PSİKOLOJİ VE YAŞAM Psikolojiye Giriş Psychology and Life

(1)

(2)

PSİKOLOJİ VE YAŞAM Psikolojiye Giriş Psychology and Life

Richard J. Gerrig Philip G. Zimbardo

Çeviren: Dr. Öğr. Üyesi Gamze Sart

Yayın No. : 324

Sosyal Çalışmalar No. : 4

ISBN : 978-605-133-226-0

Basım Sayısı : 19. Basımdan Çeviri, Ocak 2020

Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.

Authorized translation from the English language edition, entitled PSYCHOLOGY AND LIFE, 19th Edition by Richard J. Gerrig, Philip G. Zimbardo, published by Pearson Education, Inc, publishing as Pearson, Copyright © 2010, 2008, 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Prentice Hall, One Lake Street, Upper Saddle River, New Jersey 07458.

All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from Pearson Education, Inc. TURKISH language edition published by NOBEL AKADEMIK YAYINCILIK, Copyright © 2020.

Genel Yayın Yönetmeni : Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com- Yayın Koordinatörü : Gülfem Dursun -gulfem@nobelyayin.com- Redaksiyon: Naim Dilek -naim@nobelyayin.com-

Sayfa Tasarım: Ahmet Aras Çiftçi -aras@nobelyayin.com- Kapak Tasarım: Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com- Basım ve Cilt: Özgem Matbaacılık Sertifika No.: 19478

Zübeyde Hanım Mah. 1. Cad. Alibey İşhanı No.: 99/11 Ankara

Kütüphane Bilgi Kartı

Gerrig, Richard J., Zimbardo, Philip G.

Psychology and Life / Richard J. Gerrig - Philip G. Zimbardo

Psikoloji ve Yaşam -Psikolojiye Giriş- / Çeviren: Gamze Sart, Çeviri Editörü: Asil Ali Özdoğru 19. Basımdan Çeviri, XVI + 600 s., 21,5×27,5 cm. Kaynakça ve dizin var.

ISBN: 978-605-133-226-0

1. Psikolojinin Temel Süreçleri 2. Yaşam Boyu Gelişim ve Değişim

Genel Dağıtım

ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ.

Adres: Bahçekapı mh. 2465 sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat Şaşmaz-ANKARA - siparis@nobelyayin.com- Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65

E-Satış: www.nobelkitap.com - www.atlaskitap.com - Bilgi: esatis@nobelkitap.com - info@atlaskitap.com

Dağıtım ve Satış Noktaları: Alfa Basım Dağıtım, Ana Basım Dağıtım, Arasta, Arkadaş Kitabevi, D&R mağazaları, Dost Dağıtım, Kitapsan, Nezih Kitabevleri, Prefix, Remzi Kitabevleri, TveK Mağazaları

(3)

Bu kitabı kızlarımız Alex, Zara ve Tanya’ya adıyoruz.

Kızım Alex olağanüstü genç bir kız oldu. Önemli konulara tutku ile geniş bir bakış açısı getirir. Alex, çok yakında siyasi bilimlere olan ilgisiyle üni-

versite kariyerine başlayacak. Onun kariyerinde yükseleceğinden hiçbir şüphem yok.—R.J.G

Harikulade kızlarım Zara Maria ve Tanya Lucia geçtiğimiz otuz yıl süresince sonsuz sevinç ve kişisel destek kaynağı oldular.

Karmaşık konulara verilen belirgin ve basit cevapları hiçbir zaman kabullenmeyerek öğrencilerin içindeki en iyinin arayışı içinde oldular.

Bunun yanı sıra nesnelerin nasıl ve neden çalıştığını bilme merakları onların daima ilerlemelerine neden oldu. Öğretmen ve sosyal eylemciler olarak

kariyerlerine devam edecekler. Özellikle Zara’nın antropolog ve Tanya’nın ise medya alanında küratör olmasını dört gözle bekliyorum.—P.G.Z Bu kitabın tercümesini üstlenen bir kişi olarak, Psikoloji alanına girmeme vesile olan oğlum Mustafa Gazioğlu ve diğer ilgilendiğim çocuklar ve gençleri

bu vesile ile anmak isterim. Umut ederim ki yaşamları boyunca önleri hep açık olup fark yaratacak işler yaparlar ve değer oluştururlar.

Ayrıca böyle kıymetli bir kitabı Türkçe olarak alana kazandırmada

bana yardımcı olan herkese teşekkür etmek isterim.—G.S.

