DinarÕda zemin bŸyŸtmesi ve 1 Ekim 1995 depreminde gšzlenen hasarla ilißkisi

(1)

DinarÕda zemin bŸyŸtmesi ve 1 Ekim 1995 depreminde gšzlenen hasarla ilißkisi

Site amplification in Dinar and relationship with damage observed on the October 1, 1995 earthquake

Eßref YAL‚INKAYA, …mer ALPTEKÜN

Üstanbul †niversitesi, MŸhendislik FakŸltesi, Jeofizik MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, 34850 AvcÝlar, ÜSTANBUL

…Z

Bu •alÝßmada 1 Ekim 1995Õde meydana gelen Dinar depreminin art•Ý ßoklarÝ kullanÝlarak DinarÕda kurulmuß 5 istasyonda Klasik Spektral Oran (KSO) ve Yatay/DŸßey Spektral Oran (YDSO) yšntemleri ile zemin bŸyŸtmeleri he- saplanmÝßtÝr. ‚alÝßma sonu•larÝna gšre, KSO yšntemi ile hesaplanan bŸyŸtmeler YDSO yšntemine gšre 2-3 kat daha bŸyŸktŸr. YDSO yšnteminin šzellikle bŸyŸtmelerde baßarÝsÝz kalmasÝnÝn ana nedeni, dŸßey bileßen kayÝtla- rÝnÝn varsayÝlanÝn aksine yerel zemin koßullarÝndan etkilenmesidir. Bu •alÝßmada Dinar OvasÝ i•inde yer alan istasyonlarda dŸßey bileßendeki bŸyŸtme deÛerlerinin yatay bileßendeki bŸyŸtme deÛerlerine yakÝn olduÛu gšrŸlmŸß ve ova i•indeki istasyonlarda 8 katÝna varan bŸyŸtmeler belirlenmißtir. Bu istasyonlarda zemin hakim titreßim periyodu 0.43-0.5 s (2-2.3 Hz) civarÝndadÝr. Bu deÛer, DinarÕda en fazla hasar gšren 4-5 katlÝ binalarÝn doÛal titreßim periyodu ile •akÝßmaktadÝr. Bu nedenle, olußan hasarda zemin bŸyŸtmeleri ve rezonans etkisinin šnemli rol oyna- dÝÛÝ sonucuna varÝlmÝßtÝr.

Anahtar kelimeler: Dinar, klasik spektral oran yšntemi, rezonans, yatay/dŸßey spektral oran yšntemi, zemin bŸ- yŸtmesi.

ABSTRACT

In this study, site amplifications at 5 stations located in Dinar were estimated with the aid of Classical Spectral Ra- tio (CSR) and the Horizontal-to-Vertical Spectral Ratio (HVSR) methods by using the records of the aftershocks of the October 1, 1995 Dinar earthquake. The results of the study suggested that site amplifications estimated by using the CSR method were 2-3 times higher than those estimated by the HVSR method. The reason for this dis- crepancy is due to the vertical motion records which were also affected by local geological conditions. The results of this study indicated that amplifications on the vertical motion records were approximately equal to those on the horizontal motion records. The stations located in the Dinar basin have site amplifications up to 8 times. At these stations, predominant soil periods are between 0.43 and 0.5 sec (2-2.3 Hz) and very close to the natural periods of buildings which were extensively damaged during the Dinar earthquake of October 1, 1995. Therefore, it was concluded that site amplifications and resonance effect have played important role in the damages occurred in Di- nar during the earthquake.

Key words: Dinar, classical spectral ratio, resonance, horizontal-to-vertical spectral ratio, site amplification.

