UVC DEZENFEKSİYONUNDA İŞ GÜVENLİĞİ TEDBİRLERİ

UVC DEZENFEKSİYONUNDA İŞ GÜVENLİĞİ TEDBİRLERİ

F. Ünal TOKTAŞ Elek. Y. Müh.

A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

ÇSGB Eski İş Güvenliği Müfettişi ve Grup Başkanı unaltoktas.com

Bu makaleyi UV-C dezenfeksiyonunu bizzat uygulamış birisi olarak hazırlamış bulunuyorum.

Önce Işığı tanımlamamız gereklidir. Işık Nedir?

Işık veya daha doğrusu görünür ışık, elektromanyetik spektrumun insan gözü tarafından algılanabilen kısmı içindeki, bir elektromanyetik radyasyondur. Daha doğrusu parçacık özelliği gösteren bir foton’ dur. Foton ise kuantum alan teorisine göre hareket eden bir parçacıktır.

Görünür ışığın dalga boyu, genellikle 400-700 nanometre (nm) (1nm= 1X10^-9 m- metrenin milyarda biri) (1nm= 10⁶ m- mm nin milyonda biri) arasındadır.

Metre olarak çevirirsek, 4 X 10^-7 m ile 7 X 10^-7 m arasındadır.

Frekansı ise, f = c / lamda formülünden, 428 – 750 X 10¹² Hertz veya 428-730 THertz arasındadır.

Işığın özellikleri arasında şiddeti, yayılma yönü, frekansı, kutuplanması ve vakumda 299,792,458 m/s (yaklaşık 300.000 km/s) olan hızı yer alır.

Işık da diğer elektromanyetik ışınımlar (EMI) gibi foton adı verilen "paketlerden" oluşur.

Fotonlar dalgaların ve parçacıkların özelliklerini gösterir. Bu, fizikte dalga parçacık ikiliği olarak adlandırılır. Işığı inceleyen fiziğin alt dalı optiktir. Optik, modern fiziğin önemli bir araştırma alanıdır.

Yukarıdaki şekilden de görüldüğü gibi sola doğru gittikçe, yani frekans arttıkça ışınımın enerjisi artar, sağa gittikçe yani frekansı azaldıkça enerjisi azalır. Buradan çıkan sonuç şudur;

Ultraviole ışınlarının ötesindeki öncelikle Gamma ışınları olmak üzere ve X ışınları yüksek enerjili oldukları için insan sağlığı üzerinde en çok tehlikeli ışınlardır.

Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi toplam elektromanyetik ışınım aralığı 10^-16 m ile 10⁸ m arasında olup dalga boyu olarak band genişliği 10⁺²⁴ , yani 1000.000,000,000,000,000,000,0000= 1 Septrilyon metre veya 100 Sekstilyon km ‘ dir.

Görünür ışık dalga boyu aralığı 7-4 = 3 X 10 ^-7 m olduğuna göre; Bu aralık toplam ışık radyasyon tayfının dalga boyunun 10⁺²⁴ / 3X 10^-17 = 3,34 X 10⁺⁴¹ ‘de biri kadardır. Yani insan olarak bizler, toplam ışık radyasyonunun çok çok küçük ve de ihmal edilebilir bir bölümünü görebilmekteyiz.

Gelelim Ultra Viole (Mor Ötesi) Işınlara ( UVC); Bu ışınlar aşağıdaki spektrumdaki yukarıda izah ettiğim görünür ışınların, yüksek frekanslara doğru olan bölümünde yer alır.

Yaklaşık dalga boyu dağılımı 280 – 360 Nanometre arasındadır. Bu ışınlar haliyle görünür ışınlardan daha yüksek enerjili ve gözle görülemeyen ışınlardır. Bu ışınlar da kendi aralarında aşağıdaki gibi 3 kısma ayrılır;

UV-A Işınları: Dalga boyları, 315-400 nm ‘ dir. Bu ışınlar kendi aralarında 3 ayrı alt bölüme ayrılırlar. Bu ışınlar arasında enerjisi en az olan ışınlardır. Bu ışınlar atmosferden geçerek Dünya’ ya ulaşırlar. Bu ışınlara maruz kalmak cilt kırışıklığına ve yaşlanmasına sebep olur.

UV-B Işınları: Dalga boyları, 280-315 nm’ dir. Bu ışınlar enerjisi orta derecede olan ışınlardır. Bunlarda A ışınları gibi atmosferi geçerek Dünya’ ya ulaşırlar. Bu ışınlara çok maruz kalmak deri yanıklarına ve deri kanserine yol açar.

