Çemberlitaş serbest resim atölyesi

T. C. Ankara Üniversitesi

\ Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi

Sanat Tarihi Bölümü

Sıhhiye ANKARA

“SANATTA VE ESTETİKTE ETKİLEŞİMLER” “INTERACTIONS IN ART AND AESTHETICS”

Yayına Hazırlayan: Prof.Dr. Kıymet GİRAY

Tükçe Editör: Dr. Muharrem ÇEKEN-Dr. Serkan SUNAY İngilizce Editör: Güniz Meltem Giray

Düzelti: Serap ŞİMŞEK

Kapak Tasarımı: Murat GİRAY

Baskı - Cilt: Ankara Üniversitesi Basımevi

ISBN:978-9944-0826-4-8

ANKARA ÜNİVERSİTESİ BASIMEVİ

Ineitaşı Sokak No: 10 06510 Beşevler / ANKARA

Tel: 0 (312)213 66 55 Basım Yılı: 29 04 2011

H alil Ö Z Y İĞ İT *

Çemberlitaş Serbest Resim Atölyesi

Çemberlitaş Serbest Resim Atölyesi

ı

Ö ze t

O sm a n lı İm p a r a to r lu ğ u to p ra k la rın d a B a tılı a n la m d a T ü r k resim sa n a tı, 1873 y ılın d a a ç ıla n S a n a y i-i N e fis e M e k te b i ile b ü y ü r ve k u r u m s a l b ir k im lik ka za n ır. Y arım y ü z y ıla y a k ın y e g â n e s a n a t ö ğ r e tic is i o la n bu o ku lu n y e tiş tir d iğ i s a n a tç ıla r la T ü rk resim sa n a tı k e n d is in e y ö n b u lm a y a ça lışır. 1 9 2 0 y ılı s o n la r ın d a M e k te b -i S a n a y i-i N e f i s e ’y e ve s a n a tç ıla rın s e r g ile r d e y e r a la n y a p ıtla r ın a y ö n e lik e le ştirile rin y o ğ u n la ş m a s ı, A k a d e m i ’y e a lte r n a tif y e n i b ir a tö ly e n in a ç ılm a sın ı k a ç ın ılm a z kıla c a k ; 1921 y ılı b a şın d a , ü ç s a n a tç ın ın ö n d e rliğ in d e Ç e m b e rlita ş S e r b e s t R e sim A tö ly e s i “a lte r n a tif” s lo g a n ıy la s a n a t h a y a tım ıza g irece ktir. B ild ir id e k i a m a c ım ız, h a k k ın d a ç o k a z b ilg iy e s a h ip o ld u ğ u m u z b u ilk ö z e l a tö ly e n in v a rlık s e b e b in i v e T ü rk resim sa n a tın d a k i y e r in i ird elem ektir.

A n a h ta r K e lim e le r: S e r b e s t R e sim A tö ly e si, T ü rk R esm i, S a n a y i-i N e fis e A k a d e m is i A b s tr a c t

W estern s e n s e in T u rkish p a in tin g s ta r te d in th e m id d le o f 19tb cen tu ry. T h e fir s t le sso n h a d g iv e n in m ilita r y a n d c iv ilia n s c h o o l b e fo r e S a n a y i N e fis e M e k te b i (S c h o o l o f F in e A rts) w h ic h e s ta b lis h e d a s a f i r s t A r t A c a d e m y . S a n a y i-i N e fis e M e k te b i m a in ta in e d its le a d in g r o le f o r a lo n g tim e. In th e 1920s, C ritic ism s ta r te d a b o u t S a n a y i-i N e fis e M e k te b i a n d a rtists. A t th e b e g in n in g o f 1921 Ç e m b e rlita ş S e r b e s t P a in tin g A te lie r w a s h e ld u n d e r the le a d e rsh ip o f th re e a rtists w ith th e n e w slo g a n o f " a lte rn a tiv e " . IVe a im e d in th is p a p e r , to id e n tify a n d m a k e th is a telier, h e r a r t s ty le a n d a r t m o v e m e n t k n o w n b e c a u se o f p o o r ly in fo rm a tio n a b o u t th a t sc h o o l in T u rkish p a in tin g litera tü re.

K e y w o rd s: Ç e m b e rlita ş S e r b e s t P a in tin g A te lie r, T u rkish P a in tin g , S c h o o l o f F in e A rts

ÇEM BERLITAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ

Güzel Sanatlar Fikrinin Yükselişi ve Sanayi-i Nefise M ektebi

19. yüzyıl başlarında Osmanlı topraklarında Batı m odeli eğitim içeriğine sahip mekteplerin açılmaya başlamasını, A vrupa’ya sanat eğitimi ve öğrenimi için öğrencilerin gönderilmesi izler. Bu kapsam da 1836’da yurt dışına gönderilen ilk öğrenciler İbrahim (1815-1899) ve Tevfık (1819-1866) Beyler olur1. Türk resmi, İngiltere’de eğitim gören İbrahim Bey2 3 ile buradan altı ay sonra Fransa’ya geçen Tevfık Bey sayesinde, dönemin Avrupa resmindeki çizgi ve renk yaklaşımlarını ülkemiz ressamlarının tuvallerinde de görmeye b a şla n z f

Sultan Abdülaziz (1861-1876) tarafından 1864 yılında sanat eğitimi için Paris’e gönderilen (Şeker) Ahmed Ali Paşa’nm (1841-1907) yurda döndükten kısa bir süre sonra, 25 Kânûn-u Sânî 1288’de (6 Şubat 1873) A vrupa’daki benzerleri gibi bir sergi açılacağını ilan eder ve diğer ressamları bu sergiye katılm aya çağırır4. Bu ilk resim sergisinin 2 -3 ressamın daha katılım ıyla Sultanahm et’te bulunan Sanayi-i M ektebi’nde 15 Nisan 1289’da (27 Nisan 1873) gerçekleştirilm esi5, Osmanlı İm paratorluğu’nun yönetici kademelerinde artık bir güzel sanatlar okulunun açılması fikrini uyandırır6. Sultan A bdülaziz’in yağlı boya resmini yapmak 2 için 1865 yılında Osmanlı topraklarına gelen Fransız ressam Pierre G uillem et’nin (1827- 1878)7, Ahmed Ali Paşa’nm açılmasına öncülük ettiği bu ilk sergiden sadece 1 yıl sonra B eyoğlu’nda Flamalbaşı Sokağı 60 num arada eşi ile birlikte bir resimhane açtıklarını öğreniyoruz. Pazar günleri hariç, resim öğrenmeyi isteyenlere sabah 8 ile akşam 5 arası ders verilen resimhanede, Cumartesi günleri kadınlara ayrılmıştır8. Guillem et’nin bu resimhanesi ile ortaya çıkışını hızlandıran resim sanatımız, Ahmet Ali Paşa’nm 1 Temmuz 1875 tarihinde açtığı9 ikinci sergi ile ciddi bir ivme kazanır. Bu olumlu gelişimin üzerinden fazla bir süre geçmeden, güzel sanatlar eğitimi için bazı girişimler olmuş, ancak bu tarihlerde Osmanlı-Rus Savaşı’nm (1877-1878) ülkede yarattığı sıkıntılı durum ve G uillim et’nin vefatı (1878) okulun açılmasını engellemiştir. Güzel sanatlar okulu kurulması düşüncesi, savaştan kısa bir süre sonra tekrar gündeme gelir. Sadrazam olan babası İbrahim Edhem Paşa’nm katkılarıyla 11 Eylül 1881’de Müze M üdürlüğü’ne atanan Osman Hamdi B ey’in, 1 Ocak 1882’de Sanayi-i Nefise M üdürlüğü’ne de atanmasıyla girişimler som utlaşır10. Sanayi-i Nefise M ektebi’nin temelleri böylece oluşturulduktan sonra Çinili Köşk yanında yer alan bir binanın, 8 -9 ay gibi kısa bir sürede tamamlanmasıyla, M ektep bu binaya taşınır. 3 M art 1883’te resm î açılışı gerçekleştirilen Sanayi-i Nefise M ektebi’n e11 9 Kasım 1882’den itibaren çoğunluğunu azınlık mensubu gençlerin oluşturduğu 20 civarında öğrencinin kayıt yaptırdığı görülm ektedir12.

1 Şahabeddin, “Türk Ressamları: İbrahim Paşa”, M illî M ecm ua, Sayı: 12, İstanbul 1924. s. 184: Şahabeddin. “Türk Ressamları: Tevfık Paşa”, M illî M ecm ua, Sayı: 13, İstanbul 1924, s. 205.

