AĞRI NIN DERİNLİĞİ. Ece Temelkuran

(1)

EVEREST 573

(2)

ECE TEMELKURAN

1973, İzmir doğumlu. Bornova Anadolu Lisesi’ni 1991’de, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni 1995’te bitirdi. Gazeteciliğe 1993 yılında Cumhuriyet’te başladı. İlk kitabı Bütün Kadınların Kafası Karışıktır 1996’da yayımlandı.

Aynı yıl Alman hükümeti tarafından yılın gazetecisi seçildi. 1997 yılında Oğlum Kızım Devletim - Evlerden Sokaklara Tutuklu Anneleri adlı araştırma kitabı ya- yımlandı. Avukatlık ruhsatnamesini aldı ve bu mesleği -henüz- hiç icra etmedi.

2000’de Milliyet’te köşe yazarlığına başladı. 2002’de İç Kitabı ve Kıyı Kita- bı yayımlandı. Dünya Sosyal Forum sürecini izlemek için 2003’te Arjantin’e ve Brezilya’ya, 2004’te Hindistan’a gitti. 2004 yılında gazete yazılarından olu- şan İçeriden ve Dışarıdan kitapları yayımlandı. Savaş karşıtı yazıları sebebiy- le Çağdaş Gazeteciler Derneği’nden Barış Kalemi Ödülü’nü aldı. Biz Burada Devrim Yapıyoruz Sinyorita! (2006) adlı kitabıyla Türk Tabipler Birliği’nin Düşünce ve Demokrasi ödülünü kazandı. Ne Anlatayım Ben Sana! kitabı 2006’da, Ağrı’nın Derinliği 2008’de yayımlandı. Ağrı’nın Derinliği İngilizce olarak Deep Mountain, Across the Turkish-Armenian Divide adıyla Verso Ya- yınları tarafından İngiltere ve ABD’de yayımlandı. Kıyı Kitabı ise Book of the Edge adıyla Boa Editions tarafından ABD’de yayımlandı. 2010-2011 yıllarında Habertürk’te Kıyıdan adlı köşesinde yazdı. Aynı dönemde Habertürk TV’de Kıyıdan adlı programı hazırlayıp sundu. 2010 yılında ilk romanı Muz Sesleri, 2011 yılında İkinci Yarısı, 2012 yılında Kayda Geçsin kitapları yayımlandı. Muz Sesleri bu yıl içinde yedi dilde yayımlanmayı bekliyor.

Al-Akhbar, The Guardian, Le Monde Diplomatique, Global Voices, New Left Re- view, New Statesman’de yazdı.

www.ecetemelkuran.com

www.facebook.com/EceTemelkuran

@etemelkuran

(3)

‘AĞRI’NIN DERİNLİĞİ

Ece Temelkuran

(4)

Siyaset 43

‘Ağrı’nın Derinliği Ece Temelkuran

Yayına hazırlayan: Çiğdem Su Uğurlu Fotoğraflar: Yurttaş Tümer Kapak tasarım: Utku Lomlu Mizanpaj: Bahar Kuru Yerek

1-15. Basım: Mayıs 2009 - Mart 2012 16. Basım: Eylül 2013 ISBN: 978 - 975 - 289 - 497 - 6

Sertifika No: 10905

EVEREST YAYINLARI

Ticarethane Sokak No: 53 Cağaloğlu/İSTANBUL Tel: (212) 513 34 20-21 Faks: (212) 512 33 76

e-posta: info@everestyayinlari.com www.everestyayinlari.com www.twitter.com/everestkitap

Baskı ve Cilt: Melisa Matbaacılık Matbaa Sertifika No: 12088 Çiftehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi No: 8

Bayrampaşa/İstanbul

Tel: (0212) 674 97 23 Faks: (0212) 674 97 29

Everest, Alfa Yayınları’nın tescilli markasıdır.

(5)

A¤r›’m›za, Hrant’a...