(4)

(5)

v

İçindekiler

ÖN SÖZ Xİİİ

1 PSİKOLOJİ VE YAŞAM 1

Psikolojiyi Benzersiz Kılan Nedir? 2

Tanımlar 2

Psikolojinin Hedefl eri 3

Modern Psikolojinin Evrimi 5

Psikolojinin Tarihi Temelleri 5

Öncü Araştırmacılar Olarak Kadınlar 8 Psikolojiye Bakış Açıları 9

Psikologlar Ne Yapar? 13

Bu Kitabı Nasıl Kullanmalısınız? 16

Çalışma Stratejileri 16

Çalışma Teknikleri 17 Ana Noktaların Özeti 18 Anahtar Terimler 18 Deneme Testi 19

Psikoloji İnceleme Kılavuzunu Keşfetmek 20

2 PSİKOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 22

Araştırma Süreci 23

Gözlemci Ön Yargıları ve İşlemsel Tanımlar 24

Deneysel Yöntemler: Alternatif Açıklamalar ve Kontrol İhtiyacı 26

Korelasyonel Yöntemler 29 Alt Algısal Etki 30

Psikolojik Ölçüm

31

Güvenilirlik ve Geçerliğe Ulaşma 33 Öz Bildirim Ölçekleri 33

Davranışsal Ölçüler ve Gözlemler 33

İnsanlar ve Hayvanlar Üzerinde Yapılan Araştırmalarla İlgili Etik Sorunlar

35

Bilgilendirilmiş Onam 36 Risk/Kazanç Değerlendirmesi 36 Kasıtlı Yanıltma 37

Bilgilendirme 37

Hayvan Araştırmalarında Sorunlar 37

Araştırmaların Eleştirel Tüketicisi Olmak 38

Ana Noktaların Özeti 40 Anahtar Terimler 40 Deneme Testi 41

İSTATİKSEL EK 44

İstatistiği Anlamak: Verinin Analiz Edilmesi ve Sonuçların Çıkarımı 44 Verinin Analiz Edilmesi 45

Tanımlayıcı (Betimsel) İstatistikler 45 Çıkarımsal (Çıkarsamalı) İstatistikler 49

İstatistiklerin Akıllı Bir Kullanıcısı Olmak 51

Anahtar Terimler 51

(6)

İçindekiler

vi

3 DAVRANIŞIN EVRİMSEL VE BİYOLOJİK TEMELLERİ 52

Kalıtım ve Davranış 53

Evrim ve Doğal Seçilim 53 İnsan Genotipinde Varyasyon 56

Sinir Sistemi Görev Başında 60

Nöron 60

Aksiyon Potansiyel 62 Sinaptik İletim 64

Nörotransmitterler ve İşlevleri 65

Biyoloji ve Davranış 67

Beyne Kulak Misafiri Olmak 67 Sinir Sistemi 70

Beyin Yapıları ve İşlevleri 72 Hemisferik Yanallaşma 77 Endokrin Sistem 81

Plastisite ve Nörojenez: Değişen Beyinlerimiz 82

4 DUYUM VE ALGI 90

Dünyanın Duyu Bilgisi 91

Yakın ve Uzak Uyarıcılar 91 Psikofizik 93

Fiziksel Olaylardan Zihinsel Olaylara 96

Görsel Sistem 97

İnsan Gözü 97

Göz Bebeği ve Mercek 97 Retina 98

Beyindeki Süreçler 100 Renkleri Görmek 101

İşitme 105

Sesin Fiziksel Özellikleri 105 Sesin Psikolojik Boyutları 106 İşitmenin Fizyolojisi 107

Diğer Duyularınız 110

Koku 110

Tat 111

Dokunma ve Deri Duyuları 112 Vestibüler ve Kinestezik Duyular 112 Ağrı 113

Algıda Organizasyon Süreçleri 114 Dikkat Süreçleri 114

Algısal Gruplama İlkeleri 116

Mekansal ve Zamansal Birleştirme 117 Hareket Algısı 118

Derinlik Algısı 118

Algısal Değişmezlikler 121 Yanılsamalar 124

Özdeşim ve Tanıma Süreçleri 125

Aşağıdan Yukarıya ve Yukarıdan Aşağıya Süreçler 125

Bağlam ve Beklentilerin Etkisi 127 Son Notlar 129

5 ZİHİN, BİLİNÇ VE DEĞİŞEN DURUMLAR 135

Bilincin İçeriği

136

Farkındalık ve Bilinç 136

Bilincin İçeriğinin İncelemesi 138

Bilincin İşlevleri 139

Bilincin Kullanımı 139

Bilincin İşlevlerinin İncelenmesi 140

Uyku ve Rüyalar

141

Sirkadiyen Ritimler 141 Uyku Döngüsü 141 Neden Uyku? 144 Uyku Bozuklukları 145

Rüyalar: Zihnin Tiyatroları 146

Farklı Bilinç Halleri

148

Kontrollü Rüya 148 Hipnoz 149

Meditasyon 151

(7)

