G‹R‹fi
Hepatit B virüs (HBV) infeksiyonlar› yaklafl›k 20 y›l- d›r etkili ve güvenli bir afl›s› olmas›na ra¤men önem- li bir sa¤l›k problemi olmaya devam etmektedir (1).
Dünya nüfusunun yaklafl›k %30’u veya 2 milyar in- san HBV infeksiyonunun serolojik göstergelerini tafl›maktad›r. Bunlardan 350 milyonunda kronik HBV infeksiyonu oldu¤u ve bu kiflilerden y›lda en
Uyumu Etkileyen Faktörler
Cemal BULUT1, Arzu M. YETK‹N1, Necla TÜLEK1
1S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i, ANKARA
ÖZET
Bu çal›flmada; S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Poliklini-
¤i’ne Mart 1999-Mart 2001 tarihleri aras›nda hepatit B afl›s› yapt›rmak amac›yla baflvuran kiflilerde afl›lanma ora- n› ve afl›lanmay› etkileyen faktörler araflt›r›ld›. Çal›flma toplam 248 kifli ile yap›ld›. Çal›flmaya kat›lan kiflilerde afl›
flemas›n› tamamlama oran› %63.3, hiç afl› yapt›rmama oran› ise %12.1 olarak tespit edildi. ‹leri yafl›n (31 yafl ve üzeri) afl› flemas›n› uyumu artt›ran tek istatistiksel olarak anlaml› faktör oldu¤u, ö¤renim durumu artt›kça ve mes- lek grubu olarak memur ve sa¤l›k personelinde ise afl› flemas›n› tamamlama oranlar›nda istatistiksel olarak an- laml› olmayan bir art›fl tespit edildi. Afl› yapt›rmama nedenleri olarak; en önemli nedenin ilgisizlik ve ihmalkarl›k oldu¤u görülmüfltür. Hepatit B ve afl›lama konular›nda bilgilendirme çal›flmalar›n›n artt›r›lmas›n›n ve afl›lama za- man›n› hat›rlatan kartlar vs. haz›rlanmas›n›n afl›lama oran›n› artt›raca¤› düflünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B, afl›lama oran›.
SUMMARY
Acceptance of Hepatitis B Vaccine and Effecting Factors of It
In this study, completion rate of hepatitis B vaccination and influencing factors of this acceptance was investigated by person who intent to vaccination in Infectious Diseases and Clinical Microbiology Department Clinic, Ankara Training and Research Hospital, during March 1999-March 2001 period. Total 248 person were enrolled the study.
Completion rate of vaccination was found 63.3% and not to vaccination rate 12.1%. Only older age than 31 was fo- und a significant factor for high completion rate of vaccination. At officials and health care providers and higher educational groups a trend were found for completion rate. But the difference was not statistically significant. Most important reason of unvaccination was lack of interest. To improve the completion rate, increasing of efforts on education and use of reminder postcard, will be important components to successful completion.
Key Words: Hepatitis B, vaccination rate.
az 1 milyonunun siroz veya karaci¤er kanseri gibi kronik karaci¤er hastal›klar›ndan öldü¤ü tahmin edilmektedir (2).
Afl› ile korunulabilir bir hastal›k olmas› hepatit B infeksiyonunun önlenmesine yönelik çal›flmalara önem kazand›rmaktad›r. Afl›lama çal›flmalar› ilk olarak risk gruplar›n›n afl›lanmas› fleklinde baflla- m›flt›r. Ancak hastal›¤›n bulafl›n›n devam etmesi, hastal›¤›n düflük endemisiteli gruplara kaymas›, pek çok riskli davran›fl›n infekte olunana kadar belirlenememesi ve akut hepatitlerin %30’unda risk faktörünün olmamas› bu stratejilerin de¤eri- ni düflürmüfltür. Daha sonra uygulanmaya baflla- nan üniversal infant ve/veya adolesan afl›lama stratejilerinin hastal›¤›n prevalans›n› azaltmada seçilmifl yüksek riskli gruplar›n afl›land›¤› strate- jilere göre daha baflar›l› oldu¤u görülmüfltür (3).
‹nfantlar›n aksine düzenli bir takip ve afl› progra- m› olmayan eriflkinlerde afl› programlar›na uyu- mun sa¤lanmas› daha da önem kazanmaktad›r.
Hepatit B infeksiyonunun insidans›n› azaltmaya yönelik çal›flmalarda afl›lama programlar› kadar afl›lama programlar›na uyumun sa¤lanmas› da önemlidir. Uygulamas›nda genifl esnekliklere sa- hip hepatit B afl›s›nda bile yüksek afl›lanma oran- lar›n› yakalamak güç olabilmektedir.