E. Yal•Ýnkaya

E-mail: eyalcin@istanbul.edu.tr

GÜRÜÞ

Bir deprem meydana geldiÛinde, sismik dalgalar kaynaktan yola •Ýkarlar ve yer i•inde hÝzla yayÝ- lÝrlar. Bu dalgalar yer yŸzeyine erißtiklerinde bir-

ka• saniyeden dakikalara varan sŸrelerde titre- ßimler Ÿretirler. Belirli bir yerdeki titreßimin sŸre- si ve ßiddeti, deprem kaynaÛÝna olan uzaklÝÛa, depremin bŸyŸklŸÛŸne ve o yerin zemin šzellik- lerine baÛlÝdÝr. Sismik dalgalar, kaynaktan yer

(2)

yŸzŸne kadar olan yayÝlmalarÝnÝn šnemli bir bš- lŸmŸnŸ yer kabuÛunu olußturan sert kaya i•inde ge•irmelerine karßÝn, yayÝlmanÝn son aßamasÝ šzellikleri kayaya gšre olduk•a farklÝ olan yumu- ßak zemin tabakalarÝ i•inde ger•ekleßir ve bu zemin tabakalarÝnÝn šzellikleri yer yŸzŸnde gšz- lenen titreßimin šzelliÛini bŸyŸk šl•Ÿde etkiler.

Zemin tabakalarÝ, sismik dalgalar i•in adeta bir sŸzge• gibidir. BazÝ frekanslardaki sismik dalgalar sšnŸmlendirilirken bazÝlarÝ da bŸyŸtŸlŸr.

Sismik dalgalarÝn zemin tabakalarÝ i•inde ge•ir- diÛi deÛißimlerin tŸmŸne yerel zemin koßullarÝ etkisi adÝ verilir. Genellikle bu deÛißim genlikle- rin artmasÝ ßeklinde gšzlendiÛinden, yerel zemin koßullarÝ etkisi terimi zemin bŸyŸtmesi veya zemin transfer fonksiyonu ya da zemin tepkisi olarak da adlandÝrÝlÝr. Kuramsal olarak, zemin bŸyŸtmesi terimi, sismik dalgalarÝn yer yŸzŸne yakÝn yumußak zemin tabakalarÝ i•inden ge•er- ken genliklerinin artmasÝna karßÝlÝk gelir. Bunun nedeni, zemin tabakalarÝnÝn sahip olduÛu dŸßŸk hÝz ve yoÛunluÛu, diÛer bir ifadeyle dŸßŸk em- pedans deÛeridir (Kramer, 1996). Yumußak zemin tabakalarÝnÝn gelen deprem dalgalarÝnÝ šnemli oranda bŸyŸttŸÛŸ ve yeryŸzŸnde meydana gelen hasarda šnemli rol oynadÝÛÝ uzun sŸredir bilinmektedir (Gutenberg, 1957). Ancak bu konudaki šnemli gelißmeler 80Õli yÝllardan sonra meydana gelen 1985 Michoacan Meksi- ka, 1989 Loma Prieta, 1994 Northridge ve 1995 Kobe depremleri gibi bŸyŸk depremlerden elde edilen verilerin deÛerlendirilmesiyle olußmußtur (Singh vd., 1988; Irikura vd., 1996).

1 Ekim 1995 Dinar depremi (M_L=6.0, M_W=6.2), 90 kißinin yaßamÝnÝ yitirmesine, 260 kißinin ya- ralanmasÝna ve 1000 civarÝnda binanÝn yÝkÝlma- sÝna, ya da aÛÝr hasar gšrmesine neden olmuß- tur (T†BÜTAK, 1995). Merkez ŸstŸnden birka•

kilometre uzakta bulunan MTR istasyonunda K-G, D-B ve dŸßey bileßenlerde kaydedilen en bŸyŸk yer ivmesi deÛerleri sÝrasÝyla 0.28g, 0.33g ve 0.15gÕdir. 1 Ekim 1995 Dinar depremi, Dinar ve •evresinde šnemli derecede hasara neden olmußtur. Ül•enin farklÝ jeolojik birimler Ÿzerinde kurulu yerleßim birimlerinde olduk•a farklÝ derecelerde hasar gšrŸlmesi nedeni ile olußan hasarda yerel zemin koßullarÝnÝn šnemli rol oynadÝÛÝ hemen gšze •arpmÝßtÝr (Erdik vd., 1995). KayabalÝ (1997) yaptÝÛÝ •alÝßmada, sondaj verileri kullanarak SHAKE programÝyla Di- nar i•in zemin hakim titreßim periyodu ve bŸyŸt- me hesaplamÝß, bulduÛu periyod deÛerlerinin,

