikası ... 269

13. 3. Navlun Faturası ... 271

13. 4. Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin) ... 272

13. 5. Sağlık Sertifikası (Veteriner Hekim Sertifikası) ... 276

13. 6. Bitki Sağlık Sertifikası ... 277

13. 7. Ticari Fatura ... 280

13. 8. Koli (Ambalaj) veya Çeki Listesi (Packing and Weight List) ... 281

13. 9. Sigorta Belgesi ... 283

13. 10. Manifesto ... 284

13. 11. Ekspertiz/Analiz Raporu ... 284

13. 12. Gümrük Müşavirlik Faturası ... 285

13. 13. Helal Belgesi ... 285

13. 14. ATA Karnesi ... 285

13.15. Konşimento (Taşıma Belgeleri) / Bill Of Lading ... 286

13.15. 1. Deniz Konşimentosu…... 284

13.15. 2. Özellikli Konşimentolar ... 287

13.15. 3. Diğer Taşıma Belgeleri ... 290

13. 16. Tır Karnesi (Tır Carnet) ... 291

13. 17. Kambiyo Senedi (The Bill of Exchange) ... 292

13. 18. Uygunluk Belgesi ... 293

13. 19. Ön Statü Belgesi ... 293

13. 20. Serbest Bölge İşleme Formu ... 293

13. 21. Türk Limanları Yat Kayıt Belgesi ... 293

13. 22. İşlenmiş Tarım Ürünleri Beyan Formu/Analiz Sonuç Raporu ... 293

13. 23. İthal Eşyasına Ait Kıymet Bildirim Formu ... 293

13. 24. CITES Belgesi ... 293

Özet ... 294

Örnek Olay “İŞİN SIRRI: İHRACAT ULUSLARARASI PAZARLAMADIR”. ... .. 295

İÇİNDEKİLER xiii

1 1

1 14 4 4 4. . . . BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM

DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FİNANSMAN YÖNTEMLERİ

14. DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FİNANSMAN YÖNTEMLERİ --- 301

14.1. Türk Eximbank Kredileri --- 304

14.1.1. Kısa Vadeli Krediler --- 305

14.1.2. Orta ve Uzun Vadeli Krediler --- 305

14.1.2.1. Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkiyat Öncesi Finansman --- 305

14.1.2.2. Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkiyat Sonrası Finansman --- 306

14.1.2.3. Ülke Kredi / Garanti Programları --- 307

14.2. Ticari Bankalardan Sağlanan İhracat Kredileri --- 307

14.3. Prefinansman Kredileri --- 307

14.3.1. Prefinansman Kredisinin Temini --- 308

14.3.2. Prefinansman Kredisinin Kullanımı --- 309

14.3.3. Prefinansman Kredilerinin Vadesi --- 309

14.3.4. Prefinansman Kredilerinin Devri --- 310

14.3.4.1. Aktarım --- 310

14.3.5. Prefinansman Kredilerinin Ödenmesi (Kapatılması) --- 311

14.3.5.1. Prefinansmanın Mahsup Suretiyle Ödenmesi --- 311

14.3.5.1.1. İhracat Bedelleri İle Mahsup Edilmek Suretiyle Ödenmesi --- 311

14.3.5.1.2. Döviz Kazandırıcı Hizmet Bedelleriyle Mahsup Edilmek Suretiyle Ödeme --- 313

14.3.5.1.3. Prefinansman Kredisinin İhracat, Belge Kapsamındaki İhracat Sayılan Satış ve Teslimler İle Döviz Kazandırıcı Faaliyetlere İlişkin Bedellerle Tasfiyesi --- 313

