Türk Tıp Öğrencileri Birliği GÖRÜŞ BİLDİRİSİ

Türk Tıp Öğrencileri Birliği GÖRÜŞ BİLDİRİSİ

Gençlerin Cinsel Sağlık Problemleri, Hakları ve Gençlere Yönelik Cinsel Sağlık Eğitimleri

Türk Tıp Öğrencileri Birliği 2019 Genel Kurulu, Afyonkarahisar, Türkiye Kabul Ediliş Tarihi: 2017 Türk Tıp Öğrencileri Birliği Genel Kurulu

Revize Edildiği Tarih: 12/05/2019 Geçerlilik Tarihi: 12/05/2024

Özet

Türkiye’de her beş kişiden biri 10-24 yaş aralığındadır ve bu yaş aralığındaki bireyler cinsel sağlık ve üreme sağlığına yönelik yüksek risk altında olan genç insanlardır. Yanlış ve yetersiz bilgilere maruz kalan gençler cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, erken gebelikler ve bunların getireceği birçok sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır.

Türk Tıp Öğrencileri Birliği, gençlerin cinsel sağlığını olumsuz olarak etkileyen ve dolayısıyla toplum içindeki iyilik hallerini etkileyen her türlü ayrımcılığa maruz kalmalarını reddeder. Buna paralel olarak; özellikle sağlık personelleri tarafından verilen cinsel sağlık ve üreme sağlığına yönelik eğitimlerin sistemleştirilmesini, içeriklerinin geliştirilip

güncellenmesini, cinsel sağlık ve üreme sağlığı alanındaki haberdarlık ve duyarlılığın artması adına gerçekleştirilen çalışmaların yaygınlaşmasını, bu alandaki doğru mesajların gençlere daha etkin biçimde ulaştırılmasını talep eder.

Giriş

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 10-19 yaş grubu adolesan; 15-24 yaş grubu ise genç olarak tanımlanmaktadır. Adolesan ve gençlik dönemlerine ait yaşların kesişmesi

nedeniyle de 10–24 yaş grubu genç insanlar olarak değerlendirilmektedir.(1) Bu dönem kişinin hayatında çok sayıda zihinsel ve fiziksel değişiklik geçirdiği bir dönemdir. Aynı zamanda bir fırsat dönemi olarak da kabul edilen bu dönem, riskli davranışların tanınması ve gerekli önlemlerin alınması, erişkinlikte ortaya çıkabilecek birçok hastalık ya da olumsuz durumun engellenmesine yönelik davranış değişikliği oluşturulması açısından önemli bir dönemdir.(2)

Dünya Sağlık Örgütü cinsel sağlığı "cinsel yaşamın bedensel, ruhsal, zihinsel ve sosyal açıdan bir bütün olarak ele alınması yoluyla kişilik, iletişim ve sevginin olumlu yönde zenginleşmesi ve güçlenmesi” olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca cinsel sağlık kişisel sağlığın önemli ve pozitif bir yönü olarak ele alınmaktadır. Üreme sağlığı ve cinsel sağlık

problemleri gençlik döneminde yaşanan sağlık sorunları içinde önemli bir yer tutmaktadır.

Buna karşın gençlerin üreme sağlığı sorunları son yıllara kadar ihmal edilen bir konu olmuştur. Sağlıklı bir toplum için gençlerin cinsel sağlığını korumak ve geliştirmek özellikle önemlidir.

Gençlerin Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Problemleri

Toplumsal, kültürel ve ekonomik etkenler genç insanların kendilerini istenmeyen gebeliklerden ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korumalarına engel olmaktadır.

Bazı kültürlerde ise kadınların erken yaşta evlenmesi ve çocuk sahibi olmaları desteklenmektedir.