Bu çal›flmada, S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikro- biyoloji Poliklini¤i’ne hepatit B afl›s› yapt›rmak amac›yla baflvuran kiflilerde afl›lanma program›- na uyum oran› ve bu oran› etkileyen faktörleri araflt›rmak amaçland›.
MATERYAL ve METOD
Çal›flmaya Mart 1999-Mart 2001 tarihleri aras›nda S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi ‹nfek- siyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Polikli- ni¤i’ne hepatit B afl›s› yapt›rmak için baflvuran veya taraf›m›zdan afl› önerilen kifliler al›nd›.
Çal›flma için, içerisinde; ad-soyad, yafl, meslek, cin- siyet ve e¤itim durumu; ev adresi ve telefon numa- ras›; boy ve kilo; sigara içme al›flkanl›¤› ve varsa süresi ve miktar›; hemodiyaliz, kronik hastal›k ve- ya ilaç kullanma durumu; ailede tafl›y›c› olup olma- d›¤› ve varsa yak›nl›k derecesi; daha önce hepatit B afl›s› yapt›r›p yapt›rmad›¤› sorular› ile afl›lama öncesi ve takibinde yap›lan testler; uygulanan afl›- n›n markas› ve afl› flemas›; afl›ya ba¤l› komplikas- yonlar› içeren bir form haz›rland›. Çal›flma hakk›n- da bilgi verildikten sonra istekliler için birer form dolduruldu. Afl›lama öncesi tüm kiflilerde; HBsAg, anti-HBs, anti-HBc immünglobulin G (IgG) çal›fl›ld›.
Yap›lan testler sonucunda anti-HBs ve anti-HBc IgG negatif olan kiflilerden, risk grubunda yer alma- yanlara 0, 1, 6 (birinci afl› flemas›); ailesinde HBsAg tafl›y›c›s› olanlar, sa¤l›k personeli olarak çal›flan ki- fliler, hepatit B infeksiyonu yönünden yüksek risk- li olarak kabul edilerek 0, 1, 2, 12 (ikinci afl› flema- s›) fleklinde afl› flemalar› önerildi. Tüm bireyler afl›
flemas›na uyman›n gereklili¤i ve hepatit B afl›s›n›n görülebilecek yan etkileri konusunda bilgilendiril- di ve afl› kart› düzenlendi. Her afl›y› hastanemiz po- liklini¤inde yapt›rmalar› istendi. Anti-HBs kontro- lü, her afl›dan bir ay sonra olmak üzere planland›.
Çal›flma sonuçlar› belli aral›klarla gözden geçiril- di. Kontrole gelmeyen kifliler saptand›. Bu kiflile- rin kontrole gelmeleri istendi. Ayr›ca afl› flemas›n›
tamamlay›p tamamlamad›klar›, tamamland›ysa afl›lar›n nerede yap›ld›¤›, tamamlanmad›ysa ne- deni sorularak ö¤renildi. Çal›flmaya kat›lan kifli- ler; 30 yafl ve alt›, 31 yafl ve üzeri olmak üzere iki yafl grubuna; memur (ö¤retmen, polis, imam vs.), serbest meslek (mobilyac›, flöfor, su tesisatç›s›
vs.), sa¤l›k personeli (doktor, hemflire, röntgen teknisyeni vs.), ev han›m› ve ö¤renci olarak befl meslek grubuna; uygulanan afl› flemas›na göre bi- rinci ve ikinci afl› grubu olarak iki afl›lama grubu- na; bitirdi¤i en son okula göre ilkokul, ortaokul, li- se ve yüksekokul olmak üzere dört ö¤renim gru- buna; ailede tafl›y›c› olmas› ve olmamas› olarak iki gruba; sigara içenler ve içmeyenler olarak iki gruba ayr›ld›.
Kullan›lan Afl›lar
Rekombinant teknoloji ile üretilen Genhevac B Pasteur (P. mérieux), Engerix B adulta (SmithKli- ne Beecham), Hepavax B (Koçak), Euvax B (Berk) ve H-B-Vax II (Merck Sharp & Dohme) afl›lar› her hasta için s›rayla fark gözetilmeden (so¤uk zincir kurallar›na uygun olarak muhafaza edilen afl›lar son kullanma tarihlerine dikkat edilerek) reçete edildi. Önerilen afl›, afl› program›na devam eden hastalarda takvimine uygun tarihlerde deltoit ka- sa intramusküler olarak uyguland›.
‹statistiksel De¤erlendirme
Elde edilen tüm verilerin de¤erlendirilmesinde SPSS for Windows 10.0 istatistik paket program›
ve Epi‹nfo 2000 paket programlar› kullan›ld›.