DinarÕda hasar gšren binalarÝn doÛal titreßim periyodlarÝndan olduk•a farklÝ olmasÝ nedeniyle, olußan hasarÝ daha •ok kštŸ inßaat kalitesine baÛlamÝßtÝr. FarklÝ sondaj verileri kullanÝlarak benzer bir •alÝßma Erßahin (1997) tarafÝndan yapÝlmÝß, šnemli zemin bŸyŸtmelerine karßÝn, bir rezonans etkisi gšzlenememißtir. GŸllŸ (2001) ve Ansal vd. (2001) •alÝßmalarÝnda, sondaj verilerine ek olarak mikrotremor kayÝtlarÝnÝ kullanmÝßlar ve aÛÝr hasarlÝ bšlgenin genel olarak yŸksek bŸyŸtmelere sahip ve bazÝ bšlgeler i•in rezonans etkisinin šnemli olduÛunu vurgu- lamÝßlardÝr. Bu konuda son bir •alÝßma BakÝr vd.

(2002) tarafÝndan, yine kuramsal modeller kulla- nÝlarak yapÝlmÝß ve olußan hasar iki boyutlu havza kenarÝ etkileri ile a•Ýklanmaya •alÝßÝlmÝßtÝr.

Bu •alÝßmanÝn šnceki •alÝßmalardan farkÝ, veri olarak deprem kayÝtlarÝnÝ kullanÝlmasÝdÝr. Yerel zemin koßullarÝnÝn etkilerinin belirlenmesinde en gŸvenilir ve istenen yaklaßÝm, doÛrudan deprem kayÝtlarÝnÝn kullanÝlmasÝdÝr. Ancak, •oÛu bšlge i•in bu tŸr veriye sahip olmak neredeyse imkan- sÝzdÝr. Bu •alÝßmada, 5 istasyonda kaydedilen 1 Ekim 1995 Dinar depremi art•Ý ßoklarÝ kullanÝla- rak, bu istasyonlarda yerel zemin koßullarÝnÝn etkisi belirlenmeye •alÝßÝlmÝß, daha sonra bulunan sonu•lar olußan hasar ile karßÝlaßtÝrÝlmÝßtÝr.

Yerel zemin koßullarÝnÝn etkilerini belirlemekte kullanÝlan yšntemler; Klasik Spektal Oran (Borc- herdt, 1970) ve Yatay/DŸßey Spektral Oran (Nakamura, 1989) yšntemleridir. Her iki yšn- tem, yerel zemin koßullarÝnÝn etkisinin belirlenmesinde ve olußan hasarla ilißkilendirilmesinde en yaygÝn kullanÝlan yšntemlerdir.

DÜNAR VE ‚EVRESÜNÜN JEOLOJÜSÜ

Dinar bšlgesi, a•Ýlma rejimi altÝndaki horst ve grabenlerden olußan gŸneybatÝ AnadoluÕda yer alÝr (Alptekin, 1973; Þengšr, 1980; Ko•yiÛit, 1984). Dinar il•esi ve yakÝn •evresinde KB-GD ve KKD-GGB doÛrultulu iki ana fay sistemi bu- lunmaktadÝr. Bunlar, Dinar ve AkdaÛ fay sistem- leridir (Þekil 1). Bu faylarÝn varlÝÛÝndan dolayÝ, Dinar ve •evresi iki bŸyŸk •škŸntŸ (graben) ve onlarÝ birbirinden ayÝran yapÝsal bir yŸkselim alanÝna (horst) bšlŸnmŸßtŸr. Grabenlerden do- Ûuda yer alanÝ Dombayova, batÝdaki ise Dinar Grabeni olarak adlandÝrÝlmÝßtÝr (…ztŸrk, 1982;

