ISI, KİMYASAL MADDE VE RADYASYON İLE İLGİLİ YARALANMALAR VE YANIKLAR

ISI, KİMYASAL MADDE VE RADYASYON

İLE İLGİLİ YARALANMALAR VE YANIKLAR

A. Donmalar B. Yanıklar

C. Sıcak etkisi ile oluşan bozukluklar

▫Sıcak çarpması (güneş çarpması)

▫Sıcak krampları D. Elektrik yanıkları E. Yıldırım çarpması

HİPOTERMİ VE DONMA

•Vücut sıcaklığının 35˚C’nin altına düşmesi hipotermi olarak bilinir.

•Hipotermide ölüm oranı

•35-33 ºC arasında; %60-75,

•30 ºC’nin altında; %100 dür.

DONMA

 En sık donan bölgeler eller, ayaklar, kulaklar ve özellikle burun uçlarıdır.

 Bu bölgeler vücudun en uç noktalarıdır ve

dolaşım kısıtlandığında bu bölgelere giden kan miktarı çok azalır.

 Damarlar daralarak kanın beyin, kalp ve akciğer gibi önemli organlara gitmesi sağlanır.

 Dolaşım azaldıkça dokular donmaya başlar.

 Hücreler arasında su kristalleşmeye başlar ve hücre içindeki suyu emerek büyür.

HİPOTERMİ BELİRTİLERİ

•Titreme; kas aktivitesi ile daha fazla ısı üretmeyi amaçlayan bilinçaltı bir çabadır

•32ºC'nin altında titreme durur. Kas fonksiyonları azalır.

•Vücut ısısı 29ºC olduğu zaman hastanın

bilincinde uyuşukluk olmaya başlar (laterjik).

•Vücut ısısı 27 ºC azalmış ise vital bulgular belirgin bir şekilde bozulur. Solunum yavaşlar ve kalp

atımlarının ritmi bozulur.

DONMA

Birinci derece: En hafif şeklidir. Erken müdahale edilirse hızla iyileşir.

Deride solukluk, soğukluk hissi, uyuşukluk, halsizlik,

Daha sonra kızarıklık ve iğnelenme.

İkinci derece:

Zarar gören bölgede gerginlik hissi,

Ödem, ağrı, bül

Üçüncü derece: Dokuların geriye dönülmez biçimde hasara uğramasıdır.

Canlı ve sağlıklı deriden kesin hatları ile ayrılan siyah bir bölge oluşur.

Donmada İlk Yardım

•H/Y soğuk ortamdan uzaklaştırılır.

•Islak giysileri varsa çıkarılır ve hasta kurulanır.

•Hipotermik olan hastalar aniden ısıtılmamalıdır.

(Kalpte ritim bozukluklarına neden olur).

•Donma tehlikesi geçiren hastanın: Karla ya da başka bir şeyle ovulması ya da masaj yanlış bir uygulama olup deri ve deri altı dokularda

travmalara neden olur ve damarların genişleyerek dolaşımın yavaşlamasına neden olur.

•Yüksek ısı uygulaması; Ani kristal çözünmesine dolayısıyla hücrelerin çatlamasına ve damar

içinde kan pıhtılarının (tromboz) oluşmasına neden olur.

•Sadece bir organ donmuşsa yavaş yavaş yükselen ısı ile ısıtılmaya çalışılır.

•Bilinç açıksa, oral yolla sıcak içecekler verilebilir.

Donmada Acil Yardım

•Bilinç yoksa, suni solunum yapılır ve oksijen verilir.

•Hasta 22-23 º C' deki oda ısısında bırakılır.

•Ekstremite pamuk veya yünlerle, en iyisi battaniye ile sarılır, yükseltilir.

•Vazospazmı düzeltmek için sempatikolitikler veya asetilkolin verilir.

•Nekroz olursa debritment yapılır, gerekli antibiyotik verilir.

•Tam gangren olmuşsa donmuş kısım ampute edilir.

YANIKLAR

•Yanık; vücut dokularının yüksek ısıdan zarar görmesidir.

•Hastanın yaşamını tehdit etmesinin yanı sıra oluşan nedbe dokusu estetik açıdan sorun yarattığından her zaman acil olarak tedavi edilmelidir.

Yanığın Şiddetini Belirleyen Faktörler

Derinliği

Genişliği/Yüzdesi

Lokalizasyonu

Bireyin yaşı ve özgeçmişi

Nedeni

Birinci derecede yanıklar

•Yüzeysel yanıklar olup en sık güneş etkisiyle meydana gelir.