14.4. Karşı Ticaret / (Counter-Trade) --- 314

14.4.1. Karşı Ticaretin Çeşitleri --- 315

14.4.2. Karşı Ticaretin Faydaları ve Sakıncaları --- 317

14.5. Teminat Mektupları --- 318

14.5.1. Teminat Mektubunun Tarafları --- 321

14.5.2. Stand By L/C – Garanti Akreditifleri (Şarta Bağlı Teminat Mektubu) --- 322

14.5.3. Teminat Mektubunun Tazmini --- 322

14.5.4. Bankanın Sorumluluğunun Sona Ermesi --- 323

14.5.5. Dış Ticarette Kullanılan Garanti (Teminat) Mektupları --- 323

14.5.5.1. Harici Garanti--- 324

14.5.5.2. Kontrgaranti (Counterguarantee) --- 325

14.6. Yurtdışı İhracat Kredi Kurumlarından Sağlanan Krediler – (ECA-Export Credit Agency) --- 326

14.6.1. Başlıca ECA Kuruluşları --- 328

14.6.2. GSM Kredisi --- 329

14.6.3. US Exim Kredisi --- 329

14.6.4. Hermes Kredileri --- 329

14.7. Finansal Kiralama (Leasing) --- 330

14.7.1. Leasing Nedir? --- 331

14.7.2. Tarafları --- 332

14.7.3. Leasing Türleri --- 333

14.7.4. Leasing'e Konu Olabilecek Mallar --- 333

14.7.5. Leasing'in Avantajları --- 334

14.7.6. Mevzuat ve Değişiklikler --- 338

14.7.7. Leasing’in Yasal Ana Unsurları --- 339

14.8. Faktöring --- 344

14.8.1. Faktöring Şirketlerin Yapamayacakları İş ve İşlemler --- 347

14.8.2. Faktöring İşlemi Yapmaya Uygun Başlıca Sektörler--- 348

14.8.3. Faktöringin Maliyeti --- 348

14.8.4. Faktöring İşleyişi --- 348

14.8.5. Faktöringin Türleri --- 349

14.8.5.1. Yurtiçi Faktöring --- 349

14.8.5.1.1. Yurtiçi Faktöring Yoluyla Sağlanacak Avantajlar --- 350

14.8.5.2. Yurtdışı Faktöring --- 350

14.8.5.2.1. İhracat Faktöring --- 351

14.8.5.2.1.1. İhracat Faktöring’i Türleri --- 351

14.8.5.2.1.2. İhracat Faktöring’i Yoluyla Sağlanacak Avantajlar --- 351

14.8.5.2.2. İthalat Faktöring --- 352

14.8.5.2.2.1. İthalat Faktöring’i Yoluyla Sağlanacak Avantajlar --- 352

14.8.6. Faktöring - Bankacılık İlişkileri --- 353

14.9. Forfaiting --- 353

14.9.1. Forfaiting İşleminin İşleyişi --- 354

14.9.2. Forfaiting İşleminin Yürütülmesi --- 355

14.9.3. Forfaiting İşleminde Aranan Garantiler --- 356

14.9.4. Forfaiting Finansmanında Riskler --- 357

14.9.5. Forfaiting Finansmanının Taraflara Maliyeti --- 357

14.9.6. Forfaiting Finansmanının Taraflara Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar -- 358

14.9.6.1. İhracatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar --- 358

14.9.6.2. İthalatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar --- 359

14.9.6.3. Forfaiter’e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar --- 359

14.9.6.4. Garantör’e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar --- 359

14.9.7. Türkiye'de Forfaiting Uygulaması --- 359

14.10. IBAN (International Bank Account Number) --- 360

14.10.1. IBAN’ın Hesap Sahiplerine Sağladığı Kolaylıklar --- 360

14.10.2. IBAN Kullanımı --- 361

14.10.3. IBAN Standardı (IBAN Nasıl Oluşturulur?) --- 361

14.10.4. IBAN’ın Elektronik Ortamda ve Kâğıt Ortamındaki Gösterilişi --- 362

İÇİNDEKİLER xv

15. 15.

15. 15. BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM

DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE DÖVİZ TÜREV ÜRÜNLERİ

15. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE DÖVİZ TÜREV ÜRÜNLERİ --- 365

15.1. Türev Ürünler --- 365

15.1.1. Forward (Alivre) Sözleşmeler --- 367

15.1.1.1. Forward İşlem Çeşitleri --- 368

15.1.1.2. Forward Sözleşmelerinin Riski --- 369

15.1.1.3. Forward Faiz Oranı Anlaşmaları (Forward Rate Agreements-FRAs) 370 15.1.2. Futures (Vadeli İşlem) Piyasalar --- 372

