T Ü R K İ Y E C U M H U R İ Y E T
M E R K E Z B A N K A S I
ANONİM ŞİRKETİ
25 Nisan 1978 tarihli
HİSSEDARLAR GENEL KURULU’NA arzolunan
1 9 77
K ırk altın cı H esap Y ılı Hakkında
BANKA MECLİSİNCE HAZIRLANAN YILLIK FAALİYET RAPORU DENETLEME KURULU RAPORU BİLANÇO, KÂR VE ZARAR HESABI
A N K A R A
1 9 7 8
T Ü R K İ Y E C U M H U R İY E T M E R K E Z B A N K A S I B A N K A M E C L İS İ
Başkan D oç. Dr. T a y y a r S A D IK L A R
Ü ye M eh m et A r if A T A L A Y
«9 İly a s K A R A Ö Z
" H alû k T İ M U R T A Ş
if T u ran Ş A H İN
»» İsm ail H akkı A K D O Ğ A N
>»
E k rem B A R L A S
D E N E T L E M E K U R U L U
Ü ye Orhan G Ö N C Ü O G L U
9* H ilm i O K Ç U
>* F ik ret E L B İZ İM
« T a rık H A T U S İL
Y Ö N E T İM K O M İT E S İ
Başkan
Başkan Y a rd ım c ısı
»• »
D oç. Dr. T a y y a r S A D IK L A R N a ci T İB E T
Osm an Ş IK L A R
G Ü N D E M
Banka M e clis i v e D en etlem e K u ru lu ’nun 1077 H esap Y ı l ı ’na a it rap orların ın okunm ası v e görüşülm esi;
B ilan ço v e K â r v e Z a ra r hesabının tasdiki; K â r’ ın t e k lif g e re ğ in c e dağıtılm asın ın kabulü v e Banka M e c
lisi v e D en etlem e K u ru lu ’nun ibrası.
B anka M e clis in d e k i g ö r e v sü releri 30 nisan 1978 tarihind e sona ere cek iki ü yeliğe, iu yıl süre için, iki ü ye seçilm esi.
( A ) S ın ıfı H issed arın ca 1 m ayıs 197G tarihinden 30 nisan 1978 tarih in e kadar g ö ıe v yap m ak üzere D en etlem e K u ru lu ’na seçilen Ü y e ’nin Banka M e c li
sim iz Ü y e lig i’nc seçilm esi d o la y ıs iy le açılan üyeliğe, T ü rk T ic a r e t Kanu nu ’ nun 351 inci m addesine göre, ilk G en el Kurul toplan tısın a kadar g ö re v ifa etm ek ü zere D en etlem e K u ru lu ’nca 2 haziran 1977 tarihinde seçilm iş bulunan v e süresi sona eren D en etçi’nin seçim inin ( A ) S ın ıfı H issed arın ın tasvibin e arzı,
(B -C ) S ın ıfı H issed arla rın ca 1 m ayıs 197fi tarihinden 30 nisan 1978 tarih in e kadar g ö re v yapm ak üzere D en etlem e K u ru lu ’ na seçilen Ü y e ’nin M ille tv e k ili se
çilm esi d o la y ıs iy le a çıla n ü yeliğ e, Türk T ic a re t K a nunu’nun 351 inci m ad d esin e göre, ilk G en el Kurul T o p la n tıs ın a k adar g ö r e v ifa etm ek ü zere D en etlem e K u rulu ’nca 25 tem m u z 1977 tarihinde seçilm iş bu
lunan v e süresi son a eren D en etçi’ nin seçim inin (B -C ) S ın ıfı H issed arların ın tasvibin e arzı.
D en etlem e K u ru lu ’ nda sü releri 30 nisan 1978 ta ri
hinde b itec ek olan iki ü yelik için, ( A ) sın ıfı hisseda- rm ca bir (B -C ) sın ıfı hissedarlarınca bir, ü ye seçilm esi
İ Ç İ N D E K İ L E R
G İR İŞ ... , 5
B i r i n c i B ö l ü m D IŞ E K O N O M İ K G E L İŞ M E L E R A . G E N E L D U R U M ... ... j 6 B. Ü R E T İM V E İS T İH D A M ... ... 17
C. F İ Y A T L A R ... ... ...,... 21
D. U L U S L A R A R A S I Ö D E M E L E R ... 22
E. D Ü N Y A T İ C A R E T İ ... ... ... 25
F. U L U S L A R A R A S I P A R A S A L H A R E K E T L E R ... 27
G. U L U S L A R A R A S I P A R A R E F O R M U V E I M F ... 33
İ k i n c i B ö l ü m İÇ E K O N O M İK G E L İŞ M E L E R A . 1977 Y I L I K A L K I N M A P R O G R A M I ... ... 36
1 — H E D E F L E R ... ... ... 36
2 — K A Y N A K L A R - H A R C A M A L A R , Y A T IR IM L A R - T A S A R R U F L A R ... 38
3 _ 1977 Y I L I G E R Ç E K L E Ş M E T A H M İN L E R İ ... 39
B. M İL L Î G E L İR - K E S İM L E R V E G E L İŞ M E L E R İ ... 40
1 — M İ L L Î G E L İR ... - ... 40
2 — K E S İM L E R V E G E L İŞ M E L E R İ ... ... 40
a. T a rım ... ... 40
b. S a n a y i... ... ... 42
c. İnşaat v e K o n u t ...*... 45
d. U laştırm a v e H a b erle şm e ... 46
3 — Ç A L I Ş M A S O R U N L A R I ... ... 48
a. İstihdam da G eliş m e ler ... 48
b. Ü c re tle rd e G elişm eler ... 48
c. Ç alışm a A lan ın daki D iğer G elişm eler ... 49
d. Y u rtd ış ı İstihdam ... . 49 Sahlfe
Sahife
c . P A R A V E K R E D İ ... 5U
1 — M E R K E Z B A N K A S I ... 50
a. Banknot Em isyonu ... ... 50
b. M e rk ez B ankası K re d ile ri ... ... 52
c. A ltın v e D ö v iz Durumu ... 57
d. M evd u a t v e D iğ e r işle m le r ... 57
0 _ B A N K A L A R ... ... 59
a. T o p lu B a k ış ... 59
b. K u lla n ım ... ... .... 61
c. K a y n a k la r „ ... 66
3 — P A R A - B A N K A S İS T E M İ ... 68
a. Para H acm i ... ... 68
b. K re d i H acm i ... ... 69
I). S E R M A Y E P İ Y A S A S I ... 70
E. D IŞ T İC A R E T V E Ö D E M E L E R ... 73
1 — D IŞ T İC A R E T R E J İM İ ... 73
2 — D IŞ T İC A R E T G E L İŞ M E L E R İ ... 76
3 — K A M B İY O R E JİM İ ... 86
4 — Ö D E M E LE R D E N G E S İ G E L İŞ M E L E R İ ... 89
F. F İ Y A T L A R ... 91
1 — T O P T A N E Ş Y A F İ Y A T L A R I G E N E L E N D E K S İ ... 91
2 — G E Ç İN M E E N D E K S L E R İ... 96
3 — A L T I N F İ Y A T L A R I ... . 99
4 — F İ Y A T D Ü Z E N L E M E Ç A L IŞ M A L A R I ... 99
a. F iy a t K o n trol K o m ites i Çalışm aları ... 99
b. T a k sitli Satışlar ... ... ... 100
Sahife G. K A M U M Â L İY E S İ ... ...100
1 — K O N S O L İD E B Ü T Ç E ... ...100 2 — K A M U B O R Ç L A R I ... 102
Ü ç ü n c ü B ö l ü m İD A R İ İŞLER
îd a ri İş le r ... ... ... ... 104
D ö r d ü n c ü B ö l ü m
B İ L A N Ç O M U Z U N T A H L İL İ, D E N E T L E M E K U R U L U R A P O R U B İL A N Ç O , K A R V E Z A R A R H E S A B I
Bilânçom uzun T a h lili .... ... 107 D en etlem e Kurulu R aporu ... ...119 Bilânço, K â r v e Z a ra r H esab ı ... 121
İS T A T İS T İK C E T V E L L E R İ 129
İ S T A T İ S T İ K C E T V E L L E R İ
l ‘J77 YILF K A L K I N M A P R O G R A M I
1 Plân ve P rogram H ed efleri 2. G en el E konom ik D en ge 3. Kam u K esim i D engesi
M İL L Î G E L İR - K E S İM L E R V E G E LİŞM E LE R İ
4. T ü rk iy e M illi G eliri — Sabit Fiyatlarla 5. T ü rk iy e M illî G e lir i — Cari Fiyatlarla 6 Tarım Ü retim i
7. Sanayi Ü retim i 8 . Satış v e S tok la r 9. Y e n i İnşaat
10. Y e n i İlâ v e v e y a Kısm en Biten Y apılar 11. U laştırm a H izm e tle ri
12. H aberleşm e H izm e tle ri
DIŞ T İC A R E T
13. Dış T icaret H acm i
14. Dış T icaretin M a d d eler İtib ariyle D a ğılışı 15. Y atırım , Tü ketim v e Ham m adde İth alâtı 16. Kaynakların Ç eşidin e g ö re İthalât
17. İhracat v e İth alâtın Ü lk e G ruplan İtib a riy le D a ğılışı
Ç A L IŞ M A
18. S ek törlere G ö re İstihdam 19. D ış Ü lk ele re G ön d erilen İşçiler
P A R A - K R E D İ
20. M e rk e z Bankası — B aşlıca İş le m le r
21. M e r k e z Bankası B an k n ot E m isyon u v e B aşlıca Etkenleri 22. M e r k e z Bankası — K r e d ile r v e D a ğılım ı
23. A ltın M evcu d u v e D a ğ ılış ı
24. A ltın v e D ö v iz D urum u — A .B .D . D o la n 25. A ltın v e D ö v iz D u ru m u — T ü r k Lirası 26. D iğ e r A ltın v e D ö v iz H e s a p la n
27. M e r k e z Bankası — M e v d u a t v e D ağılım ı 28. B ankalar — B aşlıca İş le m le r
29. B an kalar — B aşlıca İş le m le r — D eğ işik lik 30. B ankalar — K r e d ile r v e D a ğ ılım ı
31. B ankalar — K r e d ile r v e D a ğ ılım ı — M u tlak Pay 32. B an kaların H esap Durum u Ö z e ti
33. P a ra — Banka S is te m i - B aşlıca T o p la m K a y n a k la r v e Kullanım ı 34. P ara — Banka S istem i - B aşlıca T o p la m K a y n a k la r v e Kullanım ı
D eğ iş ik lik
35. Para — Banka S istem i - K r e d i H a cm i v e D a ğılım ı 36. Para — Banka S istem i - P a ra H a cm i v e Başlıca E tkenleri
37. Para — Banka S istem i - P a ra H a cm i - Para - Banka Kurum lan v e D a ğılım ı
K A M U M Â L İY E S İ 38. K o n s o lid e B ütçe 39. G en el B ü tçe 40. K a tm a B ütçe
41. H a zin e N a k it D urum u 42. K am u B o rç la n — İç B orçla r
43. T ü r k iy e ’nin D ış B o rçla rı — D ö v iz le ö d e n e c e k Dış Borçlar
44. T ü r k iy e ’nin Dış B orçla rı — T ü rk P a ra siyle ö d e n e c e k Dış Borçlar
Ö D E M E L E R D E N G E S İ 45. ö d e m e le r D en gesi
F İY A T L A R
46. A y lık F iy a t En deksleri v e A ltın Fiyatları 47. Y ıllık F iy a t E n dek sleri v e A ltın Fiyatları
1 9 7 7
Kırkaltıncı Hesap Yılı
BANKA MECLİSİNCE HAZIRLANAN FAALİYET RAPORU
Sayın Ortaklar,
B an ka m ızın k ırk a ltın c ı hesap y ılıy la ilg ili işlem lerin sonuçlarını g ös
teren 1977 y ılı B ilan çosu ile K â r v e Z a ra r H esab ım in celem e v e onayınıza sunar, yü k sek K u rulu nu zu s a y g ı ile selâm la rız.