İçindekiler vii

Zihin Değiştiren İlaçlar

152

Bağlılık ve Bağımlılık 152 Psikoaktif İlaç Çeşitleri 152 Ana Noktaların Özeti 157 Anahtar Terimler 158 Deneme Testi 159

6 ÖĞRENME VE DAVRANIŞ ANALİZİ 163

Öğrenmenin Çalışılması 164

Öğrenme Nedir? 164

Davranışçılık ve Davranış Analizi 165

Klasik Koşullanma: Tahmin Edilebilir Sinyalleri Öğrenme 166

Pavlov’un Şaşırtıcı Gözlemi 166 Koşulanma Süreçleri 168 Edinime Odaklanma 171

Klasik Koşulanmanın Uygulamaları 172

Edimsel Koşullanma : Sonuçları Öğrenme 174

Etki Yasası 174

Davranışın Deneysel Analizi 176 Pekiştirme Olumsallıkları 176 Pekiştiricilerin Özellikleri 180 Pekiştirme Düzenleri 181 Şekillendirme 183

Biyoloji ve Öğrenme 184

İçgüdüsel Yakınsama 184 Tat Kaçınma Öğrenimi 185

Öğrenmede Bilişsel Etkiler 187

Karşılaştırmalı Biliş 187 Gözlemsel Öğrenme 188 Ana Noktaların Özet

i

191 Anahtar Terimler 191 Deneme Testi 192

7 BELLEK 195

Bellek Nedir? 196

Belleğin İşlevleri 196

Bellek Süreçlerine Genel Bakış 198

Kısa Süreli Bellek Kullanımı 199

İkonik Bellek 199 Kısa Süreli Bellek 201 Çalışma Belleği 203

Uzun Süreli Bellek: Kodlama ve Geri Getirme 205

Geri Getirme İpuçları 205 Bağlam ve Kodlama 206

Kodlama ve Geri Getirme Süreçleri 209 Neden Unuturuz? 211

Belleği Yapılandırılmamış Bilgi İçin Geliştirme 213

Üst Bellek 213

Uzun Süreli Bellekte Yapılar

216

Bellek Yapıları 216

Yeniden Kurgulayıcı Süreç Olarak Hatırlama 219

Belleğ in Biyolojik Özellikleri

223

Engram Arama 223

Bellek Bozuklukları 223 Beyin Görüntüleme 226 Ana Noktaların Özeti 227 Anahtar Terimler 228 Deneme Testi 229

8 BİLİŞSEL SÜREÇLER 232

Bilişi Çalışma 234

Zihnin Süreçlerini Keşfetme 234

Zihinsel Süreçler ve Zihinsel Kaynaklar 234

Dil Kullanımı 237

Dil Üretimi 237

(8)

İçindekiler

viii

Dili Anlama 240 Dil ve Evrim 243

Dil, Düşünce ve Kültür 244

Görsel Biliş 247

Görsel Temsillerin Kullanılması 247

Sözel ve Görsel Temsillerin Birleştirilmesi 248

Problem Çözme ve Muhakeme 250

Problem Çözme 250

Tümdengelimli Muhakeme 253 Tümevarımlı Muhakeme 255

Yargı ve Karar Verme 256

Buluşsal Yöntem ve Yargı 257 Karar Vermenin Psikolojisi 260 Ana Noktaların Özeti 265 Anahtar Terimler 265 Deneme Testi 266

9 ZEKÂ VE ZEKÂ ÖLÇÜMÜ 270

Ölçüm Nedir? 271

Ölçümün Tarihi 271

Formel Ölçümün Temel Özellikleri 272

Zekâ Ölçümü 274

Zekâ Testinin Kökenleri 274 IQ Testleri 275

Zekânın Uç Noktaları 276

Zekâ Teorileri 279

Psikometrik Zekâ Teorileri 279 Sternberg’in Üç’lü Zekâ Teorisi 279 Gardner’ın Çoklu Zekâsı ve Duygusal Zekâ 281

Zekânın Politikası 283

Grup Karşılaştırmalarının Tarihi 283 Kalıtım ve IQ 283

Çevre ve IQ 285

Kültür ve IQ Testlerinin Geçerliği 287

Yaratıcılık 288

Yaratıcılığın Ölçülmesi ve Zekâyla İlgisi 289

Yaratıcılığın Uç Noktaları 290

Ölçüm ve Toplum 291

10 YAŞAM BOYUNCA İNSAN GELİŞİMİ 297

Gelişimin İncelenmesi 298

Yaşam Boyunca Fiziksel Gelişim 300

Doğum Öncesinde ve Çocuklukta Gelişim 300 Ergenlikte Fiziksel Gelişim 303

Yetişkinlikte Fiziksel Değişimler 305

Yaşam Boyunca Bilişsel Gelişim 306

Piaget’nin Zihinsel Gelişim Anlayışı 306 Erken Bilişsel Gelişim Üzerine Günümüz Bakış Açıları 309