•Sadece epidermis hasar görür.

•Kaşıntı, kuru bir deri, eritem ve ağrı vardır.

•Genellikle iz bırakmadan 3-4 gün içinde iyileşir.

•İyileşme esnasında deskuamasyon izlenir.

İkinci derece yanıklar

• Epidermisin tamamı ve dermisin bazı katları hasar görmüştür.

• Hemen oluşan ödem ve bül ile karakterizedir.

• Bu yanıklar çok ağrılı olup 3 hafta içerisinde spontan epitelizasyon ile iyileşir.

• Uygun şekilde tedavi edilmezlerse kolaylıkla üçüncü derece yanık haline gelebilirler.

Üçüncü derecede yanıklar

• Epidermis ve dermisin tamamı tahrip olmuştur.

• Derinin koagülasyon nekrozuna uğraması nedeni ile üçüncü derece yanıklar genellikle kuru görünür ve sinir uçları hasar gördüğü için ağrı hissi yoktur.

• Nekroze olmuş deriye eskar denir ve eskarın

uzaklaşmasından sonra ortaya çıkan yaranın kendi kendine kapanması mümkün değildir

Dördüncü derece yanık

 Kas, tendon ve kemiklerin de etkilendiği derin yanıktır.

 Geniş ve kapsamlı bir cerrahi girişim gerektirir.

 Nekrotik dokular debride edildikten sonra sıklıkla flep cerrahisi ile defektler kapatılır.

 Bazı olgularda amputasyon kaçınılmazdır

 Yanığın Genişliği/Yanık Yüzdesi

 Yanık yüzdesinin hesaplanmasında özel tablolar kullanılmaktadır, pratikte en fazla kullanılan 9’lar kuralıdır.

 Ancak daha doğru bir hesaplama yöntemi, yaş aralığı dikkate alınarak yapılan Lund- Browder yüzey

hesaplama yöntemidir

Hastanede yatırılarak tedavi edilme endikasyonları

1. Erişkinlerde: % 15’den geniş ikinci derece veya

% 2’den geniş üçüncü derece yanıklar.

2. Çocuklarda: % 10’dan geniş ikinci derece veya herhangi miktarda üçüncü derece yanıklar.

3. Özel bölge (el, ayak, yüz ve genital bölge) yanıkları

4. İki yaş altı, 65 yaş üstü hastalar 5. İnhalasyon yanıkları

Yanıkta İlk Yardım ve Acil Yardım

• Olayın olduğu sahada/kaza yerinde ilk yardım

• Acil Odasında acil yardım

• Akut tedavi

Kaza bölgesinde yapılacak işlemler:

• İlk Yardım

▫Yakıcı etkenden uzaklaştırma

▫Takıların çıkarılması

▫Soğutma

▫Çeşme suyu ile ve nemli bezle

▫Herhangi başka girişim yapılmamalı

Kaza bölgesinde yapılacak acil yardım:

•Sevkten önce yanık oranının %20’den fazla ve yolculuğun 30 dakikadan uzun süreceği tahmin ediliyorsa mutlaka I.V. yolla Ringer Laktat

infüzyonu başlanmalıdır.

•Transport öncesinde hastanın vital bulgularının stabilize edilmesi gerekir.

•Transport esnasında oluşabilecek şok tablosuna ve hava yolu obstrüksiyonuna karşı hazır bulunmak gerekir.

Acil Odasında yapılacak acil işlemler

• Hasta bilinçsiz ise hava yolu açıklığı sağlanır.

• Yanık yüz ve boynu içeriyorsa endotrakeal

entübasyon uygulanır. (Çünkü hastada 4-6 saat içerisinde ödem gelişir).

• Gerekiyorsa oksijen tedavisi başlanır.

• Büyük yanıklarda damar yolu açılır, sıvı infüzyonuna başlanır.

Acil Odasında yapılacak acil işlemler

• Yanığın büyüklüğüne göre analjezikler kullanılabilir.

• Hastada anksiyete devam ediyorsa anksiyolitik kullanılabilir.

• Tetanoz proflaksisi : Son 10 yıl içinde aşı olmuşsa 0.5 ml toksoid uygulanır.

• Aşı olmamışsa 250-500 ünite insan tetanoz Ig yapılır,

• Nazogastrik kateter yerleştirilir;

 %20’den fazla yanığı olan hastalarda,

 Entübe hastalarda,

 Bulantı ve kusması olan hastalarda.

YANIK YARASININ BAKIMI

•Yanık alanının elevasyonu: Ödem gelişmesine engel olur.