Dünyada sayıları iki milyara yaklaşan tarihin en büyük ergen ve genç grubunda,

korunmasız cinsel ilişki sonucu ortaya çıkan cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar da dünyanın önemli sağlık sorunları arasında yer almaktadır. (4)

1. Adolesanlarda Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar

Dünya nüfusunun yaklaşık %20’sini oluşturan adolesan grup, cinsel sağlık açısından en yüksek riskli grup olduğu halde sağlık hizmetlerine ulaşım ve hizmet talep etme açısından en mağdur gruptur. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlarla (CYBE) karşılaşma riski en yüksek olan bireyler yüksek riskli cinsel davranışları olan 18-28 yaş arasındaki gruptur.(5)

 Hastalıkların çoğu belirti ve bulgu vermeksizin seyrettiği için kişilerin belirlenmesi ve hastalık sıklığının saptanması zordur. Yakınması olan kişilerin çoğu sağlık kurumlarına başvurmamaktadır.(6)

 Tanı ve tedavinin erken dönemde sağlanmaması infertilite, istenmeyen düşükler, dış gebelik, anogenital kanserler ve erken ölümlerin yanı sıra yenidoğan

enfeksiyonları gibi istenmeyen durumların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Ayrıca bu durum bireysel ve ulusal düzeyde bir ekonomik yük meydana getirmektedir. (7)

 Genç insanlar cinsel sağlık açısından bu kadar risk altında olmasına rağmen CYBE hakkında yeterli bilgi düzeyine sahip olmadıkları görülmektedir. Örneğin, İzmir’de yapılan birinci ve son sınıf öğrencilerinin CYBE hakkındaki bilgileri, cinsel tutum ve davranışlarının öğrenilmesini hedefleyen bir çalışmada, birinci ve son sınıf

öğrencilerinin ortalama bilgi skoru (en fazla 30) 16,29 olarak çıkmıştır.(7)

Türk Tıp Öğrencileri Birliği olarak Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı hakkında öncelikle hekim adayları ve toplumdaki genç nüfusun

bilgilendirilmesi adına 50’yi aşkın şehirde gelenekselleşmiş bir biçimde farkındalık

yaratmak adına saha etkinlikleri düzenlemektedir. Genç nüfus ile iletişim kurularak bilgi seviyeleri hakkında istatistiki verilere ulaşılmıştır.

Ayrıca projeler ve yapılan bilimsel bilgilendirme çalışmaları ile bu husustaki çalışmalarımız sürdürülebilir bir şekilde devam etmektedir.

2. Adolesan Gebelikler

Adolesan gebelikler tipik olarak planlanmamış ve istenmeyen gebeliklerdir ve dünyadaki bütün doğumların %11’ini oluşturmaktadır. Bu dönemde meydana gelen

gebelikler yüksek riskli gebelikler arasında yer almaktadır. Ayrıca hem anne-bebek sağlığını hem de gençlerin gelecek planlarını olumsuz şekilde etkilediğinden gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde önemli bir toplumsal sağlık problemi olarak görülmektedir. (9)

Ülkemizde 1993’te her 1000 adolesan kadından 56 doğum görülürken 2008’de bu oran 1000 adolesandan 35 doğuma inmiştir. 2016 yılında ülkemizdeki adolesan kadınlarda çocuk sahibi olma oranı %5’tir ve en çoğu da Doğu Anadolu Bölgesi’nde olmak üzere 160.000 adolesan anne bulunmaktadır.(10)

3. Adolesanlarda Kontrasepsiyon

Ülkelerin çoğunda ergenlerin gebeliği önleyici yöntem kullanmaları için pek çok engelin aşılması gerekmektedir. Hizmet sunumundan kaynaklanan engeller arasında yetersiz veya yanlış bilgilendirme, hizmetlere ulaşımdaki güçlükler, para gerekmesi ve gizliliğin sağlanamayacağına dair güven eksikliği sayılabilir. Genç kadınların gebelikten korunma amacıyla yöntem kullanmama nedenleri arasında anne-babaların öğrenme korkusu, erkek arkadaşlarıyla prezervatif konusunda konuşmaktan çekinme, şiddete uğramaktan kaçınma ve yan etkiler nedeniyle korku duymaları sayılabilir. (4)

Türkiye’de ise plansız olarak gebe kalan adolesanların %70’i herhangi bir korunma yöntemi kullanmadan gebe kaldığı, ayrıca adolesanların %29’u geri çekme gibi etkin olmayan kontraseptif yöntemleri tercih ettiği görülmüştür. (16)

4. Gençlerin Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakları

Cinsel sağlık ve üreme sağlığı (CSÜS) hakları insan haklarının bir parçasıdır. Amacı her bireyin risksiz ve tatminkâr bir cinsel yaşama sahip olmasıdır. Cinsellik ve üreme hakları cinselliğin ve üremenin tam iyilik halinde olabilmesini ilişkin yapıyı sağlamaktadır.