B an kam ızın işle m le rin i in c e le m e y e başlam adan ön c e 1977 yılı içinde dünyada v e yu rd u m u zd a oluşan ek o n o m ik g eliş m e leri topluca gözden g e ç irm e k te y a ra r g ö rü y o ru z.
Dış ek on om ik g e liş m e le r d e g e n e l durumun kısa bir özetinden sonra uluslararası ü retim v e istihdam , fiy a tla r, öd em eler, ticaret, parasal hare
ketler, para re fo rm u v e ku ru lu şlar; iç ek on om ik g e liş m e lerd e ise, 1977 y ılı P ro g ra m ı, m illî g e lir v e k e sim leri, çalışm a, para - kredi, serm aye piya
sası, dış tic a re t v e ö d em ele r, fiy a tla r v e kamu m â liy esi ele alınmaktadır.
B i r i n c i B ö l ü m
D IŞ E K O N O M İK G E L İŞ M E L E R
A. G E N E L D U R U M
G en el o la rak bakıldığında 1977 y ılı dünya e k o n o m ile ri için bunalım dan ku rtu lm a çabalarının d e v a m e ttiğ i bir y ıl ola rak n itelen d irileb ilir.
G erç ek ten , sanayileşm iş ü lk ele r açısından iç v e dış ta le p y e te rs iz liğ i, eksik k a p a site kullanım ı, işs izlik v e m a liy e t artışları, en fla s y o n ile m üca
dele bu y ıl en belirgin soru nlar olm uştur.
Y u r tiç i talep artışları A B D dışında kalan d iğ e r b e lli başlı sanayi ü lkelerin de reel G S M H artışların ın altında kalm ıştır.
San ayi ü lkelerinde son y ılla rd a üretim v e y u rtiçi ta le p te görülen durgunluk başlıca yatırım taleb in d ek i durgunluğa b a ğlan ab ilir. K o n jon k tü re! iy ileş m e dönem lerinde y a tırım la rın canlanması g erek irk en , 1977 yılında sabit se rm a y e yatırım larının ç o k düşük kaldığı görülm ü ştür. Y ü k sek bir en fla syon ile m ücadele v e c id d i öd em eler dengesi soru nları b ir bakım a İta lya v e İn g ilte re için talebi k ıs ıtla y ıcı politik alar u ygu lanm asını g e re k tiriyord u . D iğ e r büyük sanayi ü lkelerin de de (A B D , Kanada, Japonya, Fransa v e A lm a n y a ) fiy a t v e m a liy etler, kam biyo ku rları v e dış ö d em ele r dengesi ile y e tk ili m akam ların p o litik kararlarındaki b e lirs iz lik le r yatırım - cMİarı aşırı d ik k a tli olm aya zorlam ıştır.
Sanayileşm iş ülkelerde son y ıllard a ekonom ik fa a liy e tin y a v a ş la m a sının d o ğa l sonucu olarak işsizlik oranlarında artışlar görü lü rk en bu ü lk eler
de bazı yap ısal sorunlar da işgücü piyasalarını olum suz y ö n d e etk ilem iştir.
S anayileşm iş ülkelerde 1977 y ılı işsizlik oranı, d iğ e r ü lk ele rd e işsizlik oranının artm asına karşılık A B D ’de y ılın ilk yarısında ö n e m li bir g erilem e g österm esi n eden iyle yaklaşık ayn ı d ü zeyd e kalm ıştır.
H alen sanayileşm iş ü lkelerde işsizlik oranında b ir a za lm a o lm a m a sının nedeni üretim artış hızının, işgücü artış hızını k a rşıla yacak d ü zeye çıkam am asının bir sonucudur.
Son y ıllard a, daha çok sayıda kadınların v e g en çlerin çalışm ak iste
m eleri yanında işsizlik sigortası prim lerinin yü kseltilm esi de işs izlik o ra nını artırm aktadır. D iğer taraftan dünya ekonom isindeki bazı yapısal değişm elerin sanayileşm iş ü lk elere yansıması sonucu iş s izlik le r ortaya
çık m ak ta d ır, ö r n e ğ in , bugün a rtık gelişm ek te olan birçok ülkenin b a z ı a lan larda kendi im a la t sa n a yilerin i kurmuş o lm a ları sanayileşmiş ü lk ele r için b a zı fa a liy e t alan ların ın nisbi k â rlılığın ı ortadan kaldırm aktadır.
1974 y ılın d a başlayan u lu slararası ek onom ik bunalım dönem inde, te
m el m alla r ü reten ü lk elerin r e e l ü re tim artışları genel o la rak sanayi ülke
lerin e nazaran bunalım dan daha a z etkilen m iş oldukları halde bu ülkeler 1974 yılın d a n bu yana, artan e n fla s y o n ile m ücadelede sanayi ülkelerinden daha a z başarılı olm u şlard ır. O P E C dahil bu ü lkelerde 1977 yılın da en flas
y on o ra n la n 1974 y ılın d a k i y ü k se k dü zeyin i hala korum aktadır.
P e tr o l fiy a tla rın ın d ö r t y ıl ön c e artırılm asından sonra belli başlı pet
rol ih ra ç ed en ü lk eler e k o n o m i p o litik ala rın d a y en i dü zen lem elere giderek, aniden olu m lu y ö n d e d e ğ işen tic a re t hadlerinden daha h ızlı bir ekonom ik k a lk ın m a y ı sa ğ lıy a ca k şe k ild e yararlan m ak istem işlerdir. A ncak, h ızlı ta
lep a rtışla rı sonucu artan e n fla sy o n u kon trol edebilm ek am acıyla bu ülke
lerin b a z ıla rı 1977 y ılın d a k ıs ıtla y ıc ı p o litik a la r u ygu lam a yolu na gitm iş
lerd ir. Bu ü lk elerd e gen el o la ra k en fla syon oranı geçen yılkı düzeyini aşm ıştır.
Bu y ıl p e tro le olan d ü n ya ta le b in d ek i yavaş artış O PE C ülkelerinde to p la m p e tr o l ü retim e ğ ilim in i olu m su z yön d e etk ilem iştir. A n cak petrol g e lir le r i ile fin an se ed ilen p e tro l dışı sek törlerd e h ızlı gelişm eler kay
ded ilm iştir.
P e tr o l ih ra ç eden ü lk ele r dışında kalan geliş m e k te olan ülkelerde 1977 y ılın d a bü yüm e oranı % 5 d ü zeyin d e gerçekleşirken yü ksek enflasyon o ra n la rı bu y ıl da d eva m etm iştir. P e tro l fiyatların daki artışlardan en fazla bu ü lk e le r z a ra r görm üştü r. G ere k petrol g id erlerin d ek i artışlar gerekse p e tro l fiy a tla rın ın ithal m alla rın a yansım ası sonucu bu ü lkelerde dış öde
m e le r a ç ık la n yü k sek d ü z e y e ulaşırken dış borçları en ço k artan ülkeler d e bu n lar olm uştur.
B. Ü R E T İM V E İ S T İH D A M
S a n a yileşm iş ü lk elerin 1973 yılında başlıyarak 1974 v e 1975 y ılla rını da kapsayan uluslararası bunalımdan kurtulm a çabaları devam ede- g elm iştir.
1976 y ılın ın ilk a yla rın d a m em nunlukla karşılanan üretim artışları
nın y ılın ik in ci yarısın da bek len m ed ik b ir şekilde y a vaşlad ığı görülm üş
tür. 1977 y ılın ın birinci yarısın da ise sanayileşm iş ü lkelerde G S M H ’nın re e l bü yü m e oranı y ıld a % 4 dolayında gerçekleşm iştir. Bir önceki altı a y lık d ön em e g ö re b ir canlanm a anlam ını taşıyan bu oran, ö ze llik le AB D v e J apon ya’d a k i gelişm elerd en kaynaklanm ıştır. Sanayileşm iş A vru p a ül
k e lerin d e ise G S M H ’mn ree l artış oranı yılda % 2 dolayında kalarak 1977 y ılın ın en b e lirgin ö z e lliğ in i oluşturmuştur.