•Yaranın kapatılması: Yapışmayan vazelinli gaz kullanılır.

•Yaranın temizlenmesi: Yara, oda ısısındaki su ile yıkanmalı, ölü dokular ve yabancı cisimler

uzaklaştırılmalıdır.

•Topikal ajanlar: Enfeksiyondan korumak için antiseptikler, antibiyotikler ve topikal

antimikrobiyal ajanlar kullanılır (% 1’lik gümüs sülfadiyazin).

YANIK YARASININ BAKIMI

•Pratik nedenlerden dolayı, yüz bölgesi

yanıklarının çoğuna pansuman uygulanmaz.

•Yaranın kurumasına engel olmak amacıyla günde iki kez temizlenir ve daha sonra nemlendirme

amacıyla kremler kullanılır.

•Yara pansumanının bir amacı da drenajın absorbe edilmesidir.

•Eklemler harekete engel olmayacak şekilde sarılırken parmaklar ayrı kapatılır.

Yanık Yarasının Debritmanı

•Debritman; Derin yanıklarda nekrotik

dokunun sağlıklı dokuya ulaşıncaya kadar;

başka bir değişle doku kanayıncaya kadar kazınarak çıkarılmasıdır.

•Debritman ilaçlarla (enzimatik), mekanik olarak ya da cerrahi işlemle yapılabilir.

KİMYASAL YANIKLAR

•Kimyasal etkenler, deriyi yapan hücreleri yakarak yok eder.

•Sıvı kimyasal etkenler:

▫Asitler: HCI, sülfirik asit, nitrik asit vb.

▫Alkalenler: Sodyum hidroksit, potasyum hidroksit ve hidroksitli diğer alkalenler

•Gaz kimyasal etkenler:

▫Kimyasal savaş gazları: Arsenikli vezikanlar, hardal gazı,

•Katı kimyasal etkenler: Fosfor, nişadır, çamaşır sodası, potasyum klorür.

Kimyasal yanığın acil yardımı termal yanıktaki gibidir

•Yanık alan bol suyla yıkanır.

•Pek çok endüstri kuruluşunda bu amaçla yapılmış özel duşlar ve hortumlar vardır.

•Hortumdan akan su basınçla uygulanmamalıdır.

•Etkilenmiş alandaki giysiler de hemen çıkarılmalıdır.

•Bol suyla yıkanmaya başladıktan sonra hasta yanma acısının sona erdiğini söyleyecektir.

•Ancak yıkama işlemi ağrı dindikten sonra 10 dak.

daha devam etmelidir.

•Yıkanmadan sonra kuru, steril bir pansumanla yanan bölge kapatılır ve hastaneye nakledilir.

•Her kimyasal maddenin antidotu ve nötrleştirici maddesi farklıdır.

•Kimyasal yakıcılar, yanık yüzeyde değişik renkler meydana getirir. Bu renkler yanık etkenini

tanımada kolaylık sağlar.

•Örneğin; sülfirik asit yanığında, deri koyu yeşil renk alır.

SICAK ETKİSİ İLE OLUŞAN BOZUKLUKLAR

 Güneş çarpması

 Sıcak krampları

Güneş çarpması (Sıcak çarpması)

 Aşırı derecede sıcağa maruz kalma ya da sıcak havalarda uzun süre güneşte kalma

sonucu ortaya çıkar.

 Sıcak çarpmasında, ısı kaybeden mekanizmalar

uyarılamadığı için vücutta ısı birikir.

 Yüksek ısı konvülsiyon ve komaya neden olur.

 Vücut ısısı 41-42ºC’ye kadar yükselir.

Belirtiler

•Başlangıçta aşırı terleme,ileri safhalarda azalma

•Deri sıcak, kırmızı ve kuru bir hal alır

•Aşırı susuzluk hissi

•Yorgunluk, güçsüzlük

•Baş dönmesi, baş ağrısı

•Bayılma hissi vardır.

•Mide krampları, bulantı ve kusma, Filiform nabız

•Davranış bozukluğu, konvülziyonlar, hayal görme ve sayıklama, şok, bilinç kaybı, koma ve ölüm ile sonuçlanabilir.

İlk ve Acil Yardım

• Hasta/yaralı sıcak ya da güneşli ortamdan

hemen uzaklaştırılır, serin, gölge ve havadar bir yere alınır.

• Sırtüstü yatırılır, giysileri çıkarılır,

• Yaşamsal bulguları değerlendirilir.

İlk ve Acil Yardım

• Şok belirtileri varsa şok pozisyonu verilir.

• Kusma varsa, yan yatırılır.