Aileler, sağlık personelleri ve toplum tarafından adolesan ve gençlerin cinsel yaşam ve üremede haklarının göz önüne alınmadığı ve ihlal edildiği bilinmektedir. Özellikle kadınlar geleneksel, sosyal ve kültürel nedenlerden dolayı CSÜS haklarından mahrum bırakılmakta, hizmet ve eğitimlerinden uzak tutulmakta veya bu olanaklara ulaşması başkasının iznine tabi tutulmaktadır. (19) Bu sebeple sağlık, eğitim, sosyal hizmetler ve ülke programları içinde adolesan ve gençlerin cinsel sağlık ve üreme sağlığı hakları hakkında korunmasına ve saygı gösterilmesine yönelik bir hizmet anlayışı geliştirilmesi gerekmektedir. (20)

5. Cinsel Eğitim

"Cinsel eğitim bir var olma sorusudur, bir öz bilinç ve değer oluşturma sürecidir, bir değişim, özgürlük ve sevgi eğitimidir. Kısaca cinsel eğitim geçmiş, gelecek ve şu andaki yaşama yönelik bir eğitimdir". (22)

Dünya nüfus artışının sürdüğü, yakın gelecekte günümüz gençlerinin 15-50 yaşlar arasında olan üreme çağı nüfusunu iki kat arttıracağı tahmin edilmektedir. Bu nedenle, gençlerin üreme yıllarına gelmeden sağlıklarını ilgilendiren tüm konularda ve cinsellikle ilgili konularda bilgilendirilmeleri gereği önem kazanmaktadır. Dünyada sağlıkla ilgili yeni önerilerin bu konuya önem verdiği gözlenmektedir. Ancak, gençlerin ve çocukların cinsellik konusundaki eğitimleri alışılmamış bir hizmettir. Oysa hem bedensel, hem psikolojik hem de toplumsal yönden sağlıklarını etkileyen önemli bir konudur. (23)

Toplum refahı söz konusu olduğunda geleceğe yapılacak yatırımlarda eğitim başı çekmektedir. Geleceğin nesillerini şekillendirecek eğitim sürecinde cinsel sağlık eğitimlerinin öneminin unutulmaması gerekmektedir.

Bu nedenlerle dünya genelinde giderek yaygınlaşmaya başlayan kapsamlı cinsel eğitim programlarının dört temel amacı bulunmaktadır:

 Bilgi: Genç insanlara; insan üremesi, büyüme-gelişme, anatomi, fizyoloji,

mastürbasyon, aile yaşamı, gebelik, doğum, ebeveynlik, aile planlaması, abortus, cinsel tepki, cinsel kimlik&yönelim, cinsel suistimal, CYBE ve IV/AIDS dahil insan cinselliği hakkında doğru bilgi sağlamak.

 Tutum, değer ve anlayış: Genç insanların; ailelerinin cinselliğe ilişkin değerlerini anlamaları, kendi değerlerini geliştirmeleri, özgüvenlerini artırmaları, aileleri ve toplumla olan ilişkileriyle ilgili bir anlayış geliştirmeleri, aileleri ve başkalarına karşı olan sorumluluklarını anlamaları, kendi cinsel tutumlarını açığa çıkarmaları,

sorgulamaları ve değerlendirmeleri için bir fırsat sağlamak.

 İlişkiler ve kişiler arası beceriler: Genç insanların; iletişim, karar verme, atılganlık, baskılara karşı koyma, olumlu ilişkiler oluşturma gibi kişiler arası beceriler geliştirmesine yardım etmek.

 Sorumluluk: Genç insanların; cinsel davranışlarıyla ilgili sorumluluklarını kabul etme ve bunları yerine getirmelerine yardım etmek. (3)

Bu amaçlara ulaşmak için ise cinsel eğitim programlarının içeriğinin kapsamlı olması gerekmektedir.