ö z e llik le A vru p a ü lkelerinde yu rtiçi talep artışı daha düşük olmuştur.
Japonya’da yurtiçi talebi teşvik ed ici önlem lere rağm en, G SM H artışının
¿»nemli bir bölüm ü ihracattaki artıştan sağlanm ıştır. 1976 yılında sanayi üretimi artışına İn giltere dışında tüm büyük ek on om ilerin katkıda bulun
masına karşın, 1977 yılında y a ln ızc a A B D bu eğ ilim i sürdürmüştür.
Sanayi üretim inde Japonya v e Kanada geçen y ılk i artış dü zeylerini korumuşlar, A vru p a ü lkelerin de ö z e llik le 1977 nin ikin ci üç ayında düş
m eler kaydedilm iştir. Dünya ticaretin de bir yavaşlam a sonucunu da d o ğuran bu düşüş ö z e llik le tem el v e ara m allar ü retim in d e belirgin olmuş, yatırım m allan ve yapı m a lzem e leri üretim inde de bir yavaşlam a g ö rü l
müştür. Sanayi üretim inde düşüş en fa zla, reel harcanabilir gelirlerin düşme eğ ilim i g österd iği İn g ilte re ile kısıtlayıcı m a liy e politik aları u ygu
lamış olan İta ly a ’da olm uştur.
1977 yılın da A B D , Japonya, A lm an ya, İn giltere v e K an ada’da talep v e üretim i canlandırıcı ö n lem ler alınm ış olm asına karşın toplam OECD ülke
lerinin reel büyüm e oranı yılın ikin ci altı a ylık dönem inde ancak % 3,3 oranında bir artış gösterm iştir.
Kam u harcam alarındaki a rtışla r v e v e rg i oranlarındaki indirim ler Ja
ponya v e A lm a n y a ek on om ileri üzerinde y ıl sonuna doğru olum lu etk i y a p mış, talepte ve özel tü ketim de bir artış görülm üştür. A y n ı şekilde yılın son üç ayı Fransa, İn g ilte r e v e Kanada için ö z e l tü ketim de canlanm a dönem i olm uştur.
Belli başlı sanayileşm iş ü lkelerde 1977 yılın daki iç ek onom ik g e liş m eler kısaca şöyle ö z e tle n e b ilir :
A B D ’de 1977 y ılı 1976 y ılın ı izleyen ikinci ek on om ik canlanm a y ılı olmuştur.
1977 yılının ilk yarısında % 5,6 oranında artış g österen G a yri S afi M illi Hasıla y ıl ortasından sonra yavaşlam a e ğ ilim i g ö sterm ek le b irlik te y ıllık büyüm e oranı % 4,8 olarak gerçekleşm iştir. Sınai üretim artışı geçen y ılk i dü zeyini biraz aşarken stoklardaki yü k selm en in G a yri S afi M illi H asıla artışına katkısı olm uştur. Bu oran J a p on y a ’dan sonra büyük ek on om iler arasında bu y ıl kaydedilen en yüksek artış oranıdır.
ö z e l harcanabilir g e lirle rd e deva m lı artışlar sa ğlan d ığı halde ö z e l tasarru f oranı uzun vadede alışılm ış tasarruf e ğ ilim i olan % 7 nin altında kalm ıştır. Bununla birlik te y ılın ilk üç ayında % 4,1 olan tasarruf oranı yıl sonuna doğru % 5,6 ya yükselm iştir.
1977 yılın da toplam talep, 1976 yılındaki ca n lılığ ın ı koruduğu halde dayanıklı tüketim m alları taleb i durgunluk gösterm iş, hatta otom obil sa
tışlarında düşm e olm uştur. K o n u t y atırım la rı geçen y ılk i dü zeyinin b ira z
ıs
altına dü şm ekle b irlik te , ö z e llik le k red i koşu llarının e lv e r iş li olm ası ne
d en iy le, yıld a o rta la m a % 19,5 oran ın da b ir artış gösterm iş, ancak bu artış y ılın ilk yarısın d a daha da h ız lı olm uştur. Sabit serm aye yatırım ları y ılın ilk yarısın d a % 15 g ib i h ız lı b ir artış gösterm işk en , bu artış oran ı y ılın ik in ci y a rıs ın d a y a v a ş la m ış tır.
İstihdam hacm inde y ılın ilk yarısın d a yıld a o rtala m a % 4 oranında bir g en işlem e olm uş, a n ca k işgü cü arzın d ak i artış n e d en iyle bu genişle
m enin işsizlik oranının ü ze rin d ek i etk is i a z olm uştur.
1977 y ılın d a en fla s y o n oranı, 1976 yılın a nazaran h a fif bir artış g ös
te re re k % 6,5 d o la y ın d a s e y re tm iş tir. A n ca k , tarım ü retim inde görülen b o llu k n ed en iyle 1977 y ılın ın ik in ci yarısında en fla sy o n oranınm da bir düşm e sağlan m ıştır.
Japonya, bu y ıl sa n a yileşm iş ü lk ele r arasında en h ızlı gelişen ülke olm uştur. 1977 y ılın ın ilk y a rıs ın d a y ıllık ortala m a % 7,6 oranında g e r
çek leşen b ü yü m e h ızı ö n e m li ölçü d e dış tic a re t dengesindeki reel artıştan sağlan m ıştır. Bu artış y ılın ik in ci yarısın d a biraz düşerek % 5,5 olmuştur.
Bu olum lu g e liş m e le rin y an ısıra ö z e l tüketim harcam aları v e ö zel sabit se rm a y e y a tırım la rın d a k i artış ora n la rı 1977 yılın d a düşük kalmıştır.
K am u harcam aların da ö n e m li ö lç ü le re varan artışlar sağlan dığı halde yurt
iç i talep hacm i y ıld a a n ca k o rta la m a % 4,1 oranında artm ıştır. Sonuç o la ra k yılın ilk y arısın d a sa n a yi ü retim in d e görü len y ıld a ortalam a % 3,8 g ib i ılım lı b ir artış y ılın ik in ci y arısın d a daha da yavaşlam ıştır. Y ılın ilk d o k u z ayın da im ala t sa n a yiin d e ka p a site ku llanım ında görülen gerilem e sonucu kâ rlard a düşm e v e iş s izlik oranında artm a eğ ilim i görülmüştür.
D ış ö d e m e le r d en g esin d ek i olu m lu g eliş m e ler n ed en iyle Y e n ’in de
ğerin d ek i yü k selm e v e stok d ü zey in d e k i artışların norm al sonucu olarak toptan eşya fiy a tla r ı 1976 y ılı sonlarından beri old u k ça istikrarlı kal
m ıştır. T o p ta n eşya fiy a tla r ı en dek sin i gec ik m eli olarak izleyen tüketici fiy a tla r ı en deksindeki a rtışla rd a da yavaşlam a görülm üştür. Eylül ayına kadar olan son on ik i a yd a tü k etici fiya tla rın da ki artış % 7,6 oranında gerçek leşm iştir.
A lm a n y a ’ da G S M H 1977 y ılın d a reel olarak % 2,5 oranında bir ar
tış gösterm iştir. Bu artış 1976 yılın d a % 5,7 idi. G S M H artış hızındaki bu g e rile m e d e hem dünya ekon om isin deki gelişm elerin hem de iç ek o
nom ik fa k tö rlerin , örn eğin ekonom inin çeşitli sektörlerin d eki yatırım larda görü len yavaşlam an ın rolü olmuştur.
S ek törel fa rk lılık la ra rağm en genel olarak yılın ikinci yarısında, ağustos ayından itibaren y a tırım m alları sanayiine olan yurtiçi sipariş
lerd e önem li artışlar olm uştur. Endüstri m allarına olan talep artışına dış siparişlerin k a tk ısı y o k d en ecek kadar azdır.
B irçok ülkede görü len ekonom ik faaliyetlerd ek i durgunluk ve d o larda izlenen değer kaybı n eden iyle dış talebin iç konjonktürü geliştirici etkisi beklenen dü zeyd e olm am ıştır.
Ü retim sektörlerinin siparişlerdeki artışa reaksiyon u az olmuştur.
D ola yısıyla istihdam da önem li değişiklik olmamış, işs izlik oranlan 1976 da % 4,7 iken 1977 de % 4,5’e düşmüştür. Tü ketici fiy a tla r ı bu y ıl geçen y ıla nazaran daha yavaş artarak ortalam a % 3,7 oranında yükselm iştir.
Fransa’da G S M H artışı ö zel tüketim v e y a tırım talebindeki y e te r sizlik n eden iyle % 5,2 olarak gerçekleşen 1976 y ılı seviyesin e ula- şam ayarak % 3 te kalm ıştır. 1976 yılının ikinci yarısın da ekonom ik fa a li
y etler v e talepte görülen canlanm a eğilim i 1977 y ılın d a yavaşlayarak d e vam etm iştir. 1976 yılının son üç ayında artış gösteren ö z e l tüketim 1977 nin ilk yarısında durgun bir seyir izlem iş, ancak y ıl sonuna doğru tekrar bir canlanm a gösterm iştir. Y ılın ilk yarısında kam u y a tırım la rı ile konut yatırım ları artışındaki yavaşlam a v e konut dışı ö z e l yatırım la rd a k i g e r i
lem e n ed en iyle toplam yatırım artışlarında önem li bir yavaşlam a olm uş, bu eğilim y ılın ikinci yan sın d a ise konut yatırım ların ın da gerilem esi ile daha da artm ıştır. B ö y lec e 1976 yılında % 4,5 artış g ö sterm iş olan y a t ı
rımlar, 1977 yılında ancak % 1 oranında büyümüştür. Y a z aylarında ham madde v e yan m am ül stokları azalırken, mam ül m adde stok larınd a artışlar görülm üş, sanayi üretim i ikinci ve üçüncü üç a y lık dön em lerd e düşerek işgücü piyasasını olum suz yönde etkilem iştir. Y ılın ilk üç ayın da ortalam a % 4,3 olan işsizlik oranı, üçüncü üç a y lık dönem de % 5,2 y e yükselm iş, fa k a t ekim ayında tekrar % 4,9 a düşm üştür.
