Açık Erişim 2015

(1)

Açık Erişim 2015

Yaşar Tonta

Hace3epe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yöne?mi Bölümü

yunus.hace3epe.edu.tr/~tonta/tonta.html yasartonta@gmail.com

@yasartonta

Açık Erişim Poli?kaları Yol Haritası Semineri, Hace3epe Üniversitesi, 22 Mayıs 2015, Ankara

(2)

Plan

• Açık Bilim

• Bilimsel ile?şim

• Açık Erişim

•  Yayınlara açık erişim

•  Verilere açık erişim

• Açık Erişim Poli?kası

(3)

Louis Pasteur 1822-‐1895

«Bilim sınır tanımaz,

çünkü bilgi insanlığa aiXr, ve dünyayı aydınlatan

bir meşaledir.»

(4)

Bilimsel Bilgi

•  Kamu malı

– rakipsiz (non-‐rival)

– dışlanamaz (non-‐excludable)

Kaynak: C. Borgman, Scholarship in the Digital Age, 2007, s. 35-‐36

(5)

Açık Bilim

•  ‘‘Bilimsel yayınlara açık erişim ve bu yayınların içeriğine etkin ile?şimle

birleş?rilmiş açık veriler (mevcut, anlaşılabilir,

değerlendirilebilir ve kullanılabilir

veriler)’’ (abç) (Science, 2012)

Kaynak: Science as an open enterprise, 2012, s. 16

(6)

Araşerma Bilimsel Ticaret İle2şim

Bilimsel İle?şim:

Araşerma ile ?care?n arakesi?

Kaynak: J. Regazzi, Scholarly Communica6ons, 2015, s. 1

(7)

Kamu sektörünün bilimsel ile?şime katkısı

•  Avrupa: Akademik araşerma çıkelarının

%28’inden sorumlu (dünya üre?minin %9’u)

•  ABD: Sadece Ulusal Sağlık Ens?tüleri (NIH)

ABD’deki çıkeların %30’undan sorumlu (dünya çıkesının %7’si)

Kaynak: h3ps://www.research.hsbc.com/midas/Res/RDV?ao=20&key=RxArFbnG1P&n=360010.PDF, s. 13

(8)

Küresel bilimsel yayıncılık sektörü

•  Yaklaşık 25 milyar dolarlık bir küresel pazar

•  Dergi yayıncılığı 10 milyar dolar civarında

•  Elsevier, Wiley ve Springer’in toplam pazar payı %45

Kaynak: h3p://scholarlykitchen.sspnet.org/2013/11/04/a-‐snapshot-‐of-‐the-‐scien?ﬁc-‐and-‐technical-‐publishing-‐market/;

h3p://scholarlykitchen.sspnet.org/2013/11/04/a-‐snapshot-‐of-‐the-‐scien?ﬁc-‐and-‐technical-‐publishing-‐market/

(9)

Açık erişim

•  Kamu kaynaklarıyla desteklenen

araşermalardan üre?len yayınların tam me?nlerine çevrimiçi ücretsiz erişim

•  Okuma, indirme, kopyalama, dağıtma,

yazdırma, bağlane verme, dizinleme, vd.

(10)

Açık erişimin kime yararı var?

•  Topluma

–  Araşerma döngüsünün hızlanması

•  Araşermacılara

–  Araşerma etkisinin artması

•  Üniversitelere

–  Araşerma etkisinin artması –  Yaerımın ge?risinin artması

•  Öğretmenlere

–  Eği?m-‐öğre?m amacıyla kullanım sınırlamalarının kalkması

•  Yayıncılara

–  Dağıem, görünürlük ve etki faktörünün artması

Kaynak: h3p://www.eprints.org/openaccess/

Akademik Bilişim 2014, 5-7 Şubat 20134 Mersin

(11)

Açık erişimin ekonomik modeli

•  Kullanıcı öder (abonelik, lisans, vs.)

•  Yazar öder (makale işlem ücretleri)

•  Yeşil yol

– Kurumsal arşivler – Yayıncı ambargoları

•  Alen yol

– Açık erişim dergiler

(12)

Avrupa kamu sektörü araşerma

fonlayıcılarının açık erişim poli?kaları

Kaynak: h3ps://www.research.hsbc.com/midas/Res/RDV?ao=20&key=RxArFbnG1P&n=360010.PDF, s. 7

(13)

Ufuk 2020 ve Avrupa Araşerma Alanı

•  AB destekli araşerma projelerinin çıkelarına (raporlar, makaleler, vs.)