15.1.2.1. Futures Sözleşmelerinin Özellikleri --- 372

15.1.2.2. Futures İşlemlerde Teminat (Marjin) Kullanma --- 373

15.1.2.3. Dövize Dayalı Futures İşlemleri --- 375

15.1.2.4. Eurodollar Piyasasında Futures İşlemleri --- 376

15.1.2.5. Günlük İşlemlerin Kapatılması --- 376

15.1.3. Opsiyon Piyasaları --- 376

15.1.3.1. Alım ve Satım Opsiyonları --- 377

15.1.3.1.1. Alım Opsiyonları--- 378

15.1.3.1.2. Satma Opsiyonu --- 378

15.1.3.2. Opsiyonların Kullanım Alanları --- 379

15.1.3.3. Konusuna Göre Opsiyon Türleri --- 380

15.1.3.4. Döviz Opsiyonları --- 380

15.1.3.5. Vadelerine Göre Opsiyon Türleri --- 383

15.1.4. Swap Piyasaları --- 383

15.1.4.1. Swap Piyasaları ve Kullanım Alanları --- 386

15.1.4.2. Swap Sözleşme Türleri --- 387

15.1.4.2.1. Faiz Swapı --- 387

15.1.4.2.2. Para Swapı --- 390

15.1.4.2.3. Diferansiyel Swaplar --- 393

15.1.4.3. Türkiye’de Swap Piyasası --- 393

15.2. Türkiye’de Türev Piyasalar ve VOB --- 394

15.3. Döviz Kuru Riskinden Korunma Alternatifleri --- 395

BELGELER DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER --- 403

Belge 1 : Fatura (İthalat) --- 404

Belge 2 : Fatura (İthalat ) --- 405

Belge 3 : Fatura (İhracat) --- 406

Belge 4 : Proforma Fatura (İhracat) --- 407

Belge 5 : Proforma Fatura (İthalat) --- 408

Belge 6 : Dolaşım Sertitifikası (EUR.1) --- 409

Belge 7 : Dolaşım Sertitifikası (A.TR) --- 410

Belge 8 : Menşe Şahadetnamesi --- 411

Belge 9 : Uluslararası Hamule Senedi / CMR --- 412

Belge 10 : Çeki Listesi (İhraç Malı) --- 413

Belge 11 : Koli Listesi (İthal Malı) --- 414

Belge 12 : Gümrük Müşavirlik (Hizmet) Faturası --- 415

Belge 13 : Gümrük Müşavirlik (Hizmet) Faturası --- 416

Belge 14 : Dâhilde İşleme İzin Belgesi --- 417

Belge 15 : Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Kontrol Belgesi --- 418

Belge 16 : TSE Kalite Sistem Belgesi --- 419

Belge 17 : TSE İthal Malı Uygunluk Belgesi --- 420

Belge 18 : Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Kontrol Belgesi --- 421

Belge 19 : Ambar Servis ve Muayene Ücreti --- 422

Belge 20 : İthal Eşyasına Ait Kıymet Bildirim Belgesi --- 423

Belge 21 : Navlun Faturası --- 424

Belge 22 : Navlun Faturası --- 425

Belge 23 : Kesin Teminat Mektubu --- 426

Belge 24 : İthalat Bedeli Transfer Bildirim Formu --- 427

Belge 25 : Döviz Alım Belgesi--- 428

Belge 26 : Döviz Satım Belgesi --- 429

Belge 27 : Döviz Alım Belgesi--- 430

Belge 28 : Döviz Satım Belgesi --- 431

Belge 29 : Gümrük Beyannamesi --- 432

Belge 30 : Gümrük Vergisi Tahsil Alındısı Dekontu --- 433

Belge 31 : Nakliyat Sigorta Poliçesi Örneği (1. sayfa) --- 434

Belge 32 : Nakliyat Sigorta Poliçesi Örneği (2. sayfa) --- 435

Belge 33 : Tercüme Faturası --- 436

Belge 34 : Ambar Servis ve Ardiye Bedeli Faturası --- 437

EKLER --- 439

1. Başlıca Ekonomik Göstergeler --- 441

2. Dış Ticaret Değerleri --- 441

3. Kamu Finansmanı – Mali Sektör --- 442

4. Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İhracat (BEC) --- 442

5. Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İthalat --- 442

6. Ödemeler Dengesi --- 443

7. Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına (GEGS) Göre İhracat --- 444

8. Fiat Faiz Hareketleri --- 444

9. Türkiye’nin Sosyal Göstergeleri --- 445

10. Türkiye’nin 2001-2010 Yılları Arasında Ülkelere Göre İhracatı --- 446

11. Türkiye’nin 2001-2010 Yılları Arasında Ülkelere Göre İthalat --- 447

12. Ülke Gruplarına Göre İthalat --- 449

13. Ülke Gruplarına Göre İhracat --- 450

14. Ülkeler İtibarı İle İzin Verilen Yabancı Sermaye --- 454

15. Bölgeler İtibarıyla Firma Sayısı ve İhracat Değeri--- 451

16. Bölgeler İtibarıyla Firma Sayısı ve İthalat Değeri --- 452

17. İhraç Değeri Yüksek Maddeler --- 453

18. İthal Değeri Yüksek Maddeler --- 453

İÇİNDEKİLER xvii

19. İhracatımızda İlk 20 Fasıl --- 454

20. İthalatımızdaki İlk 20 Fasıl --- 455

21. Türkiye’den İhracı Yasak Mallar Listesi --- 443

22. Türkiye’den İhracı Ön İzne Bağlı Mallar Listesi --- 444

23. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Listesi --- 458

24. Standart Normal Olasılıklar Tablosu --- 459

KAYNAKÇA ... 461

İÇİNDEKİLER xix

KISALTMALAR

AB: Avrupa Birliği

BSMV: Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi

C/H: Cari Hesap

DAB: Bankalarca Düzenlenen Döviz Alım Belgesi

DBT: Döviz Beyan Tutanağı

DFİF: Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu DİİB: Dâhilde İşleme İzin Belgesi

DSB: Bankalarca Düzenlenen Döviz Satım Belgesi

DTH: Döviz Tevdiat Hesabı

EXİMBANK: Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ

GB: Gümrük Beyannamesi

GKS: Genel Kredi Sözleşmesi

KDV: Katma Değer Vergisi

KGV: Kambiyo Gider Vergisi

KKDF: Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu

MÜSTEŞARLIK: Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı TCMB: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

TEBLİĞ: İhracat, İhracat Sayılan Satış ve Teslimler ile Döviz Kazandırıcı

Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Hakkındaki Tebliğ

TL: Türk Lirası

TPKK: Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı

TPTB Türk Parası Transfer Belgesi

USD: Amerikan Doları