GELİŞİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ

GELİŞİMİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Dr.F.Özgün ÖRMECİ

1

GELİŞİM NEDİR?

 Çocuğun öğrenmesi,konuşması ya da sesler çıkarması,duyması,dinlemesi,etrafındakilerle anlaşması,isteklerini anlatması,ellerini,kollarını- bacaklarını kullanması,oyun oynaması,

duyguları,davranışları,okul öncesi becerileri kazanmasına GELİŞİM demekteyiz.

 Gelişim yukarıdan aşağıya, içten dışa doğru bir sıra izler.

2

 Yalnızca bebeğin gücü değil, onu saran ellerin gücü de gelişimi belirler.

 Çocuk; annesi, babası, geniş ailesi ile ilişkileri ve onu saran çevrenin etkisiyle gelişir.

 Bir bebeğin gelişimi , kolaylaştırıcı ya da zorlayıcı biyolojik ve çevresel etmenlerin etkileşimi ile belirlenir.

Gelişim Kuramı

3

 Bedensel ve psikososyal sağlık bir bütündür.

 Bedensel sağlık sorunları gelişimi etkilemektedir.

Prematürite

Konjenital kalp hastalığı

 Psikososyal sorunlar bedensel sağlığı etkilemektedir.

uyaran eksikliği

annede depresyon

WHO Report: A Critical Link, 1999

Gelişimde Biyopsikososyal Kuram

4

 Gelişimi Etkileyen Faktörler

1- Kalıtım 2- Çevre

Bir çocuğun genel fiziksel özelliklerinin belirlenmesinde kalıtımın;

Dil gelişimi, kişilik özellikleri, yetişme tarzı gibi konularda çevrenin etkisi daha fazladır.

5

Çocuğa ait gelişimi kolaylaştırıcı etmenler

 İstenerek dünyaya gelir

 Sağlığı ve beslenmesi iyidir

 Duyularının uygun uyarılmasından hoşlanır

 Çevresi ile ilgilenebilir

 Ailesinin sevgisini hisseder

 Olumlu, neşeli, dost mizacı vardır

 Ailesine bağlanmıştır, güvenir

 Bedensel faaliyetlere canlılıkla katılır

 Sosyal beceriler kazanmaktadır

 Dikkatini yoğunlaştırabilir

 Koyulan sınırları kabul edebilir

 Merak eder, soru sorar

 Bağımsızlığa doğru adımlar atmaktadır

6

Aileye ait gelişimi kolaylaştırıcı etmenler

 Temel gereksinimleri karşılar

 Güvenli korunaklı bir ortam sağlar

 Çocuğundan hoşlanır, bağlılık hisseder

 Çocuğu yatıştırabilir, duygusal destek, rahatlama sağlar

 Çevresi ile ilgilenmesini sağlayacak uygun uyaranlar sunar

 İlişki kurmaya yönelik davranışlarına cevap verir

 Verdiği ipuçlarını anlayabilir, gereksinimlerine uygun yanıt verir

 Araştırıcılığı, merakı, bağımsızlığı destekler

 Bedensel ve ruhsal açıdan sağlıklıdır

 Anne-baba ilişkisi güçlüdür

 Dostlarından destek alabilirler

 Çocukla konuşur, konuşmayı destekler

 Eğitime değer verir, özel zaman ayırır, çocuğu över

 İlişkileri, beklentilerinde tutarlıdır, uygun disiplin yöntemleri kullanır

 Çocuğun sağlık, gelişimi hakkında bilgilidir, gelişimin ilerlemesi için yardımcı olur

 Anne-baba iyi örnek oluşturur, kardeşler arası iletişim güçlüdür

7

Çevreye ait gelişimi kolaylaştırıcı etmenler

 Aileye destek (annelik-babalık izni, maddi destek, eğitim)

 Özel gereksinimleri olan ailelere destek (yakıt, besin, özel eğitim gibi)

 Çocuk ve erişkin için eğitim olanakları

 Kazalar, şiddet, çevre kirliliği gibi tehlikelerden arınmış ortam

 Kaliteli ulaşılabilir sağlık ve belediye hizmetleri, çocuk bakımı olanakları

 Sağlıklı, güvenli konutlaşma

 Ana-babalık eğitimi sağlayan , komşuluğu, destek örgütlerini geliştiren, olumlu etnik ve kültürel ortam yaratan çevre

8

Gelişim Hangi Alanlarda olur?