" Viyana demektedir (S. Başkan, Tanzim attan Cum huriyete Tiirkiyede R esim , Ankara 1997, s. 54).

3 Şahabeddin, “Türk Ressamları: İbrahim Paşa”, M illi M ecm ua. Sayı: 12, İstanbul 1924, s. 185; Şahabeddin, “Türk Ressamları: Tevfık Paşa”, M illi M ecm ua, Sayı: 13, İstanbul 1924, s. 205.

4 Anonim, (25 Kânûn-u Sânî 1288/6 Şubat 1873). B asiret. 5 Anonim, (16 Nisan 1289/28 Nisaıı 1873). Basiret.

6 Şahabeddin, “Türk Ressamları: Ahmet A li Paşa”, M illi M ecm ua, Sayı: 15, İstanbul 1924, s. 237; M. Cezar, Sanatta B atı 'ya A çılış ve O sm an H am di, Cilt. 2 ,İstanbul 1995, s. 428.

7 Sultan Abdülaziz’in başressamlığını da yapar.

8 Anonim, Sanayi-i N efise, (5 Eylül 1290/18 Eylül 1874). Basiret: Anonim, Sanayi-i N efise, (12 Eylül 1290/25 Eylül 1874). Basiret.

4 M. Cezar, a.g.e., s. 403. 10 M. Cezar, a.g.e., s. 457.

" S. Tansuğ, a.g.e., s. 104; Mustafa Cezar, 2 Mart 1883 tarihini vermektedir (M. Cezar, a.g.e., s. 468).

HALİL ÖZYİGİT

M ektep ilk on sene içinde, sanat öğretimini sisteme sokan program lar geliştirir. Bu süre zarfında, sergiler için büyük bir salon, heykeltıraşlık ve hakk şubesi için iki atölye inşa edilir1". Bu arada, Sanayi-i Nefise M ektebim de, eğitim olarak, resim ve heykel gibi güzel sanatların önemli kollarında değişik boyutlarda sıkıntıların yaşandığı görülür. Osman Hamdi Bey, model konusunda sıkıntı çeken mektep öğrencilerine, kendi ev halkının el, kol ve ayaklarının alçıdan kalıplarını alıp, öğrencilerinin başarısı için elinden gelen gayreti gösterir* 14 *.

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti ve Sanatçı Birlikleri

M üteakip yıllarda güzel sanatlarımızın ilk sanatçı birliği O sm a n lı R e s s a m la r C em iye ti 1909 yılında kurulur. Cemiyet, 20 Ocak 1911’de Osmanlı Ressamlar Cemiyeti G azetesi’ni çıkarmaya başlar. Askeri okullarla başlayan ve Sanayi-i Nefise M ektebi’yle bağımsız bir zemine oturtulmaya çalışılan sanat eğitimine ve bu durumun halka anlatılması aşamasına Osmanlı Ressamlar Cemiyeti G azetesi’nin katkıları büyük olur. I. Dünya Savaşı’nın doğurmaya başladığı ekonomik sıkıntı, Osmanlı Ressam lar Cemiyeti G azetesi’nin 14 Temmuz 1914 ’te, 18. sayıdan sonra yayın hayatına veda etmesine neden olur13.

Ülkede yaşanan ekonomik darboğazın devam ettiği yıllarda, Çallı Kuşağı ressamları tarafından 1916 yılından itibaren her yıl açılarak sürekli hale getirilen Galatasaray Sergileri ile Türk resmi halka ve ilgilenenlere daha güçlü şekilde ulaşır. Artık tek alıcı değildir saray. Halkı sanat ortamının içine bu kadar çekebilen ressamların, Mekteb-i Sanayi-i Nefıseye kabul edilmeyen öğrencilere eğitim verme planlarıda bu yılların ürünüdür. 1909’da kurulan O sm a n lı R e s s a m la r C e m iy e ti, dönemin toplumsal olaylarından etkilenerek 1921 yılı başlarında T ü rk R e s s a m la r C e m iy e ti ismini alarak varlığını sürdürmeye devam edecektir, işte tam da değişimin güçlü olarak hissedildiği Osmanlı İm paratorluğu’nun son yıllarında kurulan ve varlığını Türkiye Cum huriyeti’nin ilk yıllarına kadar sürdürebilen ilk özel atölyedir S e r b e s t R e s im A tö ly e s i. 1921 yılı ilk aylarında açılan A tölye’nin kurucuları olan Ahmed İhsan, M ehmet Ruhi ve Turgud B ey’in, aynı zamanda T ü rk R e s s a m la r C e m iy e ti16 üyeleri arasında yer alması dikkat çekicidir. Bu saptamayı, M ektepte ders veren muallimler için de söylemeliyiz. Bu durumu, köklü ve herkesçe kabul gören T ü rk R e s s a m la r C e m iy e ti ’nin güçlü varlığına bağlamak yanlış olmaz.

Serbest Resim A tölyesi’nin K uruluşu, Am acı ve Sergileri Atölyenin Kuruluşu ve Amacı

Ressam M ehmet Ruhi Bey, Ahmet İhsan Bey ve Turgut Beylerin çabalarıyla Çem berlitaş’ta M atbaa-i Osmaniye bitişiğinde 1921 yılı başında kurulur17. İhsan (Özsoy) Bey (Heykeltıraş), Sami (Yetik), Feyhaman (Duran), İbrahim (Çallı), Şevket (Dağ), Hikmet (Onat) ve M ehmet Ruhi (A rel)’in eğitim verdiği atölyenin18, Sanayi-i Nefise M ektebi’ne

İJ Vahid Bey, a.g.m., s. 310. 14 Vahid Bey, a.g.m., s. 310.

13 S. Tansuğ, a.g.m., s. 112; S. Naipoğlu, a.g.t., s. 10.

16 Türk Ressamlar Cemiyeti 1926’da Sanayi-i N efise Birliği, 1927'de ise Güzel Sanatlar Birliği ismini alır (N. Berk, H. Gezer, 50 Yılın Tiirk R esim ve H eykeli, İstanbul 1973, s. 40.

17 Anonim, “Serbest Resim A tölyesi Üçüncü Resim Sergisi”, M illî M ecm ua, Sayı: 18, İstanbul 1924, s. 292.

18 Atölyenin kurucuları olan Mehmet Ruhi, Ahmet İhsan ve Turgut B ey ressamdır. Bu sanatçıların Serbest Resim A tölyesi sergilerine yapıtları ile katıldıklarını da görmekteyiz (Anonim, “Serbest Resim A tölyesi Üçüncü Resim Sergisi”, M illî M ecm ua, Sayı: 18, İstanbul 1924, s. 292). A tölye’de dersveren diğer sanatçılardan heykeltıraş olan İhsan (Ö zsoy) dışında kalan Sami (Yetik), Feyhaman (Duran). İbrahim (Çallı), Şevket (Dağ) ve Hikmet (Onat) ressamdır.

ÇEM BERLITAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ

alternatif olma amacı açıkça beyan edilm iştirIS * * * 19. “Alman Uzm anlık Atölyesi sistemini benim sedikleri ve bu doğrultuda çalışacakları”20 21 şeklindeki yaklaşımın aksine, Fransız okullarının program larını uygular-1. Ayrıca eğitim programı yayım lanan nizamnamesinde şu şekilde açıklanmaktadır;

1- Terbiye ve tedris

2- Halkın sanata olan ilgisini yavaş yavaş yükselterek, sanatı onların nazarında cazip hale getirmek.

3- Tezyinatta ve lüks eşyada millî zevki hâkim kılmak; dolayısıyla da milli iktisadiyatımıza hizm et etmek”22.

Atölye, devamlı ve yeni başlayanlar şeklinde ikiye böldüğü bir öğrenci topluluğuna eğitim verir ve öğrencilerini çalışma konularında serbest bırakır. Mezhep, erkek ve kadın öğrenci ayırımı yapmaksızın eğitim vermeyi ilke edinen Mektep, 1922 yılı itibariyle 18 yeni kayıtlı ve 14 devamlı öğrenciden oluşur. Atölye sabahtan erkeklere öğleden sonra ise 4 hanımlara eğitim verir23. Eğitim programı canlı ve cansız m odellerden etüt ve desen çalışmalarının yanı sıra, renk bilgisi, sanat tarihi dersleri24 ve sanat konferanslarını da kapsam aktadır25. Gölgede ve güneş ışığı altında açık hava etütleri; at v.b. hayvanlara ait kroki ve desen çalışmaları ile çarşı, sebil, pazar, cami, türbe ve eski eserlerimizi model kabul ederek gerek içinden gerekse dışından etütler ve resimler yaptırılacağı eğitim programı içinde yer alan ana başlıklardır26.