•  Hem yeşil hem de alen yol destekleniyor

•  Araşerma verilerine açık erişim pilot projesi yürütülüyor

•  “Açık Bilim” (bulguların doğrulanması vs.) için araşerma verilerine erişim şart

Akademik Bilişim 2014, 5-‐7 Şubat 20134 Mersin

(14)

Açık erişim ve yayıncılar

•  Büyük bir kısmı açık erişimi destekliyor

•  Yayıncıların kazançları pek etkilenmiyor

•  Açık erişime geçiş yavaş

•  Hakemli makalelerin yaklaşık %10’u açık erişim

– %7’si ambargolu, %3’ü açık erişim dergilerde yayımlanmış (Alen yol)

(15)

Açık Erişim Yasa, Yaperım ve Önerileri

•  ABD, İspanya, İtalya, Yunanistan

•  ScienceEurope (Ulusal Araşerma Fonlayıcıları Derneği)

•  Avrupa Üniversiteler Derneği

•  Wellcome Trust (2005)

•  Gates Vak€ (2014)

•  Birleşik Krallık, Almanya, Hollanda, İsveç, Danimarka vd.

ülkelerin girişimleri (30+ fon sağlayıcı yaperımı, 100+

kurumsal yaperım)

•  Research Excellence Framework (Birleşik Krallık)

Akademik Bilişim 2014, 5-‐7 Şubat 20134 Mersin

(16)

Hemen Depolama/Seçimli Erişim

•  Yayının kabulünden hemen sonra

•  Üniversitenin kurumsal arşivinde

•  Yazarın kabul edilen yayınının taslağının (yayıncının PDF’si değil)

•  Hem tam metninin hem de üst verisinin (yazar, tarih, başlık, dergi, vs.) depolanması

Kaynak: S. Harnad, h3p://openaccess.eprints.org/index.php?/archives/71-‐

guid.html

CERN QUT Liege Minho

Southampton

(17)

Fon sağlayan kurumlar ve üniversiteler için model açık erişim poli?kaları

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

(18)

Türkiye’de yayıncılık

•  50.752 kitap

– %14’ü (7171) akademik kitap

•  1679 bilimsel akademik dergi

•  DergiPark (ULAKBİM)

– 626 açık erişim dergi

– 141.078 açık erişim makale

•  Web of Science

– Toplam yayın sayısı: 385.395 (dünyada 18. sırada) – Türkiye’de yayımlanan dergi sayısı: 70

Kaynak: h3ps://ista?s?k.yok.gov.tr/; h3p://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1086; Kozak, 2014; h3p://dergipark.ulakbim.gov.tr; h3p://webofscience.com

(19)

Yıl Yayın sayısı

1990 1181

1991 1404

1992 1748

1993 2287

1994 2933

1995 3423

1996 4408

1997 5183

1998 6058

1999 6708

2000 6984

2001 8428

2002 10819

2003 13206

2004 16358

2005 17653

2006 20114

2007 24175

2008 25128

2009 28525

2010 29480

2011 30425

2012 32841

2013 35717

2014 34231

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000

1990 1995 2000 2005 2010 2015

Türkiye'nin yayın sayısı

Kaynak: h3p://webofscience.com, 26 Nisan 2015

(20)

Türkiye’de açık erişim poli?kaları

•  Henüz yasa, yönetmelik yok

•  Fon sağlayıcıların açık erişim poli?kaları yok

•  Kurumsal açık erişim poli?kaları ve açık arşivler

(21)

PASTEUR4OA

Avrupa Birliği Araşermaları Açık Erişim Poli?kası Uyum Stratejileri Projesi

(22)

Örnek açık erişim poli?kası

•  Yayınların elektronik kopyalarının yayına kabul edilir edilmez en geç bir ay içinde depolanması

•  Tüm yayınların üst verilerinin depolanması

•  Yayınların en kısa zamanda erişime açılması

•  Açık arşivde depolanan yayınların araşerma değerlendirme için kullanılması

(23)