Y ılın son altı a ylık dönem inde yılda ortalam a % 16 gib i yüksek bir hızla artış gösteren gıda m addeleri fiyatlarına rağm en , en fla syon oranı yılın ilk altı a yı seviyesin de kalm ıştır. Y ılın ilk a ltı ayın da yıld a ortalam a
% 10.3 oranında artış gösteren tüketici fiy a tla rı endeksi, ondan sonraki üç ayda geçen yılın aynı dönem ine göre orta la m a % 9,5 oranında artm ıştır.
İngiliz ekonom isi 1976 yılından beri u ygu lan m ak ta olan k ıs ıtla y ıcı önlem lerin d e etkili olm ası sonucu yılın ikinci y arısın d a bir rahatlam a dönem ine girm iştir. Y ılın ilk altı ayında ö zel tü k etim d e görülen düşüş
lerin yanısıra, devletin cari tüketim ve yatırım h arcam aları da ön em li ölçüde sınırlandırılm ıştır. Bu kısıtlam aların olu m lu e tk ile ri fiy a t artış hızlarındaki yavaşlam ada da kendini gösterm iştir. N ite k im 1976 yılın ın ikinci a ltı ayın da % 12,9 oranında artmış olan tü k etici fiy a tla rı endeksi artış oranı 1977 yılının ilk altı ayın da hızlanarak % 16,6 y a çıkm ış, ancak yılın ikinci yarısında % 8,8 seviyesin e inmiştir.
Y ılın ikinci yarısında ö z e l tüketim harcam aları % 3,8 oranında a r tarken kamu harcam aları v e sabit serm aye yatırım ların da, ö z e llik le k on u t yatırım larında önem li a rtışla r olmuştur. Bütün bu g eliş m e lere rağm en
1975 v e 1976 yılla rın d a n b e ri d e v a m eden işsizlik d ü z e y i 1977 yılında daha da a rta ra k m ayıs a yın d a % 5,5’e, ey lü l ayında % 6 ya çıkm ıştır.
İta ly a ek on om isi 1977 y ılın ın ilk yarısında y en i b ir düzenlem e d ö n em in e g irm iş tir. H a rc a n a b ilir g e lirle rin d e sağlanan artışların yeni v e r
g ile r le e tk is iz hale g e lm e s i sonucu ö z e l tüketim harcam alarında yıl so
nuna d o ğru artan b ir du rgu n lu k görülm ü ştür. Buna k a rşılık 1976 yılının ikin ci y a rıs ın d a kısılm ış o la n d e v le t harcam aları 1977 yılın da gen işletil
m iştir. Bu ted b irler v e g e liş m e le r e tk is iy le 1976 y ılın d a % 5,6 oranında artm ış olan G a y ri S a fi Y u r t iç i H a sıla 1977 yılın da ancak % 2 dolayında artm ıştır.
N ih a i ta le p h acm in d eki gelişm en in yavaşlam ası sonucu yıl ortasına d o ğru sanayi ü retim a rtışı bütün se k törlerd e ön em li ölçü d e yavaşlam ış
tır. 1976 y ılın ın ikin ci y arısın d a y ıld a ortala m a % 11,8 oranında artan sanayi ü retim i 1977 y ılın ın ilk yarısın da ancak % 1 oranında artış gös
tereb ilm iştir. Y ılın ik in ci yarısın da ise ü retim % 6,3 oranında düşmüştür.
Bu g e liş m e le r ku lla n ılm aya n kapasited e artışa v e istihdam da geçen yıla g ö r e % 1 oran ın da bir dü şm eye y o l açm ıştır.
Y ılın ilk yarısın da geç en y ılk i d ü zeyin i aşarak % 20,7 oranında artan tü k e tic i fiy a tla r ı en deksinin artış h ızı y ılın ikin ci yarısın da % 12,3 e inm iştir.
C. F İ Y A T L A R
1974 v e 1975 y ılla rın d a rek or d ü zey e ulaşan en fla syon oranlarında bu y ıl b e lirg in b ir d ü zelm e g özlen m iştir. Tü m sanayileşm iş ülkelerde fiy a t artış h ızı 1974 y ılın ın ikin ci yarısın d a % 13,5 oranında iken 1977 yılının ilk yarısın da % 7,3 e, ikin ci yarısın da ise % 6,3 e düşmüştür. 1977 yılında fiy a t a rtışların ın y avaşlam a sı b ir ölçü d e talep yetersizliğ in d en kaynaklan
m ıştır. Y e d i büyük san ayi ülkesi içerisinde G S M H d e fla tö rle ri en yüksek ola n ü lk ele r % 12,8 ile İta ly a v e % 11,8 ile İn giltere, G S M H deflatörü en y a v a ş artan ülke ise % 4 ile A lm a n y a olm uştur.
F iy a t artışların ın yavaşlam a sın ı etkileyen fa k törlerd en birisi bu yıl b irç o k ü lked e nom inal ü cret artışlarının azalm ış olm asıdır. O EC D ülke
lerin in çoğu n d a reel harcanabilir g elirlerd e küçük artışlar olurken kuzey ü lk eleri ile İspanya, P o rte k iz gibi bazılarında düşm eler olmuştur. İşçi talebinin g e n e llik le düşük oluşu n eden iyle ücret artışları ılım lı boyu t
larda g e liş tiğ i halde, v e r im lilik oranlarının da düşük olm ası birim işçilik m a liy e tlerin i artırm ıştır. 1975-1976 yılların d a v e rim lilik artışları sonucu b irim işçi m a liy e tle ri düşen Japonya ve A lm a n ya da bile bu y ıl m aliyet
lerd e sıra sıyla % 4 v e % 2 oranında artışlar olmuştur.
B irim işç ilik m aliyetlerin d ek i artışların yanısıra d iğer m aliyet unsur
la rı olan gird i fiya tla rın d a da artışlar olmuştur. A ncak nihai talep sevi-
21
yesin in y avaş artm ası kâr m arjların ı baskı altında tutarak fiya tla rın h ızlı artışını en gellem iştir. Sanayi ham m addelerine olan toplam talep hacminin bu yıl % 20-30 oranında düşmüş olduğu dikkate alınacak olursa, petrol dışında kalan ham m adde fiy a tla r ı artışlarından sanayileşm iş ü lkelerin bu y ıl çok fa zla etk ilen m ed iği anlaşılm aktadır.
S anayileşm iş ü lkelerde tü ketici fiy a tla rı endeksinde yılın ikinci y a rısından sonra görülen dü şm eler önem li ölçüde gıda m addeleri fiy a tla rın dan kaynaklanm ıştır, ö r n e ğ in , K u z e y A m erik a ’da bu y ıl tarım sal ü re
timin yü k sek olm ası gıda m addelerinde üretici fiy a tla rın ın düşük kalm ası sonucunu doğurm uş v e tarım ürünleri fiy a tla rı gen el en flasyon dü zeyinin altında g elişm iştir. A lm a n y a ’da ise gıda m addeleri fiy a tla rı geniş ölçüde m evsim lik fa k tö rlerd en etk ilen m iştir. Yakın g elecek te gıd a m addeleri ar
zında bollu k ların d eva m etm esi v e tüketici fiy a tla rın ı düşük se viy ed e tutm ası beklen m ekted ir.
Bu yıl dü nya p iyasaların d a gıda m addeleri toptan eşya fiy a tla rı en fa zla ç a y v e kah ve fiy a tla rın d a k i değişm elerin etkisi altında kalm ıştır.
Y ılın ilk yarısın da fiy a tla rd a görü len artışları ani talep düşm eleri izlem iş, sonuç o la ra k y ılın ikin ci yarısın da fiya tla r hızla gerilem iştir. Ürünün bol olm asından ötürü kakao fiy a tla r ı v e dünyada hububat stoklarının 1973 ten bu yan a rek o r d ü zey e ulaşm ış olm ası sonucu da hububat fiy a tla rın d a önem li dü şm eler olm uştur.
P etrol dışında kalan sanayi ham m addelerinde ise, a rzd a k i g e lişm elerden etkilen erek, 1976 yılındaki fiy a t artışları 1977 y ılın ın ilk a y larında d eva m etm iş v e geç en y ılk i düzeyini % 30 aşm ıştır. A n c a k sana
yileşm iş ü lk eler talep dü zeyinin düşük oluşu n e d en iyle y ıl sonuna doğru fiy a t artışlarında % 15 oranında bir azalm a gözlen m iştir. Bakır, kurşun, alüm inyum , nikel, doğal kauçuk v e diğer birçok ham m adde fiy a tla rın d a
1977 yılında ortalam a fiy a t artışları % 2 1 ,5 olm uştur.
P e tro l fiy a tla rın d a ise tem m uz ayından itibaren ç ift fiy a t u ygu la masına son verilm iştir. Suudi A rabistan v e B irleşik A ra p E m irliklerin in petrol fiya tla rın ı % 5 arttırm ası ile resmi OPEC fiy a tla rı 1976 aralık a y ın daki fiya tla rın % 10 üstüne çıkm ıştır.
D. U L U S L A R A R A S I Ö D E M E L E R
1977 de cari işlem ler dengesi ülke grubları arasında v e ülke gru b ları içinde birbirlerinden ço k fa rk lı g elişm eler gösterm iştir.
O E C D ü lkeleri 1976 da 26,5 m ilyar dolar, 1977 de ise 32 m ily a r d o la r açık verm işlerdir. Bu artışın nedeni A B D cari işlem ler açığının 1977 y ı lında olağanüstü bir artış gösterm iş olm asıdır.