BULGULAR
Mart 1999-Mart 2001 döneminde 24 ayda polikli- ni¤imizde hepatit B afl› program›na al›nan toplam 368 kifliye form dolduruldu. Çal›flma süresi içinde izlemi yap›lamayan veya kendilerine ulafl›lama- yanlar çal›flma d›fl› b›rak›ld›.
Çal›flmaya toplam 248 kifli ile devam edildi. Yüzon- biri (%44.8) erkek, 137 (%55.2)’si kad›n olan kifli- lerin yafl ortalamas› erkek, kad›nlar için s›ras›yla 31.4 ± 12.8 (12-68) y›l ve 30.8 ± 11.2 (13-62) y›l idi.
Çal›flmaya kat›lan kiflilerin baz› demografik özel- likleri Tablo 1’de gösterilmifltir.
Çal›flmaya kat›lanlar›n 85 (%34.3)’ine 0, 1, 2, 12 afl› flemas› uygulan›rken, 163 (%65.7)’üne 0, 1, 6 afl› flemas› uyguland›.
Çal›flmaya kat›lanlardan, en az bir doz afl› yapt›- ran kifli say›s› 218 (%87.9) iken, önerilen tüm afl›- lar› yapt›ranlar›n say›s› 157 (%63.3), önerilen hiç- bir afl›y› yapt›rmayanlar›n say›s› ise 30 (%12.1) olarak tespit edildi.
Cinsiyete göre afl› flemas›n› tamamlama durumu incelendi¤inde; afl› flemas›n› tamamlama oran› er- keklerde %63.1 iken, kad›nlarda %62.8 olarak bu- lundu. Cinsiyetin afl› flemas›n› tamamlama üzerin- deki etkisi istatistiksel olarak anlaml› bulunmad›
(χ2= 0.08, SD= 2, p= 0.959) (Tablo 2).
Yafl gruplar›na göre afl› flemas›n› tamamlama duru- mu incelendi¤inde; 31 yafl üzerinde afl› flemas›n› ta-
mamlama durumunun 30 yafl alt›na göre yaklafl›k iki kat daha fazla oldu¤u ve bu fark›n istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u bulundu (p= 0.01, OR= 1.97,
%95 GA= 1.12-3.48) (Tablo 2).
Meslek gruplar›na göre afl› flemas›n› tamamlama durumu incelendi¤inde; afl› flemas›n› tamamlama oranlar›n›n %52 ile %74 aras›nda de¤iflti¤i saptan- d›. Sa¤l›k personeli ile memurlarda di¤er gruplara göre afl› flemas›n›n uygulanma oranlar› daha yük- sek olmakla birlikte meslek gruplar› aras›nda afl›
flemas›n› tamamlama ile eksik ya da hiç afl› yap- t›rmama durumu yönünden istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunamad› (Tablo 2).
Sigara içme durumunun afl› flemas›n› tamamlama üzerine etkisi araflt›r›ld›¤›nda iki grup aras›nda bu yönde istatistiksel olarak anlaml› bir fark sap- tanmad› (p= 0.2). Ancak sigara içmeyenlerin siga- ra içenlere oranla afl›lama flemas›n› tamamlama durumu ortalama 1.42 kat daha fazla olarak sap- tand› (OR= 1.42, %95 GA= 0.80-2.54) (Tablo 2).
Ailede hepatit B tafl›y›c› olup olmamas›n›n afl›la- ma flemas›n› tamamlama üzerine etkisi araflt›r›l-
Tablo 1. Çal›flmaya kat›lan kiflilerin baz› demografik özellikleri.
Erkek (n= 111) Kadın (n= 137) Toplam (n= 248)
Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%)
Yaş ortalaması (yıl) 31.4 ± 12.8 30.9 ± 11.2 31.1 ± 11.9
Meslek grubu
Memur 39 (35.2) 18 (13.1) 57 (23.0)
Serbest 31 (27.9) 5 (3.7) 36 (14.5)
Sağlık personeli 17 (15.3) 16 (11.7) 33 (13.3)
Ev hanımı - 81 (59.1) 81 (32.7)
Öğrenci 24 (21.6) 17 (12.4) 41 (16.5)
Öğrenim durumu
İlkokul 28 (25.2) 61 (44.5) 89 (35.9)
Ortaokul 9 (8.1) 23 (16.8) 32 (12.9)
Lise 63 (56.8) 41 (29.9) 104 (41.9)
Yüksekokul 11 (9.9) 12 (8.8) 23 (9.3)
Yaş grubu
Otuz ve altı 59 (53.2) 77 (56.2) 136 (54.8)
Otuzbir ve üzeri 52 (46.8) 60 (43.8) 112 (45.2)
Ailede taşıyıcılık
Var 20 (18.0) 41 (29.9) 61 (24.6)
Yok 91 (82.0) 96 (70.1) 187 (75.4)
Sigara içme
İçiyor 45 (40.5) 37 (27.0) 82 (33.1)
İçmiyor 66 (59.5) 100 (73.0) 166 (66.9)
Kronik hastalık
Var 2 (1.8) 5 (3.6) 7 (2.8)
Yok 109 (98.2) 132 (96.4) 241 (97.2)
d›¤›nda; ailesinde hepatit B tafl›y›c›s› olanlarla ol- mayanlar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark tespit edilemedi (p= 0.9) (Tablo 2).