(6)

(7)

Yazar-Profesör Theodore Zeldin’e bana sordu¤u ve sordur- du¤u sorular için; Oxford Üniversitesi Avrupa Çal›şmalar› Mer- kezi Yöneticisi Dr. Kalypso Nicolaidis ve Oxford Üniversitesi Re- uters Enstitüsü Yöneticisi Dr. Sarmila Bose’ye “evden d›şar›ya”

ç›kmama yard›m ettikleri için; Mehmet Karl› ve Gökhan Yücel’e zor zamanlarda yapt›klar› yard›mlar için; Prof. Theo Vanlint’e bana inand›¤› için; Susan Pattie’ye s›cakl›¤› için; “sevgili çevir- menim”, arkadaş›m Reem Abou-El-Fadl’a kitaba katt›klar› için;

Yazar Huberta Von Voss’a bana Berlin’de bir evim olabilece¤ini hissettirdi¤i için; Bernard Dreano’ya güzel hikâyeleri için; Avru- pa Çal›şmalar› Merkezi’nden Dr. Kerem Öktem’e “ait olmamak- la” ilgili bana düşündürttükleri için...

Bu yolculuklar› yapmam› sa¤layan Milliyet Genel Yay›n Yö- netmeni Sedat Ergin’e, kitaplar›m› cezaland›r›lmaktan koruyan Avukat Fikret ‹lkiz’e ve kitaplar›m›n yol arkadaş› Çi¤dem Su’ya...

Teşekkürlerimle.

Ermenilerin hikâyesinin peşinden giderken tan›ş›p evlendi¤im eşim Özgür Mumcu, ›ş›kl› akl› ve sezgisiyle bu kitab›n yolunu açt›. O çok ve hep sa¤ olsun.

(8)

(9)

‘AĞRI’NIN DERİNLİĞİ

(10)

(11)

11

G‹R‹ﬁ

Ya n› ma otur du. Ön ce da vet edil me yi bek le di el bet te. Ama ga li ba ge ce nin so nu nun bu ola ca €› n›, o bofl san dal ye ye üze rin- de ki kir li, ma vi ön lü €e do ma tes çe kir dek le ri ya p›fl m›fl gar so nun otu ra ca €› n›, ya vafl ya vafl ge le ce €i ni, ama so nun da h›z la ko nufl ma- ya da l› na ca €› n› her kes bi li yor du.

Ko nu flur ko nufl maz du rak la ma ya bafl la d›. Söy le ye cek le ri ni söy le ye me mek ten kor kup söz cük le rin tam or ta s›n da ne fes siz ka- lan in san la ra do kun mak ge re kir gi bi ge lir ba na. Din le me ye cek- le rin den o ka dar kor kar s›n ki g›rt la €›n ac›r, bi li rim. Do ku nur sam ge çe cek gi bi ge lir. Do kun dum ben de ko lu na, o da ko nufl tu.

Ox ford’ta bir ke bap ç› n›n, “Tür ki ye’de yük se len mil li yet çi li-

€in” ko nu ﬂul du €u ma sa s›n da “dok to ra l› abi le ri” var d›. Bu se-

(12)

2

bep ten mu hak kak, söz le ri ni mut fak ta ha z›r la y›p gel mifl ti. Oy sa ül ke sin den uzak olan lar, ge ri de b› ra ka rak o ül ke ye ait ay r› ca l›k- la r›, ke der li bir düfl kün lük le eflit le nir ler. Ta n› fl›k t›r lar. Bu yüz den bir gi rifl yap ma d›, so ru da bek le me di. “Ben,” de di ke sik ke sik,

“ﬂöy le dü ﬂü nü yo rum.”

Or ta do €u lu er kek ler, e€er ma sa da er kek ler var sa, bir ka d› na hi ta ben ko nufl mak is te se ler de ka d› na de €il, er kek le re ba kar lar ko nu flur ken. Yan l›fl an la fl›l ma s›n di ye... Öy le yap t› o da:

“fiim di ben flöy le dü flü nü yo rum abi, ya ni Tür ki ye’de ki her ke- sin geç mi fli arafl t› r›l sa, ki min han gi ›rk tan ol du €u ç› kar or ta ya.”

