KİTLE İMHA SİLAHLARI
T.C.
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ
FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ ANABİLİM DALI
Genel Bilgiler
• Kimyasal ajanlar, geniş alanlara dağılıp, iyi savunulan mevzilere bile nüfuz
edebildiklerinden, illegal olarak tercih edilebilirler.
• Bu maddeler, belirli hedeflere karşı
yerleştirilebilir ve kullanılan bileşiğe bağlı olarak etkiler anında veya gecikmeli olabilir.
• Kimyasal maddeler zehirlenen canlıda
yetersizliğe, yönelim bozukluğuna veya ölüme neden olabilir.
• Yaygın olarak kullanılan maddelerin çoğu, ucuza üretilebilir ve kolayca depolanabilir
Genel Bilgiler
• Kimyasal silah olarak kullanılabilecek dört temel askeri madde türü vardır:
• Boğucu zehirler (klor, fosgen)
• Blister (kabarcığa neden olan) maddeler (hardal, Lewisit, fosgen oksim)
• Kan zehirleri (siyanür, hidrojen siyanür)
• Sinir zehirleri (tabun, sarin, soman, VX)
Genel Bilgiler
• Kimyasal maddeler silah olarak çeşitli şekillerde kullanılabilir.
• Bunlardan başlıcaları:
• Bomba
• Sprey tankları
• Roketler
• Füzeler
• Kara mayınları
• Top mermileridir.
Genel Bilgiler
• Kimyasal maddeler kullanıldığında birkaç göstergesi belirgindir.
• Sinirsel belirtiler,
• Kabarcık oluşumu,
• Kan veya solunum ile ilişkili olağandışı belirti ve semptomların gözlemi, acil zehirlenme
şüphesini uyandırmalıdır.
Genel Bilgiler
• İlk kullanılan kimyasal madde klor gazıdır. Alman ordusu tarafından 1915 yılında Ypres’te müttefik ordularına karşı kullanılmıştır.
Genel Bilgiler
• Devam eden süre zarfında klor ile fosgen veya fosgen tek başına kimyasal silah amacı ile
kullanılmıştır.
• Fosgen, arsenik bileşikleri, kabarcık oluşumuna neden olan blister maddeler ve hardal gazı
yaklaşık 1.3 milyon vaka ve 90 bin ölüme sebep olmuştur.
• Kimyasal silahlar her zaman öldürücü
olmayabilir. Hardal gazı gibi bazıları askerlerin hareketlerini kısıtlayıcı kalıcı hasara da neden olabilmektedirler.
Genel Bilgiler
• Yasaklanmış olsalar da 1980’li yıllarda Mısır
ordusu Yemen’li siviller üzerinde kimyasal silah kullanmıştır.
• Irak ordusu Halepçe’de 3000 Kürt vatandaşın ölümü ile sonuçlanan katliama neden olmuştur.
Genel Bilgiler
• Irak ordusu ayrıca İran’a karşı 1984 yılında sarı yağmur olarak isimlendirilen mikotoksin, hardal gazı ve sinir zehiri maddelerin karışımını da
kullanmıştır. Bu saldırılardan yaklaşık 100 bin asker etkilenmiştir.
• Suriye ordusu da kendi vatandaşları üzerinde bu silahları kullanmaktadır.
Genel Bilgiler
• Aum Shinrikyo adlı örgüt Shoko Asahara tarafından 1987 yılında kurulmuştur.
• 20 Mart 1995 tarihinde örgüt üyeleri Tokyo’nun çeşitli
metro istasyonlarına aynı
anda OF sinir gazı olan sarin gazı ve fosgeni yaymış,
• 18 kişinin ölümüne, 6.000’den fazla kişinin yaralanmasına
Klor Gazı
• Tahriş edici, keskin ve boğucu yeşilimsi-sarı
renkte iki atomlu bir gazdır. Havadan ağır olduğu için alçak alanlarda çöker.
• Bertolite adı altında savaş gazı olarak kullanılmıştır.
• Suda kolay çözünebilir ve kimyasal olarak reaktif olduğu için üst solunum yolunu geçerek
doğrudan alt solunum yolunda etkili olur.
• Solunum, deri ve gözde tahriş maruziyetten
hemen sonra başlar, akciğer hasarı 12-24 saat içinde en yüksek seviyesine çıkar.
Klor Gazı
• Solunum ve sindirim mukozası üzerine tahriş yapar.