Ko•yiÛit, 1984). Dinar Grabeni KB-GD uzanÝm- lÝdÝr ve kuzeybatÝya doÛru genißliÛi 1.5 kmÕden 15 kmÕye deÛin artar. Dinar GrabeniÕnin D-KD

(3)

kenarÝnÝ Dinar FayÝ sÝnÝrlar. Dinar FayÝ, •ok az yatay bileßeni olan eÛim atÝmlÝ normal bir faydÝr ve uzunluÛu yaklaßÝk 75 kmÕdir. Dinar FayÝ gŸ- ney batÝya eÛimli olup, batÝ bloÛu dŸßen, doÛu bloÛu ise yŸkselen bloktur. Bu nedenle Dinar FayÝÕnÝn batÝ bloÛu bir grabene (Dinar Grabeni), doÛu bloÛu ise bir horsta (AkdaÛ Horstu) karßÝ- lÝk gelmektedir. 1 Ekim 1995 Dinar depreminde, Dinar FayÝÕnÝn yaklaßÝk 10 kmÕlik bir kÝsmÝnÝn kÝ- rÝldÝÛÝ yŸzey kÝrÝÛÝndan anlaßÝlmÝßtÝr (…ncel vd., 1998). Utkucu vd. (2002)Õne gšre, kÝrÝlma iki aßamalÝ ger•ekleßmißtir ve yŸzey kÝrÝÛÝnÝ olußtu- ran, fayÝn GD par•asÝdÝr. Buna karßÝn, fayÝn KB par•asÝ yŸzey kÝrÝÛÝ vermemißtir. Ana ßoka neden olan fay, kŸ•Ÿk bir doÛrultu atÝma sahip normal faylanma karakteri taßÝmaktadÝr (EyidoÛan ve Barka, 1996).

Dinar ve •evresi zemin šzellikleri a•ÝsÝndan 3 farklÝ bšlgeye ayrÝlabilir (Þekil 2). Bunlardan bi-

rincisi il•enin doÛu bšlŸmŸnde yer alan orta-sert kaya šzelliÛi taßÝyan daÛlÝk kesimdir ve Eosen ve Kretase yaßlÝ kire•taßÝ, marn ve ßistlerden olußur. Ül•enin bu bšlgede yer alan kesimlerinde hasar oranÝ olduk•a dŸßŸktŸr. Ül•enin yoÛun yer- leßim alanÝ, daÛlÝk kesimin batÝsÝnda bulunan alŸvyonla kaplÝ ova i•inde yer alÝr. Bu bšlgede il-

•e merkezinden 3 km uzaktaki Dinar KŸ•Ÿk Sa- nayi SitesiÕnde yapÝlan bir sondajda ana kaya derinliÛinin 103 m olduÛu saptanmÝßtÝr (ODT†

ve TMMOB, 1995). Sondaj bilgilerine gšre; yŸ- zeyden itibaren konglemeradan olußan ana kayaya kadar kil-killi kum-•akÝl-•akÝllÝ kumlu kil di- zilimi gšzlenmißtir. TŸm ovanÝn; baßlÝca kum, kil ve •akÝldan olußan Kuvaterner yaßlÝ alŸvyon ile kaplÝ olduÛu dŸßŸnŸlmektedir. OvanÝn merkezi- ne doÛru alŸvyon kalÝnlÝÛÝnÝn 150-200 mÕye ulaßtÝÛÝ, šzdiren• šl•Ÿmleri ve sondaj verilerin- den anlaßÝlmaktadÝr (…zpÝnar, 1978). Þekil 2Õde A-B kesiti, …zpÝnar (1978)ÕÝn šzdiren• šl•Ÿmle- Þekil 1. Dinar ve •evresinin neotektonik haritasÝ: 1)Pliyo-Kuvaterner yaßlÝ, gevßek alŸvyon dolgusu, 2)talus, 3)te- mel kayalarÝ, 4)alŸvyon yelpazesi, 5)fay, 6)1995 depreminin yŸzey kÝrÝÛÝ, 7)alŸvyon sÝnÝrÝ, 8)akarsular, 9)yerleßim alanlarÝ (T†BÜTAK, 1995Õten).