Serbest Resim Atölyesi, resim eğitimi dışında, tabela yazmak, bina içi tezyinat, m ahfiller için duvar, kumaş ve atlas tezyinatı, tiyatro dekoru, paravan, tarihi sahneler için fon, atlas üzerine peyzaj resimleri, karyola ve oda takımları için renkli resim, tabak v.b. üzerine resimler, matbuat işleri ve resimli risaleler için bütün işleri yapm ak gibi değişik faaliyetlerde bulunabileceğini program ında belirtir27. Bu program bağlamında, ressam yetiştirme amacının dışında halkın resimle ilgili farklı alanlarda yetişmesini hedeflemektedir. Örneklersek, iç mimari, tekstil tasarımı, tiyatro dekoru, ev eşyası süslemneleri, m utfak eşyesı süslemeleri ve baskı alambda grafik tasarımı yapabilecek zanaatkarların yetişmesine katkı verecek, Sanayi-i Nefise Mektebi ders program ları dışında program lar uyguladığı ve özellikle de kursa devam edenlerin m eslek erbabı olmalarım sağladığı görülmektedir.

IS Anonim, Ç enberlitaş Serbest Resim A tö lyesi Tarz-ı M esai-i P rogram -ı U m um iyesi, İstanbul 1922, s. 3—4.

1921 yılı Ağustos ayında açılan Üçüncü Galatasaray Resim Sergisi'nin katalogunda. Çemberlitaş Resim M ektebi’nin 26 maddeden oluşan ve daha sade bir programını görmekteyiz (Ö. Taşdelen, T ürk R esim Sanatında G alatasaray Sergileri, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2003, s. 6 5 -6 6 ). Bu çalışmada özellikle 1922 yılı programının esas alınmasın nedeni ise programın daha kapsamlı olması ve A tölye’nin daha oturmuş kimlikle varlığını sürdürmesidir. Bu bağlamda, daha fazla detay içeren OsmanlIca programın aslından transkripsiyonu yapılarak verilmiştir.

20 S. Tansuğ, a.g.e., s. 160.

21 Anonim, Ç enberlitaş Serbest Resim A tö lyesi Tarz-ı M esai-i Program -ı U m um iyesi, İstanbul 1922, s. 10.

22 Anonim, a.g.e., s. 4 -5 ; Anonim, “Serbest Resim A tölvesi Üçüncü Resim Sergisi”, M illi M ecm ua, Sayı: 18, İstanbul 1924, s. 292)

23 Anonim, Ç e n b e r lita ş S e r b e s t R e s im A t ö ly e s i T a ız - ı M e s a î- i P r o g r a m - ı U m u m iy e s i, İstanbul 1922, s. 5: Anonim, “Serbest Resim Atölyesi Üçüncü Resim Sergisi”, M i l l î M e c m u a , Sayı: 18. İstanbul 1924, s. 292.

24 Sanat Tarihi ve Bediiyat dersi için uzman hocanın dışarıdan temin edileceği notu düşülmüştür (Anonim. Ç e n b e r lita ş S e r b e s t R e s im A tö lv e s i T a rz-ı M e s a i- i P r o g r a ııı-ı U m u m iy e s i, İstanbul 1922. s. 9) .

25 Anonim, Ç enberlitaş Serbest R esim A tö lye si Tarz-ı M esai-i Program -ı U m um iyesi, İstanbul 1922, s. 8 -9 . 26 Anonim, a.g.e., s. 11-12.

H A LİL ÖZYİĞİT

Serbest Resim A tölvesi’nin Gerçekleştirdiği Sergiler

Serbest Resim Atölyesi ilk sergisini M ayıs 1921’de Osman Bey M atbaası Binası’nda gerçekleştir. Bu sergi hakkında fazlaca bir bilgi yoktur.

A tölye’nin ikinci sergisi Ağustos 1921 ’de ilk sergiden 2 ay gibi kısa bir süre sonra T ü rk R e s s a m la r C e m iy e ti ile beraber gerçekleştirir. 42 ressam tarafından 159 yapıt sergilenir. Fakat sergi ağır eleştirilere uğrar28.

Serbest Resim Atölyesi 24 Temmuz 1924’te İstanbul Türk Ocağı Salonu’nda, basında “Üçüncü Sergi” olarak duyurulan bir resim sergisi açar. 11 sanatçının 15 yapıtını ismen tespit edebildiğimiz Serginin en ilgi çeken yapıtı, M ünih Resim A kadem isi’nden m ezun Nejad (Sirel) B ey’in, “Benzeri görülmemiş bir eser olarak tanım lanan” “G a zi M u s ta fa K e m a l P a ş a” büst heykeli olur29. Sergi, ziyaret edenler tarafından, A tölye’nin birinci “asli gaye”sine giden yolda büyük adımlarla ilerlediği yorumlarıyla değerlendirilir. Atölye, bu birinci amacının yanında, “Anadolu Tetkik Gezileri ve Sergileri” düşüncesini de gerçekleştirmek istemektedir. Serbest Resim Atölyesi bu dönemde düşündüğü “Anadolu Tetkik Gezileri ve

Sergileri” yankı bulur. 5

“ ...S e r b e s t R e s im A tö ly e s i sa n a tk â rla rı, y a k ın d a A n a d o l u ’y a b ir te tk ik se y a h a ti y a p a c a k la r d ır. O nlar, b u se y a h a tte n iki tü rlü f a y d a u m u y o rla r. B ir ta ra fta n h a lkın b ed ii te r b iy e sin e h iz m e t ed e c e k le r; s a n a t p r o p a g a n d a s ı y a p a c a k la r ... D iğ e r ta ra fta n T ü rk y u r d u n a a it m illî g ü z e llik le r i te s p it e d e r e k y e n i ve m illî e s e r le r v ü c u d a g e tire c e k le rd ir. A v d e tte A n a d o lu S e r g is 30i n a m ıy la a ç ıla c a k m e şh e rd e bu s e y a h a t b e d ii k a za n ç la rın ı İs ta n b u l h a lkın a a rz e tm e k n iy e tin d e d irle r. F a k a t bu g a y r e tli ve a z im k â r g e n ç le r m ü b e c c e l m e fk u r e le r in e d a h a ç a b u k k a v u ş a b ilm e k için h ü k ü m e tte n v e Ş e h r -i E m a n e t'in d e n h a k la rı o la n y a r d ım ı is tiy o r la r ...”31.

Serbest Resim Atölyesi Üçüncü Resim Sergisi, son zamanlarda sanat ve ilim hareketlerine karşı derin bir ilgisizliğin olduğu fikrine rağmen Atölyenin hiçbir yardım almadan sergilerini gerçekleştirmesi büyük bir başarı olarak nitelendirilir32.

Atölye, oldukça başarılı bulunan serginin devamı niteliğinde, 7 Kânun-u Evvel 1924 Pazar günü A nkara’da, M uallim ler Birliği B inası’nda Milli Sanayi-i Nefise Cemiyeti ile ortaklaşa bir başka resim sergisi daha düzenler. M aarif Vekili Şükrü Bey ve pek çok yerli ve yabancı tem silcinin hazır bulunduğu sergi oldukça beğeniliri’. Sergide yer alan yapıtlara karşı ilgi yoğun olur ve bir kısım yapıt ilk günden satılır. Sergi açık kaldığı sürece, tüm eserlerin satılacağı beklentisi hâkimdir, öyle de olur ve pek çok tablo satılır34. Bunların arasında sadece yerli sanatseverler değil, ülkem izde bulunan yabancı ülke tem silcilerinin de yer alması dikkate değerdir33.

Açılan bu üç sergiye ait serge kataloglarında Türk Ressamlar Cemiyeti ve Serbest Resim A tölyesi’nin birlikte hareket ettikleri ve sergiyi düzenledikleri anlaşılmaktadır. Ancak

28 Eleştiriler için bkz., A. Haşim, (1921). Ressamlar Hakkında Bir Mütalaa, D ergâh M ecm uası, S. 10, İstanbul, s. 145. 29 Anonim, “Serbest Resim A tölyesi Üçüncü Resim Sergisi”, M illî M ecm ua, Sayı: 18, İstanbul 1924, s. 292. 30 CHP’nin 1938’de hayata geçireceği “Yurdu Gezen Türk Ressamlar” projesinin düşünce bazında ilk ortaya çıkışıdır. 31 Anonim, “Serbest Resim A tölyesi Üçüncü Resim Sergisi”, M illî M ecm ua, Sayı: 18, İstanbul 1924, s. 292. 32 Anonim, a.g.m., s. 292.