Mil li yet çi lik, et nik me se le ler üze ri ne ze bel la gi bi ki tap lar oku mufl olan lar ve el bet te her ke sin mil li yet çi lik ten der hal ve top- ye kûn ar›n ma s› ge rek ti €i ni dü flü nen “dok tor lar” bu ca hi le na s›l bir te da vi uy gu la sa lar, onu dü flün me ye bafl la d› lar. Bu k› sa ara l›k ta ben sor dum:

“Ni ye?”

“Çün kü o za man as l›n da,” de di ar t›k ba na ba ka rak, “çün kü

öy le olur sa ç› kar or ta ya kim se nin saf ol ma d› €›. Çok ka r› ﬂ›k ol du-

€u muz ç› kar. O za man ›rk ç› l›k fi lan da kal maz.”

So nun da ken di ni din let me ye baﬂ la ma n›n ra hat ne fe siy le de- vam et ti:

“Bak ﬂim di me se la ben Türk’üm. Ama an nem ta ra f› Kürt’tür.

Ba bam ta ra f›n... ‹ﬂ te ora ya ge lin ce ka r› ﬂ› yor. Çün kü ba ba m›n hiç

ak ra ba s› yok. Er zu rum’dan gel di €i ni söy ler di ama... Hiç ak ra ba s›

yok, an la d›n m› ab la?”

Ben an la d›m. Siz?

“On dan ya ni ben dü flü nü yo rum ba bam Er me ni ola bi lir. On- dan di yo rum ki ifl te, her kes arafl t› r›l sa her ke sin Er me ni, Kürt ya da ne bi le yim bafl ka bir fley ol du €u or ta ya ç› ka bi lir.”

“Bu nun ne öne mi var?” di yor “dok tor lar dan” bi ri, ma sa n›n üze ri ne b› ra k› lan “›rk ç› l› €›” te da vi ama c›y la. “Ya ni in san me rak edi yor. Hem de in sa n›n ih ti ya c› var bil me ye,” di yor gar son. Ek- li yor:

(13)

3

“Bir de abi... La z›m olu yor iﬂ te.”

Ni ye? Ni ye in san la ra la z›m d›r bu ha ki ka ten?

***

Dün ya ko ca man bir hi kâ ye dir. O hi kâ ye nin ne re si ne dü fler se nin var l› €›n, her hal de bu me rak t›r in sa n› geç mi fle bak t› ran. Ve geç mifl te, ek se ri yet le, kor kunç s›r lar var d›r, hep kan.

“Ba bam hiç an lat maz d› as l›n da. Ama bü yük am ca lar fi lan an- la t›r d›. Bi zim köy de ol ma m›fl. Ama Kürt köy le rin de fi lan, Er me- ni ço cuk la r› dol du rup se pet le re su ya at m›fl lar. Ka d›n la r›n gü zel olan la r› n› al m›fl lar. Adam la r›n top rak la r› n›n üze ri ne otur mufl lar.

Bi zim köy de yap ma m›fl lar ta bi i, yan köy de ol mufl ya ni. ‹fl le ri ne ya ra ya cak adam la r›, sa na t› olan la r› ke na ra ay›r m›fl lar. Bi zim köy- de de var d› me se la ayak ka b› ta mir ci si bir ta ne. Ya ni flim di bu in- san lar Ale vi’yim, Kürt’üm, Türk’üm de mifl ya fla mak için. On dan söy lü yo rum ya ni, Tür ki ye’de ben ce ço €u in sa n›n kö kün de bafl ka fley ler var. Arafl t›r mak la z›m.”

An lat t›k la r› n›n hep bafl ka köy le il gi li ol ma s› ama her na s›l sa ayak ka b› ta mir ci si nin ken di köy le rin de or ta ya ç›k ma s›, bu tu haf çe lifl ki, onu hiç fla fl›rt m› yor. Bir çe lifl ki gi bi bi le gel mi yor ona bel li ki. Çün kü de dim ya, dün ya bü yük bir hi kâ ye. Si ze an la t›l m›fl bir hi kâ ye. Bir du a gi bi ez ber li yo ruz onu he pi miz. T›p k› an la ma dan oku du €u muz dua lar gi bi, ay›k la ma dan...

