Alan Derinliği ve Mercekler
• Bu derste bir önceki derste izlediğimiz filmden de yararlanarak mercekleri tartışacağız, alan derinliğini de bu derste göstereceğimiz film üzerinde konuşacağız. Ama önce
Anlatı Biçimi
• Olası anlatıların sayısı sınırsızdır. Tarihsel olarak kurmaca film yapımına genellikle anlatı biçiminin tek bir geleneği egemen olmuştur. bu egemen tarz, «klâsik anlatı ya da klâsik Hollywood sineması» olarak adlandırılır. Bu tarz, süresi, istikrarı ve etkili tarihi nedeniyle klâsiktir ve bu tarz en gelişkin biçimini Amerikan stüdyo filmlerinde edindiği için «Hollywood»dur.
• Bu anlatı, aksiyonun her şeyden önce nedensel failler olarak bireysel karakterlerden ortaya çıkacağı varsayımına dayanır. Doğal ve toplumsal nedenler de aksiyonu etkileyebilir ancak anlatı, merkezine kişisel psikolojik nedenleri alır.
• Genellikle bu tarz anlatıyı sürdüren şey bir karakterin arzu’sudur. Arzu bir hedef oluşturur ve anlatının gelişmesinin rotasının bu hedefe ulaşmayı içermesi kuvvetle muhtemeldir.
Anlatı Biçimi
• Hedefe ulaşma arzusu mevcut tek öge değildir, klâsik anlatıda karaktere engel oluşturan bir karşı güç de vardır. Kahraman hedefine ulaşabilmek için durumu değiştirmek zorundadır.
• Neden ve sonuç değişimi ima eder. Karakterlerin özellikleri ve istekleri nedenlerin ve sonuçların güçlü bir kaynağıdır. Bazı anlatı filmlerinde ise başkarakter etkin değil edilgin olabilir. Bu nedenle yaygın da olsa etkin, hedefe yönelmiş kahraman her filmde ortaya çıkmayabilir.
• Psikolojik etkenler anlatının diğer olaylarını yönlendirme eğilimi taşımaktadır. Zaman çoğu kez neden-sonuç zincirine tabi kılınır.
(Bordwell, Thompson, 2011, s. 102-103).
Görüş Açıları (Perspektif)
• Bir fotoğraf makinesinin objektifi kabaca gözümüzün yaptığını yapar. sahneden ışıkları toplar ve görüntüyü oluşturmak için ışığı filmin düz yüzeyi üzerine aktarır.
Göz ile objektif arasındaki farklılık objektifin değişebileceği ve her tür objektifin perspektifi farklı şekilde ifade edeceğidir (Bordwell&Thompson, 2011, s. 173).
• Üç temel objektif tipi vardır. Objektifler genelde odak uzaklıklarına göre sınıflandırılır, yani filmin düzleminden objektifin yüzeyine olan uzaklığa göre. 35 mm film kullanan kameralar için, normal objektifler genellikle 35 ile 50 mm arasındaki bir odak uzunluğuna sahiptir, en az düzeyde biçim bozumuna neden olur ve insanın gerçekliği algılama tarzına en yakın objektif tipidir.
(Monaco, 2010, s. 79)
Perspektif üzerine etkileri temelinde üç objektif tipi:
• 1. Kısa Odaklı (Geniş-Açılı) Objektif: Odak uzunluğu açısından 35mm’den daha kısa olan objektif
geniş-açılı objektif olarak değerlendirilir. Sıkışık bir mekânda bulunan bir nesneyi mümkün olduğunca geniş görüntüleyebilmek için tercih edilir. Ancak geniş-açı objektifin aynı zamanda büyük ölçüde alan derinliği duyusunu öne çıkarma ve çizgisel algıyı bozma etkisi de vardır (Monaco, 2010, s. 80).
• 2. Orta Odaklı (Normal) Objektif: Orta odaklı bir objektif 50mm’dir. Bu objektif göze çarpan bir
perspektif bozulumundan kaçınmaya çalışır. Geniş açılı objektifteki eğme etkisine karşın bu tipte yatay ve dikey hatlar yine yatay ve dikey olarak görünür (Bordwell & Thompson, 2011, s. 174).
• 3. Uzun Odaklı (teleobjektif) Objektif: Tıpkı bir teleskop gibi, uzaktaki nesneleri büyütmek ya da yakınlaştırmak için kullanılır ve bu işlev en açık kullanım biçimdir. Çizgisel algılamayı bozmasa da zaman zaman alan derinliğini önleme etkisine de sahip olabilir. 60mm’den büyük objektiflerdir.
(Monaco, 2010, s. 80-81)
Alan Derinliği ve Odak
• Odak uzunluğu yalnızca biçim ve ölçeğin nasıl büyütüldüğünü ve bozuma uğratıldığını etkilemez. Aynı zamanda objektifin alan derinliğini de -içinde nesnelerin keskin odakta görüntülenebildiği objektifin önündeki mesafeler alanını da- etkiler. Diğer her şey eşit olduğunda kısa odaklı (geniş-açılı) objektif, uzun odaklı (teleobjektif) objektife göre göreceli daha büyük bir alan derinliğine sahip olacaktır.
• Alan derinliği mizansenin hangi katmanlarının odakta olacağını belirleyen objektifle birlikte kameraya bağlıdır. Eğer alan derinliği perspektif ilişkilerini hangi düzlemin odakta olacağını belirleyerek kontrol ederse, yönetmen seçimli odaklama –yalnızca bir düzleme odaklanmayı ve diğer düzlemleri flu bırakmayı seçen- denen odağı seçebilir.
• Seçimli odaklama normal olarak izleyicinin dikkatini bir nesneye ya da karaktere çeker. Bu teknik soyut kompozisyon etkileri için de kullanılabilir.
Derin Odak ve Odak Kaydırma
• 1940’lı yıllar boyunca Hollywood’da kısmen Citizen Kane’in etkisi sebebiyle yönetmenler daha fazla alan derinliği vermesi için daha hızlı film, daha kısa odaklı objektif ve daha yoğun ışık kullanmaya başladılar.
Citizen Kane’deki kontrat imzalama sahnesi ünlü bir örnektir. Bu uygulamaya derin odak denilir.
• Derin odak sinematografi 1940’lar ve 1950’ler boyunca önemli bir stilistik seçenek haline geldi. Bu teknik çizgi filmlerde bile kullanıldı. 1970’lerde ve 1980’lerde derin odak sinematografi Spielberg ve De Palma filmlerinde yeniden canlandı. Günümüzde aşırı derin odak efektleri dijital olarak da başarılabilmektedir.
• Yönetmen aynı zamanda film çekilirken odağı kaydırma yoluyla perspektifi ayarlama seçeneğine sahiptir.
Bir çekim ön planda net bir şekilde görülen bir nesneyle ve flu arka planla, daha sonra da odak kaydırmayla başlayabilir, böylece arka plandaki ögeler tam odağa gelir ve ön plan flulaşır.
Derste İzlenecek Film:
• Citizen Kane / Yurttaş Kane (Orson Welles, 1941).
• https://www.youtube.com/watch?v=8dxh3lwdOFw
Bu ders için okunacak kaynaklar (kaynakların tam künyesi ilk dersin içinde bulunmaktadır):
• Film Sanatı kitabından Citizen Kane’deki Anlatı Biçimi s. 102-114.
• Film Sanatı’ndan Perspektif s. 173-183.
• Özön’ün ilgili makalesi.
• Ayrıca Monaco’ya bakılabilir: Bir Film Nasıl Okunur (Çev. E. Yılmaz), 2001, İstanbul: Oğlak.