32 Anonim, Resim Sergisinde (7 Kânûn-u Evvel 1924). H âkim iyet-i M illiye. 34 Anonim, R esim Sergisinde (14 Kânûn-u Evvel 1924). H âkiıniyet-i M illiye. j5 Anonim, Resim Sergisinde (14 Kânûn-u Evvel 1924). H âkim iyet-i M illiye.

ÇEMBERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ

katılımcı sanatçıların yanında hangi kurumu bitirmiş oldukları açıkça belirtilmediği için bu kataloglar yalnızca Serbest Resim Atölyesi ve Sanayi-i Nefise Mektebi hocalarını tanıtmaktadır. Katalogda yer alıpta geriye kalan diğer ressamlar, Sanayi-i Nefise Mektebi ve Serbest Resim Atölyesi’nde çalışarak sanatçı kimliği kazanan bireylere ait olmalıdır.

Sonuç

Batılı anlamda Türk resminin, toplumun her kesimine ulaşma çabasını, 27 Nisan 1873’te (Şeker) Ahmet Ali Paşa tarafından Sultanahmet’te bulunan Sanayi M ektebi’nde açıla ilk resim sergisi ile başlatabiliriz. Bu sanat olayı halk arasında ilgi uyandırması sonucunda, Madam ve Mösyö Guillemet tarafında 18 Eylül 1874’te ilk özel resimhane açılır. Bu atölyeden kısa bir süre sonra Türk ressamlar tarafından açılan özel resim atölyelerinin varlığı ilginin giderek arttığını gösterir. Bu ilginin OsmanlI’nın son yıllarına ve Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar üst seviyelere ulaşamamasının nedenleri arasında toplumun tarihsel olarak bu sanat olayını benimsememesi ve İmparatorluğun madden en zor yıllarına tesadüf etmesi etkilidir. Her ne kadar savaşların yarattığı ekonomik sıkıntının resim sanatımız üzerinde olumsuz etkileri olsa da, İmparatorluk yöneticileri yurt dışına resim 6 öğrenimine öğrenci gönderimine destek olmaya devam eder. 1914 yılında yurda dönen ressamların 1916’dan itibaren Galatasaray Lisesi salonlarında sürekli olarak gerçekleştirdikleri resim sergilerinin halkta yarattığı ilgi bu yatırımın sonucudur.

1916 yılında itibaren her yıl açılan Galatasaray Sergileri’nin 1920 yılı yazında beşincisi düzenleyen Sanayi-i Nefise M ektebi’nde hocaları, bu etkinliklerine Sanayi-i Nefise M ektebi’ne gidemeyen öğrenciler için kurdukları Serbest Resim Atölyesi’ni de ekler. Serbest Resim Atölyesi Türk resim sanatı içinde yer alan önemli özel atölyelerdendir. 1874’te İstanbul’da Fransız ressam Guillimet Beyoğlu Kalyoncu Kulluğu’nda açtığı/açma çabası içinde olduğu bireysel atölye ve 1876’da Ressam Kadri’nin Bâb-ı Ali’deki atölyesinden farklılıklar gösterir. Saray’a yakınlığını bildiğimiz Guillimet’nin, Pera’da açma girişiminde bulunduğu atölyesi doğrudan doğruya para ile resim eğitimi veren bir kurstur (Anonim, Sanayi-i Nefise, (5 Eylül 1290/18 Eylül 1874). Basi ret , Anonim, Sanayi-i Nefise, (12 Eylül 1290/25 Eylül 1874). Basi ret ) . Guillim et’nin okulu ressam yetiştirmek için açılan bir kurs olmasına rağmen okulun açıldığı ve mezun verdiği yönünde hiç bir bilgi bulunmamaktadır. Aynı şekilde Kadri Bey’in atölyesine kayıtların olduğunu (Anonim, (16 Muharrem 1293/31 Kânûn-u Sânî 1291/12 Ocak 1876). Bas i r et) bilmemize rağmen, kurstan yetiştirilen öğrencilerin varlığı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Tüm bunlara ilave olarak, bu özel kursların düzenledikleri herhangi bir serginin varlığına dair elimizde bir veri bulunmamaktadır.

Bu ilk özel okul/atölyelerin açılma çabalarından kısa bir sure sonra, 1883’te Sanayi-i Nefise Mektebi kurulur. Özel atölyelerden farklı olarak Mektep, sanat eğitimini resmileştiren ve eğitim programı Fransa’daki benzerlerinden (Beaux-Arts) alan, diploma veren resmi bir kurumdur. Bu yapısıyla Sanayi-i Nefise Mektebi hem özel resim atölyelerinden hem de Serbest Resim Atölyesi’nden ayrı değerlendirilmelidir.

Bu bağlamda Serbest Resim Atölyesi, Türk Ocakları, Halk Evleri ve günümüzde belediyelerin gerçekleştirdiği “meslek kursları” parelelinde eğitim veren bir yapıya sahiptir. Serbest Resim Atölyesi bu kuramlardan farklı olarak, para karşılığı eğitim veren; Fransız sanat okullarını örnek alarak kendi sanat eğitimi programı oluşturan -elbette bu programı Sanayi-i Nefise M ektebi’ninki ile kıyaslamak zordur- ve önceki atölyelere göre daha fazla sayıda hocanm/sanatçmın ders verdiği kapsamlı bir atölyedir. 1921 M ayıs’ında ilk sergisini

HALİL OZYIGIT

açan Atölye’nin 1924 yılı sonuna kadar aktif olarak varlığına tanık oluyoruz. Ne yazık ki fazla uzun soluklu olmayan atölyenin bu yıldan sonra varlığını sürdürdüğünü gösteren herhangi bir veriye rastlamıyoruz.

BİBLİOGRAFYA

Anonim, (25 Kânûn-u Sânî 1288/6 Şubat 1873). Basiret. Anonim, (16 Nisan 1289/28 Nisan 1873). Basiret.

Anonim, Sanayi-i Nefise, (5 Eylül 1290/18 Eylül 1874). Basiret. Anonim, Sanayi-i Nefise, (12 Eylül 1290/25 Eylül 1874). Basiret. Anonim, (2 Eylül 1291/14 Eylül 1875). Basiret.

Anonim, (16 Muharrem 1293/31 Kânûn-u Sânî 1291/12 Ocak 1876). Basiret.

Ahmed Haşim, “Ressamlar Hakkında Bir Mütalaa”, Dergâh Mecmuası, Sayı: 10, İstanbul 1921, s. 145. Anonim, Çenherlitaş Serbest Resim Atölyesi Tarz-ı Mesai-i Program-ı Umıtmiyesi, İstanbul 1922, s. I — 15. Anonim, “Serbest Resim Atölyesi Üçüncü Resim Sergisi”, Milli Mecmua, Sayı: 18, İstanbul 1924, s. 292. Anonim, Resim Sergisinde (7 Kânûn-u Evvel 1924). Hâkimiyet-i Milliye.

Anonim, Resim Sergisinde (14 Kânûn-u Evvel 1924). Hâkimiyet-i Mitliye. Berk, N., Gezer, H., 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli. İstanbul 1973. Cezar, M., Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul 1971. Cezar, M., Sanatta Batı 'ya Açılış ve Osman Hamdi, Cilt. 2, İstanbul 1995.

Naipoğlu, S., Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim-İş Eğitimi Bölümü, Ankara 1991.

Necmeddin, Sanayi-i Nefise Mektebi Hakkında (18 Ağustos 1911). Alemdar. Tansuğ, S., Çağdaş Türk Sanatı, İstanbul 1991.

Taşdelen, Ö., Türk Resim Sanatında Galatasaray Sergileri, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2003.

Şahabeddin, “Türk Ressamları: İbrahim Paşa”, Millî Mecmua, Sayı: 12, İstanbul 1924, s. 184-185. Şahabeddin, “Türk Ressamları: Tevfik Paşa”, Millî Mecmua, Sayı: 13, İstanbul 1924, s. 205. Şahabeddin, “Türk Ressamları: Ahmet Ali Paşa”, Millî Mecmua, Sayı: 15, İstanbul 1924, s. 236-238. Vahid Bey, “Sanayi-i Nefise Akademisi”, Hayat Mecmuası, Sayı: 68, Ankara 1928, s. 9-12.