Figure 1. Neotectonic map of Dinar and vicinity: 1)loosely-consolidated Plio-Quaternary alluvium, 2)talus, 3)limes- tone bedrock, 4)alluvial fan, 5)fault, 6)surface rupture of the 1995 earthquake, 7)alluvial deposits contact, 8)rivers, 9)settlement areas (after T†BÜTAK, 1995).

(4)

rinden •ÝkarÝlmÝßtÝr. Bu bšlgede yeraltÝsuyu sevi- yesinin derinliÛi 2 m civarÝndadÝr. DaÛlÝk kesim ve ova arasÝnda karasal •škeller ve yama• mo- lozlarÝ ile kaplÝ ge•iß bšlgesi yer alÝr. BunlarÝn kalÝnlÝÛÝ 0.5 ile 2 m arasÝnda deÛißmektedir.

1 EKÜM 1995 DÜNAR DEPREMÜNE ÜLÜÞKÜN VERÜ

Yerel saat ile 17:57Õde meydana gelen 1 Ekim 1995 Dinar depremi, Dinar ve •evresinde šnem- li can ve mal kaybÝna neden olmußtur. Ana ßok-

tan 4 gŸn šnce baßlayan ve bŸyŸklŸkleri M_L=4.7Õe erißen šncŸ ßoklar nedeniyle, halkÝn bŸyŸk •oÛunluÛunun yaßamlarÝnÝ evlerinin dÝ- ßÝnda ge•irmeleri šlŸ sayÝsÝnÝ azaltmÝßtÝr. An- cak, olußan yapÝsal hasar orta bŸyŸklŸkteki bir deprem i•in olduk•a yŸksektir. 1 Ekim 1995 Di- nar depremi ana ßokundan hemen sonra BoÛa- zi•i †niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Dep- rem AraßtÝrma EnstitŸsŸ Deprem MŸhendisliÛi Anabilim DalÝ tarafÝndan Dinar il•esinde hem art•Ý ßoklarÝ izlemek, hem de hasar oranlarÝ ve yerel zemin koßullarÝnÝn etkisini araßtÝrmak Þekil 2. Dinar ve •evresinin jeolojik šzellikleri ve •alÝßmada kullanÝlan istasyon yerleri.

Figure 2. The geology of Dinar and vicinity, and locations of the stations used in this study.

DSÜ

(5)

amacÝyla 5 adet ivme šl•er yerleßtirilmißtir (bkz.

Þekil 2). Üstasyonlardaki aletler SSA-320 Ÿ• bile- ßen sismometre ve GSR-16 kayÝt•Ýlardan meydana gelmektedir. Sismometrelerin tepki spek- trumlarÝ yaklaßÝk 30 HzÕe kadar dŸzdŸr. Bu •a- lÝßmada kullanÝlan kayÝt istasyonlarÝndan DSÜ istasyonu daÛlÝk bšlge i•inde, DDH istasyonu ge-

•iß bšlgesinde, DCE, DJK ve DKH istasyonlarÝ ise alŸvyon ova i•inde yer alÝrlar (bkz. Þekil 2).

DJK istasyonu, en aÛÝr hasarÝn meydana geldi- Ûi bšlge i•ine konumlandÝrÝlmÝßtÝr. En az iki istasyon tarafÝndan kaydedilen art•Ý ßoklar bu •a- lÝßmaya kaynak olußturmußtur. KullanÝlan dep- remlerin merkez ŸstŸ koordinatlarÝ, bŸyŸklŸkleri, oluß zamanlarÝ ve kayÝt edildikleri istasyonlarÝn adlarÝ ‚izelge 1Õde verilmektedir. Þekil 3Õte ise, istasyonlarÝn ve merkez Ÿstlerinin daÛÝlÝmÝnÝ gšsteren harita verilmißtir.

