Türkiye’de Kivi Üretim Potansiyeli Ve Dış Ticareti
Mustafa ÖZTÜRK1
Özet
Türkiye’nin mevcut iklim ve toprak koşulları itibariyle Marmara ve Karadeniz bölgeleri kivi üretimine en uygun bölgelerdir. Türkiye üretim miktarı bakımından dünyada 9.sırada yer almaktadır. 1 milyon 308 bin ton civarlarında olan dünya kivi üretiminin %1,6 sı Türkiye tarafından gerçekleştirilmektedir.
Türkiye’nin 24 bin ton seviyelerine ulaşan üretim miktarı iç tüketime yetmemekte ve Türkiye önemli miktarlar da kivi ithalatı da yapan bir ülke konumunda bulunmaktadır. Türkiye mevcut iklim, toprak koşulları ve ithalat kapasitesi dikkate alındığında üretim potansiyelini iyi değerlendirememektedir.
Türkiye’nin dünya kivi üretimi ve ihracatından daha yüksek pay alabilmesi için uygun ekolojilerde, doğru destek ve sulama sistemi olan modern bahçeler kurulması teşvik edilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, Kivi, Üretim, Đhracat, Đthalat
Kıwıfruıt Productıon Potentıal And Foreıgn Trade In Turkey Abstract
Due to Turkey's climate and soil conditions Marmara and Black Sea regions are most suitable areas for kiwi growing. Turkey production has ranked ninth in the world in terms of quantity. There are 1 million 308 thousand tons kiwi production in the world. 1.6% of these quantities are grown by Turkey.
Turkey's kiwi production was reached to 24 thousand tons, but this production quantity was not enough for domestic consumption so that Turkey imports significant amounts of kiwi. When Turkey’s present climate and soil conditions and import capacity is taken into consideration, Turkey not good at use of production potential.
To increase the Turkey's kiwi production and exports, the right provocation and irrigation systems should be encouraged to establish a modern garden in appropriate ecologic areas in Turkey.
Key words: Turkey, Kiwi Fruit, Production, Export, Import GĐRĐŞ
Türkiye yıllara göre değişmekle birlikte 14-15 milyon ton meyve üretimi ile Dünyanın önemli meyve üreticisi ülkelerinden birisidir. Türkiye’ye 1988 yılında getirilerek yetiştirilmeye başlanan kivi meyvesi ülkemize adapte olmaya başlamış ve üretim miktarı 24 bin ton seviyelerine ulaşmış bulunmaktadır.
Türkiye'de kivi üretim çalışmalarına 1988 yılında Yalova’da bulunan Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından başlanmıştır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından sahil bölgeleri ağırlıklı olmak üzere 15 farklı ekolojide adaptasyon-demonstrasyon bahçeleri kurulmuştur. Yapılan bu çalışmalar sonucu Karadeniz ve Marmara sahil bölgelerinin kivi yetiştiriciliğine uygun olduğu saptanmıştır.
Geçmişi bu kadar kısa olmasına rağmen, kivinin üretimi ve tüketimi konusunda beklenenin üzerinde bir talep ortaya çıkmıştır. Özellikle çay ve fındığın yetiştirildiği Doğu Karadeniz Bölgesinde kivi bitkisi yöre çiftçisi için sulu alanlarda alternatif ve ek gelir getiren bir ürün haline gelmiştir.
MATERYAL VE METOT
Bu çalışmada çeşitli kuruluşlar tarafından yayınlanan kivi üretimi ve dış ticareti ile ilgili her türlü istatistiksel veriler ve yayınlar materyal olarak kullanılmıştır.
Makro düzeyde çeşitli kaynaklardan derlenen verilerin analizinde yüzde hesapları ile basit ve tartılı ortalamalardan yararlanılmıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Đlk kapama kivi bahçeleri 1930’lu yıllarda Yeni Zelanda’da kurulmuştur. Dünya kivi ticareti 1970’li yıllara kadar bu ülkenin tekelinde kalmış, bu tarihten sonra kivi yetiştiriciliği başta Avrupa olmak üzere dünyanın pek çok yerinde hızlı bir yayılma göstermiştir.
Dünya kivi üretimi 1985 yılında 205 bin ton dolaylarında iken 2008 yılında 1985 yılına göre %538 lere varan bir artışla 1 milyon 308 bin ton seviyelerine ulaşmıştır (faostat.fao.org., 2010).
2008 yılı verilerine göre Dünya kivi üretiminin %36.2 sini Đtalya, %27.9 unu Yeni Zelanda, %13.0 ünü Şili, %6.4 ünü Yunanistan ve %5.0 ini Fransa karşılamakta olup, bu 5 ülke Dünya üretiminin %88.5 ini gerçekleştirmektedir (çizelge 1).