Ö¤renim durumuna göre afl›lama flemas›n› ta- mamlama durumu incelendi¤inde; afl›lama flema- s›n› tamamlayanlar ile hiç afl› yapt›rmayan ya da eksik yapt›ranlar karfl›laflt›r›ld›¤›nda, aralar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark saptanmad›
(p= 0.8). Ancak lise veya yüksek ö¤renim gören- lerde afl› flemas›n› tamamlama durumunun orta- ö¤renim e¤itimi görenlere göre ortalama 1.24 kat daha yüksek oldu¤u saptand› (OR= 1.24, %95 GA= 0.72-2.15) (Tablo 2).
Çal›flmaya kat›lan kiflilerin afl› yapt›rmama neden- leri incelendi¤inde en s›k nedenin ihmalkarl›k ve il- gisizlik oldu¤u görüldü. Di¤er nedenler Tablo 3’te gösterilmifltir.
Afl› flemas›n› tamamlama durumu ile iliflkili olabi- lece¤i düflünülen de¤iflkenler (yafl, cinsiyet, ailede hepatit B tafl›y›c›s› olma durumu, halen sigara iç- me durumu ve ö¤renim durumu) efl zamanl› ola- rak lojistik regresyon modelinde incelendi¤inde;
afl› flemas›n› tamamlama durumunun eksik afl›la-
maya göre 31 yafl ve üzerinde 2.45 kat daha fazla oldu¤u ve bu fark›n istatistiksel olarak anlaml› ol- du¤u; lise ve üzeri e¤itim görenlerde afl› flemas›n›
tamamlama oran›n›n 1.8 kat fazla olmas›na ve si- gara içmeyenlerde afl› flemas›na uyumun 1.3 kat fazla olmas›na ra¤men bu farklar›n istatistiksel olarak anlaml› olmad›¤› saptanm›flt›r (Tablo 4).
TARTIfiMA
Hepatit B, afl› ile korunulabilir bir hastal›k olmas›- na karfl›n global bir problem olmaya devam etmek- tedir. Hepatit B afl› uygulamalar›nda baflar›, afl›
Tablo 3. Afl› yapt›rmayan veya eksik yapt›ran kiflilerde afl› yapt›rmama nedenleri.
Aşılanmama nedenleri Sayı %
İlgisizlik-ihmalkarlık 45 49.5
Bilgilendirme eksikliği 28 30.7
Maddi nedenler 13 14.3
Neden yok 5 5.5
Toplam 91 100
Tablo 2. Çal›flmaya kat›lan kiflilerde baz› de¤iflkenlere göre afl› flemas›na uyum durumu.
Tam Eksik Yapılmamış
Aşı şeması Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%) p
Cinsiyet 0.959
Erkek 70 (63.1) 27 (24.3) 14 (12.6)
Kadın 86 (62.8) 35 (25.5) 16 (11.7)
Yaş grubu 0.01*
Otuz yaş ve altı 76 (55.9) 40 (29.4) 20 (14.7)
Otuzbir yaş ve üzeri 80 (71.4) 22 (19.7) 10 (8.9)
Meslek grubu 0.1
Memur 42 (73.7) 11 (19.3) 4 (7.0)
Serbest 19 (52.8) 8 (22.2) 9 (25.0)
Sağlık personeli 24 (72.7) 8 (24.3) 1 (3.0)
Ev hanımı 47 (58.0) 21 (25.9) 13 (16.1)
Öğrenci 24 (58.5) 14 (34.2) 3 (7.3)
Öğrenim durumu 0.8
İlkokul 54 (60.7) 24 (26.9) 11 (12.4)
Ortaokul 19 (59.4) 7 (21.9) 6 (18.7)
Lise 68 (65.4) 24 (23.1) 12 (11.5)
Yüksekokul 15 (65.2) 7 (30.4) 1 (4.4)
Ailede taşıyıcılık 0.9
Var 38 (62.3) 15 (24.6) 8 (13.1)
Yok 118 (63.1) 47 (25.1) 22 (11.8)
Sigara içme 0.2
Var 47 (57.3) 23 (28.1) 12 (14.6)
Yok 109 (65.7) 39 (23.5) 18 (10.8)
* İstatistiksel olarak anlamlı.