Yetişkinlikte Bilişsel Gelişim 311

Dil Edinimi 312

Konuşmayı ve Sözcükleri Algılama 312 Sözcük Anlamlarını Öğrenme 315 Dil Bilgisi Edinimi 315

Yaşam Boyunca Sosyal Gelişim 317

Erikson’un Psikososyal Evreleri 317 Çocuklukta Sosyal Gelişim 319 Ergenlikte Sosyal Gelişim 323 Yetişkinlikte Sosyal Gelişim 324

Cinsel ve Toplumsal Cinsiyet Farklılıkları 327

Cinsel Farklılıklar 327

Toplumsal Cinsiyet Kimliği ve Cinsiyet Sterotipleri 328

Ahlaki Gelişim 330

Kohlberg’in Ahlaki Muhakeme Evreleri 330

(9)

İçindekiler ix Cinsiyet ve Ahlaki Muhakeme Üzerine

Kültürel Bakış Açıları 331

Başarılı Bir Şekilde Yaşlanmayı Öğrenme 332

11 MOTİVASYON 339

Motivasyonu Anlamak

340

Motivasyon Kavramlarının İşlevleri 340 Motivasyon Kaynakları 341

İhtiyaçlar Hiyerarşisi 343

Yeme

344

Yemenin Fizyolojisi 344 Yemenin Psikolojisi 346

Cinsel Davranışlar

350

İnsan Dışı Cinsel Davranışlar 350 İnsanlarda Cinsel Uyarılma ve Tepki 351 Cinsel Davranışların Evrimi 353

Cinsel Normlar 354 Eşcinsellik 355

Kişisel Başarıya Yönelik Motivasyon 358

Başarı İhtiyacı 358

Başarı ve Başarısızlık İçin Yükleme Biçimleri 359

İş ve Örgüt Psikolojisi 361 Ana Noktaların Özeti 363 Anahtar Terimler 364 Deneme Testi 365

12 DUYGU, STRES VE SAĞLIK 369

Duygular 370

Temel Duygular ve Kültür 370 Duygu Teorileri 373

Ruh Hâlinin (Duygudurum) ve Duyguların Etkisi 376

Öznel İyilik Hâli 378

Yaşam Stresi 379

Fizyolojik Stres Tepkileri 379 Psikolojik Stres Tepkileri 383 Stresle Başa Çıkma 387 Stresin Olumlu Etkileri 391

Sağlık Psikolojisi 392

Biyopsikososyal Sağlık Modeli 392 Sağlığın Teşviği ve Geliştirilmesi 393 Tedavi 395

Kişilik ve Sağlık 398

Mesleki Tükenmişlik ve Sağlık Sistemi 400 Sağlığınıza! 401

13 İNSAN KİŞİLİĞİNİ ANLAMA 406

Kişilik Türleri ve Özellikleri Üzerine Teoriler 407

Kişilik Türlerini Sınıflandırma 407 Kişilikleri Özellikleriyle Açıklama 408 Özellikler ve Kalıtsallık 412

Özellikler Davranışların Habercisi Olabilir mi? 412

Tür ve Özellik Teorilerinin Değerlendirilmesi 414

Psikodinamik Teoriler 414

Freudyen Psikanaliz 414

Freudyen Teorinin Değerlendirilmesi 418 Psikodinamik Teorileri Genişletme 419

Hümanistik Teoriler 420

Hümanistik Teorilerin Özellikleri 420 Hümanistik Teorilerin Değerlendirilmesi 421

(10)

İçindekiler

x

Sosyal Öğrenme Teorileri ve Bilişsel Teoriler 422

Rotter’ın Beklenti Teorisi 422

Mischel’in Bilişsel-Duyuşsal Kişilik Teorisi 423 Bandura’nın Bilişsel-Sosyal Öğrenme

Teorisi 424

Cantor’un Sosyal Zekâ Teorisi 426 Sosyal Öğrenme ve Bilişsel Teorilerin Değerlendirilmesi 427

Benlik Teorileri 427

Benlik Kavramlarının Dinamik Özellikleri 427 Öz Saygı 428

Benliğin Kültürel İnşası 429

Benlik Teorilerinin Değerlendirilmesi 431

Kişilik Teorilerinin Karşılaştırılması 431 Kişilik Değerlendirmesi 433

Nesnel Testler 433 Projektif Testler 434 Ana Noktaların Özeti 436 Anahtar Terimler 437 Deneme Testi 438