Y…NTEMLER VE VERÜNÜN HAZIRLANMASI

‚alÝßmada kullanÝlan yšntemler, yerel zemin ko- ßullarÝnÝn etkilerinin belirlenmesinde en gŸvenilir olarak kabul edilen Klasik Spektral Oran (KSO)

yšntemi (Borcherdt, 1970) ve kolay uygulanabi- lirliÛi nedeniyle olduk•a yaygÝn olan Yatay/DŸ- ßey Spektral Oran (YDSO) yšntemidir (Nakamu- ra, 1989). KSO yšntemi, Borcherdt (1970) tara- fÝndan šnerildiÛinden bu yana, yerel zemin ko- ßullarÝ etkisinin belirlenmesinde en yaygÝn olarak kullanÝlan yšntemdir. Bu yšntem, belirli bir yerdeki yerel zemin koßullarÝ etkisini yakÝn bir referans yerine gšre belirler. Yerel zemin koßul- larÝ etkisi, analiz edilen yerdeki bir kaydÝn genlik spektrumunun referans yerindeki aynÝ bileßen kaydÝnÝn genlik spektrumuna bšlŸnmesi ile he- saplanÝr ve referans yerinin yerel zemin koßulla- rÝ etkisi taßÝmadÝÛÝ dŸßŸnŸlŸr. DiÛer bir ifadeyle, referans istasyonu kaydÝnÝn zemin tabakalarÝ al- tÝndan giriß yapan ana kayaya ait kayda eßit ol- duÛu dŸßŸnŸlŸr. Genellikle ana kaya mostrasÝ Ÿzerinde yer alan istasyonlar referans olarak se-

•ilirler. Ancak, son zamanlardaki araßtÝrmalar (Steidl vd., 1996), bu istasyonlarÝn da, yŸzeyde- ki ayrÝßmalar ve •atlaklar nedeniyle zemin etkisi taßÝma šzelliÛine sahip olabileceÛini gšstermiß- tir. AyrÝca, bŸyŸk boyutlu havzalar dŸßŸnŸldŸ- ÛŸnde, bšyle yakÝn bir istasyon yeri bulmak olduk•a zordur.

‚izelge 1. ‚alÝßmada kullanÝlan art•Ý ßoklara ait parametreler ve kaydedildikleri istasyonlar.

Table 1. Parameters and recorded sites for the aftershocks used in this study.

Tarih Zaman Enlem-Boylam BŸyŸklŸk Üstasyon

(GŸn.Ay.YÝl) (Saat:Dak:Sn) (^oN-^oE) (M_L) DDH DKH DJK DCE DSÜ

08.10.1995 21:26:49 38.09-30.07 3.3 x x

08.10.1995 22:00:32 38.13-30.08 3.3 x x

08.10.1995 23:08:21 38.07-30.10 3.1 x x x

08.10.1995 23:39:59 38.13-29.99 3.6 x x x

09.10.1995 00:16:49 38.02-30.09 3.1 x x x

09.10.1995 00:55:32 38.07-30.13 3.3 x x x

09.10.1995 06:43:04 38.04-30.10 3.3 x x x

09.10.1995 10:34:14 38.15-30.00 3.6 x x

09.10.1995 17:50:50 38.09-30.06 3.2 x x x x

09.10.1995 18:34:33 38.10-30.14 2.5 x x

09.10.1995 21:37:02 38.03-30.16 3.2 x x x

10.10.1995 00:22:55 38.04-30.12 3.3 x x x x x

10.10.1995 04:14:42 38.13-30.12 3.6 x x x x

10.10.1995 17:24:31 38.09-30.16 3.3 x x x

10.10.1995 17:33:53 38.01-30.19 3.2 x x x

11.10.1995 00:07:43 38.09-30.20 3.1 x x

11.10.1995 01:13:16 38.09-30.17 2.9 x x x x

11.10.1995 02:26:09 38.04-30.15 2.9 x x x x

11.10.1995 06:44:58 38.11-30.10 4.1 x x x x x

11.10.1995 08:40:20 38.09-30.17 3.1 x x x x

11.10.1995 17:12:51 38.07-30.10 3.1 x x x x

11.10.1995 17:59:55 38.10-30.05 2.7 x x

12.10.1995 02:28:45 38.07-30.09 3.5 x x

12.10.1995 03:07:14 38.01-30.14 2.5 x x

12.10.1995 08:30:17 38.06-30.10 3.7 x x x x

M_L: Richter bŸyŸklŸÛŸ

(6)