program›na uyumla sa¤lanmaktad›r. Bu uyum de-
¤iflik oranlarda olabilmektedir. Bu konuda yap›lan risk gruplar› ve okul tabanl› çal›flmalarda kat›l›m oranlar›n›n %10 ile %91 aras›nda de¤iflti¤i görül- mektedir. Okul tabanl› yap›lan çal›flmalarda afl›lan- ma oranlar› daha yüksek saptan›rken, hastane ve- ya poliklini¤e baflvuranlarda afl›lama yapan mer- kezlerde bu oran›n daha düflük oldu¤u gözlenmifl- tir (4-11). Bizim çal›flmam›zda saptad›¤›m›z
%63’lük afl› flemas›n› tamamlama oran› da bu çal›fl- malarda bulunan oranlarla benzerdir. Bununla bir- likte afl› flemas›n› tamamlama oranlar›n›n pek çok faktörden etkilendi¤i de göz ard› edilmemelidir.
Bu faktörlerden bir tanesi cinsiyettir. Yap›lan ça- l›flmalarda bu konudaki incelemeler farkl› sonuç- lar› göstermektedir. Middleman ve arkadafllar›, çal›flmalar›nda kad›n cinsiyetin afl› flemas›n› ta- mamlamada ba¤›ms›z faktör oldu¤unu saptam›fl- lard›r. Bu çal›flma sonucunda, kad›n cinsiyette he- patit B afl›s›na uyumun erkeklere göre 1.58 kat da- ha fazla oldu¤unu belirtmifllerdir (4). Straffolini ve arkadafllar› çal›flmalar›nda kad›n cinsiyetin afl› yapt›rma oran›n› artt›rd›¤›n›, Cassidy ve arka- dafllar› cinsiyetin afl› program›na kat›lmay› etki- lemedi¤ini, Kottenhahn ve arkadafllar› afl› flema- s›n› tamamlamayla demografik özellikler aras›n- da bir ilgi olmad›¤›n›, Ganguly ve arkadafllar› er- keklerde afl›lanma oranlar›n› düflük oldu¤unu saptam›fllard›r (5,8,10,12). Bizim çal›flmam›z so- nucunda ise kad›n ve erkekler aras›nda afl› flema- s›n› tamamlama oranlar› aras›nda bir fark olma- d›¤› saptanm›flt›r.
Afl› yapt›rmay› etkileyen bir faktör de yaflt›r. Yafl›n afl› yapt›rmaya etkisi de farkl› çal›flmalarda farkl›
yönlerde bulunmufltur. Genç yafl›n afl› yapt›rma oran›n› artt›rd›¤›, 40 yafl›n alt›nda afl›lanma oran›- n›n daha yüksek oldu¤u, 25 yafl ve alt›nda afl›lan- ma oran›n›n düflük oldu¤u, afl› flemas›n› tamamla- mayla yafl aras›nda ilgi olmad›¤›n› gösteren çal›fl-
malar bulunmaktad›r (8,9,12,13). Bizim çal›flma- m›zda çal›flmaya kat›lanlar› 30 yafl ve alt› ve 31 yafl ve üzeri olarak iki gruba ay›rarak inceledi¤imizde;
31 yafl üzerinde afl› flemas›n› tamamlama oran›n›n 30 yafl ve alt›ndaki kiflilere göre 2.45 kat daha fazla oldu¤u ve bunun istatistiksel olarak anlaml› oldu-
¤u saptanm›flt›r. Bu durum yafl artt›kça insanlar›n bilinç düzeylerinin artmas› ve afl›lama program›na daha düzenli uyuma ba¤l› oldu¤u düflünülmüfltür.
Ö¤renim durumu afl› yapt›rmay› etkileyen bir di-
¤er faktördür. Yap›lan çal›flmalar düflük e¤itim dü- zeyinin afl›lanma oranlar›n› düflürdü¤ünü göster- mektedir (13-15). Çal›flmam›z sonucuna göre ö¤re- nim düzeyi artt›kça afl› flemas›n› tamamlama oran›
artmaktad›r. Bu oran lise ve üzeri ö¤renim düze- yindeki kiflilerde ortaö¤renim görenlere göre 1.8 kat daha fazlad›r. Ancak iki grup aras›nda istatis- tiksel olarak anlaml› bir fark saptanmam›flt›r. Bu art›fl›n nedeni bu kiflilerin hepatit B konusunda da- ha fazla bilinçli ve bilgili olmalar›na ba¤l› olabilir.
Meslek de afl› yapt›rmay› etkileyen faktörlerden bir tanesidir. Bu durum özellikle yüksek riskli meslek gruplar›nda önemlidir.