Petrol üretm eyen g eliş m e k te olan ülkelerin cari işlem ler açıkları, ü l
kelerin gelişm eleri g ereğ i artan ithalat harcam aları, dünya k on jon k tü rü n
d e k i d a lg a la n m a la r sonucu azalan ihracat g e lirle ri v e artan fiy a tla r neti
c e sin d e 1975 y ılın d a 40 m ily a r d o lara çıkm ıştı. 1976 y ılın d a ise gözlenen ta le p a rtışı n e d en iy le ham m adde fiy a tla rın ın (p e tro l h a riç) birden yük
selm esi sonucunda bu ü lk elerin a çık la rı 26,3 m ily a r dolara düşmüştü.
1977 y ılın d a d a cari iş le m le r açığın d a k i düşme e ğ ilim i devam etm iş ve 22,5 m ily a r d o la ra inm iştir.
P e tro l ü retm eyen g e liş m e k te ola n ü lk eler arasında 1977 de cari iş
le m le r a çığ ı a rtış g ö steren ü lkeler, ith ala tları deva m lı artarken, ihracat
la rı d e v a m lı düşen G ü n ey A m e r ik a ü lkeleri, K a ra y ip ler b ö lge si v e A frik a ü lk e le ri olm uştur. A s y a ’daki g eliş m e k te olan ü lkelerin ithalat talepleri y ü k se k olm a k la b irlik te ih ra ca tla rı d a yü ksek olduğundan cari işlem ler a çık la rı da d iğ e r p e tro l ihraç etm ey en geliş m e k te olan ülkelerden az olm u ştur.
İçin d e T ü rk iy e , A v u s tra ly a , F in la n d iya v e Ispanya’ nın y er aldığı bi
rin cil m adde ü reten nisbeten geliş m iş ü lkelerin cari işlem ler açığı 1977 y ılın d a 13,8 m ily a r dolardan 14 m ily a r d o lara çıkm ıştır.
1977 y ılın d a cari iş le m le r a çığ ı sanayileşm iş ü lkelerden A B D ’de 17,5 m ily a r, K a n a d a ’da 4,3 m ilyar, F ransa’da 3 m ily a r dolar olurken, cari iş
le m le r fa zla s ı, Japonya’da 11 m ilyar, A lm a n y a ’da 7 m ilyar, İta ly a ’da 3 m ily a r, İn g ilte r e ’de 2,5 m ily a r d o la r olm uştur. T o p la m sanayileşm iş ül
k e le r için ise a çık 6,5 m ily a r dolardır.
O E C D d eğ erlen d irm esin e g ö r e A B D cari işlem ler açığının 1976 daki 1,4 m ily a r d o la rlık seviyesin d en 1977 de 17,5 m ily a r dolara çıkmasının ö n e m li üç n ed en i v a rd ır : bunlardan birincisi A B D ’de talebin diğer sana
y ile ş m iş ü lk elere ora n la daha fa z la artm ası, İkincisi A B D ’nin çetin kış koşu lları n ed en iyle p etrol ith alatını artırm ası, üçüncüsü ise fiy a t artış
la rın ın daha fa z la olm ası n ed en iyle ihraç m a lla n nisbi fiy a t avantajının k a y b olm a sın a b a ğ lı o la rak ihracat artışının ithalat artışının gerisinde kalm asıdır. G erçek ten , 1975-1977 y ılla rı arasında mamül madde ihraç fiy a tla r ı A B D ’d e % 12 artarken A vru p a v e Japonya'da % 2,5 artmıştır.
A y r ıc a Bureau o f Labou r S tatistics’e göre işçilik m aliyeti A B D ’de diğer b ü yü k O E C D ü lkelerinden 7 kere daha fa zla artm ıştır. Bunların dışında daha ço k serm a ye m allarından oluşan A B D ihracatının, dış ü lkelerde dü
şük y a tırım taleb i n e d en iyle yavaş bir gelişm e gösterm esi, cari işlemler a çığ ın ın büyüm esine neden olm uştur.
1977 de cari işlem ler açısından en hareketli ü lkeler İn giltere ve k a l
yadır. Z ira 1974 de 7,2, 1975 te 2,8 v e 1976 da 0,8 m ilyar dolar açık vermiş ola n İn g ilte re cari işlem ler dengesi 1977 de 2,5 m ilyar dolar fa zla verm iştir.
Bu fa zla n ın başlıca nedeni, uygulanan antienflasyon ist politika ile Kuzey D e n izi’ndeki p etrol üretim inin artm asıdır. İtalya da 1976 daki 1,7 m ilyar d o la rlık açığın ı 1977 de 3 m ilyar dolarlık bir fazlaya dönüştürmüştür.
Y e d i büyük ülke dışındaki sanayi ülkelerinin cari işlem ler d en gele
rinde ön em li açıklar oluşm uştur. Bu ülkelerin 1976 da toplam a çık la n 2 m ilyar d o la r iken 1977 de 7,5 m ilyar dolara çıkm ıştır. A ç ığ ı büyüyen ül
k eler A v u s tu ry a v e İsveçtir.
O P E C ülkelerinin 1976 daki 42,3 m ilyar d o la rlık cari işlem ler fazlası 1977 d e 40 m ilyar dolar olm uş v e önem li bir d eğişik lik gösterm em iştir.
D ış tica ret dengesi gelişm eleri de ü lkeler v e grublar itib a riy le fa rk lılık la r gösterm ek tedir. Bu fa rk lılık la r genel o la rak m a liy et v e fiy a t d e ğ işik lik lerin d en ileri gelm ek tedir. OECD ülkelerinin 1976 da 18,3 m ilyar dolar dış tica re t açığı varken, bu açık 1977 de 24,5 e çıkm ıştır. A y n ı dön em de O PE C dış ticaret fa zla s ı 66,3 m ilyar dolardan 67,5 m ily a r d o lara çıkm ış, petrol üretm eyen g elişm ek te olan ü lkelerin a çığ ı ise 23,5 m ily a r dolardan 18,5 m ilyar dolara düşmüştür.
U luslararası re z e rv hacm i, ö z e l çekm e hakları (Ö Ç H ), U luslararası Para Fonu re z e rv p ozisyon ları, altın v e çeşitli d ö vizlerd e n oluşm aktadır.
R e ze rv hacm i, Ö Ç H cinsinden, 1977 kasım a yı itib a riyle, geçen y ılın eş ayına göre, % 19,8 artarak 216 m ilyardan, 259 m ilyara ulaşm ıştır. 1976 yılı ayn ı dönem indeki artış oranı % 12,1 idi. T o p la m re z e rv le rd e 1977 de izlenen artış Uluslararası Para Fonu re z e rv p ozisyo n ların d ak i % 4 ve çeşitli d ö vizlerd e k i % 27,8 oranındaki yükselişten kaynaklanm ıştır. 1976 yılında U luslararası Para Fonu re z e rv p ozisyon u % 40, çeşitli d ö v iz le r
% 12,3 artm ıştı. U luslararası r e z e r v hacm i için de y e r alan Ö Ç H v e altın 1976 da kayda değer bir d e ğişik lik gösterm em işken 1977 d e altın yine değişm em iş, Ö ÇH ise % 10 azalm ıştır.
Sanayileşm iş ülkelerin re z e rv le ri 1976 da 113,5 m ily a r Ö Ç H iken
% 22,8 lik bir artış kaydederek 1977 de 139,4 m ily a r Ö Ç H ’a, O P E C ü lkeleri r e z e rv le ri 1976 daki 55,6 m ily a r Ö Ç H Iık seviyesin d en % 14,1 artarak 1977 de 63,4 m ilyar Ö Ç H na ulaşmıştır. Bu ü lkelerin r e z e r v artış ora n la n 1976 da % 15 idi. O PE C ü lkeleri içinde Suudi A ra b is ta n ’ın 1976 y ılı ka
sım ında 23,2 m ilyar Ö ÇH olan toplam re z e rv i % 12,5 artarak 1977 kasım ayında 26,1 m ilyar Ö Ç H na ulaşmış, b ö yle ce Suudi A ra b ista n r e z e r v bü
yüklüğü açısından A lm a n y a ’dan sonra gelen ik in cilik sırasını 1977 de de koru yabilm iştir. Bu arada bazı p e tro l üreticisi ü lkelerin re z e rv le rin d e de düşüşler olmuştur. Bu düşüşler C e z a y ir ’de % 24, V en ezu e la ’da % 2,3, B irle şik A ra p E m irliklerin de % 37 v e N ijery a d a % 19 dur.
T ü r k iy e ’ nin de için de bulunduğu " D iğ e r A v ru p a ” ü lk elerin d e 1977 kasım ayında 12,5 m ilyar Ö Ç H olan rezervler, 1976 daki 11,7 m ily a r Ö Ç H na g ö re % 7 artm ıştır.
D iğ er g elişm ek te olan ü lkelerin re z e rv le ri % 26,3 lük bir a rtışla 1976 daki 33,8 m ily a r Ö Ç H lık seviyesin den 1977 de 42,7 m ilyar Ö Ç H na, d iğ e r batı dünyası ü ikelerininki (G ü n ey A m erik a Ü lk e le ri) % 44,6 lık b ir artışla
1976 daki 10,4 m ily a rlık se viy es in d e n 1977 de 15,1 m ilyara çıkm ıştır. Diğer O rta D oğu Ü lk e le rin d e ise r e z e r v le r % 16,4 lük bir artışla 1976 daki 4,9 m ily a r Ö Ç H dan, 1977 de 5,7 m ily a r Ö Ç H na çıkarken, aynı dönemde A s y a ü lk eleri % 20,1 lik v e d iğ e r A fr ik a ü lkeleri de % 10,3 lük rezerv a rtışla rı eld e etm işlerd ir.