 Konuşma

 Dil becerileri

 Hareket

 Bilişsel

 Duyu

 Duygu

 İlişki

 Sosyal alanlar

9

Gelişim Hangi Alanlarda Olur?

1- Psikomotor Gelişim 2- Bilişsel gelişim

3- Sosyal Gelişim 4- Duygusal gelişim

10

Gelişim Hangi Alanlarda Olur?

1- Psikomotor Gelişim

Psikomotor gelişim, fiziksel büyüme ve merkezi sinir sisteminin gelişimine paralel olarak organizmanın isteme bağlı hareketlilik kazanması olarak tanımlanır. Motor gelişim farklı değişikliklere uğrasa da bireyin tüm yaşamı boyunca devam eden bir süreçtir.

Motor gelişim, düzenli bir sıra izler.

2- Bilişsel gelişim

Biliş (cognition) insanın, kendini ve çevresini anlama/yorumlama ve öğrenme eylemlerini gerçekleştirmesini sağlayan zihinsel

etkinlikleri gösteren bir kavramdır.

 Bilişsel gelişim, insanın doğumundan başlayarak

anlama/yorumlama ve öğrenme biçiminde hem nitelik hem de içerik açısından giderek yetkinleştiği bir sürece işaret eder.

11

 Piaget’e göre; Bireyin çevresindeki dünyayı anlamasını ve

öğrenmesini sağlayan aktif zihinsel etkinliklerdeki gelişimi onun

“bilişsel gelişimi” oluşturur.

 Bilişsel gelişim en genel anlamda beyin ve sinir sistemlerinin olgunlaşması sonucunda bireyin bulunduğu çevresine uyum göstermesini sağlayan deneyimlerin bütünüdür.

 Bilişsel yapı denince dış dünyayı tanımak için kullanılan zihinsel süreçler akla gelmelidir. Bu süreçler “algı”, “tanıma”, “hatırlama”,

“bellek”, “anlama” gibi kavramları içine alır. Bu kavramlar

açıklanırken; aktif yaşam, dengeleme, sosyal etkileşim, şema, özümseme, uyum gösterme, organizasyon ve adaptasyon

kavramlarına yer verilmelidir.

 Çocukların dünyayı algılama ve yorumlamaları, yetişkinlerden çok farklıdır. Çocukların kendilerine has bilişsel işleyişleri ve bakış

açıları vardır. Çocukların nasıl düşündüğü, bilişsel gelişimleri ile

alakalı süreçler neler olduğu ve bu süreçlerin nasıl işlediği bilindiği zaman eğitim istenilen amacına ulaşır.

12

3- Sosyal Gelişim

 Sosyal gelişim, bireyin içinde yaşadığı toplumsal uyaranlarına, grup yaşamının kural ve zorunluluklarına karşı duyarlılık geliştirmesi; bunun sonucunda da yaşadığı kültürde bulunan diğer kişilerle uyum içinde olma sürecidir.

 Sosyal gelişim süreci; bireyin kendini tanıması, anlaması, üstün ve

sınırlı yönleriyle kendini kabul etmesi ve geliştirmesi; kendine güvenen, kişiler arası ilişkilerde becerikli; kişisel ve sosyal yönden dengeli ve

uyumlu bireyler olabilmeyi içermektedir.

Bireyin sosyalleşmesi üç ilkeye dayanmakladır:

1. Birey sosyal davranışı, toplumun bireyleriyle etkileşimle öğrenir.

2. Bireyin ne öğreneceğini, içinde yaşadığı toplumun kültürü belirler.

3. Bireyin öğrenimi, bir sosyal organizasyona etkin bir biçimde katılması ile tamamlanır.

13

 Bireyin aile, toplum, okul ve işyerinde başkalarıyla iyi ilişkiler kurmasında, toplumsal kurallara uymasında, arkadaşlarıyla ve

çevresiyle iyi ilişkilerde bulunmasında, aldığı sorumlulukları yerine getirmesinde, toplum ve çevre tarafından kabul edilmesinde sosyal gelişimin etkisi büyüktür.