Çal›flmam›za kat›lan kiflileri befl meslek grubuna ay›rarak inceledi¤imizde (memur, sa¤l›k person- eli, ev han›m›, ö¤renci ve serbest), meslek grupla- r› aras›nda afl› yapt›rma oranlar› aras›nda istatis- tiksel olarak anlaml› bir fark saptanmam›flt›r. En yüksek afl›lanma oran› %73.7 ile memur meslek grubunda ve %72.7 ile sa¤l›k personelinde sap- tanm›flt›r. Ayr›ca sa¤l›k personelinde afl› flemas›n›
tamamlama oran› memurlara göre 0.95 kat, ser- best mesle¤e göre 2.39 kat, ev han›mlar›na göre 1.93 kat ve ö¤rencilere göre 1.89 kat daha fazla olarak tespit edilmifltir.
Çal›flmam›z sonucunda ailesinde tafl›y›c› olanlar- la olmayanlar aras›nda afl› flemas›n› tamamlama oran› yönünden istatistiksel olarak anlaml› bir fark saptanmad›. Bu durum bu kiflilere gerekli bil- Tablo 4. Afl› flemas›n› tamamlama durumu ile iliflkili olabilece¤i düflünülen tüm de¤iflkenlerin lojistik regresy- on modeli.
Sig (p) Exp (B) %95 GA
Yaş 0.003 0.408 0.225 0.740
Cinsiyet 0.654 1.138 0.646 2.007
Taşıyıcı yakını 0.804 1.083 0.770 2.381
Sigara 0.292 1.355 0.577 2.032
Öğrenim 0.058 1.803 0.980 3.317
GA: Güven aralığı.
ginin verilememesi veya bu kiflilerin durumlar›
konusunda gerekli ilgiyi göstermemelerinden kaynaklan›yor olabilir.
Çal›flmam›zda en önemli afl› yapt›rmama veya afl›
flemas›n› yar›da b›rakma nedeni ilgisizlik/ihmal- karl›k olarak tespit edildi. De¤iflik çal›flmalarda bu nedenle afl›lanmama oranlar› itfaiyecilerde
%20, sa¤l›k personelinde %36.1 ve %41.7 olarak tespit edilmifltir (16-18). Bu oran› çal›flmam›zda
%49.5 olarak saptad›k.
Di¤er bir afl›lanmama nedeni ise bilgilendir- me/bilgi eksikli¤i olarak saptand›. Toplumumuz- da de¤iflik gruplar›n hepatit B konusundaki bilgi- lerini ölçmeye yönelik çal›flmalar›n sonuçlar› top- lumun hepatit B infeksiyonu, bulafl yollar›, sonuç- lar› ve afl› ile korunulabilirli¤i konular›nda yeterli bilgi sahibi olmad›¤›n› göstermektedir (18-20). Bu gruptaki kifliler ise afl›n›n HBsAg pozitif saptanan kiflilere yap›laca¤›n›, hamilelik nedeniyle afl›n›n yap›lmayaca¤›n› veya afl› dozu tarihini geçirdikle- ri zaman afl›lara tekrar bafltan bafllanmas› gerek- ti¤ini düflünüyorlard›. Yap›lan çal›flmalar hepatit B konusunda bilgi artt›kça afl›lanma oran›n›n art- t›¤›n› göstermektedir (14,21,22).
Afl›lanmay› etkileyen faktörlerden bir tanesi de afl› maliyetidir. De¤iflik çal›flmalarda düflük gelir düzeyinin afl›lanma oran›n› düflürdü¤ü, gelir dü- zeyi artt›kça afl› flemas›na uyumun artt›¤› göste- rilmifltir (4,15). Yüksek afl› fiyat›, afl› güvenilirli¤i ya da yan etkileri gibi konular da daha fazla afl›
yapt›rmay› önleyebilmektedir. Pennie ve arkadafl- lar›, Ottowa’da sa¤l›k birimleri ö¤rencileri üzerin- de yapt›klar› çal›flmalar›nda kendilerini düflük riskli gören ö¤rencilerde afl›lanma oran›n›n daha düflük oldu¤unu, ancak afl› fiyatlar› daha ucuz ol- du¤unda bu kiflilerin bile kendilerini korumak için afl› yapt›rd›klar›n› göstermifllerdir (22). Fong ve arkadafllar›, hepatit B afl›lanma oran› %23 olan bir klinikte, afl› fiyatlar›n›n yar›ya indirilmesi ve ülke genelinde yap›lan e¤itim programlar› sonu- cunda bir y›l sonra afl›lanma oran›nda iki kattan fazla art›fl oldu¤unu saptam›fllard›r (23). Çal›flma- m›za kat›lanlar›n %14.3’ü afl› yapt›rmama nedeni olarak afl› fiyatlar›n›n yüksek oldu¤unu ve bunu karfl›layacak maddi imkanlar›n›n olmad›¤›n› be- lirtmifltir. Çal›flmam›za kat›lan kiflilerin büyük ço-
¤unlu¤unun bir sosyal güvenlik kurumuna ba¤l›
olmas› nedeniyle maddi sebeplerden dolay› afl›
yapt›rmama oran›n›n toplum genelinde daha yük- sek oldu¤u düflünülebilir.