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ

HALİL ÖZYİĞİT # A -î i ] J o â > ♦.•Sv.Ajf \ l X K \ j , 9 1 JlST.» I j ±)a * d S l * ’.* a < o a j\-* > d ü l i T k 4} j£ 4 ^> jm l>

ı > c

» 2 j }

‘

* ? -j & A i ) y «. JA * * -.— * y j l v l * ^ « iA '.İ U s j ( < jj) j l 3 ^ * ^ • ^ >* o * b e - C o l ü . 5 ^ ^ c ' * j -.«a>- j o b $ ^ ^j ı*.-5C ^lif 4 1

•

•

*

v •

. * \ S j ^ < a * ( İ İaİ UaJ ^ i o ^ *a £" • * • ■i^T.*»*-£» ^ .a.* » —11 ^ - 1 j j # „ V ) | 4 ^ 1 ^ ^ “') î. « i A v l ^ V j l »jJL > * ^ j k > e , l 5 ^ j Y j ! d ü L * ^>*>1^ ^ U * J n i i l » j ^ r 3 V j j f J 1* » ^ J « l & , =>- . X Ü | j t ^ a s - l ^ ♦ „ t» ^ > 4! j l »jZ Si. Sc ^ 4~*A.A> j 3 * j \ . g * f>| j ^ . * n , * 0 L r • ^ • 9

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ 10 * t % i c i ı u S L . t -L-a ^ J - * . 5 o I I j < .ic

*1'-‘X

iSJm

^

)

A

»

^ ili

j

# A ı l * j ıii-« _ /A —*ı (_$ ) }& .* * + * » ^ > .A l) Û ) » J ) < y y j J - * * * d * J * ) â « £ O İ Î

J

j - V İ < l a A ) <0 ^~» <—A*.!-— 4*1 ^ ^ **«.Ak9 ^ ^ IaJ * I i

<04>-j^ iJ

y*a

# J4 0 İ.-a .9 |

ç ı~

İl

<A^\ş

j j J

y

j > -

j V j l jlc ^ l J U ^ l ^ • m> ^ 1 « _ y ^ol> - 4 4 <» *~\s ^

*$yi?\e>>

JU- *

1

jVJİ

%

n •

<5^jl

s y y

4_

xa

> ^ )U^»

j

j £ l l * ja.-l-|

# j a £ > - 4 . 1iJ <^L*<« J a j o *H»> ^ t a l J : » > ’İ N 1

_{â * i}

HALİL ÖZYİĞİT t < U İ ı t ^ j ^ U | — \

^.*.1

x

1

|

j

E

n

~ j.A>

0^.1* I o Jl»lc- J jiâi^,uâ.5

* (_5 •»•*■'■—1 ^-v-'

j ^ t f j l J-\~* 3 >

â

lU — r *^U

•; jjI

ji*U-

j k - u | Jjfj

. j a ^ j \ + * J 3 i C j

jdX|

aj } S 4)\>-

—- f* a^U

? j a'a *> y. s f i « J ’ i o U j U . e j U O | ^~X-* A.l>| — £ a ^ L |C-Ui j j l_ - la > * | j i û l l l ^ l ü O j)j |aÎî} 4 <— X,‘ | i ( S } j j \ f j U * J f r * * j > ^ l ( i .J^>-4j*Aı| « iı^r " • m * m * t j j $ 2 j |a*.>-}\<*> 4İU*.w| I* '-■ •

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ 12

/

v*

i

S

j

— c .

j

U

<-**?■ 1 ^ j O * I <—*j - v .| • ^ \ j v i l j l o > j b l —, x * <.£./ ^ :A j l* * * — *\ «ol» 1-* j I j ' ^ » j L o i | -v..î ^ lu U j ^ j . x \ ---->_ -k»5” <>- j . i |^ ,i â .İ 4 ı.i-11—*■« 1*5 ( j j j j \ »A *5""\jl« a* « * j ^ * * * ^ ^ > I û - ^ 4 <0^1

^

»

-ö

ja

l jW

-^

l

<

^

l—

4

—

v »

^

1

*

^

s

lâ

w

4

y #

j*S

• jl-^l * C

-

*

İ

A

>

1

^ M X * j ^ > j y + a j g . . A J* » <-i* 1 --- A ^ U

i j ^

O . r - ^ - * •'■ > } $ '< £ £ * -> * {j O.**a £ ^ Z p l —' j y £ \ O l I j . j » . x | ^ j l ^

-.

j|

jjji jiji fjiA

j*

^

«

-i*

^ l ^ l j c

-l^

£

*

U

^

*

*

k

>j

jl

r

«

j^

-O

V

^cljlyl

aâ

~»

j j

J

j

-

« 2 4

U

?

u

ı-û

)_

y

İU

" • t " ^ I * * v

A

İ^

.j

*jjÜ

L.l? jV

_

jl

HALİL ÖZYİĞİT

.

y v •*

jUl

j

•

jl

L.

r l j J ^ ^ l — \* #

j

U

w ♦ a ^ | l İi |

I

a

^

L

^

l| j

a

*^

a

J

i

|

—

\

\

ol*

. j A â . » - | ' 1-» tjA»-* ıs *

*

a

İ

I

_

^

'>

- o!

jti j ^ X rj'x*

—

\

y

ol*

< « jjL » ^ 5 ® A > - y t j j . * t -V.£İS~ 0 “^?” •* } j j A . l ? - 15 ' A»lı \ J ? ^ A.* .. .- ı j j

.

j ^ j y ^ S " j \ X * *-J j ^ ~ \ ^ I «j^ a.Aj 1 — \ f o l *

^ i

^

»j

o I «

a

I-*t <_£İ >5 ı

z j j

^

•yi

A

<

^

A

*

r »

a

.^

î

j (

3

^

^

ı

^

r>.

c o ^ ı • v 4 , i " < i ^ i l V ^ A" J M J ! l • j ^ ^ c p t 5 İ ^ t j r \ j y j \ ‘■ ^a* ~ 'j ( j l c ^ i £ İ s )

j y f ) < J l ^ X

flj

-5

W’l —

\ ı ol*

‘-^-* 'X * , j U y i \ i ] j S ^ j ^ lw A - * * A | 1«İÂm4 j j

A*iı | ^*jlî *

j

I~’A

a

„«

j

| jAc“| Aİa,l|j ^Uî (J j| ^j-V»-* l*>-

• Ca* J ^w * ^ $ * 9

13

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ V* A % ^ c r t * J 3^! f *3» I — \ o « d i * . • ,5c r ' . iJ 1 » J U ? 1 3 1 / ^ J ' - * '— 3 : : * J İ ^ J İ A>’% - U ) 1 { j \ ~ *

İ İ > * ^ '

14 » 4»J ! » / j ] » • _ ,* — \ •■*'<• C _ ^ m 7" * J l$ ^ ıj> ^ ^ 1 ^ *~U I * j j ->_/\! * 2 J-* J 0 1 j-Aİ •.:_*■4 J > U İ J j - A j S ^ * i l ^ X 1 - ^ — y a«iL* t i j * j *? 4 »J^*— —'^ * ^ y * i * 4 j * — ^ •*î ^4 J * j * j i j f t » * } * 4>J J a İ U j ^ 5 • • j j j i . 5 " ^ A « c J ^ j > - j - * ) # ^ 4 ^ J » W- — i t <y>.-»»*la.~i| j ^ \ 1 # J ^ 4 ^ ^ » U - ---- 0 4 *5^4 r

HALİL OZYIGIT # ^ % ^ U l * K y— [ j y ^ y İ \ I J J y 9 — *\ * ^ U « J O L - J j A ( £ ^

j

<iL^ ' \ j ^x> j

j ■

—• V *>5l«

[ o l » jU* &J*L> 3

o U j l A <4 (»Hs£- ^ j

j

l*>-

y

■ A »*5U * J J ^ U J

^ <oL

« < s J ^ , [ ( j- İ J - ) w a A 4^1.» „ J j j l , j l j | o ^ : « * ] O c l —' y j J r = ^ * û- U j h - M ® A - U ^ <\ ^aJ « ; 3 j l ı J ^ j i O -C iA

J

_{U l •> *->lsl —}

* ~

* —— \ \

0

.ît* [ (»1

y

J O j _/ 0 —1^* 1 I ■ _^ 1 -» -/ V ^ .ü t \ 0 * A #

y-mj\i

> I ---- \ T » - d • c ' ^O ıjk) .__>-1-3 ^ A.X

-A

| 1 A *

\

i) i . > . — \ r *aI* j A = - j U - l j *-5jl> l» 3 ı*^—"'l»* --- Al

_1^

_{£ y ' ) J}

_'