 Çocuğun sosyal çevresi, ailenin yakın ve uzak çevreden aldığı destekler çocuğun ne ölçüde gelişeceğini ve toplumun üretken bir üyesi haline geleceğinin belirlenmesinde temel taşlardır.

14

Sosyal beceriler üç temel alt boyuttan oluşmaktadır:

1. Kişilerarası davranışlar (otoriteyi tanıma ve kabul etme, konuşma becerileri, işbirliği, oyun davranışları)

2. Kendisi ile ilgili davranışlar (Duygularını ifade etme, ahlaki davranışlar, kendine karşı olumlu tutum)

3. Sorumlulukları ile ilgili davranışlar (Uyarıları

dikkate alma, sorumlulukları yerine getirme, yönergeleri izleme, bağımsız olarak çalışabilme)

15

 Sosyal gelişim, üç temel aşamada olgunlaşmaktadır:

1. Kendi sınırlarını kurmak ve bu sınırların devamını sağlamak

2. Diğer insanları gözlemlemek suretiyle

davranışlarının etkilenmesi ve çevreyi değiştirmeye yönelik etkinliklerde bulunmak.

3. Kişisel yararlar ve grup amaçları arasındaki dengeyi kurarak işbirlikçi davranmak.

16

4- Duygusal gelişim

 Duygu, bireyin iç ve dış dünyadan etkilenmesi sonucunda

"hoşlanma" ya da "acı duyma" biçiminde ortaya çıkan

tepkilerdir. Bireyin temel gereksinimleriyle ve onun sonucu olan davranışlarıyla ilgilidir. Bunların doyurulması kişide

hoşlanma, doyurulmaması ise acı duygusu uyandırır.

 Normal gelişim gösteren tüm insanlar aynı temel duygulara sahiptirler.

 Duyguların yaşama uyum sağlama fonksiyonları vardır.

Duygular, değişik durumlar ve deneyimlere tepki olarak ortaya çıkar. Her insan belli bir durum karşısında farklı şeyler hissedebilir ve duygusal tepkisini farklı şekillerde ortaya koyabilir

17

 Çocuğun duygusal gelişimi, bilişsel, dil ve sosyal gelişimine paralel olarak gerçekleşir.

 Artan bilişsel ve dil becerileri ile sosyal etkileşimleri

sayesinde, çocuk kendisinin ve çevresindeki insanların duygularını anlama ve ifade etmeye çalışır. Duygusal gelişim de, bireyin duygularını tanıması, anlaması, uygun şekillerde ifade edebilmesi ve kontrol

edebilmesinin gelişimidir.

 Bireyin duygularını tanıması kendisinin farkına varmasıdır. Kendisinin farkında olmak da bireyin hayatını kontrol altına almasını kolaylaştırır.

18

Gelişimsel Sorunlar

 konuşmada gecikme

 dil gelişimi sorunları

 bilişsel sorunlar (bilişsel gecikme)

 hareket sorunları (örneğin serebral palsi)

 ilişki sorunları (örneğin otizm)

 uyaran eksikliği

 işitme engeli

 görme engeli

 öğrenme güçlüğü

 dikkat eksikliği aşırı hareketlilik

19

Gelişimsel sorunların sıklığı

 Gelişimsel sorunlar, çocukluk döneminde EN SIK rastlanan morbidite grubunu oluşturur.

 Batı ülkelerinde sıklık: % 12-17

 Sıklıkları azalmamakta, artmaktadır.

Boyle ve ark. Pediatrics, 1994; Halfon ve ark. Pediatrics, 2004; Shonkoff ve ark.

Pediatrics, 2012

20

Gelişimsel sorunların nedenleri,risk faktörleri

 Uyaran eksikliği

 Demir eksikliği

 Malnutrisyon (beslenme eksikliği)

 Perinatal nedenler

 Kronik hastalıklar

 Doğuştan (konjenital) ve genetik hastalıklar

 Annede depresyon

 Aile içi şiddete maruz kalma

 Çevresel kontaminasyon

21

Çocuk Gelişimini Etkileyen Dönemler

 Çocuk gelişimini etkileyen dönemler, döllenmeden ölüme kadar insanın biyolojik, fiziksel ve sosyal yönünde meydana gelen nitelik ve nicelik boyutundaki

değişikliklerin bütünüdür. Yaşam boyu devam eden gelişim, dönemler itibariyle şu şekilde özetlenebilir:

 Doğum Öncesi Dönem: Döllenmeden ikinci haftanın sonuna kadar mitoz gerçekleşir, döllenmiş hücre bölünerek çoğalır.