Çün kü... Bi lir si niz du ala r› de €ifl ti ren le ri ne ya par lar. Bü tün dua lar dan mah rum b› ra k› l›r ölü le ri... Bel ki ölü le rin ca n› n› ac›t- maz bu, ama ge ri de ka lan lar an lar öte ta ra fa tek ba fl› na gi de cek le- ri ni. Dün ya böy le kor ku tur in sa n›; du ala r›, hi kâ ye le ri de €ifl ti rir se yal n›z öle ce €i ni bel le te rek.

Bu yüz den hep “yan köy de” ol ma s› ge re kir kö tü lük le rin, kan hep yan köy de akar, suç lar ora ya ait tir, ac› ve vah ﬂet. Çün kü bi- zim köy de ol du €u nu söy ler se bi ri... Hi kâ ye de €i ﬂir ve...

Hrant ölür.

(14)

4

***

Ox ford’ta ki ne ya€ mur den mez. Da ha çok san ki asa bi su dam- la c›k la r› ha va da as› l› du ru yor da yü rür ken siz on la ra çar p›yor mufl- su nuz gi bi. De li kan l› gi bi ya€ m› yor ya ni, ne bafl la d› €› bel li, ne bit ti €i. Gün ler dir o ya€ mu run cam da yol yol akan, hat ta me cal- siz lik ten aka ma y›p ca ma ya p› fl›p ka lan dam la c›k la r› na ba k› yo rum.

‹n san lar bu yüz den bu ra ya oku yup yaz ma ya ge li yor, di ye dü flü- nü yo rum. Ya€ mu run bi le k› p›r da ma d› €› bir yer bu ra s›. O ka dar ki ara ba la r›n ya ya la ra yol ver me si ne bi le si nir le ni yor in san. Tu haf bir ma te ma tik le ifl le yen ‹s tan bul tra fi €i ni öz lü yo rum; ara ba lar la in san la r›n har man ol du €u cad de ler. Ara ba lar la in san la r›n bir bi ri- ne ma na s›z ca gü ven me sin de in san ca bir fley var gi bi ge li yor flim di dü flü nün ce. Böy le ölüm cül bir fle yi bi le öz lü yor in san ül ke sin den uzak ta olun ca. Ni ye pe ki?

‹n san ül ke si ni, in san lar ül ke le ri ni ni ye öz ler? Bafl ka bir yer de ya ban c› ol mak tan yo rul du €u için mi? Yok sa in san la r› ül ke le ri ne ba€ la yan bafl ka bir fley var m› tam bi le me di €i miz? Ke der li, mec- bu ri bir sev mek mi bu, ni ye, ne yi pe ki?

Top rak, her se fe rin de, se ve ce €i ne hiç söz ver me den bi zi ge- ri ça €› r›p du ran sev gi li. Ni ye her se fe rin de kal bi mi zi onu ezip top rak ede cek, ya k›p kül ede cek Ana do lu’ya ge ri ve ri riz? Biz bu top ra €›n in san la r› n›, ne den hep çok dö vül müﬂ ço cuk la r› se ver gi bi se ve riz?

Bi zim sev gi mi zi ay› ran ne dir bu ül ke için öle ce €i ni söy le yen, öl me yen le ri de öl dü re ce €i ni söy le yen ço cuk lar dan?

Ül ke yi sev mek le mil li yet çi li €i ay› ran ne dir? Bir in san ül ke si ni na s›l sev me li?

E€er on lar öle cek ka dar se vi yor lar sa ül ke le ri ni, bi zi ne ayırı- yor on lar dan?

(15)

5

On lar baﬂ ka bir hi kâ ye bi li yor lar çün kü, biz baﬂ ka. On la r›n bil di €i hi kâ ye, ül ke yi sev me nin öl mek ve öl dür mek de mek ol du-

€u nu ya z› yor.