Japonya, Đran, ABD ve Türkiye Dünya kivi üretiminde diğer önemli ülkeler olarak dikkati çekmektedir.
Çizelge 1. Önemli ülkelere göre dünya kivi üretimi (2008).
Ülkeler Üretim (Ton) %
Đtalya 473 955 36.2
Yeni Zelanda 365 000 27.9
Şili 170 000 13.0
Yunanistan 84 300 6.4
Fransa 65 670 5.0
Japonya 32 800 2.5
Đran 30 000 2.3
ABD 20 865 1.6
Türkiye 19 530 1.5
Đspanya 13 000 1.0
Toplam 1 275 120 97.5
Diğerleri 33 304 2.5
Dünya Toplam 1 308 424 100.0
Kaynak: (faostat.fao.org., 2010).
Ülkemizde kivi ile ilgili istatistiki veriler 1994 yılı itibariyle Türkiye Đstatistik Kurumu kayıtlarına girmiş bulunmaktadır.
Türkiye’nin 1994-2009 yılları arasında kivi üretim miktarında ve buna bağlı olarak omca başına verim miktarlarında dalgalanmalar olduğu dikkati çekmektedir (çizelge 2).
2004 yılında görülen ilkbahar geç donlarının etkisiyle rekoltede düşüş gözlenmiştir.
2005 yılında yeni tesislerde verime geçiş olduğundan üretim %100 artış göstermiştir.
Türkiye’nin kivi üretimi, 1994 yılında 7 ton iken, yıllar itibariyle önemli artışlar göstererek 2009 yılında 24.000 ton seviyelerine ulaşmıştır (tuik.gov.tr., 2010).
2009 yılı rakamlarına göre Türkiye’de %65’i meyve veren, %35’i de meyve vermeyen olmak üzere toplam 962668 adet kivi omcası bulunmaktadır. Kivi omcalarının verimleri yıllara göre omca başına 7-38 kg arasında değişme göstermiştir.
Çizelge 2. Türkiye’nin yıllar itibariyle kivi üretimi, omca sayısı ve verim durumundaki değişmeler.
Omca Sayısı (Adet) Yıllar
Meyve Veren Meyve Vermeyen Toplam
Üretim (Ton)
Verim (Kg/Omca)
1994 1 000 4 000 5 000 7 7
1995 4 000 7 000 11 000 72 18
1996 6 000 14 000 20 000 85 14
1997 12 000 32 000 44 000 190 16
1998 26 000 54 000 80 000 700 27
1999 32 000 84 000 116 000 840 26
2000 58 000 102 000 160 000 1 400 24
2001 95 000 130 000 225 000 2 350 25
2002 145 000 170 000 315 000 2 500 17
2003 250 000 235 000 485 000 5 500 22
2004 250 000 255 000 505 000 4 000 16
2005 298 000 272 000 570 000 8 000 27
2006 322 000 387 000 709 000 10 962 34
2007 438 000 437 000 875 000 15 242 35
2008 590 000 391 000 981 000 19 530 33
2009 626 319 336 349 962 668 23 689 38
Kaynak: (tuik.gov.tr., 2010).
Ülkemizin 2009 yılı itibariyle önemli illere göre kivi üretimi ve omca sayılarının verildiği çizelge 3 incelendiğinde Yalova ili 168450 adet meyve veren omca sayısı ve 6956 ton üretim hacmi ile birinci sırada yer almakta, bunu Rize, Ordu ve Giresun illeri takip etmektedir.
2009 yılında Türkiye kivi üretiminin %29.4 ü Yalova ilinde gerçekleştirilmiştir. Bu ili %22.6 pay ile Rize, %17.1 ile Ordu, %11.3 ile Giresun ili izlemiştir. Bu dört il kivi üretiminin %80.4 ünü gerçekleştirmektedir.
Çizelge 3. Türkiye’de illere göre kivi omca sayıları ve üretim miktarları (2009).
Đller Meyve Veren
(Adet)
Meyve Vermeyen (Adet)
Toplam (Adet)
Üretim (Ton)
Ürt (%)
Yalova 168 450 73 950 242 400 6 956 29.4
Rize 132 000 28 560 160 560 5 360 22.6
Ordu 96 427 37 410 133 837 4 048 17.1
Giresun 69 725 55 708 125 433 2 683 11.3
Kocaeli 18 416 4 675 23 091 958 4.0
Trabzon 36 550 26 211 62 761 860 3.6
Samsun 32 230 28 300 60 530 693 2.9
Bursa 23 900 24 100 48 000 668 2.8
Artvin 13 900 13 500 27 400 623 2.6
Toplam 591 598 259 179 884 012 22 849 96.5
Diğerleri 34 721 77 170 78 656 840 3.5
Genel Toplam 626 319 336 349 962 668 23 689 100.0
Kaynak: (tuik.gov.tr., 2010).