E. D Ü N Y A T ÎC A R E T t
1977 dü nya tic a re ti ile ilg ili in celem eler, eld e m evcu t v e 1977 nin ilk a ltı a y lık bölüm ünü kapsayan U lu slararası Para Fonu v e O EC D istatistik
lerin e dayan arak yap ılm ıştır. Bu ista tis tik le re g ö re dünya ticaret hacmi 1975 de % 4,5 lik bir düşüş, 1976 da % 12 lik v e 1977 de % 5 lik bir artış g ö sterm iştir. 1977 de dü nya tica re t hacm i artışın daki yavaşlam anın nedeni, ö z e llik le sanayileşm iş ü lk elerd ek i ön cek i y ılla rd a düşen yatırım talebi n eticesin de m eydan a gelen ü retim v e G a y ri S afi M illi Hasıla artış oranındaki düşüşün o rta y a ç ık a rd ığ ı talep noksanlığıdır.
U lu slararası Para Fonu ista tis tik le rin e g ö re 1976 nın ilk altı ayında 431,4 m ilyar d o la r ola n dü nya ih ra ca tı (fo b ) 1977 nin ilk altı ayında 502 m ily a r d o lara çıkm ış v e 16,4 lü k b ir artış kaydetm iştir. Dünya ticaretin
deki reel g erçe k le şm ele ri b e lirle m e k ü zere cari dünya ihracatı, ilg ili fiyat en dek sleri k u lla n ılara k sabit fiy a tla r a çevrild iğ in d e, 1976 nın altıncı ayı sonu ile 1977 nin a ltın cı a y ı sonu arasında % 3,9 a rttığı görülm ektedir.
1976 h a zira n sonundan 1977 h aziran sonuna kadar olan devred e böl
g e le r itib a riy le re e l ihracatın sanayileşm iş ü lkelerde % 4, A vu sturya, Yeni Z elanda v e G ü n ey A fr ik a ’da % 9, p etrol ihracatçısı ü lkelerde % 5, diğer a z gelişm iş ü lk ele rd e % 3, d iğ e r A s y a ü lkelerinde % 10 a rttığı ve diğer B atı D ünyası ü lk elerin d e de % 10 a za ld ığ ı ortaya çıkm aktadır. 1976 ve 1977 nin ilk a ltı a y lık ihracat rak am la rı esas alınarak ülke gruplarının dünya tica reti için dek i pa yları incelen diğinde, sanayileşm iş ülkelerin 1975 de % 68,4 den 1976 da % 66,9 a düşen payının 1977 de % 65,9 a indiği, d iğ e r A vru p a ü lkelerinin 1976 v e 1977 dönem lerinde % 3,8 de v e OPEC ü lkelerinin % 14 de k a ld ığı, g elişen ülkelerin % 12,9 dan % 13,4 e çıktığı g örü lm ek ted ir. 1977 d e d iğ e r A s y a ülkelerinin dünya ihracatındaki payı
% 5,9 iken, d iğ e r O rta D oğu ü lkelerininki % 0,9, d iğer batı dünyasımnki ise % 4,7 olm uştur.
1977 de 1976 y a oranla ihracat d e ğerleri v e payları yanısıra aralık 1976, aralık 1977 arası hacim olarak ihracat artışında da önem li değişiklikler olm uş, örn eğin , sanayileşm iş ü lkelerin ihracat h acim leri % 10,5 den
% 5 e, d iğ e r gelişm iş ü lkelerin % 12,5 den % 5 e, petrol ihracatçısı ülke
lerin % 14 den % 1 e, d iğ e r g elişm ek te olan ülkelerin ise % 14 den % 6,5 e düşmüştür. Bu oranlardan da görüldüğü gibi 1977 de durgun ihracat artış oranı bütün ü lkelerce paylaşılm ıştır. Fakat bu durumda en az durgunluk payını sanayileşm iş ülkeler, en fa zla durgunluk payını da petrol ihraç eden
ü lkeler alm ışlardır. P etrol ih racatçısı ülkelerin, ihracat hacm i artış oranı
nın % 1 e düşm esinin nedeni, sanayileşm iş ü lkelerdek i talep düşüklüğü ve p etrol ithalatçısı g elişm iş ü lkelerin kendi yen i petrol yatakların ı ü re
tim e g eç irm e lerid ir.
Ö Ç H cinsinden birim ihracat değeri artış oran ları da ülke gruplarına g ö re d eğişik durum a rzetm ek ted ir. Sanayileşm iş ü lk elerd e 1976 da % 5,5 olan Ö Ç H cinsinden birim ihracat değeri artış oranı, 1977 de % 7,5 e, d iğer gelişm iş ü lkelerde % 4,5 den % 6 ya yükselm iş, p etrol ihracatçısı ü lk elerd e % 12 den % 8,5 e, d iğ e r gelişm ekte olan ü lkelerde de % 13 ten
% 11 e düşmüştür.
İhracat alanında 1977 nin en belirgin ö zellik le rin d e n biri, İta lya v e İn g ilte re’ nin rekabet gü cü n deki artış ve Y e n ’in d eğer kazanm asıyla Ja
ponya'nın rekabet gücündeki düşüş olmuştur.
1977 deki ithalat hacm i artış oranı ortalam a olarak ve rild iğ in d e bazı g erç e k le r g özd en uzak kalm ak tadır. Ö rneğin sanayileşm iş, diğer gelişm iş ve p etrol ihraç eden g e liş m e k te ola n ülkelerin ithalat hacim leri artış o ra nında 1976 ya g ö re bir düşm e, p e tro l üretm eyen g elişm ek te olan ü lke
lerde ise artış olm uştur. Bu durumu rakam ile a çık la yacak olursak, sanayileşm iş ü lkelerin ith alat hacm i artış oranı 1976 da % 14,5 den 1977 de % 5 e, d iğ e r gelişm iş ü lk elerin % 4,5 den % 3 e, p etrol ü reticisi ülkelerin % 18 den % 15 e düşmüştür. A yn ı dönem de d iğ e r g e liş m ekte olan ülkelerin ith a la t hacm i artış oranı ise % 4 den % 5,5 e çıkm ıştır.
Ü lk e gruplarının dünya ithalatı içindeki payları 1976 v e 1977 nin ilk altı a y lık d ö n em lerin d e büyük bir değişiklik g ö sterm em iştir. D iğ e r az gelişm iş ü lkelerin payları 1976 da % 14,7 den 1977 de % 15,4 e, d iğ e r batı dünyası ü lkelerin ki % 4,9 dan % 5,3 e çıkarken, g elişm iş ü lk elerin k i % 68, d iğ e r A vru p a ü lkelerininki % 6, A vu stralya, Y e n i Z elan da, G ü ney A fr i- ka’ nınki % 2, petrol ih racatçısı ülkelerinki % 7, d iğ e r O rta D oğu ü lk ele
rinki % 1, d iğ e r A sya ü lkelerinki % 6 v e diğer A fr ik a ü lkelerin ki % 2 de sabit kalm ıştır.
Ö Ç H lara göre ithalatın birim değer artış oranı 1976 dan 1977 y e kadar sanayileşm iş ü lkelerde % 6 dan % 7,5 e, d iğ e r g elişm iş ü lkelerde
% 6 dan % 7 ye, petrol ihracatcısı ülkelerde % 7 den % 8 e çıkarken, d iğer g eliş m e k te olan ü lkelerin ki % 8 de sabit kalm ıştır.
1977 nin başında, A B D deki şid d etli kış, k a h ve darlığı, m e y v e v e sebze kıtlığı ve A fr ik a ’daki p o litik karışık lıklar nedeniyle, bazı m addelerde a rz y ete rs iz lik le ri o rta y a çıkm ıştır. Bu y etersizlik ler, ham m adde fiya tla rın ın 1974 deki doruk noktasını da aşmasına ve 1976 ya g ö re % 33 oranında yü kselm esine neden olm uştur. A B D doları cinsinden ifa d e ed ild iğin d e v e 197(> y ı l ı baz alındığında p etrol dışında kalan ham m adde fiy a tla rı endeksi
haziran 1974 d e 109,4, a ra lık 1975 de 89,5, nisan 1977 de 135,5 ve ekim 1977 d e 118 olm uştur. N IS E R en deksine g ö re a rz y etersizliğ in in ortadan k a lk m a sıyla dü şm eye b aşlayan fiy a tla rın nisan - ekim dönem i gerilem e ora m % 15 dir. Fakat bütün d ü şm elere rağm en ham m adde fiy a tla rı 1977 de 1976 daki se viy es in in y a k la ş ık % 20 ü zerin de kalm ıştır. Petrol dışında kalan birim ham m adde ithal fiy a tla r ı 1977 de % 10’un üzerinde bir artış g österm iştir.
F. U L U S L A R A R A S I P A R A S A L H A R E K E T L E R
K a m b iy o piya sa ların d a 1977 y ılı içinde old u k ça y oğu n kur hareket
le r i g ö zlen m iştir. Ç oğu para için tica ret a ğ ırlık lı esasa g ö re hesaplanan k a m b iy o k u rları b irb irle rin e z ıt y ö n d e h areket gösteren birkaç paranın e tk is iy le old u k ça istik ra rlı bir görünüm a rzetm iştir. T ic a r e t ağırlık lı kam b iy o ku rları esasına g ö re geçm iş y ılla ra oranla ço k ön em li değişm e gös
term ey en paraların başında A B D D ola rı ile A lm an M a rk ı gelm ektedir.
E fe k tif bazd a ön em li d e ğ iş ik lik gösteren paralardan Kanada D oları ve îs v e ç K ron u d e ğ e r kaybetm iş, buna m ukabil İs v iç re F ran gı ile Japon Y e n ’ i ö n em li ölçü d e d e ğ er kazan m ıştır. 1977 yılın ın bir başka ö zelliğ i, 1976 y ılın d a y o ğ u n baskılara m aru z k alan bazı A vru p a paralarının değer ka
zanm a eğ ilim in e girm esi v e y a nisbeten istikrarlı bir görünüm arzetm esi- dir. Bu paralardan Sterlin d e ğ er kazanm aya başlam ış, İtalyan Lireti ile F ran sız F ran gı nisbeten durum larını m u h afaza etm iştir. 1977 yılında artan baskılara dayan am ayan İs v e ç K ron u A vru p a Y ıla n ı sistem inden ayrılarak,
15 paraya dayanan bir sepete bağlan m ıştır.