_{jV ^ I}

*jU C . İ A..»- l-/a■*

y

A .İO O l

y$

ı^a>t»<*

j ^ ' mj y i | j t o y 5 a Ic ^*»-*«

15

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ 16 ^ V H # ^ 0 | j JC L j j A

j jb> y

j A İ aJj) A.Â* U(^ j j V

j\,

*> . . . , *

. *lu- , j a â jI^-» o j m |^ \j iiK *^1!^h

J o A İ J J J İ i J A* (j'.t

j S

j l | (wAİL_#<' 4.İC t>

^ J

U -W ^4-^J J H J

t j ^

•

j

A

a

/ ’-I

^j Ia^ , C A-» u r ı ol-*-) ; A ^«**î ^ , *a j|^ - * 3 o İa^L.-* j , £ j U « >»l - j 1 » : J j v / . a5"a^ | ^ la A _/ * ^ ^ ^ t î T j < U - 4 L J j ^ - L J » j ı ^ X J | IJ > y ^ 3 ^ J J j-> J - \ > 4 ^ j \ j û ; ^ c - ' ^ j j f J J J * J> j J j U j l A * o U . j A ^ < l y A ^ jA A .ı j y J» . j l c ’T ( / I - ' * jr £ . :* ^ jjc- j a a ^ ^i a- u n j a.» ) l #a:L»U* o j> - \ j J ‘ j l j r * • • « t j l j jL * Oa!\». * ~ l-T ' 1 .

%

\

î> ov

0

RV

v ; " . t .

: { l i

y T d

\

A

ş *

K

v

r

\

& 3

>

İ ; î >

r i

Fot. 9- Çemberlitaş Serbest Resim Atölyesi Tarz-ı Mesâî-i Program-ı Umumiyesi, s. 10.

ı

HALİL ÖZYİGİT * N\ * •*

r

• • H J; £

« P l e i n - a i r »

^ —L-» « . / I ^ o J .^ 1 —•• a A ş j U -j ^ â y * #aI>) | ^ - L - û » i S ) * y + b * 3 : ? ' * h n J ^-**> j - i j l - A - * . j L j ^ l U - Î - I jr \ <İ0 ?“ | • • * '• «

: J U '* ^ ı

: 1 ^ wAAj ^ J t^ j\j ^ ^ “>* j j \ 5 jl> « J 4I | öAC'l-».'* } $

i]

f > ^

ıl^ S

4

* ^

3

^

J U |

| 3 5 , j J . İ ^ & j r J »il» j l ’> *«*•.» S u * - *

o

^

?-l

• •£f(m

\ t/^

—

4

f-* 3

*

.

: C M * " - , ‘ / 4 \c-** J 4 * i4 3 A» 1 4* I* H -t»

U

ii Jli,|

jl> \ J A»

j s

£*W» * j | j | j * c)'*^-* 17

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ 18 K \ T *

• -

ı] J j J.*-b i!^ iljajo

j

*■—1 _/T*” i I • j ^ A > " j Lm »j £ y A» L t J - A İ ^ J *.*£• \ l ~ ı A o l* ^ • • « < " L > S " •^ _-^a* l.to.5 a - A l ~ l ^ | j * J o ^ | j | - U O » I » j j j | J İ « j J » \ »__ Vı_j S 'r ' J s «■* ' L * '*:> > : > _{r *} /*4-• < b * ı > r_•

jJ -'O j U ^ ' | v-_-ı»l »A»^ ^ A.)rT

—\ . . ) ^ 9 _{J j ^ J a X U - b}

j ,v D<o *«

* A : > - j A n ) l i a . - » A ^ - , - ( j A - * j | - V .- » t - A ı t * J v_ « * > - |

fc>

• j J o j i U

y^Z>~ &

A^ l—

—

-*

j| j| cJuikAjrı j.C )l

j^ u b ^ â * j ^ . ~ 5 D « i ıi^5

J U ^ j

o - ^ U - j i ı l ı 5 ^=>- aJ 1 j a u» 4 vo a l>t*«5 iJ^ ,5 j

Ak I ' . Ll- * ^ j l J * J İ j ^ - A Î ^ ' b J £ £ . * ■ * ^ ) A - I > 1

HALİL ÖZYİĞİT £ W % <■ j l * j C V j ^ * W A I r r . l S ^ L * ^ • j * £ | ^ (^Ç ^ * ^ - ^ İ ^ L^5^ ^*3^ A^ » J * 5 ^ * * ^ ^ ^ i /j\<v«ai cJ b - ^*/<- A> 4 Jkı | * • ' • * • • • * • ^ • i l j l . A ^ > - I < ^ 1 * - u £ | 0 ^ 5 ^ - ^

tS’. j

1

$^^

j j H

C*rf4_jJ»

*.>U,**

i j ^ - * j ] A ^ j i » ^ . - ' | j ^ - » ^ . ^ ı j i» ^ ,.^ .9 j - ^ j ^ • ^A 4 ^-*' j • J x ^ * b _ X I ^ • - - • 't f l i l i ^ . - ' I ^ l i ) 19

T * j i — S

j t t

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ 20 • • / r < * r

^ j

4

*.La)

J

* ! / 4 4

İ j i _ —>■

3 | ' (Sn. J 4 ^ J ^ ^ j A ş - j U - j -*..£» x - ı j j j l i-<j İ cL/ - J *

♦o’-A~*l

^ * * - 0

J r V j l

j A

-*

A) |

j 4

j l - Ç l *

j

U

S CX

—

5

^ »

J * jr J H * ^

4 c r ^ ” j b - ^ j - > b ?

*

4

v^ -

3

j ' ~A**

3j j

(Tji

3

^ * > ;y

4

j

M

j

M

i j Ş ^ i j j j £ l o ' j l j > f . l -> '-? . ° . ^ 3 j l ; 3 j l c > b 1 4 J M j ı J^ 4 < j^*“V j £ j

HALİL ÖZYİĞİT r k ' m

X S* %

a .

• A

--

’J

jH

\⣠£j> j ^

'i}:^

^ j \ j S , • j * m\

f*-)

*^mj j

i l

j y £ \ # X - L d ^ ^ > .

«•*♦*>*

( J t j \ . —~»j

<3* J A *

s j j j

i o — -i

j £ j: u » j f S

ıiAc-|

^ j »S)J}*+

(jWİa>

J

* j# .\> l U ^Ȕ j

l

, » * j ^

*.♦.»)

l

«315

}«* <*.£.>•

iJ

» j â <

j j\'b

* (j"^p 3-?*^ ^>*"'^1

't

r *

*

c ^ i s ^ .* > -1 j * » I ı Ç * ^a1| | J ^ *m<( 21

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ

Anonim, Çemberlitaş Serbest Resim Atölyesi Tarz-ı M esâî-i Program-ı

U m um iyesi’nin Transkripsiyonu.

M e m le k e tim iz d e b ilh a ssa so n s e n e le r z a r fın d a h u su le g e le n b ir fa a liy e t- i b e d iiy e ve s a n a tk a r a n e n in te c e lliy e t fe y e z a n e s i n e ş ir iy le d ir ki, m e m a lik -i sa ir e d e (b a ş k a m e m le k e t) d a h i sa n a tın m u z a h e r in k iş a f o ld u ğ u d e v ir le rd e g ö r ü ld ü ğ ü üzere, b izle rd e a yn a v a m lık ve fa a liy e tin ta h t-ı te sirin d e o la r a k b ir m ü s ta k il resim a k liy e s i kiişa d ın a in a y e t h a k la m u v a ffa k

olduk.

A tö ly e m iz ; m e m le k e tim izin te ra k k iy a t-ı sa n a tk a r a n e s in e b ir h izm e t-i m a h su sa d a b u lu n a b ilm e k g ib i u lvi b ir v a zife y i k e n d is in e esa s ith a z e d e r e k b ir ü sta d a d -ı m a h su s-u s a n a tk a r a n e y e m a lik o la n g e n ç le r i h a y a tta s a n a tk â r o la b ilm e k için la zım g e le n ilim ve s a n a t k u d r e tiy le b ilflil ta lim ve ih za r e y le m e y i d e ru h te eylem iştir. Ç ü n kü s a n a t u fku g e n işle y e n h e r m e m le k e tte o ld u ğ u g ib i b izd e d e m e m le k e tin s a n a t fa a liy e tle r i a r tık b ir te k S a n a y i-i N e fis e M e k te b i ’nin te d risa tın a in h isa r e tm e m e y e so n d e r e c e ih tiy a ç h â sıl o lm u ştu r.