Dünya kivi ihracatının önemli bir kısmı Yeni Zelanda, Đtalya ve Şili gibi kivi yetiştiriciliğinin ileri düzeyde olduğu ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir.
Yeni Zelanda ve Đtalya 2007 yılında 1 milyar 584 milyon dolar olarak gerçekleşen Dünya kivi ihracatında en önemli iki ülke konumundadır (faostat.fao.org., 2010). Bu iki ülke 2007 yılı dünya kivi ihracatından miktar olarak %60.3, değer olarak %60.8 oranında pay almışlardır (çizelge 4).
Kivi üretiminin yapılmadığı Belçika Dünya kivi ihracatından re-export yaparak önemli pay alan ülkeler arasında bulunmaktadır.
Önemli bir kivi üreticisi ülke olan Şili’nin ise 2007 yılı dünya kivi ihracatından miktar olarak %14.2 değer olarak ise %9.0 oranında pay aldığı dikkati çekmektedir. Bu durum Şili’nin ortalama ihraç fiyatlarının dünya ortalama fiyatlarının altında gerçekleştiği sonucunu ortaya çıkarmaktadır.
Dünya kivi ihracatının miktar olarak %85.7 si, değer olarak %88.0 i çizelgede verilen beş ülke tarafından gerçekleştirilmiştir.
Çizelge 4. Dünya kivi ihracatında önemli ülkeler (2007).
Ülkeler Đhracat Miktarı
(Ton) (%) Đhracat Değeri
(1000 $) (%)
Yeni Zelanda 347 916 30.8 573 490 36.2
Đtalya 333 965 29.5 389 450 24.6
Belçika 100 599 8.9 237 892 15.0
Şili 160 186 14.2 143 053 9.0
Fransa 26 843 2.4 50 776 3.2
Toplam 969 509 85.7 1 394 661 88.0
Diğerleri 161 788 14.3 189 432 12.0
Dünya Toplam 1 131 297 100.0 1 584 093 100.0
Kaynak: (faostat.fao.org., 2010).
Kişi başına kivi tüketimi en fazla Avrupa Birliği ülkelerinde görülmektedir.
Çizelge 5 incelendiğinde, toplam kivi ithalatının önemli miktarının Avrupa Birliği ülkeleri tarafından gerçekleştirildiği dikkati çekmektedir. Avrupa’da alım gücünün yüksek olması, üretimin yapıldığı Akdeniz ülkelerine yakınlık ve gümrük muafiyeti, bu ülkelerde kivi tüketimini hızlandırmıştır.
Almanya, Belçika, Japonya ve Đspanya 2007 yılı Dünya kivi ithalatının miktar olarak %38.9 unu değer olarak %43.7 sini gerçekleştiren en önemli ülkelerdir.
Belçika gümrük vergisi ödemeden Đtalya, Fransa, Yunanistan ve Đspanya gibi ülkelerden kilosunu 1.26 dolardan ithal ettiği kiviyi re-export yaparak daha yüksek fiyatlarla (2.36 kg/dolar) pazarlamaktadır.
Kivi yetiştiriciliği ülkemizde henüz başlangıç safhasında olduğundan büyük miktarlarda ihracattan bahsetmek mümkün değildir. Buna rağmen dış ticaret kayıtlarında zaman zaman bazı ülkelere kivi ihracatının yapıldığı gözükmektedir.
Çizelge 5. Dünya kivi ithalatında önemli ülkeler (2007).
Ülkeler Đthalat Miktarı
(Ton) (%) Đthalat Değeri
(1000 $) (%)
Almanya 134 828 11.9 215 013 13.6
Belçika 127 898 11.3 160 564 10.2
Japonya 59 618 5.3 160 316 10.2
Đspanya 117 952 10.4 152 302 9.7
Hollanda 50 738 4.5 74 490 4.7
Kore 34 658 3.1 69 831 4.4
Đtalya 51 641 4.6 65 977 4.2
Fransa 43 908 3.9 64 384 4.1
Đngiltere 45 741 4.0 62 555 4.0
Çin 36 347 3.2 61 738 3.9
Toplam 703 329 62.2 1 087 170 68.9
Diğerleri 427 723 37.8 490 402 31.1
Dünya Toplam 1 131 052 100.0 1 577 572 100.0
Kaynak: (faostat.fao.org., 2010).