• Soğuk su ile ıslatılmış kompresler uygulanır.

• Hastanın bilinci açıksa ve mide bulantısı yoksa, su ve tuz kaybını gidermek için ağızdan tuzlu su (1 litre suya + 1 çay kaşığı tuz) veya maden suyu içirilmelidir.

• Vücut sıcaklığını gereğinden fazla düşürmeden ılık banyo yaptırılır.

• Kısa zamanda hastaneye götürülür.

• Sıvı ve elektrolit replasmanı yapılır.

Sıcak Krampları

•Sıcak krampları, özellikle uzun süre sıcakta veya

güneşte ağır kas faaliyetleri yapanlarda görülebilir.

•Aşırı terleme ile vücuttan aşırı miktarlarda sıvı ve elektrolit kaybı olur.

•Bu tabloda saatte 3-4 lt sıvı kaybedilir.

•Sonuç olarak kas hücrelerinin metabolizması bozulur.

•Kaslarda yorgunluk maddeleri ve metabolizma artıkları birikerek kramplara neden olur.

•Baş dönmesi ve aşırı susuzluk vardır.

•Deri soğuk, nemli ve rengi soluktur.

İlk ve Acil Yardım

• Hasta serin ve sakin bir yere alınır,

• Sırtüstü yatırılır, rahatlaması sağlanır, kaslar dinlendirilir.

• Kramp varsa: Bir el ile kramp girmiş ayağı ucundan tutup yukarı doğru bükerek normal durumuna

getirmeye çalışılmalı, diğer elle baldır kısmına hafif masaj uygulanabilir.

• Su ve tuz kaybını giderebilmek için ağızdan tuzlu su (1 litre suya + 1 çay kaşığı tuz) içirilir.

• Kramplı bölge sıcak tutulur.

• Kramplı hasta IV sıvı tedavisi ve tıbbi tedavi için hastaneye sevk edilir.

ELEKTRİK ÇARPMASI

Vücuttan elektrik akımının geçmesiyle dokuların elektrik enerjisi etkisi altında kalmasıdır.

• Yüksek veya düşük voltajlı elektrik ile temas sonucu ya da yıldırım çarpmaları ile meydana gelebilir.

Yaralanma/ Ölüm Mekanizmaları

•Ventriküler Fibrilasyon

•Solunum kasları spazmı

•Solunum ve kardiyak merkezlerin felci

•Termal yanıklar

•Travmalar

İLK YARDIM

•Kurtarma

•İlk ve Acil Yardım

Kişiyi Akımdan Kurtarma

• Elektrik çarpan kişi; elektriği kendisine dokunanlara da iletir.

• İlkyardımcı öncelikle kendi güvenliğini sağlamalıdır.

• Örneğin; kuru tahta veya ağaç dalı, kıvrılmış bir gazete-deri, ağaç saplı balta, geniş lastik parçaları, lastik kaplı pense ile telin kesilmesi olabilir.

•

İlk ve Acil Yardım

▫ Kazazedenin elektrik akımıyla teması tamamen kesildikten sonra hemen ABC kontrolü yapılır.

▫ Gerekiyorsa CPR’a başlanır.

▫ Bilinç kaybı var ve ABC yerinde ise koma pozisyonu verilir.

▫ Yanıklar kuru ve mümkünse steril pansuman malzemesi ile örtülür.

▫ Kırık varsa tespit yapılır.

▫ Hasta soluk almaya başlayınca sıcak ve sakin bir yere alınır ve hastaneye gönderilir.

YILDIRIM ÇARPMASI

Tanım

•Yıldırım; toprakla, elektrik yüklü bir bulut arasındaki elektriksel deşarj olarak

tanımlanabilir.

•Bazen iki bulut arasında da olur, buna şimşek denir.

•Her iki olayda da oldukça belirgin bir kıvılcım patlaması görülür ve gök gürültüsü duyulabilir.

•Derhal ayaklar birleşik yere diz çökmeli, eller dizlerin üstüne konmalı ve öne doğru eğilmelidir.

İlk Yardım

•Yıldırım çarpmasında esas problemler sinir sistemi hasarı ve kardiyak aritmilerdir.

•Ventriküler fibrilasyon olabilir.

•Ne olursa olsun hasta öldü olarak kabul

edilmemeli ve hemen resüsitasyon işlemlerine başlamalıdır.

•Yıldırım çarpmış bir hastada iskelet sistemi veya diğer sistem yaralanmaları da olabilir, omurga

kırıkları özellikle sık görülür.

Teşekkür

ederim!...