Hi kâ ye le ri ay r› l›n ca in san la r›n, et le ri de ke si lir bir bi rin den. En kes kin b› çak tan bi le da ha kes kin ya rar in san la r› hi kâ ye ler. Bü tün yer yü zün de in san lar bir bir le ri ni as l›n da en çok hi kâ ye ler için öl- dü rür ler.

Hi kâ ye, top ra €›n hi kâ ye si dir. Ev ve lin ve ahi rin, kan la ka r› lan top ra €›n, kan l› top rak la ka r› lan in sa n›n hi kâ ye si. Bu€ day lar gi bi ço €a lan, bu€ day lar gi bi bi çi len, hep ay n› hi kâ ye ile bi çi len in- san la r›n hi kâ ye si. Bel ki de ger çe €i bir tek bu top ra €› bin y›l lar- d›r boy dan bo ya ge çen kufl lar bi li yor. Ha ki kat bir tek kufl la r›n göz le rin de bi ri ki yor. Bi ze sa de ce bir bi ri mi zi öl dür me ye ya ra yan hi kâ ye le ri ez ber le ti yor lar. O yüz den, bu top ra €›n ba fl› na kan re- van hi kâ ye ler gel di €in de sa k›n sor ma, “Da ha kaç kur ban ge rek?”

di ye. Sa k›n sor ma, “Da ha kaç ki ﬂi öl me li?” so ru su nu. Çün kü ez- ber le di €i miz bir hi kâ ye var ve bu hi kâ ye ka na doy mu yor.

Bu yüz den ye ni den ku rul ma l› hi kâ ye. Bu ül ke yi sev mek ye ni- den ta n›m lan ma l›. Yap maz sak bun la r›, k› r› la cak, k› r› l›p du ra cak ço cuk lar. Hep kan ne hir le ri çat la ya cak top rak ta. Ez ber le di €i miz hi kâ ye ler in san la r› ye ne cek.

Hi kâ ye le ri in san lar ya zar. Ama son ra hi kâ ye ler dö nüp in san- la r› ya zar ye ni den. Hi kâ ye nin d› ﬂ›n da ka lan la r› öy le bir unu tuﬂ unu tur sun ki, unut tu €u nu bi le ha t›r la ma na izin ver mez hi kâ ye.

T›p k› çok kü çük ken yap t› €› n› an lat t›k la r›, on lar an lat t›k ça se nin de ha t›r la d› €› n› san d› €›n ço cuk luk hi kâ ye le ri ne ben zer ma te ma- ti €i. Ol ma m›ﬂ ﬂey le ri de ha t›r lar s›n ba zen. Hi kâ ye o ka dar güç- lü dür.

(16)

6

T›p k› çok ço cuk ken ez ber le di €in dua lar gi bi dir, do €ufl tan bil- di €i ni sa n›r s›n. Bu yüz den ifl te o hi kâ ye nin bafl ka tür lü an la t› la bi- le ce €i ak l› na bi le gel mez. O ka dar eti ne ifl ler ki an la t› lan lar, sa na bu nun do€ ru ol ma ya bi le ce €i ni söy le di €in de bi ri, eti ne do ku nur bu.

An nen ya lan m› söy le di sa na? Ba ban se ni al dat t› m›? Böy le bir ﬂey dir hi kâ ye, se ni ba€ lar hi kâ ye yi ez ber le yen di €er le riy le. Se ni, kim ol du €u na ba€ lar. Hi kâ ye ye iha net eder sen her ﬂe ye iha net eder sin.

Sen ar t›k hi kâ ye nin ken di si sin. Ar t›k so ru so ran seni sormuş

olur. Eti ne sal d›r d› €› n› sa n›r s›n. Hi kâ ye de €iﬂ ti ri lir se, ye ni hi kâ- ye de se ni an lat maz lar di ye kor kar s›n. Öy le sar sar in sa n›, bil di €in hi kâ ye le rin bo zul ma s›. Kor ku tur. Ve in san lar an cak bir bir le rin- den kork tu €un da bir bi ri ni öl dü rür...

Pe ki bir in sa n› öl dü rül me si ni ge rek ti re cek ka dar kor kunç ya- pan ne dir?