Afl›lama oran›n› artt›rmak için önerilen bir yön- tem de afl›lanmay› hat›rlatacak yöntemlerin (tele-
fon, mektup, posta kart› ve di¤erleri) kullan›lmas›- d›r (24-27). Özellikle eriflkinlerde afl›lanma oran›n›
artt›rmak için bu yöntemler tavsiye edilmektedir (24). Afl› say›s›n›n azalt›lmas› da hasta uyumunu artt›rabilir. Genel olarak afl› say›s› artt›kça hasta uyumu azalmaktad›r. Çal›flmam›zda da iki doz afl›
yapt›rma oran› %70.6 iken, üç doz afl› yapt›rma oran› %63.8 olarak saptanm›flt›r. Oregon’da ö¤ren- cilerle yap›lan çal›flmada iki doz afl› alma oran›
%92 iken, üçüncü afl› ile bu oran %84’e düflmüfltür (6). Afl› say›s›n›n azalt›lmas› ve DBT-HB gibi multi- valan afl›lar›n kullan›lmas› ile hem afl› maliyeti hem so¤uk zincir maliyeti hem de afl› uygulama maliyeti azal›rken, bir defada uygulanacak afl› sa- y›s›n›n azalmas› riskli enjeksiyon ihtimalini azal- tacak ve afl›ya olan uyumu artt›racakt›r (28-32).
Sonuç olarak; eriflkinde hepatit B afl›lamas›na uyumu araflt›rmay› amaçlad›¤›m›z bu çal›flmam›z sonucunda afl› program›na tam uyumun %63 ol- du¤u saptanm›flt›r. Afl›lamada kiflinin cinsiyeti- nin, ö¤renim durumunun, mesle¤inin etkili olma- d›¤› ancak yafl›n önemli bir faktör oldu¤u saptan- m›flt›r. Afl› yapt›rmama sebepleri aras›nda en önemli nedenin bilgisizlik ve ihmalkarl›k oldu¤u görülmüfl olup, bu konuda bilgilendirme çal›flma- lar›n›n artt›r›lmas›n›n, afl›lanacak kiflilere daha çok zaman ayr›lmas›n›n, afl›lama zaman›n› hat›r- latan kartlar vs. haz›rlanmas›n›n afl›lama oran›n›
artt›raca¤› düflünülmüfltür.
KAYNAKLAR
1. Robinson WS. Hepatitis B virus and hepatitis D vi- rus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds).
Principles and Practice of Infectious Diseases. 5th ed. Philadelphia: Churchill Livingstone, 1999:
1652-84.
2. Taşyaran MA. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi.
K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. Ankara: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 121-8.
3. Mahoney FJ. Update on diagnosis, management and prevention of hepatitis B virus infection. Clin Microbiol Rev 1999; 12: 351-66.
4. Middleman AB, Robertson LM, Young C, Durant RH, Emans SJ. Predictors of time to completion of hepatitis B vaccination series among adoles- cents. J Adolesc Health 1999; 25: 323-7.
5. Cassidy WM, Mahoney FJ. A hepatitis B vaccina- tion program targeting adolescent. J Adolesc He- alth 1995; 17: 244-7.
6. Nystrom RJ, Timmons AJ. Completion of hepati- tis B vaccination series in school based health centers. J Adolesc Health 2000; 26: 320-1.
7. Dobson S, Sheifele D, Bell A. Assessment of a uni- versal school based hepatitis B vaccination prog- ram. JAMA 1995; 174: 1209-13.
8. Straffolini T, Petrosillo N, Ippolito G, et al. Hepa- titis B vaccination coverage among healthcare workers in Italy. Infect Control Hosp Epidemiol 1998; 19: 789-91.
9. Murata PJ, Young LC. Physicians’ attitudes and behaviors regarding hepatitis B immunization. J Fam Pract 1993; 36: 163-8.
10. Kottenhahn RK, Rosenthal SL, Biro FM. Hepati- tis B vaccine completion among adolescents. Del Med J 1996; 68: 309-11.
11. Kamolratnakul P, Ungtavorn P, Israsena S, Sa- kulramrung R. The influence of dissemination of information on the changes of knowledge, attitu- de and acceptance of hepatitis B vaccination among hospital personnel in Chulalongkorn Hos- pital. Public Health 1994; 108: 49-53.