• Dokuda su ile temasa geçtiğinde HCl ve ROS üretimine neden olur.
• Bunun sonucu doku hasarı daha da artar.
• NO oluşumu artan yangı sebebi ile sekteye uğrar.
• Solunum epitelindeki hasar, alveolar kılcal
tıkanıklığa ve ardından yüksek fibrinojen ödemli sıvıya neden olur.
Klor Gazı
• Akciğer yetmezliği, amfizem ve membran oluşumundan dolayı hipoksemi şekillenir.
• Akut akciğer hasarı ve akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS) gelişebilir.
• Ölüm genellikle 48 saat içinde hipoksiye bağlı ikincil kalp durmasından dolayı gerçekleşir.
• Gözde meydana gelen tahriş kalıcı körlükle sonuçlanır.
Klor Gazı
• Tedavide hayvanlar temiz havaya çıkarılır.
Solunum sıkıntısı varsa gerekli durumlarda entübasyon ve yapay solunum uygulanır.
• Bronkospazma karşı beta-adrenerjik agonistler kullanılabilir.
• Gözler oda sıcaklığında FTS ile 15 dakika boyunca yıkanır.
• Korneğa hasarını konrtol için floresan boyama yapılır.
• Deri tahrişine karşı yeterli su ve sabunla hayvanlar yıkanmalıdır
Fosgen
• CCl2O yapısında boğucu etkili bir maddedir..
• Oda sıcaklığında kolaylıkla sıvılaşır.
• Yüksek yoğunlukta keskin ve boğucu kokulu olarak tarif edilirken, düşük yoğunlukta yeşil mısır yada saman benzeri kokulu olarak
tanımlanır.
• Maruz kalındıktan 2-6 saat sonra solunum
güçlüğü meydana gelir. Bazen bu süre 15 saate çıkabilir.
• Yüksek yoğunluklarda akciğer-kan bariyerini
geçip hemoliz ve pıhtılaşma bozukluğu oluşturur.
Fosgen
• Alt solunum yollarını tahriş ederek zehirli etkisini ortaya koyar.
• Akciğere ulaştığında su ile temasa geçerek HCl oluşumuna neden olur. Bu da hücrede hasar
meydana getirir.
• Fosgen ayrıca sülfidril, amin ve hidroksil
gruplarını asiller. Böylece protein ve yağların yapısı bozulur.
• Akciğer damarlarının geçirgenliğini artırarak alveolar ödeme neden olur.
Fosgen
• Enerji metabolizmasını da azaltır. Glutasyon redoks siklusunu bozar.
• Zehirlenen hayvanlarda lökotrienler ve
nötrofillerin yangı bölgesine hareketini teşvik eden maddelerin miktarı artar.
• Ölüm akciğer ödemine bağlı ikincil anoksiden dolayı meydana gelir.
• 3 ppm’in altındaki yoğunluklarda 24 saat sonra gecikmiş etkiler şekillenir.
• 3-5 ppm arası yoğunluklarda konjuktivit, burun, yutak ve bronşlarda yangı görülür.
Fosgen
• Göz yaşı akıntısı, göz kapaklarının kapanması ve üst solunum yollarında tahriş görülür.
• Tedavide hayvan temiz havaya çıkarılır.
• Deri maruziyetinde su ve sabunla hayvan yıkanır.Gözler ılık su ile yıkanmalıdır.
• Yapay solunum uygulanmalıdır.
• Kalp-damar sistemini desteklemek için Dİ sıvı sağaltımı yapılır, ancak hayvanın genel durumu izlenmelidir. Kolloid çözeltiler tercih edilir.
• Bronkospazm meydana gelmişse beta-
Hardal Gazı
• C4H8Cl2S yapısında kabarcıklara sebep olan bir savaş gazıdır.
• Saf halde berrak yağlı sıvı görünümünde iken, içinde çözünen maddeler dolayısı ile kehribar, yada siyaha yakın sarı renktedir.
• Sarımsak, hardal veya yaban turpu kokusuna benzer bir kokusu vardır.
• Deri, göz ve solunum yollarında nekroz neden olur.
• Ağız, solunum, deri ve göz ile maruz kalındığında zehirlenmeye neden olur.
Hardal Gazı
• Biyolojik yapılarda kimyasal reaksiyon hızlı
şekillenmiş olsa da belirtiler birkaç saat içinde gecikmiş olarak meydana gelir.