14 PSİKOLOJİK

BOZUKLUKLAR 441

Psikolojik Bozuklukların Doğası 442

Neyin Anormal Olduğuna Karar Vermek 442 Nesnellik Sorunu 443

Psikolojik Bozuklukların Sınıflandırılması 444

Psikopatolojinin Etiyolojisi 446

Anksiyete Bozuklukları 448

Yaygın Anksiyete Bozukluğu 448 Panik Bozukluğu 449

Fobiler 450

Takıntı-Zorlantı Bozukluğu 450 Travma Sonrası Stres Bozukluğu 451 Anksiyete Bozukluklarının Nedenleri 451

Duygudurum Bozukluklukları 454

Majör Depresif Bozukluk 454 Bipolar Bozukluk 454

Duygudurum Bozukluklarının Nedenleri 455 Depresyonda Cinsiyet Farklılıkları 457 İntihar 458

Kişilik Bozuklukları 459

Sınırda Kişilik Bozukluğu 459 Antisosyal Kişilik Bozukluğu 460

Somatoform ve Çözülmeli Bozukluklar 462

Somatoform Bozukluklar 462

Çözülmeli Bozukluklar 463

Şizofrenik Bozukluklar 465

Başlıca Şizofreni Tipleri 466 Şizofreninin Nedenleri 467

Çocuklukta Yaşanan Psikolojik Bozukluklar 470

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu 470 Otistik Bozukluk 471

Ruhsal Rahatsızlık Damgası 471

Ana Noktaların Özeti 473

Anahtar Terimler 473 Deneme Testi 474

15 PSİKOLOJİK

RAHATSIZLIKLAR İÇİN TEDAVİLER 477

Terapötik Bağlam 478

Temel Terapiler ve Amaçları 478 Terapistler ve Terapötik Ortamlar 479 Psikoterapide Çeşitlilik Konuları 480 Kurumsal Tedavi Üzerine Tarihsel Bakış Açıları 480

Psikodinamik Terapiler 482

Freudyen Psikanaliz 482

Sonraki Psikodinamik Terapiler 483

Davranış Terapileri 484

(11)

İçindekiler xi Karşı Koşullanma 484

Olumsallık Yönetimi 487 Sosyal Öğrenme Terapisi 488 Genelleme Teknikleri 489

Bilişsel Terapiler 491

Yanlış İnançları Değiştirme 491 Bilişsel Davranışçı Terapi 491

Hümanist Terapiler 493

Danışan Merkezli Terapi 493 Gestalt Terapisi 494

Grup Terapileri 494

Çift ve Aile Terapisi 494 Toplum Destek Grupları 495

Biyomedikal Terapiler 496

İlaç Terapisi 496 Psikocerrahi 498 ECT ve rTMS 499

Tedavinin Değerlendirilmesi ve Önleme Stratejileri 500

Terapötik Etkililiğin Değerlendirilmesi 500 Önleme Stratejileri 502

16 _SOSYAL _PSİKOLOJİ ₅₀₈

Sosyal Gerçekliğin İnşası 509

Atfetme Teorisinin Kaynakları 509 Temel Atfetme Hatası 510

Kendine Hizmet Eden Yanlılık 511 Beklentiler ve Kendini Gerçekleştiren Kehanetler 512

Durumun Gücü 513

Roller ve Kurallar 513

Sosyal Normlar 516 Uyma 516

Gruplarda Karar Verme 520 Otoriteye İtaat Etme 520

Tutumlar, Tutum Değişmesi ve Eylem 523

Tutumlar ve Davranışlar 523 İkna Süreci 524

Kendi Eylemlerinizle İkna Olma 526 Uyum 527

Ön Yargı 528

Ön Yargının Kaynakları 529 Stereotiplerin Etkileri 529

Ön Yargıları Tersine Çevirmek 530

Sosyal İlişkiler 532

Hoşlanma 532 Sevme 533

Saldırganlık, Özgecilik ve Olumlu Sosyal Davranış 535

Saldırganlıkta Bireysel Farklılıklar 535 Saldırganlıkta Durumun Etkileri 537 Olumlu Sosyal Davranışın Kökleri 539 Durumun Olumlu Sosyal Davranışa Etkileri 540

Kişisel Bir Son Söz 543

Cevaplar

549

İsim Dizini

567

Konu Dizini

575

Kaynakça

595

Fotoğraflar

597

(12)

xii

Yazarları Tanıyalım

RICHARD J. GERRIG Stony Brook Üniversitesinde psi-koloji profesörüdür. Stony Brook Fakültesine katılmadan önce, sosyal bilimlerde mükemmeli öğrettiği için Lex Hi- xon Ödülü ile ödüllendirildiği Yale Üversitesinde öğretmen- lik yaptı. Gerrig’in dil kullanımının bilişsel psikoloji yönleri üzerine yaptığı araş-tırma büyük ölçüde yayınlandı. İşin bir yönü etkili iletişiminin altında yatan zihinsel süreçleri inceler.