Dünyanın bütün bölgelerinde çocukların ve gençlerin cinsel eğitimine ilişkin çabaların ortaya çıkması ile birlikte konuya ilişkin farklı bakış açılarını içeren tartışmalar da

başlamıştır. Bazı insanlar cinsel eğitimini gençlerin cinsel konulara karşı merakını artırarak daha erken yaşlarda cinsel ilişkiye başlamalarına neden olacağını savunurken, bazıları bunun tam tersini düşünmektedir. Okullarda cinsel eğitim programlarının yürütüldüğü ülkelerde ise tartışmalar daha çok eğitimin hedefi ve içeriğinde odaklanmaktadır. Farklı ülkelerde cinsel eğitim programlarının sonuçlarını değerlendirmek amacıyla yapılan

araştırma sonuçları bu tartışmalara ışık tutmakta ve var olan programların yeniden yapılandırılmasında rehber olmaktadır.

1993 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından organize edilen bir araştırmada cinsel eğitim programlarıyla ilgili 19 araştırma incelenmiş ve şu sonuçlar elde edilmiştir:

Araştırmalardan hiçbiri cinsel eğitimin, cinsel ilişkinin erken yaşlarda başlamasına neden olduğunu veya cinsel aktiviteyi artırdığını göstermemiştir. Bunun aksine birkaç araştırma, eğitimin cinsel ilişkiyi geciktirdiğini göstermiştir.

Sonuç olarak, cinsel sağlık eğitim programlarının, gençlerin cinsel sağlığını koruma ve geliştirmede önemli ve etkili bir yol olduğu görülmektedir. Bu nedenle her ülke kendi koşulları doğrultusunda cinsel sağlık eğitim programlarını hayata geçirmelidir. (3)

Ana Metin

Türk Tıp Öğrencileri Birliği olarak; gençlerin cinsel sağlık ve üreme sağlığı

konularında doğru ve yeterli bilgiye ulaşma haklarının olduğunu savunmakta, bu erişimin kolay ve toplumsal yargılama değerleri dışında özgür bir çerçevede gerçekleştirilmesi gerektiğini düşünmekteyiz.

Gençlerin eşit bir şekilde cinsel sağlık hizmetlerinden yararlanması ve öğrenim haklarının sağlanması adına önerilerimiz ve disiplinlerden beklentilerimiz şu şekildedir:

 Gençlere yönelik cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetlerinin özel hayatın gizliliği ilkesine uygun, erişilebilir, yargılayıcılıktan uzak ve tam kapsamlı hale getirilmelidir.

 Üreme sağlığı ve cinsel sağlık konularında bilgilendirmenin erken çocukluk döneminde başlatılmalı; özellikle örgün eğitim programındaki müfredatta yer almalıdır.

 Genç insanlara cinsel davranış ve üreme sağlığı yönünden olgunlaşma sürecinde destek olabilmeleri için ebeveynler, toplumsal gruplar, okullar, kurumlar, medya ve akran gruplara sağlık eğitimi verilmelidir.

 Örgün eğitimde ders programlarının içerikleri geliştirilmeli ve geliştirilen programların yürütülebilmesi için öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının geliştirilmelidir.

 Gençlere yönelik üreme sağlığı ve cinsel sağlık konusunda bilgilendirme,

danışmanlık ve sağlık hizmetleri sağlık kuruluşları tarafından genç dostu olacak şekilde üstlenilmelidir.

 Gençlere yönelik kolay ulaşılabilir bilgilendirme, danışmanlık ve hizmet içeren sağlık kuruluşlarının sayısının ve yaygınlığının arttırılmalıdır.

 Hükümetlerin ve politika yapıcıların gençlere yönelik cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetleri ve eğitimi konusundaki politik kararlılık göstermelidir.

 Medyanın ve özel sektörün konu ile alakalı materyal üretimi ve dağıtımı sırasında adolesan üreme ve cinsel sağlığını geliştirmeye yönelik bir bakış açısı geliştirmelidir.

 Cinsel tepkileri bastıran ve insan ilişkilerini olumsuz etkileyen korku, utanç, suçluluk ve yanlış inançları destekleyen yazılı ve sözlü yayınların kaldırılmalıdır.

 Aile hekimleri genç dostu yaklaşım sergileyerek adolesanlarla cinsellik konusunu açmalı, onlara doğru hizmet ve eğitimleri tanıtmalı ve bunlardan faydalanması konusunda yardımcı olmalıdır.