UV-C Işınları: Dalga Boyları 200-280 nm ‘ dir. Bu ışınlar bu kategorideki en yüksek enerjili ışınlar olup, insan ve öteki canlılar için çok zararlıdır. Bu sebeple de Atmosferin dış

tabakasındaki Ozon tabakası tarafından Dünya’ ya ulaşmaları engellenir ve orada tutulurlar.

Ozon tabakasının Dünya’ daki yaşam için önemi budur. Bu ışınlara “Germicidal Lights”

(Antiseptik Işınlar)’ da denir.

Esasında bu ışınlar da kendi aralarında aşağıdaki gibi ayrılabilir;

UV-C IŞINLARININ MİKROP VE VİRÜSLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ:

UVC ışığı, mikropları öldürmede en etkili olan UV ışığı türüdür. Yüzeyleri, havayı ve sıvıları dezenfekte etmek için kullanılabilir. UVC ışığı, virüs ve bakterileri, onların nükleik asit ve protein gibi moleküllerini bozarak öldürmektedir. Bu durumda ise, onların hayatta kalmak için ihtiyaç duyduğu işlemleri yerine getirmekten alıkoymaktadır.

American Journal of Infection Control (AJIC) 'de yayınlanan bilimsel makalelere göre, sıvılarda, havada ve laboratuvar yüzeylerinde yapılan çalışmalar sonucu, UVC radyasyonuna maruz kalan virüs ve bakterilerin yaklaşık % 99 unun kısa bir sürede etkisiz bir hale getirildiği

tespit edilmiştir. Bu çalışmalarda kullanılan UVC ışığı, 207 ila 227 nanometre dalga boyları arasındadır.

KULLANILAN UVC LAMBALARININ ÖZELLİKLERİ:

-Düşük basınçlı cıva lambası: Tarihsel olarak, UVC radyasyonu üretmek için kullanılan en yaygın lamba türü, ana (>% 90) emisyonu 254 nm'de olan düşük basınçlı cıva lambasıdır.

Diğer dalga boyları da bu tip lamba tarafından üretilir.

-Excimer lamba veya Far-UVC lamba: Yaklaşık 222 nm' lik bir tepe emisyona sahip

"excimer lamba" olarak adlandırılan lamba türüdür.

-Darbeli ksenon lambalar: Kısa bir geniş spektrumlu (UV, görünür ve kızılötesi dahil) ışık darbesi yayan bu lambalar, esas olarak UVC radyasyonu yaymak için filtrelenmiştir ve bazen ameliyathanelerde veya diğer alanlarda çevresel yüzeyleri sterilize etmek için hastane ortamlarında kullanılır. Bunlar normalde alanı kimse işgal etmediğinde kullanılır.

-Işık yayan diyotlar (LED'ler): UV radyasyonu üreten ışık yayan diyotlar (LED'ler) da daha yaygın hale gelmektedir. Tipik olarak, LED'ler çok dar bir dalga boyu bandı radyasyon yayarlar. Şu anda mevcut olan UV LED'ler, diğerleri arasında 214 nm, 265 nm ve 273 nm'de pik dalga boylarına sahiptir. LED'lerin düşük basınçlı cıva lambalara göre bir avantajı cıva içermemesidir. Bununla birlikte, küçük yüzey alanı ve LED'lerin daha yüksek yönlülüğü, onları antiseptik uygulamalar için daha az etkili hale getirebilir.

Aşağıda tablolarda böyle bir lambanın karakteristik özellikler belirtilmiştir;

UVC IŞIĞININ İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ZARARLI ETKİLERİ:

Riskler: Dezenfeksiyon amacıyla kullanılan UVC lambaları, UVC dalga boyuna, dozuna ve maruz kalma süresine bağlı olarak potansiyel sağlık ve güvenlik riskleri oluşturur. Ünite uygun şekilde kurulmazsa veya eğitimsiz kişiler tarafından kullanılmazsa risk artabilir.

• Cildin ve gözlerin bazı UVC lambalarından gelen UVC radyasyonuna doğrudan maruz kalması ağrılı göz yaralanmalarına ve yanık benzeri cilt reaksiyonlarına neden olabilir. Kısaca bile olsa asla doğrudan bir UVC lamba kaynağına bakmayınız.

Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi, görünür ışık tehlikesiz olup, ozon tabakasından geçerek göze gelir ve gözün dibine kadar ulaşır. UVA ışığı ozon tabakası tarafından % 64,5 ‘i tutulur, geriye kalan % 35,5 ‘ u gözün dış katmanına ulaşır. Bunun da büyük oranı kornea ve mercek tarafından tutulur, makula tabakasına sadece % 1,5 ‘ u erişir. UVB ışığının % 30’ u dış göze ulaşır ve fakat görüldüğü gibi göz dibine ulaşamaz.

Bahse konu olan UVC ise zaten ozon tabakası

tarafından engellendiği için atmosfere ulaşamaz. Yandaki fotoda UVC ışığının sebep olduğu kornea yanığı görülmektedir.

UVC ışınları deri üzerinde de deri yaşlanmasına, ciddi yanıklara ve kansere sebep olabilir.

Aşağıdaki şekilden görüldüğü gibi, insanları yakan güneş ışınları, ozon tabakasından geçen UVA ve UVB ışınlarıdır. Korunmasız güneşlenmede deride yanıklar ve ötesinde de cilt kanserleri oluşabilir. Ancak UVC yanıkları, bunların da ötesinde olan ciddi yanıklardır. Daha kısa sürede ve daha kötü sonuçlar doğuracak şekilde yakar

• Bazı UVC lambaları ozon üretir. Ozon solunması hava yolunu tahriş edebilir.

• UVC, plastik, polimerler ve boyalı tekstil gibi belirli malzemeleri bozabilir.

• Bazı UVC lambaları cıva içerir. Cıva küçük miktarlarda bile zehirli olduğu için, kırılan bir lambayı temizlerken ve lambayı atarken çok dikkatli olmak gerekir.

• Dezenfeksiyondan sonra ortama metalik bir koku yayılmaktadır. Bu koku baş ağrısı yapabilir. Bu koku hakkında 2 adet görüş vardır. Birincisi bu ışınların az da olsa Ozon gazı ürettiğidir. Daha önemli olan ikincisi ise, bu ışının ortamda bulunan insana ait deri ve kıl kalıntıları, çeşitli akarlar ve tozlar ile etkileşime geçerek bazı gazlar çıkarmasıdır. Deri ve kıllarda veya akarlarda keratin ve sistein gibi bazı organik maddeler vardır. Bu maddeler UVC ışını altında ayrışarak tiyol denilen bir organosülfür bileşiğine dönüşür. Bu ise bir kükürt bileşiği olup, bu kokuda hafif bir sülfür kokusu vardır. Ben bizzat uygulamam sonucu bu kokunun ben de baş ağrısı yaptığına şahit oldum. Sonraki uygulamalarımda odaya hemen girmedim ve de girmeden önce, ozon ve sülfüre karşı etkili olan filtresi bulunan bir gaz maskesi takarak girdim. Hemen ortamı pencereleri açarak en az bir saat havalandırdım.

Araştırmacılar bu kokuyu yaratan gazın konsantrasyonunun insana zarar vermeyecek düzeyde olduğunu ifade etmektedirler.

Etkinlik: SARS-CoV-2 virüsünü etkisiz hale getirmede UVC lambalarının etkinliği tama olarak bilinmemektedir çünkü SARS-CoV-2 virüsünü etkisiz hale getirmek için gerekli UVC radyasyonunun dalga boyu, dozu ve süresi hakkında sınırlı yayınlanmış veri bulunmaktadır.

UVC' nin doğrudan UVC' ye maruz kalmaması durumunda bir virüsü veya bakteriyi etkisiz hale getiremeyeceğinin bilinmesi önemlidir. Başka bir deyişle, virüs veya bakteri, toz veya toprakla kaplıysa, gözenekli yüzeye veya bir yüzeyin alt kısmına gömülmüşse inaktive olmayacaktır.

Belirli bir UVC lambası hakkında daha fazla bilgi edinmek için şunları yapmak isteyebilirsiniz:

• Üreticiye ürünün sağlık ve güvenlik risklerini ve kullanım / eğitim bilgileri için talimatların mevcudiyetini sorun.

• Ürünün ozon oluşturup oluşturmadığını sorun.

• UVC dezenfeksiyonu ile ne tür malzemenin uyumlu olduğunu sorun.

• Lambanın cıva içerip içermediğini sorun. Bu bilgi, lamba hasar görmüşse ve lambayı nasıl temizleyeceğinizi ve / veya imha edeceğinizi bilmeniz gerektiğinde yardımcı olabilir.

ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER:

-Dezenfeksiyon yapacağınız yerde önce iyi bir planlama yapınız. Cihazı koyacağının en iyi seçiniz. Genelde en iyi yer mekânın orta bir yeri olacaktır. Bu ışın direk olarak gittiği yerleri dezenfekte edeceği için, ışının direk gördüğü alan maksimum olmalıdır. Işının ulaşmadığı yerlerde dezenfeksiyon işlemi olmayacaktır.

-Mekandaki görüş alanını maksimuma çıkarınız. Bunu temin etmek üzere, ortamda bulunan bütün dolap kapaklarının açınız.

-Dışarıda giydiğiniz bütün kıyafetleri uygun bir şekilde ışığı rahatlıkla gören bir alana seriniz.

-Örneğin açık mutfak olan salonda, eğer o gün alışveriş yapmış iseniz, alışveriş torbalarını, alışveriş paketlerini tezgâh üzerine seriniz.

-Kullandığınız maske, eldiven, gözlük veya yüz siperlerini ışığı yakından görecek yerlere koyarak dezenfekte ediniz.

-UVC ışınını ortamda kalması için ortamın varsa panjur ve perdelerini kapatınız.

-Cihazın uzaktan kumandası çalışır durumda olmalıdır. Bu kumandayı ortamdan çıkmadan önce mutlaka yanınıza alınız.

-Cihazın kablosunu ortamdan kaçış istikametinde, yani çıkışa yakın bir prize takınız.

-Cihazın üzerindeki butonu ON pozisyonuna alınız.

-Arkasından hemen zamanlayıcıyı istediğiniz süreye ayarlayınız.

Bu süre imalatçın verdiği bilgiler doğrultusunda ayarlanmalıdır. Piyasada satılan cihazların güçleri 38W, 60W ve 150W ‘dır. Dezenfekte edilecek alanın büyüklüğüne göre, bu güçler seçilmelidir. 38 Watlık lambalar 10-30 m2, 60 Watlık lambalar, 20-50 m2 ve 150 watlık lambalar ise 50 m2 nin üzeri için kullanılmalıdır. Şunu unutmayınız, bu güç arttıkça UVC ışınının insan sağlığı üzerindeki zararlı etkileri de artacaktır. Normal evleriniz için 38 W’ lık olanları kullanmak bence yeterlidir. Şahsen ben de bu lambayı kullanmaktayım.

-Cihaz açıldıktan sonra, sizin ortamdan kaçmanız için 15 saniye sonra devreye girecektir.

Bu sırada ışığı yanıp sönecek, bip bip sesleri duyulacaktır. Bu özelliği ve uzaktan kumandası olmayan cihazları sakın almayınız.

-Bu süre içinde mutlaka ortamı terk etmeniz gereklidir.

-Bu süre sonunda cihaz otomatik olarak çalışmaya başlar ve belirlenen süre kadar çalışır ve sonunda otomatik olarak durur.

-Eğer cihaz çalıştıktan sonra, içeriye unuttuğunuz önemli bir sebep yüzünden girmeniz gerekirse, ortam kapısını açmadan kapı arkasından uzaktan kumanda üzerindeki OFF butonuna basarak cihazı durdurunuz. Arkasından kapıyı hızla açarak içeriye dalmayınız.

Cihazın durduğundan emin olmak için, kapısını çok az açarak içeriye bakınız ve cihazın turkuaz renkli ışığının söndüğünden emin olunuz.

-Ortama, yayılan rahatsız edici kokuya maruz kalmamak için hemen girmeyiniz. 15 dakika bekleyiniz. Bu kokuyu (ozon ve sülfür) tutan filtre elemanlı bir gaz maskesi veya bu özelliğe yakın daha basit FFP3 Organik Ozon-Gaz/buhar Filtreli maskeyi takarak ortama giriniz ve ortamı bütün kapı ve pencerelerini açarak en bir saat havalandırınız.

-Ortama girer girmez, ne olur ne olmaz diye, hemen cihazın fişini prizden çıkartınız.

- Salon ve açık mutfak gibi geniş mekanları, gece yatmadan önce dezenfekte ediniz.

Süresini ise maksimuma ayarlayınız. Benim uyguladığım bu süre 2 saattir. Yatak odalarını ise, gündüz saatlerinde dezenfekte ediniz. Bu odalar için ise 1 saat uygun olacaktır.

- Eğer evinizde ev hayvanları, çocuk ve de yaşlılar varsa onları çok iyi markaj altına almanız gereklidir. Size tavsiyem, dezenfeksiyon yapılan odaların kapılarını kilitlemeniz ve de anahtarını cebinize atmanızdır.