İkinci bir araştırma ise, okuyucuların hikâyeler dünyasına ta- şındığında deneyimlediği bilişsel ve duygusal değişimleri göz önünde bulundurur. Kitabı Experiencing Narrative Worlds, Yale University Press tarafından yayınlandı. Gerrig, Society for Text & Discourse, the American Psychological Association ve Association for Psychological Science’ın üyesidir. Ayrıca, Psychonomic Bulletin & Review’un yardımcı düzenleyicisidir (editörüdür). Gerrig, psikoloji ve ha-yatın birçok yönü hak- kında zengin ve değerli tavsiyelerde bulu-nan 18 yaşındaki gu- rur duyduğu Alexandra’nın babasıdır. Long Island’daki yaşamı Timothy Peterson’ın desteği ve yol göster-mesiyle oldukça zenginleşti.

PHILIP G. ZIMBARDO 50 yıl boyunca psikolojiye giriş dersi vermiş ve son 38 yıldır Faculty Guides ve Student Work- books ile birlikte Psikoloji ve Yaşam’ı yazan ve eş yazarlığını yapan, Stanford Üniversitesi fahri profesörüdür. Uluslararası ve ulusal olarak birçok lise ve üniversite derslerinde kullanıl- mış olan ünlü Psikolojiyi Keşfetme (Discovering Psychology) adlı PBS-TV programından dolayı ‘Psikolojinin Yüzü ve Sesi’

(Face and Voice of Psychology) olarak adlandırılır. Zimbar- do ayrıca kamu ve sosyal hizmet faaliyetleri öğretmenin ve bağdaştırmanın yanı sıra çok çeşitli konular üzerine araştır- ma yapmayı ve yayınlamayı sever. 350’den fazla profesyonel ve popüler makale, bölümler ayrıca bütün türlerden 50 kitap yayınlamıştır. Kötülü-ğün psikolojisi üzerine olan son kitabı Th e Lucifer Eff ect, onun klasik Stanford Hapisanesi Deneyi ile Irak’ın Abu Ghraib Hapi-sanesindeki istismarlarla ilişkilidir.

New York Times’ın en çok satanlarından ve William James Ödülünü alan yılın kitabıydı. Zimbardo, ayrıca zaman pers- pektifi psikolojisinin uygulamaları ve araştırma özeti olan Th e Time Paradox’u yayınlamıştır. Şu sıralarda sıradan kah- ramanların psikolojisi konusu üzerine yeni eğitimsel mater- yaller geliştiriyor ve araştırma yapıyor. Daha faz-la bilgi için lütfen bu internet sitelerini ziyaret edin: www.zim-bardo.com, www.lucifereff ect.com, ve www.everydayheroism.com. Şimdi Zimbardo Pacific Graduate School of Psychology ve ayrıca California Monterey de Naval Postgraduate School da yüksek lisans dersleri veriyor.

(13)

xiii

Ön Söz

sikolojiye giriş dersi vermek akademisyen psikologların yüzleştiği en büyük zorluklardan biridir. Gerçekte konuların çeşitliliği sebebiyle, akademik dünyada muhtemelen öğretilen en zor derstir. Hem mikro düzeyde sinir süreçleri analizi, hem de makro düzeyde kültürel sistemlerin analizini kapsamalıdır: Sağlık psikolojisinin hayati önemi ve ruhsal hastalıklarla bozulmuş hayatların trajedisi gibi. Öğrencilerimize bütün bu bilgilerin şekil ve özünü vermek ne kadar zorsa, bu yazıyı yazmak da o kadar zordur. Çoğunlukla, dersimize gelen öğrenciler, toplumumuzun içine işlemiş olan ‘popüler psikoloji’nin aşıladığı yanlış kavramlarla dolu olarak gelirler.

Ayrıca, psikoloji dersinden ne alabilecekleri hakkında yüksek beklentilerini yanlarında getirirler —kişisel olarak değerli olacak, günlük yaşantılarını geliştirecek şeyler öğrenmek istiyorlar.

Gerçekte bu herhangi bir öğretmen için gerçekleştirilmesi zor bir iştir. Fakat biz Psikoloji ve Yaşam’ın bu boşluğu doldurmaya yardım edeceğine inanıyoruz.

Amacımız, psikolojinin birçok dalı hakkında özel ve heyecan verici olan konuları öğrenmeleri için öğrencilerin okumaktan zevk alacağı bir kitap tasarlamaktı. Her bir bölümde ve her bir cümlede öğrencilerin okumaya devam edebilmeleri için farklı olmaya çalıştık. Aynı zamanda psikolojide uygulama ve araştırma merkezli yaklaşıma değer veren eğitmenlerin ders programlarında nasıl kullanılabileceği konusuna da odaklandık.