Hi kâ ye le rin en çok kork tu €u in san kim dir?

***

Kar fl› ma otur du. Ga li ba ge ce nin so nu nun böy le ola ca €› n› bi- li yor duk. Ko nu nun ya vafl ya vafl aç› la ca €› n›, son ra h›z la ko nufl ma- ya da l› na ca €› n›, en so nun da da...

Otu rur otur maz ko nuﬂ ma ya baﬂ la d›. An la ta cak la r› n›n yü kü

al t›n da se si y› k› lan la r›n mu hak kak ha ki kat li dir hi kâ ye le ri. Söz- cük le ri nin en mü na se bet siz he ce le rin de bir s› z›y la du rak l› yor du g›rt la €›. Gü lü yor duk oy sa. Er me ni rö por taj la r›n da ba ﬂ› ma ge len asa bi olay la r› an la t› yor dum, gü lü yor duk. Ama bal gi bi de bi li yor- duk a€ la ya ca €› m› z›. Çün kü ra k› içi yor ve ül ke miz den bah se di- yor duk. O ken di ni an la t› yor du, be nim hiç bil me di €im ken di hi-

(17)

7

kâ ye si ni. Etin de ilik ler aç› l›p ül ke ye ilik le ni yor du dur ma dan ama bi ze an la t› lan hi kâ ye ler le bir tür lü tut mu yor du onun ilik le ri. S›k s›k cam k› r› €› do lu yor du a€ z› n›n içi.

Onun hi kâ ye sin den ölü ler ge çi yor du çün kü, ök süz ço cuk lar yü rü yor du için de. Ne za man se si tit re se, an l› yor duk, o ço cuk lar- dan bi ri de€ di kal bi ne.

Öf ke li miy di? Yok. K›z g›n m›? Tam ola rak de €il. Dert le fli yor- du sa de ce. Bin y›l l›k dert le rin, de rin de rin dert lefl me siy le. Top rak ko nu flu yor du o ko nufl tuk ça, bin y›l l›k kufl la r›n göz le rin de bi ri- ke ni an la t› yor du. “Ne ler ya fla d›k hep bir lik te,” der gi biy di. “Bu dert, bu top rak ka dar bi zim, he pi mi zin.”

Ne çok sev di €i ni, na s›l sev di €i ni an la t› yor du bu ül ke yi. Hep bu in san la r›n ya n›n da du ra ca €› n› söy lü yor du. Yi ne de ve hep bu in san la r›n... Ke der li bir mec bu ri yet le.

“‹s ma il!” de dim ben.

“Kim ‹s ma il?” de di.

“Kim se siz ler Yur du’ndan ‹s ma il. Hep ar ka s› ra da otu rur du il ko kul day ken. Ni ye bil mem, hep gi dip ya n› na otu rur dum. Ö€- ret men tu tup be ni her se fe rin de ön s› ra ya al›r d›, te miz, pak, ça- l›ﬂ kan, se vi len ço cuk la r›n ya n› na. Bo zu lur dum.”

Kal bin mer ke zi ne yol cu luk baﬂ la t›r sa bi ri, sen de inip ken di- nin ki ne ora dan bir hi kâ ye bu lup ç› ka r›r s›n yer yü zü ne. H›z la yu- ka r› ç› k›n ca vur gun ye me kor ku su yok tur, çün kü iki ki ﬂi si niz dir.

“Ama bi li yor sun iﬂ te,” de dim, “in san lar ‹s ma il’in hi kâ ye si- ni din le mek is te mi yor. Ya da ‹s ma il’den bah set sen bi le ge lip ön s› ra da otur ma n› is ti yor lar. ‹s ma il’in ya n› na otu ran la ra ‹s ma il’e dav ran d› €› gi bi dav ra n› yor dün ya. Din le mi yor. An l› yor mu sun?”

An la maz m›? Ra k› to kuﬂ tur duk ses siz ce.

(18)

8

“‹ﬂ te bu yüz den za ten söy le yip du ru yo rum. Sen bir ki tap yaz- ma l› s›n,” de di, “Er me ni ler le il gi li.”