 Embriyo: Üçüncü haftanın başından sekizinci haftanın sonuna kadar süreçtir.

Omurilik, çene ve beyin oluşur. Burun ve yüz hatları belirginleşir.

 Fetüs: 3. Ayın başından doğuma kadar olan süreçtir. İlk başta 10 cm ve 45 gr olan fetüs, doğum sırasında yaklaşık 45-50 cm ve 1,6-3,4 kg boyutlarına ulaşır. Kas

kitlesi gelişimi ile beden hareketleri başlar.

 Yeni Doğan: Yaşamın ilk ayını kapsayan dönemdir. Günde 16 saatten fazla uyur.

Gece gündüz farkı yoktur, yaygın refleks hali vardır.

 Bebeklik: 2.aydan 2 yaşa kadar olan dönemdir. Reflekslerden istemli hareketlere davranışlara geçiş vardır.

22

 İlk Çocukluk: 2-6 yaş arası zaman dilimidir. Bağımsız motor davranışlar ve iradesi sayesinde belirli beceriler kazanmıştır. Akran ilişkisi kurulur, birlikte oyun oynanır.

 Son Çocukluk: Kızlarda 6-11, erkeklerde 6-13 yaş dilimini kapsar. Düşünme becerileri gelişir, okuma-yazma ve hesap becerisi gelişir. Değerler ve vicdan anlayışı oluşur.

Kurallara uyum çok önemlidir.

 Ergenlik: Kızlarda 11-20, erkeklerde 13-20 yaş grubunu kapsayan dönemdir. Hızlı büyüme ve beden değişikliği gözlenir. Bağımsızlık arzusu, ikilemli duygular gözlenir.

Kim olduğu düşüncesi yoğundur.

 Genç Yetişkinlik: Ekonomik bağımsızlığın kazanıldığı anda başlar ve 40’lı yaşlara kadar sürer. Eş seçimi, aile kurma, çocuk yetiştirme, kariyer planları, toplumsal sorumluluklar ön plandadır.

 Orta Yetişkinlik: 40-60 yaş arası dönemdir. Ergenlere rehberlik eder. Kendi ebeveyninin ebeveyni olur. Yaşa bağlı sağlık sorunları başlayabilir.

 İleri Yetişkinlik: 60’lı yaşlardan ölüme kadar olan zamanı kapsar. Emeklilik, eş kaybı, ekonomik sıkıntılar yaşanabilir. Bilişsel fonksiyonlarda yeni bilginin kazanılması

güçleşir. Fiziksel güç azalmaktadır.

23

 GELİŞİMİ İZLEME NEDİR?

 Gelişimi izleme ve destekleme konusunda bilgili ve

deneyimli sağlık çalışanlarının sağlık hizmeti sırasında sürekli olarak değerlendirmeler ve gözlemler yapmaları olarak tanımlanır

 GELİŞİMSEL TARAMA NEDİR?

 Gelişimi sorunlu olabilecek ve ayrıntılı değerlendirme

gerektiren çocukların aralıklı olarak kısa bir değerlendirme yöntemi ile sağlıklı gelişenlerden ayrılması temeline

dayanır.

24

 Yapılması gereken: Gelişimi izlemedir.

 Çocuk-Aile-Sağlık Çalışanı işbirliği ile yapılır.

 İyi bir sağlık çalışanı-Aile ilişkisinde; hasta ya da sağlıklı olsun sağlık çalışanına başvuran çocuğun ve ailesinin ; onlarla gerçekten ilgilenildiğine

inanması,çalışanın ilgi,bilgi ve becerisine güvenmesi, kendisinin bu ilişkide edilgen değil etken taraf olduğunu bilmesi, sağlık çalışanı ile olan ilişkisinde çocuğun sağlık ve gelişiminin desteklendiğini hissetmesi ile olur.

 İyi bir gelişim takibi; Gereken durumlarda çocuğun Çocuk nöroloji, Çocuk ruh sağlığı, KBB,Ortopedi,FTR uzmanı, Özel eğitim uzmanı, Sosyal hizmet uzmanına yönlendirilmesini de içerir.

25