Psikoloji ve Yaşam’ın Bu 19. Basımı Richard Gerrig ve Philip Zimbardo arasındaki beşinci iş birliğidir. Psikolojiyi insan refahıyla ilgili bir bilim olarak gördüğümüz ve bu alanda ihtisaslaşmanın önemine inandığımız için birlikteliğimiz güçlendi. Psikolojinin bilimsel kesinliğinin çağdaş yaşamın kaygılarına ışık tutması nedeniyle, öğretim deneyimlerimizi de bu metinde ilişkilendirerek, bu kitabı ortaya çıkardık.

Dahası, Richard’ın bilimsel psikolojideki uzmanlığı ile Philip’in sosyal psikolojideki uzmanlığı bu kitapta önemli bir tamamlayıcılık sağlamıştır. Baş yazar olarak Richard Psikoloji ve Yaşam kitabında, psikolojideki, özellikle bilişsel ve sinirbilim alanlarındaki hızlı değişimlerden en kapsamlı şekilde bizi haberdar etmektedir. Böylece Psikoloji ve Yaşam, öğrencilerinizin yaşamlarına önemli psikolojik iç görüleri

kazandıran yaklaşımı ile önemli bir geleneği sürdürüyor. 19.

basım bu güzel iş birliğinin bir ürünüdür.

Metin Teması:

Psikoloji Bilimi

Psikoloji ve Yaşam’ın amacı psikolojik kavram yanılgılarıyla mücadele etmek için sağlam bilimsel araştırmalar kullanmaktadır.

Öğretmenler olarak deneyimlerimizde en güvenilir vakalardan biri psikolojiye giriş dersinin ilk gününde ders sonunda soru sormak için esas olarak öne çıkan öğrenci grubudur: ‘Bu ders bana bilmem gerekenleri öğretecek mi?’

Annem Prozac kullanıyor: Ne yaptığını öğrenebilecek miyiz?

Daha iyi nasıl çalışılır öğrenecek miyiz?

Okula dönebilmek için oğlumu bakım merkezine yerleştirmeliyim. Onun için bu doğru olacak mı?

İntihar hakkında konuşan bir arkadaşım varsa ne yapmalıyım?

Bu soruların her biri, özenle deneysel araştırmalar tarafından cevaplanmaya çalışılmaktadır. Psikoloji ve Yaşam, öğrencilerin en başta gelen kaygılarına bilimsel bir analiz sağlamaya adanmıştır.

Sonuç olarak, Psikoloji ve Yaşam’ın özellikleri, psikoloji bilimini öğrencilerimizin yaşamlarına uygulamaya odaklanmak gibi merkezi bir temayı destekler.

Kişisel Teşekkür

Beatles grubunun değerli yardımlarının yanı sıra, Psikoloji ve Yaşam’ın basımında ve revizyonunda pek çok meslektaş ve arkadaşlarımızın değerli yardımları sayesinde hayatta kaldığımızı belirtmek isteriz. Özellikle Brenda Anderson, Stephanie Anderson, Sara Buff erd, Edward Carr, Turhan

P

(14)

Canli, Joanne Davila, Anna Floyd, Tony Freitas, Greg Hajcak, Helene Intraub, Paul Kaplan, Sheri Levy, Anne Moyer, Timothy Peterson, Suparna Rajaram, John Robinson, Arthur Samuel, Trish Van Zandt ve Patricia Whitaker’ a teşekkür ediyoruz.

Hem bu basımda hem de öncekilerde taslakları okuyup bize değerli geri dönütler sağlayan aşağıdaki eleştirmenlere teşekkür ediyoruz.

Debra Ainbinder, Lynn University Robert M. Arkin, Ohio State University Trey Asbury, Campbell University Gordon Atlas, Alfred University Lori L. Badura, State University of

New York at Buffalo

David Barkmeier, Northeastern University Tanner Bateman, Virginia Tech

Darryl K. Beale, Cerritos College N. Jay Bean, Vassar College

Susan Hart Bell, Georgetown College

Danny Benbassat, George Washington University Sarah A. Burnett, Rice University

Michael Bloch, University of San Francisco Richard Bowen, Loyola University Mike Boyes, University of Calgary

Wayne Briner, University of Nebraska at Kearney D. Cody Brooks, Denison University

Brad J. Bushman, Iowa State University

Jennifer L. Butler, Case Western Reserve University James Calhoun, University of Georgia

Timothy Cannon, University of Scranton John Caruso, University of Massachusetts,

Dartmouth

Marc Carter, Hofstra University Dennis Cogan, Texas Tech University Sheree Dukes Conrad, University of