Tam ola rak, “Git ba ﬂ›m dan,” de dim, “ben ki tap fi lan yaz- mam. Ba ﬂ› m› be la ya sok ma be nim.”

“Kor ku yor mu sun?” de di.

“On dan de €il... Ön s› ra lar da otu rup ‹s ma il’den bah se den ler o ka dar çok ki on lar dan bi ri ol mak is te mi yo rum. Er me ni me se le- si öy le bir en te lek tü el en düs tri ki bu laﬂ mak is te mi yo rum. Din le- mez ler za ten be ni, bi li yor sun.”

“Sen din le tir sin,” de di.

“B› rak pe ﬂi mi kar de ﬂim,” de dim, gü le rek.

“Yok,” de di, “ben se ni ik na ede rim. Haf ta ya çar ﬂam ba ba na u€ ra sa na.”

Hrant öl dü rül dü.

Çar ﬂam ba ya dört gün var d›.

***

Ox ford’un ya€ mu ru pek sin si. Ama her ya€ mur dan son ra, ne re den ç› k› yor bil mi yo rum, çok geç sa at te bir ge ceku flu pey- dah la n› yor. Bü tün ge ce tek ba fl› na ötü yor. Din le ye cek kim se yok ken. “Mu hak kak bi ri le ri var d›r,” di ye dü flü nü yor her hal de.

‹n sa n›n içi ne ifl li yor ötü flü. Kor kunç bir fley var bu ötüfl te. Çok kor kunç, çün kü so ru lar so ru yor sun ken di ne.

Ba z› la r› m› z› di €er le ri için kor ku tu cu ya pan da bu. ‹çi mi ze ifl- li yor on la r›n söz le ri. Düfl man la r›n gü rül tü sü gi bi de €il, fler bet li ola m› yor sun on la r›n içi ne s›z ma s› na. Ez ber le di €in hi kâ ye nin or- ta s›n da flef kat li bir su çat la €› aç› yor söy le dik le ri.

An l› yor sun, y›k mak is te mi yor, suç la m› yor da se ni bu ses. Öy- le ce dert le fli yor se nin le, bek li yor ki pay lafl onun içi nin ac› s› n›, ge ce yi. Ay n› se nin gi bi o da, se si y› k› l› yor an la ta cak la r› n›n al t›n- da. Kor ku tu cu olan bu ifl te. Ez ber le di €i miz hi kâ ye ler için pek

(19)

9

kor kunç tur böy le le ri. Çün kü sa na he sap sor maz, ge ceku ﬂu gi bi öte rek za ra fet le ken di ne sor ma n› sa€ lar so ru la r›, be ra ber so rar se nin le ken di ne.

O yüz den iﬂ te, bir ge ce Ox ford’ta, ma vi ön lük lü gar so na,

“Çün kü o za man as l›n da,” de di €in de, “çün kü kim se nin saf ol- ma d› €›, çok ka r› ﬂ›k ol du €u muz ç› kar or ta ya. O za man ›rk ç› l›k fi lan da kal maz,” de di €in de de dim ki ben de:

“‹fl te bu yüz den öl dü rül dü Hrant. Sen böy le fley ler dü flün me- ye bafl la d› €›n için. So ru lar sor du €un için ken di ne.”

Ben bu ki ta b› ni ye ya z› yo rum pe ki?

Hrant ba ﬂ› ma böy le bir dert b› ra k›p git ti €i için ve bir de ‹s ma- il yü zün den. Ön ce lik le onun için.

Bir de...

Ül ke mi sev me yi ye ni den ta rif et mek is te di €im için. Ül ke mi bü tün ger çek le riy le bir lik te se ve bil me yi is te di €im den. Bu müm- kün ol du €u için. Be ra ber en be ter ha ki ka tin yü kü nü omuz la- ya bi le ce €i mi zi bil di €im den. Çün kü... Çün kü, gar so nun de di €i gi bi, “la z›m olu yor iﬂ te.”

La z›m olu yor in sa na ül ke.