Þekil 3. ‚alÝßmada kullanÝlan Dinar depremi art•Ý ßoklarÝnÝn merkez Ÿstlerinin (i•i boß daireler) ve kayÝt istasyonlarÝnÝn yerlerini (i•i dolu Ÿ•- genler) gšsteren harita (ana ßok merkez Ÿs- tŸ yÝldÝz ile gšsterilmißtir).

Figure 3. Map illustrating the epicenter locations of the aftershocks (circles) and recording sites (triangles; star indicates epicenter of the mainshock).

YDSO yšntemi ilk kez Langston (1979) tarafÝn- dan telesismik kayÝtlardan kabuk ve Ÿst manto

•alÝßmalarÝ i•in kullanÝlmÝßtÝr. Daha sonra, Na- kamura (1989) mikrotremor kayÝtlarÝ ile sedi- manter kaya•lardaki tabakalardan kaynaklanan zemin bŸyŸtmelerini aynÝ yšntem ile hesapla- mÝßtÝr. Lermo ve Chavez-Garcia (1993), aynÝ yšntem ile S dalgalarÝ Ÿzerindeki yerel zemin koßullarÝnÝn etkisinin hesaplanabileceÛini gšs- termißlerdir. Yšntemin esasÝ; dŸßey bileßen ka- yÝtlarÝnÝn yerel zemin koßullarÝndan etkilenmedi- Ûi varsayÝmÝna dayanÝr. Bu ßekilde, yerel zemin koßullarÝnÝn etkisi belirlenmek istenen bir yerdeki kaydÝn yatay bileßeninin dŸßey bileßene oranÝ yerel zemin koßullarÝnÝn etkisini verir. Yerel zemin koßullarÝnÝn etkisini belirlemek i•in tek istasyon kaydÝnÝn yeterli olmasÝ, yšntemi olduk•a kullanÝßlÝ kÝlar. Ancak, kuramsal temelindeki ek- siklikler nedeniyle, yšntemin gŸvenirliliÛi halen tartÝßmalÝdÝr (Lachet ve Bard, 1994; Field ve Ja- cob, 1995).

Zemin bŸyŸtmesini hesaplamak i•in veriler bir dizi ißlemden ge•irilmißtir. Bu tŸr •alÝßmalarda genellikle daha fazla bŸyŸtmeye uÛradÝklarÝn- dan ve yapÝsal hasarlarda šnemli olduklarÝndan kayÝtlarÝn S dalgasÝ kÝsÝmlarÝ kullanÝlmaktadÝr.

Bu ama•la her bir kayÝttan šnce 5.12 s uzunlu- Ûunda bir pencere ile S dalgalarÝ se•ilmißtir.

%10 kosinŸs pencere ile u•larÝ kesilen verilerin HÝzlÝ Fourier DšnŸßŸmŸ (FFT) ile spektrumlarÝ