 Hekimler, genç insanlardan dikkatli bir şekilde cinsel aktivite ve istismar öyküsü almalı ve cinsel sağlık muayenesi yapmalıdır.

 Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar için periyodik taramalar yaygınlaştırılmalı ve kolay ulaşılabilir hale getirilmelidir.

 Ebeveynlerin evde çocuklarıyla cinsellik konusunu açmalarını kolaylaştırmak ve nelerden bahsedilmesi gerektiğini anlatmak için bir el broşürü hazırlanmalı ve ailelere ulaştırmalıdır. Aile Sağlığı Merkezleri’nde ebeveynlere yönelik adolesanlarla iletişim ve cinsel sağlık&üreme sağlığı eğitimleri düzenlenmelidir.

 Düzenlenen bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri ile erkeklere de ulaşılarak veya bu faaliyetlere erkeklerin de ulaşmasını sağlayarak gençlerin cinsel sağlık ve

doğurganlık konusundaki sorumlulukların farkına varmasını sağlanmalıdır.

 Okullarda cinsel eğitim vermek için eğiticiler yetiştirilmeli ve Toplum Sağlığı Merkezleri aracılığıyla tüm okullara ulaşmalıdır.

 HIV/AIDS başta olmak üzere cinsel yolla bulaşan enfeksiyon profilaksileri yaygınlaştırılmalıdır.

 Tıp fakültesi müfredatları ön yargıdan arındırılmış bir şekilde düzenlenmeli, tıp öğrencilerine adolesanlara yaklaşım konusunda dersler verilmeli ve öğrencilerin, adolesanların cinsel sağlık risklerinin farkına varması sağlanmalıdır.

Kaynakça

[1] WHO | Adolescent Development. (n.d.). Retrieved November, 2016

[2] Edit Kaya M. Ç .Adolesan Sağlığı; Koruyucu ekimlik ve Erken Tanı. Medikal Akademi Yayıncılık, İstanbul, 2015

[3] Gölbaşı Z. Sağlıklı Gençlik ve Toplum için Bir Adım: Cinsel Sağlık Eğitimi, Aile ve Toplum Yıl: 5 Cilt: 2 Sayı: 6, Ekim-Aralık, 2003

[4]: Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği, 7. Bilgilendirme Dosyası

[5]: Uzuner A. Adolesanlarda Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar ve Korunma, Adolesan Sağlığı; Koruyucu ekimlik ve Erken Tanı. Edit Kaya M. Ç. A. Medikal Akademi Yayıncılık, İstanbul, 2015, 357-400.

[6]: Zarakolu IP. Cinsel yolla bulaşan infeksiyonlar. acettepe Tıp Dergisi, 2006, 37(1):21-34.

[7]: T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Sağlık Sektörü İçin Ulusal Stratejik Eylem Planı 2005-2015, 19-20 [9]: Gölbaşı Z. Adolesan dönem üreme sağlığı sorunları ve etkileyen faktörler. Atatürk Üniversitesi emşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(1):100-108 / Aydın D. Adölesan gebelik ve adölesan annelik. Anadolu emşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 2005, 16(4):250-254, 2013 [10]: Çavlin A, Adalı T, Kumaş A. Current overview of Turkey’s population. pub. by United Nations Population Fund, Ankara, March, 2016

[16]: Yıldırım Y, Inal MM, Tinar Ş. Reproductive and obstretric characteristics of adolescent pregnancies in Turkish women. J Pediatr Adolesc Gynecol 2005,18:249-53 [19]: Sert G. Türkiye’de Sağlık izmetleri Kapsamında Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığında aklar Rehberi, yay. asta ve asta Yakını akları Derneği, İstanbul, 2016

[20]: Gençlere Yönelik Üreme Sağlığı izmetleri Kitapçığı, T.C.Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Ankara, 2005

[22]: Saito, I.M. "Sex Education İn School: Preventing Unvvanted Pregnancy in

Adolescent", International Journal Of Gynecology & Obstetrics, 1998, 63,(supplement 1):1 57-160

[23]: Öğretmen ve Öğretmen Adayları için Cinsel Sağlık Eğitimi, 2002 Ayşen Bulut