Bi ze di yor lar ki ﬂim di: “Ül ke ler kal ma ya cak.” Bi ze di yor lar ki, “Ar t›k ‘biz’ yok, ‘ben’ var.” “Kaç kur tar ken di ni,” di yor lar,

“Ba t›’ya git.” Pe ki bi zim içi mi ze yer leﬂ tir dik le ri ve bir ye re ait ol ma m›z ge rek ti €i ni söy le yen se si ne ya pa ca €›z? O se si ç› ka r›p ata bil sek bi le ge ri ye ka lan o buz gi bi boﬂ lu €u ne ya pa ca €›z?

La z›m olu yor in sa na “bi zin hi kâ ye si.”

‹n sa n›n kim ya s›, sa n› la n›n ak si ne, ken di ni ka ç›p kur tar ma ya de €il, ken di ni fe da et me ye ayar l› d›r. “Ben” hep bir “biz” için de

(20)

10

eri mek is ter. “Ben” hep bir biz için fe da et mek is ter her ﬂe yi ni.

Me se le “bi zi” kur ma ya ya ra yan hi kâ ye le rin kan la ku rul muﬂ ol- ma s›. “Ben”i ve top ra €› ka na tan bu dur. Kan s›z bir “biz” hi kâ ye si için de eri mek is te yen “ben”i yal n›z b› ra kan.

La z›m olu yor in sa na ha ki kat.

Top rak la r› m› z›n, ta rih le ri mi zin, bu gü nü mü zün hi kâ ye si nin,

“biz”in ha ki ka te ih ti ya c› var. Ve bu ha ki ka ti, ha ki kat le ri mi zi bir- lefl ti re rek ku ra ca €›z el bet te. Ko nufl ma ya ina n› yor mu yum? Dün- ya bu ka dar ka nar ken? Dün ya hiç ta p›n ma d› €› ka dar ka na, gü ce ve vah fle te ta p› n›r ken?

Yer yü zün de ki her an lafl maz l›k ken di en düs tri si ni ya ra t›r. Di- ya log ad l› faz la ca kut san m›fl yön tem ise, ço €u kez bir yan en düs- tri ye dö nü flür. Kan, top rak, ac› üze ri ne fark l› hi kâ ye le rin kar fl› l›k l›

bi rer kah ve içip ko nu fla rak bir lefl ti ril me si de müm kün de €il dir, be nim dün ya y› ge zer ken ö€ ren di €im bu dur. Ama ko nufl mak ge re kir yi ne de, hi kâ ye nin ha ki ka ti üze ri ne ko nufl mak ge re kir.

Çün kü e€er ko nufl maz sak bi ze ez ber le ti len hi kâ ye ler için de kay- bo lup gi de riz. Biz de bir ya lan ez ber olu ruz o za man. Bu yüz den ko nufl ma l› ifl te. Ha ki ka tin ne ol du €u nu bir bi ri mi zin yü zü ne vur- mak için de €il, ha ki kat le ri mi zi bir lefl tir mek için.

Çün kü la z›m olur in sa na...

Bi raz dan an la ta cak la r›m Er me ni ler üze ri ne dir. Ama bir o ka- dar da, Türk ol mak üze ri ne dir. On lar dan, bel ki ilk kez söy le- dik le ri fley le ri din ler ken be nim de Türk ol mak üze ri ne ilk kez ger çek ten dü flün mem üze ri ne dir. Ba na ül ke ler bo yun ca an lat- t›k la r› dün kü ha ki ka tin ne ol du €u üze ri ne de €il, bu gün kü ha- ki kat üze ri ne dir. Ana do lu’dan, Ana do lu’yu terk et mek zo run da kal m›fl her ke se gön de ril mifl uzun bir mek tup tur bu. ‹n san na s›l

(21)

11

ha t›r lar, na s›l unu tur, na s›l ba r› ﬂ›r, na s›l af fe der? Bu so ru lar hak- k›n da d›r an la ta cak la r›m.

Bu, dün ya üze rin de ki her kes için ya z›l m›ﬂ bir unut ma ve ha- t›r la ma yol cu lu €u nun hi kâ ye si dir...