Ş u ra d a m u h ta sa ra n h u la sa e ttiğ im iz m a k s a t ve g a y e m iz in en m ü h im v a zife le rin d e n b iri m e m le k e te m u h ta ç b u lu n d u ğ u s a n a tk â rla rı y e tiş tir m e k o ld u ğ u g ib i, a yn ı z a m a n d a m u h itim ize d e b e d ii ve m illi b ir te r b iy e -i sa n a tk â r a n e v e r e r e k s e v iy e -i ih tiy a c ım ızın s a n a y i-i 22 n e fise n o k ta -i n a za rın d a n b ir k a t d a h a te a li ve te ra k k isin e b ir h izm e t-i m ü fte h ird e

b u lu n a b ilm e k a m a c ım ızd ır.

B u n d a n b a şk a e lye vm h a y a t-ı ik tisa d iy e d e so n d e r e c e d e m ü h im b ir m e v k i işg a l etm iş ola n s a n a y i-i h a r fıy e m iz in d e te r a k k iy e s in e ve m e m le k e te h âdinı b ir u n su r-u s a n a t o lm a sın a s a i ve g a y r e t e d e c e k o la n a tö ly e m iz; h a li h a zırd a h e r iki esa sta n m ü te ş e k k il b ir s a n a y i-i n e fise m e rk e z i o lm a k ü zere ifa -i f a a liy e t ve b u n d a n m e sa i e y le yec ektir.

B ir in c i K ısım

A tö ly e m izin P r o g r a m ı S a n a t: R e s s a m lık

M a d d e 1: A tö ly e m iz so n ve ta h s il ta h d id i v e te b a a k e y fiy e tin i n a za r-ı itib a ra a lm a y ıp

b ilu m u m h e v e sk a ra n e ç a lış m a k s e r b e stiy e s in i b a h ş eder.

M a d d e 2: A tö ly e m iz d e ta rz-ı m e sa i ö ğ le d e n e v v e l e fe n d ile r ve ö ğ le d e n s o n r a h a n ım la r

ç a lış m a k ü ze re iki d e v re y e a yrılm ıştır.

M a d d e 3 : H e r d e re c e y e g ö r e h e v e sk a ra n ın v e ç a lış m a k isteye n z e v a tın d e r e c e le r in e

g ö r e re sim ve b u n a m iite fe r r i' m a lu m a t a m e li ve n a za rı b ir şe k ild e g ö sterilir.

M a d d e 4: A tö ly e m e n su b u n u e fe n d ile r d e r e c e -i iista d a d ik tid a rla rın a n a za ra n b a lte fr ik

ih za r v e talim e d ile c e k le r i için h iç b ir m ü d a v im a r z u -i z a tisin e teb a a ) iş tig a le s a lâ h iy e tta r d eğ ild ir.

M a d d e 5: Ş a y e t m ü d a v im iy e n d e n b iri h e r h a n g i b ir a rzu y u izh a r e d e r s e b e h e m e h â l

a tö ly e re isin e m ü r a c a a t e d ip o n u n r e y v e ta sv ib in i a lm a k m e c b u riy e tin d e d ir.

M a d d e 6: m ü d a v im le rd e n h iç b ir i m iid d e t-i m e sa i n o k ta -i n a za rın d a n z a m a n la k a y ıt

a ltın a a lın a m a z. H e r b ir m ü d a v im in m e s le k ve g a y e s in e n a za ra n d e re c e -i k ifa y e s i k e n d is in e m iie sse se m iz ta ra fın d a n bild irilir. M a m a fih k e n d is i u zvu -i z a tiy e s i ile u zu n m ü d d e t a tö ly e m izd e ç a lış m a k h a k k ın a haizdir.

M a d d e 7: T arz-ı m e sa i m ü d a v im in izh a r e d e c e ğ i e h liy e t v e ik tid a ra g ö r e te rtip ve

HALİL ÖZYİĞİT

M a d d e 8: A tö ly e m iz h iç b ir s u r e tle cin s v e m e zh e p fa r k la r ı g ö z e tm e k s iz in b ilc ü m le

h e v e s k a r a n e d u h u l h a kkı b a h ş eder. Z e k e r ve in â s için m u a y y e n s a a tle r ta h sis o lu n m u ştu r.

M a d d e 9: A tö ly e m iz e m ü d a v im o lm a k a rzu ed e n h e v e sk e ra n te d ris v e ta lim e m a n i a le l

ve im ra z s a r iy e d e n sa lim b u lu n d u ğ u n u tıb b en m ıısa d d a k (ta sd ik ed en ) b ir v e sik a ib ra z e tm e k la zım d ır. T e b a a -i e c n e b id e n olan ta le b e le rd e a yn ı ş e r a it-i k a b u l ta b id ir.

M a d d e 10: A tö ly e y e d ev a m a rzu su n d a b u lu n a n k im s e le r s e n e n in h e r h a n g i g ü n ve

s a a tin d e o lu rsa o lsu n a tö ly e m iz e m ü ra c a a tın d a k a y ıt ve k a b u l olunur.

M a d d e 1 1: A tö ly e C u m a ve eyya n ı-ı re sm iy e d e n b a şk a h e r g ü n m u a y y e n sa a tle r d e

a çıktır.

M a d d e 1 2: A tö ly e y e m ü d a v im b u lu n a n z e v a t şö va le, kâğıt, fü z e n , boya, f ı r ç a g ib i

m a lz e m e -i ta lim ve te r s im îy e y i g e r e k a tö ly e d â h ilin d e n ve g e r e k h ariçten, b e d e liy le te d a rik e m e cb u rd u r.

M a d d e 1 3 : A tö ly e m iz e d e v a m -ı ic r a a t m a h iy e s i p e ş in e n 4 L ir a -i O sm a n iye d ir. İc ra a t-ı

m e zk û ra p e ş in e n 6 a y lık ve s e n e lik o lu rsa m ü d a v im le h in d e ta d ila ta m a zh a rd ır. 6 a y lık ic r a a t-ı te d r is iy e p e ş in e n o ld u ğ u ta k d ird e 2 0 lira -i O s m a n î ve s e n e lik 35 lir a - i O s m a n î’dir.

M a d d e 1 4: A tö ly e y e d ev a m s e r b e s t b u lu n d u ğ u için g e r e k m u n ta za m a n d ev a m

e d e m e y e n le r ve g e r e k a b o n m a n m ü d d e tin in h ita m ın d a n e v v e l ka tı ’ ra b ıta e tm e k iste y e n le re karşı, a tö ly e h iz m e t id a re si m e su liy e t k a b u l etm ez.

M a d d e 1 5 : A tö ly e y a z kış sa b a h la rı 9 .3 0 d a a ç ıla r a k 5 ’te ka p a n ır. M ü d a v im le r 17.3 0

da a tö ly e y i te rk e m e cb u rd u r.

ih ta r : B u s a a tle r y a z ve kış m iise m m a la rın c a b ira z ta d ila ta uğrar.

A tö ly e m izin M e s a i P r o g r a m ı

M a d d e 1: K a r a k a le m v e b o ya ile g a y rı zî-r û h ) eşy a d a n h a y v a n ı ve b in a î m o d e llerd e n ,

a k a d e m i ve e lb is e li zî-r û h m o d e lle rd e n çalışılır.

M a d d e 2 : K e z a g e r e k h e y k e ld e n ve g e r e k ca n lı m o d e ld e n k ısa y ü z le r le d e s e n le r

y a p tırılır.

M a d d e 3 : K a ra k a le m , y a ğ lı boya, p a s te l, f ü z e n g ib i v e s a it-i te rsim îy e n in k a fa sı ile

m o d e lle rd e n e tü tle r y a p tırılır.

M a d d e 4: C anlı m o d e lle rd e n h a r e k e t-i b e d e n iy e k r o k ile ri s e r b e s t b ir s u r e tte y a p tırılır. M a d d e 5: C an lı ve e lb ise li m o d e lle r v e sa itiy le k o m p o zisy o n ya p tırılır.

M a d d e 6: K a ra k a le m ve b o ya ile k o m p o zisy o n a m ü te a llik n a za r-ı te d r is a t ve e sk izle r

y a p tırılır.

M a d d e 7: R e sim te zy in i ve ila n c ılığ a m ü te a llik r e s im le r y a p tırılır.