1976 y ılı sonu ile k a rşıla ştırıld ığın d a 1977 yılında A B D D oları ticaret a ğ ırlık lı k a m b iyo ku rları esasına g ö re % 5,9 oranında d eğer kaybetmiş, A lm an M arkı ise % 6,7 oranında d e ğ er kazanm ıştır. Bu paraların efek tif bazda old u k ça düşük Ölçülerde h areket gösterm esi, d iğ e r bazı paraların zıt yön d e etk ilerin e, bu arada tic a re t a ğ ırlık lı kam biyo kurları esasına göre K an ada D o la rı’ nın % 9,4, İsv eç K ro n u ’nun % 14,5 oranında değer kay
b etm esine, ö te yandan İsv içre F ra n g ı’nın v e Japon Y e n i’ nin sırasıyla
% 12,7 v e % 20,7 oranında d e ğ er kazanm asına bağlı olm uştur, ö t e yandan 1976 y ılı için d e d e ğ er k a yb etm e e ğ ilim i içinde bulunan Sterlin, 1977 yılında e fe k tif esasa g ö re % 5,7 oranında d e ğ er kazanm ış, F ransız Frangı önem- sen m iyecek kadar küçük bir artış gösterm iş, İtalyan L ire ti ise geçm iş y ıl
lara nazaran oldukça düşük ölçü lerd e d eğer kaybetm iştir ( % 6,3).
D e ğ e r k a yb ed en paralardan Kanada D ola rı’ndaki hareketler, Kanada - mn A B D dış tica retin d ek i önem li payı dolayısıyla, A B D D oları'nın diğer güçlü paralar karşısındaki durumunu yansıtmasına engel olmuştur. Oysa, k a m b iyo h a rek etleri açısından 1977 yılının önem li bir ö z elliğ i, A B D Do- la rı’nın güçlü paralar karşısında değerin i y itirm ey e başlam asıdır. Nitekim A B D D oları, 1977 y ılı içinde A lm an M ark'm a karşı % 9,8, Japon Yen ine
karşı % 18,1 ve İsviçre F ra n g ı’na karşı % 15,2 oranında d e ğ er k a y b e t
m iştir. A B D D ola rı’nm güçlü paralar karşısında d e ğ er kaybetm esin de ön em li rol oynayan etken ler, A B D ’de enflasyon hızının, p aralan k u v v e tli ek on om ilere nazaran yü ksek oluşunun yanısıra bu ülkenin 1976 yılın a oranla daha büyük dış tica re t v e cari işlem ler a çığı verm esid ir. N itek im A B D dış ticareti 1976 yılın d a 5,9 m ilyar dolar a çık verm iş iken, bu açık 1977 yılın d a yak laşık 27 m ily a r dolara yükselm iştir, ö t e yandan, u luslar
arası serm a ye hareketlerinin, oluşan bu açığı kapatm ada y e te rs iz kalışı sonucunda 1976 yılında 1,7 m ily a r dolar fazla veren cari işlem ler dengesi,
1977 yılın d a 15 m ilyar d o la r açığa dönüşmüştür. Büyüyen dış ticaret a ç ı
ğının en önem li nedeni olarak , ülkelerin en flasyon oranları arasındaki fark g ö sterilm ek te d ir. N itek im , tüketici fiya tla rın a g ö re yapılan bir k a r
şılaştırm a, A B D ’de 1977 y ılı en flasyon oranının % 6,7 iken, bu oranın A lm a n y a ’da % 2,6, Japonya'da % 5,5 (11 a ylık ) v e İs v iç re ’de % 1,1 o la rak g e rç e k le ş tiğ in i g österm ek ted ir.
A B D D olarının y ıl için d e g ö sterd iği h areketler izlendiğin de, bu paranın A lm an M a rk ı v e İsviçre F ra n g ı’na karşı yılın ilk çeyreğin den sonra, Japon Y e n ’ ine k a rşı ise y ıl boyunca d e ğ er kaybetiği ortaya çıkm aktadır. A B D D o la rı’ nın yılın ikinci ç e y re ğ in d e v e ö zellik le ikinci yarısında h ızla d e ğ er k aybetm esin e neden olan fa k tö rlerin başında, A B D ’nin y ıl için de g id e re k büyüyen dış ticaret açıkları gelm ek tedir. N itek im ocak - m ayıs dönem inde ayda ortala m a 1,7 m ilyar d o la r olan dış ticaret açıkları, h aziran - kasım dönem inde ayda ortalam a 2,7 m ilyar dolara yükselm iştir. A B D dış tic re t açığının büyüm esinde petrol ithalatının 1977 y ılı içinde 10 m ily a r d o lar kadar a rtarak 41 m ilyar dolara ulaşması da rol oynam ıştır.
Dış ticaret açık ve fa zlala rın ı d en geye g etirm ek yönünde etki yapan uluslararası serm aye hareketleri v e m erkez bankalarının d estek lem e a lın ı
lan y o lu y la kam biyo piyasalarına m üdahaleleri ile serm aye giriş-çık ışın ı doğrudan kontrol etm ey e y ö n e lik önlem ler, d o lar ü zerin deki baskıları en gellem ed e y etersiz kalm ışlardır. A B D Doları ü zerin e baskıların y o ğ u n laştığı yılın ikinci yarısı için de A B D ’de reeskont oranının ağustos ayın da
% 5,25 den % 5,75 e yü k seltilm esi ile İsv iç re ’de tem m u z ayında % 2,00 den % 1,50 ye, Japonya’da eylü l ayında % 5,00 den % 4,25 e, A lm a n y a ’da aralık ayında % 3,50 den % 3,00 e düşürülmesi, doların bu paralar k a rşı
sında fa z la d e ğ er kaybetm esine en gel olam am ıştır. R eeskon t oranları p a ra lelin de g elişm e gösteren A B D v e A lm a n ya para v e serm aye piyasalarında g eç erli olan fa iz oranları arasındaki farkın, m ayıs ayından itibaren h ızla y ü k selerek y ıl sonunda yak laşık, ortalam a % 3 e kadar çıkm ası, A B D ’y e y e te rli ölçü d e serm aye g irişi doğuram am ıştır. A B D hüküm etinin, dış t i
caret g elişm elerin i olum lu yön d e etk iler dü şüncesiyle iz led iğ i “ doların d eğer kaybını g ö rm ezlik ten g e lm e ” politikası, y ıl sonuna doğru doların sarsılm asına y o l açarak sp ek ü la tif h areketlere h ız v e r d iğ i gib i A B D ’de
yu rt iç i serm a y e piyasalarının olu m su z yön d e etkilen m esin e de yol açmış
D o la r ü zerin dek i bask ıların h a fifle tilm e s i am a cıyla m erk ez bankala
rın ca p iy a sa la ra geniş ölç ü d e m üdahale ed ilm iştir. Bundesbank, özellik le y ılın son üç ayın da y o ğ u n d e stek lem e alım ında bulunmuş v e bu işlem lerin d e e tk is iy le resm i d ö v iz r e z e r v le r i 1977 y ılı içinde 5,5 m ilyar dolar kadar artış g ö s te re re k y ıl sonunda 30,7 m ily a r dolara yükselm iştir. K am b iy o p iya sa ların a m üdahale, ihraç m allarının fiy a t avan tajın ı deCam ettir
m ek için paranın d e ğ er kazanm asını sınırlam ak isteyen d iğ e r ü lkelerce de yap ılm ıştır. R esm i d ö v iz r e z e r v le r i Japon ya’da 6,2 m ilyar d o la r artarak yıl sonunda 20,1 m ily a r dolara, İs v iç r e ’d e ise y a ln ızc a aralık ayında 3 m ilyar d o la r k adar a rta ra k 9,8 m ily a r d o la ra yükselm iştir.
D o la r ü zerin d ek i baskıların h a fifletilm e si v e güçlü paraların değer k a za n m a eğ ilim in in sın ırlandırılm ası am acıyla, ö z e llik le İsviçre v e Ja
p o n y a ’da d o la y s ız kam biyo kon trolü ön lem leri alınm ıştır. İs v iç r e ’nin aldığı ö n le m le r arasında h a riçte m ukim k iş ilere va d eli İsv iç re F rangı satışlarına konulan tavanın düşürülm esi, tica re t ban k alarıyla yapılan bir anlaşma so
nucu bu bankaların ülke dışında frank üzerinden spekülasyonda bulun
m alarının önlenm esi, a yrıca gen e tica ret bankalarının yu rtdışı şubelerin
d e E u ro-Frank m evdu at hesabı açm a yolu na g itm e m e y i kabul etm eleri sa yıla b ilir. İs v iç re F ran gı’nm ö z e llik le dolara karşı d e ğ e r kazanm a e ğ ili
m inin 1978 y ılı başlarında hızlan m ası ü zerin e alm an ek önlem ler, yaban
c ıla rın İs v iç r e serm aye piyasasında senet alm a olanakların ın kısıtlan
m ası; İs v iç r e bankalarında hariçte m ukim kişilerce tutulan İsv içre Frankı m ev d u a t hesaplarından 5 m ilyon frankın ü zerin de kalan kısm ı için, 1 nisan 1978 tarih in d en itibaren % 40 m en fi fa iz uygulanm ası; yu karıdaki önlemin yab an cı m erk e z bankaları m evdu at hesaplarına da teşm il edilm esi sayıla
b ilir. B en zer neden lerle Japonya ü lk ey e serm aye girişini kısıtlam ak ama
c ıy la kasım ayın da a ld ığ ı bir kararla, hariçte m ukim k işilerce yen üzerin
den bulundurulan m evdu ata % 50 m unzam karşılık yüküm lülüğünü g e
tirm iştir.