Çizelge 6 incelendiğinde 2001-2009 yılları arasında 4-57 ton arasında kivi ihracatı yapılarak karşılığında 3.000-96.000 dolar arasında döviz girdisi sağlanmıştır (tuik.gov.tr., 2010).
Çizelge 6. Yıllar itibarıyla Türkiye kivi ihracat ve ithalat değerleri.
Yıllar Đhracat (Ton)
Đhracat (1000 $)
Đthalat (Ton)
Đthalat (1000 $)
2001 45 59 2.451 901
2002 16 14 3.022 945
2003 29 77 3.743 1.048
2004 57 96 7.064 2.086
2005 6 11 10.924 3.277
2006 4 3 10.836 3.767
2007 9 6 9.166 3.126
2008 51 56 6.537 1.936
2009 18 10 10.517 3.276
Kaynak: Türkiye Đstatistik Kurumu Kayıtları, 2010.
Türkiye’de kivi üretimi henüz tüketimi karşılayacak düzeyde değildir. Bunun için ihtiyaç duyulan kivi Đran, Yunanistan, Đtalya, Şili ve Yeni Zelanda gibi ülkelerden dışalımla karşılanmaktadır (çizelge 7). Önceleri egzotik meyve olarak daha çok pasta süslemesinde değerlendirilen kivi, günümüzde sofralarımızın taze tüketilen meyvesi haline gelmiştir.
Kivi en fazla 4-6 ay depolanabildiği için yerli üretimin piyasadan çekildiği dönemde kivi ithalatı yapılmaktadır. Çizelge 6 incelendiğinde ülkemizin önemli miktarlarda kivi ithalatı gerçekleştirdiği görülmektedir. 2001 yılında 2.451 ton olan ithalat miktarı 2005, 2006 ve 2009 yıllarında 11.000 ton seviyelerine ulaşmış bulunmaktadır. Bunun yanında ayrıca miktarı bilinmeyen önemli ölçüdeki kivinin sınır ticareti yolu ile Đran’dan ülkemize sokulduğu da bilinmektedir.
2004 yılı Türkiye kivi üretiminin düşük olması 2005 yılında ithalat miktarını önemli ölçüde arttırmıştır. 2006 yılında kivi ithalat değeri en yüksek seviyesine ulaşmış,
2008 yılında ithalatın miktar olarak %91.9 unun değer olarak %75.1 inin Đran’dan yapıldığı dikkati çekerken, 2009 yılında Đran’ın yanı sıra Şili’den de önemli miktarda ithalat gerçekleştirildiği görülmektedir (çizelge 7).
Çizelge 7. Türkiye’nin yıllar itibariyle önemli ülkelere göre kivi ithalatı.
(M=Miktar: Ton, D=Değer: 1000 Dolar)
2004 2005 2006 2007 2008 2009
Ülkeler
M D M D M D M D M D M D
Yunanistan - - 247 157 147 106 101 70 84 70 245 116
Đtalya 35 47 - - 297 196 422 228 57 69 115 74
Y. Zelanda 112 91 115 130 - - 108 106 - - 340 320
Şili 271 206 371 381 673 577 974 786 390 344 1547 1087
Đran 6646 1742 10191 2609 9713 2886 7555 1927 6006 1453 8270 1679
Fransa - - - - 6 2 6 9 - - - -
Toplam 7064 2086 10924 3227 10836 3767 9166 3126 6537 1936 10517 3276 Kaynak: Türkiye Đstatistik Kurumu Kayıtları, 2010.
SONUÇ
Türkiye’ye 1988 yılında getirilerek yetiştirilmeye başlanan kivi meyvesi ülkemize adapte olmaya başlamış ve üretim miktarı yaklaşık 24 bin ton seviyelerine ulaşmış bulunmaktadır.
Türkiye; Dünya kivi üretiminde 9. sırada olmasına rağmen, üretim iç tüketime yetmemekte ve önemli miktarlar da kivi ithalatı da yapan bir ülke konumunda bulunmaktadır.
Đthalatı ve artan talebi karşılayarak, ihracat imkânlarını geliştirecek üretim seviyesine ulaşmak bu suretle dünya kivi piyasasında söz sahibi olmak Türkiye’nin ana hedefi olmalıdır.
KAYNAKLAR
Anonim, 2010a. http://faostat.fao.org/site/535-567/default.aspx#ancor, (06.06.2010).
Anonim, 2010b. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=45&ust_id=13. (06.06.2010).
Anonim, 2010c. Türkiye Đstatistik Kurumu Kayıtları, Ankara.