• Etki mekanizması için çeşitli teoriler ileri
sürülmüştür. DNA’nın alkilasyonu, oksidatif stres, glutasyon depolarının tükenmesi, ve yangı
bunlar arasında sayılabilir.
• Radyasyonu taklit eden etkilere sahiptir.
Kabarcıklara neden olan etkisi deride eritem, kaşıntı, şişkinlik, ülser ve nekroza neden olur.
Hardal Gazı
• Tedavide öncelikle hayvan temiz havaya çıkarılır.
• Ağız yolu ile maruz kalınmada ilk 1 saat içinde tıbbi kömür uygulaması yararlı olabilir.
• Sodyum tiyosülfat % 2 oranında ağızdan uygulanır.
• Gözler ılık su ile 15 dk yıkanır. Daha sonra % 2.5’lik sodyum tiyosülfat ile zehir nötralize edilir.
• Yerel antibiyotik ve göz bebeğini genişleten ilaçlar kornea hasarına karşı faydalıdır.
• Deri yolu ile bulaşmada emilimi engellemek için hayvanlara derhal su ve sabunla banyo yaptırılır.
Hardal Gazı
• Hardal gazını nötralize etmek için % 2.5 sodyum tiyosülfat veya % 0.5 hipoklorit solüsyonu
kullanılabilir.
• Bu amaçla N-asetilsistein de kullanılabilir.
• Gerekli durumlarda yapay solunum ve beta adrenerjik agonistler kullanılır.
Lewisit
• C2H2AsCl3 yapısında bir arsenik bileşiğidir. Saf halde kokusuzdur. İçinde çözünen maddelerle bağlı olarak rengi amberden siyaha,
menekşeden kahverengine yada zeytin yeşiline değişebilir.
• Deri, göz, sindirim yada solunumla maruz kalındığında kabarcıklara neden olarak zehirlenme meydana getirir.
• Vücutta pirüvik oksidaz, alkol dehidrojenaz, süksinik oksidaz, heksokinaz ve süksinik
dehidrojenaz gibi enzimleri baskılar.
Lewisit
• Kılcal damar geçirgenliğini artırır. Kan
plazmasının kaybı dolayısı ile lewisit şok olarak isimlendirilen ağır yanıklardakine benzer şoka neden olur. Kan basıncı düşer.
• Vücutta önce kabarcık oluşumuna, sonra solunum yollarında tahrişe ve son olarak sistemik zehirlenmeye neden olur.
• Deri yolu ile temasta ağrı, 15-30 dk sonra kızarıklık, 12 saat içinde ciddi kabarcıklar meydana gelir. Bunların hacmi 0.5 mL ise
, 2 mL ise ölüm meydana gelir.
Lewisit
• Göz maruziyeti gözyaşı, ağrı ve göz kapaklarının kapanmasına neden olur.
• Solunum yolu ile maruz kalındığında burun
mukozasında tahriş, bol miktarda burun akıntısı ve şiddetli hapşırma görülür.
• 6 ppm yoğunluğunda solunduğunda ölüme neden olabilir.
• Solunum yolu ile maruz kalındığında öksürük, kanlı öksürük görülebilir.
• Vücutta sıvı kaybı böbrek yetmezliğine ve kalpte aritmiye neden olabilir.
Lewisit
• Tedavide hayvan temiz havaya çıkarılır.
• Solunum baskısı ve öksürük izlenmelidir.
• Gerekli durumlarda yapay solunum uygulanır.
• Bronşların daralmasına karşı beta-agonistler yada steroidler kullanılabilir.
• Kristal sıvı-elektrolit çözeltiler dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır.
• Tahriş etkisinden dolayı hayvanı kusturulmaz.
• Ağızdan süt yada su verilerek sindirim sisteminde zehir seyreltilir.
Lewisit
• Antidot olarak % 5 BAL (British Anti-Lewisite,
dimerkaprol) ilk 2 dk içinde gözde ciddi belirtileri engeller.
• Deri yolu ile bulaşmada hayvanlar yeterli miktarda su ile yıkanmalıdır. % 5 sodyum
hipoklorit (ev amaçlı kullanılan çamaşır suyu seyreltilerek) kullanılabilir.
• Hayvanlarda antidot olarak DMSA (2,3- dimerkaptosüksinik asit) oldukça etkilidir.