1976 y ılı içinde d e ğ er kaybeden paralardan sterlin, 1977 yılında yük
selm e e ğ ilim i için e girm iştir. 1976 y ılı sonu ile karşılaştırıld ığın da sterlin, tic a re t a ğ ırlık lı kam biyo ku rları esasına g ö re % 5,7, A B D D oları karşısın
da % 10,5 oranında d e ğ er kazanm ıştır. Bu gelişm eye neden olan fa k tör
lerin başında İn g ilte re dış tica re t açıklarının yılın ilk yarısında küçülerek, y ılın ikin ci yarısından itibaren fa z la y a dönüşmesi gelm ek ted ir. Nitekim İn g ilte re dış tica reti 1976 y ılın d a 6,4 m ilyar dolar açık verm işken, bu açık 1977 yılın da 2,9 m ilyar dolara düşmüştür. Cari işlem ler dengesi ise 1976 y ılın d a 2,5 m ily a r d o lar açık iken 1977 yılında 700 m ilyon dolar fazlaya dönüşm üştür. Dış tica ret açığının küçülm esi 1977 yılında % 23 oranında artan ihracatın yanısıra, ö z e llik le K u z e y D en izi’nde işletilen petrol yatak-
la n sayesinde ham petrol ithalatının azalm asından kaynaklanm aktadır.
Sterlinin d e ğ er kazanm asındaki bir d iğer etken, 1977 y ılın d a en fla syon oranının, tüketici fiya tla rı en deksine g ö re 1976 daki % 26,6 lık dü zeyinden
% 12,1 e düşm esidir. Sterlinin y ıl içinde d e ğ er kazan m asın a paralel olarak 1976 y ılı sonunda % 14,25 olan reesk o n t oranı y ıl için de g id erek a z a ltıl
mış v e ekim 1977 de % 5 e kadar düşürülmüş, ancak kasım ayında y u rt içi en fla syon ist baskılar n ed en iyle % 7 y e y ü k seltilm iştir.
1977 yılında sterlinin d e ğ e r yü k selişin e katkıda bulunan ön em li bir fa k tö r de dış kredilerle ilg ilid ir. 3 ocak 1977 tarih in d e U luslararası Para Fonu tarafından onaylanan “ Stand b y ” anlaşm ası, İn g ilte r e ’y e iki y ıl içinde v e rilm e k ü zere 3,36 m ilyar Ö Ç H tutarında kredi sağlam ıştır. U luslararası Para Fonu bu kredinin 2,56 m ily a r Ö Ç H m B orçlanm a için G enel A n laşm a (G en eral A rran gem en ts to B o r r o w ) çerçevesin d e sek iz ülkeden tem in e ttiğ i kaynaktan karşılam ıştır. A y r ıc a , dış ü lkelerde b irik en sterlin balanslarını eritm esi için İn g ilte re ’y e U lu slararası Ö dem eler Bankası (B İS ) a ra cılığ ı ile yed i A v ru p a m erkez bankası’ ndan 3 m ilyar d o la rlık bir kredi sağlan m ıştır.
Bu fo n la r da sterlinin sp ek ü la tif baskılardan ku rtu larak d eğerlen m esin i sağlam ıştır.
1976 da Fransa v e İta ly a ’nın serbest dalgalan m aya g e ç m e le r iy le sa
y ısı azalan "A v ru p a Y ıla n ı” ü lkeleri, 1977 yılında İs v e ç ’in de a y rılm a sıy la H ollan da, A lm a n ya , B elçika, N o r v e ç v e D anim arka’ dan ib a ret k a lm ıştır.
Y ıla n sistem i içindeki h areketler, 1977 yılında İsk an d in a v ü lk ele ri p a ra larının tünelin alt basam aklarına düşmesi v e A lm a n M a r k ı’ nın % 2,25 lik m arjın üst sınırına dayanm ası sonucunu doğurm uştur. 1977 y ılın d a ö d e m eler den gesi zorlukları içine düşen İskandinav ü lkelerin den İsveç, p ara
sını 4 nisan 1977 de A lm an M arkı, H ollanda F lo rin i v e B elçik a F ran gı karşısında % 6 oranında devalü e etmiş, İs v e ç ’ i % 3 oranında devalü asyon ile N o r v e ç v e Danim arka izlem iştir. Ancak, A lm a n M a rk ı’ na karşı p ara
sını y ıla n m arjı içinde tutm akta zorlu k larla karşılaşan İsveç, ağu stos ayında yılan sisteminden ayrılarak , kronu 15 ü lk e parasından oluşan bir sepete b a ğlam ayı tercih etm iştir. Bu arada, y ıl sonuna doğru, d o ğa l g a z ihracatının azalm asının yanısıra, en flasyon oranının yü k selm esi H ollan da F lo rin i’ni tünelin alt basam aklarına itm iştir. A v ru p a yılan sistem i içinde en güçlü para olma n iteliğini koru yan A lm an M arkı, düşük en flasyon oranı v e yak laşık 19,5 m ilyar d ola rlık dış ticaret fa zlasın a rağm en, dünyanın d iğ e r güçlü paralarına nazaran daha az d e ğ er kazanm ıştır.
1976 yılın da e fe k tif bazda % 20 oranında d e ğ e r kaybeden İtalyan Lireti, 1977 içinde nisbeten istikrarlı bir görünüm için e girm iş v e d e ğ e r kaybı y a ln ızc a % 6,3 oranında olm uştur. İta lyan L ir e t i’nde geçen y ıla nazaran gözlen en istikrar, esas olarak en fla syon oranının tü k etici fiy a t la rıy la 1976 daki % 26,2 lik dü zeyin den % 15,7 e düşm esi v e dış tica re t açıklarının olum lu yönde g elişm esi ile önem li ölçü d e serm aye g ırişlerin -
den k a yn aklan m ak tadır. Bu g eliş m e lerin sonucu olarak İtalyan cari işlem ler den gesi 1976 da 1,7 m ily a r d o la r a çık verm işk en 1977 de 3 m ilyar dolar fa z la y a dönüşm üştür. S özü edilen serm a ye g irişleri arasında A E T den alm an 486 m ily o n d o la rl.k kredi, F I A T fabrik aların a yatırım am acıyla L ib y a dan sağlanan 400 m ily o n d o la rlık im kan, Bundesbank’ tan altın ipo
teğ i ka rşılığı tem in ed ilen 236 m ily o n dolar, U luslararası Para Fonu’ndan sağlanan stand-by kredisinin 106 m ily o n d o la rlık taksidi bulunmaktadır.
İta lyan L ir e t i’nde g ö rü le n nisbi iy ileşm e, 1976 da alınan kam biyo ön lem lerin in kaldırılm asın a y o l açm ıştır. Y ü rü rlü k ten kaldırılan önlem ler arasında, d ö v iz alışların a u ygu lan an % 7 lik ek v e rg i (ilk salındığında
% 10 idi), ile ith alatta d ö v iz b ed ellerin in % 50 sinin üç a y m üddetle M er
k e z Bankası’nda b lo k e b ir hesapta bulundurulm ası yüküm lülüğü bulunmak
tadır. A y rıc a , liretin d eğ erin d ek i olu m lu g e liş m e le r sonucu reeskont oranı haziran ayın da % 15 den % 13 e, ağu stos ayında da % 11,50 e düşü
rülm üştür.
1977 y ılın d a ön em li paralar için d e d e ğ e r kaybı en yü ksek olan para K an ada D ola rı olm uştur. 1976 y ılı sonundaki kur ile karşılaştırıldığında, 1977 y ılı sonunda Kanada D ola rı, tic a re t a ğ ırlık lı kam biyo kurları esasına g ö re d iğ e r pa rala ra karşı % 9,4, d o la ra karşı ise % 7,7 oranında değer ka yb etm iştir. Kanada D o la n ’nın a şa ğıy a doğru bir eğ ilim gösterm esi, e n fla sy o n oranının d iğ e r ü lkelerden yü k sek oluşu yanında cari işlem ler a çığın ın büyüm esi v e yu rtiçi ek o n o m iy i etkisi altında bulunduran durgun
luktur. K a n a d a ’da en fla sy o n oranı 1977 yılın d a tü k etici fiy a tla rıy la y a k laşık % 12 o la rak g erçek leşm iştir. Bu oran A B D deki 1977 en flasyon hızını y an sıtan % 6,7 lik orandan yü k sektir. D iğ er yandan, 1977 y ılı içinde dur
gunluk ortam ın ın sonucunda fa iz oranlarının gid erek düşmesi, Kanada ile A B D fa iz o ra n la n arasındaki olu m lu fa rk ı azaltarak, Kanada D o la n ’mn d e ğ e r düşüklüğüne etk id e bulunmuştur. D e ğ e r düşüklüğünü h a fifletm ek a m a cıy la k a m b iy o piyasasında yap ıla n y oğu n destek lem e alım larının da etk is iy le, 1977 y ılın d a d ö v iz r e z e r v le r i 1,1 m ilyar dolar azalarak 2,3 m il
y a r d o lara düşmüştür.
Uluslararası Para Piyasası, A vru p a , A B D , Japonya v e Kanada ban
kaların ın v e d iğerlerin in , A v ru p a v e d en izaşırı bankacılık m erkezlerindeki uluslararası işlem lerin i içerm ek ted ir. Bu piyasa, ülkeleri dışında işlem g ö ren k o n v e rtib l d ö v iz le rd e n oluşm akta olup, esas olarak bankalar arası m evdu at ve k red i işlem lerin i kapsam ı içine alır. Bu piyasadaki işlem ler, esas olarak, kısa v a d e li fon ların ü lk eler ve bankalar arasında hareket gösterm esin den oluşm aktadır. U luslararası para piyasasında fa a liyet gös
teren bankaların, yabancı v e ulusal paralar cinsinden dış pozisyonlarının büyüklüğü 1976 y ılı sonunda 547,8 m ilyar dolar iken eylül 1977 de 590,4 m ily a r dolara yükselm iştir. Bu rakam lar, bankaların birbirlerinde bulun
durduğu m evdu at hesaplarını da içerdiğinden, uluslararası bankaların ban