12. Ganguly R, Marty PJ, Herold AH, Anderson M.
Hepatitis B immunization in a university student population. J Am Coll Health 1998; 46: 181-3.
13. Israseba S, Kamolratanakul P, Sakulramrung R.
Factors influencing acceptance of hepatitis B vaccination by hospital personnel in an area hyperendimic for hepatitis B. Am J Gastroenterol 1992; 87: 1807-9.
14. Angellilo IF, Ricciardi G, Rossi P, Pantisano P, Langiano E, Pavia M. Mothers and vaccination:
Knowledge, attitudes and behavior in Italy. Bull World Health Org 1999; 17: 224-9.
15. Bobo JK, Gale JL, Thaba PB, Wassilak SGF. Risk factor for delayed immunisation in a random sample of 1163 children from Oregon and Was- hington. Pediatrics 1993; 91: 308-14.
16. Lee DJ, Carillo L, Fleming L. Epidemiology of hepatitis B vaccine acceptance among parame- dics and emergency medical technicians. Am J In- fect Control 1997; 25: 421-3.
17. Cimas Hernando JE, Pricto GJ, Rodriguez RJM, Gonzalez GB, Sanchez DL. Acceptance of recom- binant hepatitis B vaccine by health personnel.
Aten Primaria 1994; 13: 383-5.
18. H›zel K, Maral I, Şenol E. Hastane personelinde hepatit B aş›s›na yaklaş›m. Viral Hepatit Dergisi 1999; 2: 84-7.
19. Mert A, Akbulut A, Baysal B ve ark. Bulaş›c› has- tal›klar konusunda halk›m›z ne biliyor? III. Ulu- sal Viral Hepatit Sempozyumu Program ve Kong- re Kitab›. 7-9 Kas›m 1996 Ankara, 1996: 57.
20. Akbulut A, Felek S, Akbulut HH, Çelik I. Viral he- patitle savaşta toplum eğitimi. Viral Hepatit Dergisi 1998; 2: 81-6.
21. Skinner SR, Imberger A, Nolan T, Lester R, Glo- ver S, Bowes G. Randomized controlled trial of an educational strategy to increase school-based
adolescent hepatitis B vaccination. Aust NZJ Public Health 2000; 24: 298-304.
22. Pennie RA, O’Connor AM, Garvock MJ, Drake ER. Factors influencing the acceptance of hepati- tis B vaccine by student in health disciplines in Ottawa. Can J Public Health 1991; 82: 12-5.
23. Fong NP, Basir H, Seow A. Awareness and ac- ceptance of hepatitis B vaccination in Clementi, Singapore. Awareness and acceptance of hepati- tis B vaccination in Clementi, Singapore. Ann Acad Med Singapore 1990; 19: 782-92.
24. Recommendations regarding intervetions to imp- rove vaccination in children, adolescents and adults. Task Force on Community Preventive Ser- vices. Am J Prev Med 2000; 18(1S): 92-6.
25. Lancman H, Pastore DR, Steed N, Maresca A.
Adolescent hepatitis B vaccination: Comparition among 2 high school based health centers and an adolescent clinic. Arch Pediatr Adolesc Med 2000; 154: 1085-8.
26. Kollar LM, Osenthal SL, Biro FM. Hepatitis B vaccine series compliance in adolescents. Pediatr Infect Dis J 1994; 13: 1006-8.
27. Marron RL, Lanphear BP, Kouides R, Dudman L, Manchester RA, Christy C. Efficacy of informati- onal letters on hepatitis B immunization rates in university students. J Am Coll Health 1998; 47:
123-7.
28. Vryheid RE, Kane MA, Muller N, Schatz GC, Be- zabeh S. Infant and adolescent hepatitis B immu- nization up to 1999: A global overview. Vaccine 2001; 19: 1026-37.
29. Centers for Disease Control and Prevention. No- tice to readers: Alternate two dose hepatitis B vaccination schedule for adolescents aged 11-15 years. MMWR 2000; 49: 261.
30. Cassidy WM, Watson B, Ioli VA, Williams K, Bird S, West DJ. A randomised trial of alternative two and tree dose hepatitis B vaccination regimen in adolescents: Antibody responses, safety, and im- munologic memory. Pediatrics 2001; 107: 626-31.
31. Ferson MJ, McKenzie KA, Macartney-Bourne F.
Fragmentation of scheduled visits and missed do- ses among infants receiving multiple injected vac- cines. NZJ Public Health 1997; 21; 735-8.
32. Szucs T. Cost-benefit of vaccination programs.
Vaccine 2000; 18: 49-51.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Cemal BULUT
S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i ANKARA