N a z a r î M a lu m a t

M a d d e 8: R e n k le r h a k k ın d a n a za ri ve a m e llî m a lu m a t verilir. M a d d e 9: T eşrih -i a m e lî ve h a r ic i “iza le ve a za m -iza m b a h is le r i”

ÇEM BERLİTAŞ SERBEST RESİM ATÖLYESİ

M a d d e 1 0: M e n a z ır -ı a m e lî= [h a fta d a b ire r s a a t o lm a k ü ze re kısa b ir m ü d d e tte te d ris

ed ilir]

M a d d e 1 1: E k sp re sy o n = ifa d e , id ea [ h a fta d a b ir e r sa a tte n d e v a m o lu n u r]

M a d d e 1 2: T a rih -i S a n a t, B e d iiy a t [b u d e r s le r h a riç te n m ü te h a s s ıs z e v a t ta ra fın d a n

te d ris ed ilir]

M a d d e 1 3: A tö ly e m ü d a v im in d e n s a h ib -i s a la h a t o la n a rzu -i z a tiy e s iy le m ü n a sip

z a m a n la r d a v e ya h a riç te n m ü te h a s s ıs z e v a t ta ra fın d a n te n k it v e m u s a h a b e ş e k lin d e sa n a ta a it k o n fe r a n s la r verilir.

R e sim T ed risa tı

A v r u p a ’d a ve b ilh a ssa F r a n s a ’d a p e k z iy a d e ta lim e tm iş o la n ve d a im a m ü fıd n e tic e le r te v e llü t ed e n bu ta rz te d risa tım ız a y n e n F r a n s a o k u lla rın ın p r o g r a m la r ın a m u va ffa ktır. A y n ı te d risa tı a rzu ed e n z e v a ta m u h a b e re su r e tiy le ve ıısu l-u v e c h in e ta tb ik en te d ris ve ta lim 24 ettirilir.

B u kısım te d r is a t a tö ly e m e n su p la r ım ız la d iğ e r m ü d a v im le r im iz m ü s e lle v k â ffe m iisa d a t ve ş e r a ite m a zh a rd ırla r.

A k şa m M e s a is i

B ila h a r e te rtib a t-ı e le k tirik iy e ta n zim ettikten so n ra e le k tr ik ziy a sı v a sıta sıy la e lb is e li ve a k a d e m i z i-ru h ka d ın ve e r k e k m o d e lle rd e n k ro k i ve d e s e n le r y a p tır ıla c a k tır . M a m a fih m ü d a v im le r d e n b u k u r için h iç b ir iicret-i m e sa is i alın m a z. B u k u r s a a t 5 ’ten so n ra b a şla y a c a ğ ı için a tö ly e m ü d a v im iy e n in d e n a yrı z e v a t d a h i u fa k b ir ü c re t m u k a b ilin d e la k a y d ve ş a r t o lm a d a n se r b e stç e ç a lışa b ilirler.

A ç ık H a v a E tü tle r i P le in -A ir A tö ly e s i

H a r iç te m e sa id e n r e s m iy e ile m u a y y e n y e r le r d e v e m ü n a s ip m a h a ld e g e r e k g ö lg e d e ve g e r e k g ü n e ş z iy a s ı a ltın d a m o d e lle r p o z e e ttir ile re k a ç ık h a va e tü tle ri ve k o m p o zis y o n la r y a p tır ılır . K e z a b u n u n için d e m ü d a v im le rd e n h iç b ir ü c re t a yrıca istifa ed ilm ez.

A tö ly e A n im a l:

H a y v a n a t T e rsim iy e A tö ly e s i

M e s a id e -i m a h su sa ile m ü n a sip m a h a lle rd e b â r -g îr ve ilâh e m sa li h a y v a n a t p o z la r ıy la g e r e k g ü n e ş v e g e r e k g ö lg e d e b o ya ile e tü tle r v e k ro k i d e s e n le r y a p tır ıla c a k tır . K e za bu kısım m e sa i için d e h iç b ir s u r e tle m ü d a v im le r icra a t-ı te d iy e si m e c b u r d eğ illerd ir.

HALİL ÖZYİĞİT

E ııte r iy o r R e ssa m la rı:

A b id a t-ı D in iy e ve M illiy e T e rsim a tı

E v k a f N e z a r e ti ’n in m iisa id e -i T esm iyesiyle çarşı, sebil, p a za r, cam i, tü rb e a sr-ı a tik a -i m illiy e m iz i m o d e l ittih a z e d e r e k g e r e k d â h il ve g e r e k h a riç te e tü tle r ve r e s im le r y a p tırıla c a k tır. K e z a m ü d a v im le r icra a t-ı te d iy e sin e m e c b u r değildir.

S e r g i

M ü e s se s e n ıiz s e n e d e b ir k e r e ve ica b ın d a d a h a f a z l a o lm a k ü ze re a tö ly e m ü d a v im iy e n in h u su le g e tir d iğ i a sa rd a n b ir s e r g i te rtip eder.

A tö ly e K ü tü p h a n e si:

K ü tü p h a n e ve K o le k siy o n la r:

A tö ly e m ü d a v im iy e n in in istifa d e sin i tem in için a tö ly e d â h ilin d e b ir k ü tü p h a n e v e re sim k o le k siy o n la rı v e b ila h a re a lçı m o d e lle ri k o le k siy o n la rı tesis e d ilm iş o lu p m ü r a c a a t z a m a n la r ın d a m ü d a v im in se r b e stç e m ü ta la a ve a h z-ı m e zu n d u r.

Y a ln ız a tö ly e h e y e t-i id a resin in m ü s a a d e -i h u sıısiy e si is tih s a l e d ilm e k sizin g e r e k k o le k siy o n m ü fre d a tın d a n ve g e r e k k ü tü p h a n e d eru n ıın d a n a lın a c a k k ita p la r h a riç te çıka rıla m a z.

A tö ly e ile h iç b ir a la k a sı o lm a y a n e rb a p -ı m ü ta la a ve s a n a t u fa k b ir ic r a a t y e v m iy e ile ve k ita b ın m u h a m m e n k ıy m e tin i h a iz b ir m e b la ğ ı k ü tü p h a n e m e m u r iy e tin e b ır a k a r a k m a h d u t z a m a n için a la b ilirler.

M a m a fih k ita p v e k o le k siy o n la rı z a y i v e ta h rip e d e n le r b ih e m a h a l ta zm in e tm e ye m ecb u rd u r.

R e sim k o le k siy o n la rı iç in d e b ilc ü m le e c n e b i h ü k ü m e tle rin s a n a y i-i n e fıse sin e m ü te a llik a s a r v e r is a le le r e sk i ve y e n i r e ssa m la ra a it p ro d ü k s iy o n la r , illü s tr a s y o n la r m ü d a v im le rin n a za r-ı istifa d e sin e a rz ed ilec ektir.

İ k in c i K ısım

S a n a y i-i H a r jîy e m iz H a r ic i İ ş le r im iz

A tö ly e m iz g e r e k sa n a tın b e d ii v e m illi te rsim a tı m illiv e b e d ii h u su sla rla m ü te r a fık o la r a k s a n a y id e ta tb ik i ve m e m le k e tim izd e m u a y y e n b ir ü slu b u n v e z e v k -i sa n a tk a ra n e n in m illi h a y a tım ızd a e sa sla n m a sın ı a rzu e ttiğ in d e n h a riç te n sip a r iş su r e tiy le o la c a k resm e m ü te a llik k â ffe işleri, b in a d â h ili te z y in i v e telvin a tı, y ü k s e k k ib a r m a h fille rin d u v a r ve k u m a ş ve h e r tü rlü a tla s te z y in a t ve telvin a tı, r o z e tle r ü ze rin e çiçekler, tiya tro d eko rla rı, p a r a v a n la r , ta rih i s a h n e le r için fo n lu , ta rz-ı k a d im a v a n i için T ü rk ü slu b u n d a r e n k li telvinat, a tla s ü ze rin e p e y z a j çiçekler, k a ry o la ve o d a ta k ım la rı için r e n k li tersim a tı, ta b a k ve e m sa li m u h te lif a v a n i ü ze rin e ş ık ve z a r i f resim ler, h e r b ir n e v i m u h a fa z a la r v e sa ire ü ze rin e m u ’ten â re sim v e m a n za ra la r. K e z a resim h u su s a tın d a m a tb u a işleri v e re sim li r is a le le r için b ü tü n işleri v e s a ir e y i d e r u h te e d e r e k a rzu y a g ö r e m ü te n e v v i b ir ü slu p ü zere z a r i f v e z e v k -i m illi ve h e d iy e m izi ta tm in e d e c e k s u r e tte tersim e tm e k ü ze re b ilu m u m resim s ip a r iş atını ta a h h ü d ve k a b u l eder.