Massachusetts, Boston

Randolph R. Cornelius, Vassar College

Leslie D. Cramblet, Northern Arizona University Catherine E. Creeley, University of Missouri Lawrence Dachowski, Tulane University Mark Dombeck, Idaho State University Dale Doty, Monroe Community College Victor Duarte, North Idaho College Tami Egglesten, McKendree College

Kenneth Elliott, University of Maine at Augusta Matthew Erdelyi, Brooklyn College, CUNY Michael Faber, University of New Hampshire Valeri Farmer-Dougan, Illinois State University Trudi Feinstein, Boston University

Mark B. Fineman, Southern Connecticut State University

Diane Finley, Prince George Community College Kathleen A. Flannery, Saint Anselm College Lisa Fournier, Washington State University Traci Fraley, College of Charleston Rita Frank, Virginia Wesleyan College Eugene H. Galluscio, Clemson University Preston E. Garraghty, Indiana University Adam Goodie, University of Georgia

Peter Gram, Pensacola Junior College Jeremy Gray, Yale University

W. Lawrence Gulick, University of Delaware Pryor Hale, Piedmont Virginia Community College Rebecca Hellams, Southeast Community College Jacqueline L. Hess, University of Indianapolis Dong Hodge, Dyersburg State Community College Mark Hoyert, Indiana University Northwest Herman Huber, College of St. Elizabeth

Richard A. Hudiburg, University of North Alabama James D. Jackson, Lehigh University

Stanley J. Jackson, Westfield State College Matthew Johnson, University of Vermont Seth Kalichman, Georgia State University Mark Kline, Indiana University

Stephen La Berge, Stanford University Andrea L. Lassiter, Minnesota State University Mark Laumakis, San Diego State University Charles F. Levinthal, Hofstra University Suzanne B. Lovett, Bowdoin College Tracy Luster, Mount San Jacinto College

M. Kimberley Maclin, University of Northern Iowa Gregory G. Manley, University of Texas

at San Antonio

Leonard S. Mark, Miami University

Michael R. Markham, Florida International University Karen Marsh, University of Minnesota, Duluth Kathleen Martynowicz, Colorado Northwestern

Community College Lori Metcalf, Gatson College Michael McCall, Ithaca College Mary McCaslin, University of Arizona David McDonald, University of Missouri Greg L. Miller, Stanford University

School of Medicine

Karl Minke, University of Hawaii–Honolulu Charles D. Miron, Catonsville

Community College J. L. Motrin, University of Guelph Anne Moyer, Stony Brook University Eric S. Murphy, University of Alaska William Pavot, Southwest State University Amy R. Pearce, Arkansas State University Kelly Elizabeth Pelzel, University of Utah Linda Perrotti, University of Texas at Arlington Brady J. Phelps, South Dakota State University Gregory R. Pierce, Hamilton College

William J. Pizzi, Northeastern Illinois University Mark Plonsky, University of Wisconsin–Stevens Point Bret Roark, Oklahoma Baptist University

Cheryl A. Rickabaugh, University of Redlands Rich Robbins, Washburn University

Daniel N. Robinson, Georgetown University Michael Root, Ohio University

Nicole Ruffin, Hampton University Bernadette Sanchez, DePaul University

Patrick Saxe, State University of New York at New Paltz Mary Schild, Columbus State University

Ön Söz

xiv

(15)

Elizabeth Sherwin, University of Arkansas, Little Rock

Norman R. Simonsen, University of Massachusetts, Amherst Peggy Skinner, South Plains College

R. H. Starr, Jr., University of Maryland–Baltimore Walter Swap, Tufts University

Priscilla Stillwell, Black River Technical College Charles Strong, Northwest Mississippi

Community College

Jennifer Trich Kremer, Pennsylvania State University Jeffrey Wagman, Illinois State University

David Ward, Arkansas Tech University Douglas Wardell, University of Alberta Linda Weldon, Essex Community College

Ön Söz xv

Alan J. Whitlock, University of Idaho Paul Whitney, Washington State University Allen Wolach, Illinois Institute of Technology John W. Wright, Washington State University Jim Zacks, Michigan State University

Bu kapsamda büyük bir kitap yazmak ancak bu arkadaşların ve meslektaşların usta yardımları ve Allyn & Bacon’ın yazı kadrosuyla mümkün olabilirdi. Bu projenin her basamağında, hem toplu olarak hem de şimdi bireysel olarak, paha biçilemez katkılarından dolayı teşekkür ediyoruz. Allyn & Bacon’daki kişilere de teşekkür ederiz:

Stephen Frail, Executive Editor; Deb Hanlon, Development Editor;

Kara Kikel, Supplements Editor; Jeanette Koskinas, Senior Marketing Manager, Psychology; Roberta Sherman, Production Editor; Susan McNally, Project Manage ve Kate Cebik, Photo Researcher.