hesaplanmÝßtÝr. Spektral oranlarda olußabilecek ani sa•ÝlmalarÝ šnlemek amacÝ ile tŸm spektrumlar šrnekleme frekansÝnÝn beß katÝ genißli- Ûinde bir kayan Parzen pencere ile yuvarlatÝl- mÝßlardÝr. Yuvarlatma penceresinin genißliÛi birka• denemeden sonra belirlenmißtir. ‚ok dar pencere kullanÝmÝ šnemli bir yuvarlatma yap- maz iken, •ok geniß pencere kullanÝmÝ spek- trumlarda šnemli doruklarÝn kaybolmasÝna neden olabilir. Son olarak, yatay bileßenlerdeki yšn farkÝnÝn giderilmesi i•in K-G ve D-B bileßen kayÝtlarÝn ortalamasÝ alÝnarak, ortalama yatay bileßen spektrumu elde edilmißtir. BŸyŸtme fonksiyonlarÝ, sinyal/gŸrŸltŸ oranÝnÝn 3Õten bŸ- yŸk olduÛu ve mŸhendislik •alÝßmalarÝ i•in yeterli olan 10 HzÕe kadar hesaplanmÝßtÝr.

ZEMÜN B†Y†TMESÜ

Dinar bšlgesindeki beß istasyon i•in YDSO yšn- temi ile elde edilen ortalama yatay bileßen bŸ- yŸtmeler Þekil 4Õte sŸrekli eÛri ile gšsterilmißtir.

KSO yšntemi i•in bilindiÛi gibi šncellikle ana kaya Ÿzerinde yer alan bir referans istasyonuna ih- tiya• vardÝr. DSÜ istasyonu, bšlgenin en saÛlam litolojik birimi olarak bilinen Eosen ve Kretase yaßlÝ kire•taßÝ, marn ve ßistlerden olußan daÛlÝk bšlge i•inde yer alÝr (bkz. Þekil 2). AyrÝca, Þekil 4Õten gšrŸldŸÛŸ gibi, YDSO yšnteminden elde edilen sonu•larÝna gšre yerel zemin koßullarÝn- dan en az etkilenen bu istasyon olmakla birlikte, ideal bir referans istasyonu deÛildir. ‚ŸnkŸ, incelenen frekans aralÝÛÝnda bŸyŸtmeler genelde 1Õden bŸyŸktŸr. Muhtemelen kaya yŸzeyinde meydana gelen aßÝnmalar, •atlaklar veya yŸze- yi kaplayan ince toprak šrtŸ bu bŸyŸtmeye neden olmußtur. DolayÝsÝyla bulunan bŸyŸtmeler mutlak deÛil, DSÜ istasyonuna gšre farklardÝr.

DSÜ istasyonu referans se•ilerek KSO yšntemi ile elde edilen ortalama yatay bileßen bŸyŸtme- ler Þekil 4Õte kesikli eÛri ile gšsterilmekte ve bu ßekildeki gšlgeli alanlar, ortalama ±1 standart sapmalarÝ gšstermektedir.

Her iki yšntemden elde edilen sonu•larÝnÝn kar- ßÝlaßtÝrÝldÝÛÝ DKH, DJK, DCE ve DDH istasyon- larÝnda, KSO yšntemi YDSO yšntemine gšre DKH istasyonu hari• daha bŸyŸk bŸyŸtmeler vermektedir (bkz. Þekil 4). Yine DKH istasyonu hari•, iki yšntemden saptanan en bŸyŸk bŸyŸt- melerin gšrŸldŸÛŸ frekanslar uyumludur. DKH istasyonunda YDSO yšntemine gšre baskÝn frekans 4 Hz civarÝnda iken, KSO yšntemi sonu•-

(7)

larÝna gšre bu deÛer 2.3 Hz civarÝndadÝr. AyrÝca, YDSO yšnteminin belirlediÛi en bŸyŸk bŸyŸtme KSO yšnteminden alÝnan sonu•lara gšre yakla- ßÝk iki kat daha fazladÝr. DJK istasyonunda her

iki yšntemin sonucuna gšre de en bŸyŸk bŸyŸt- me 2 Hz civarÝndadÝr. YDSO yšntemi, yaklaßÝk 4 HzÕe kadar bŸyŸtmeleri belirlemekte yetersiz kalmaktadÝr. En bŸyŸk bŸyŸtme, KSO yšntemi- Þekil 4. Ortalama yatay bileßen bŸyŸtme fonksiyonlarÝ ve standart sapmalar (sŸrekli eÛriler Yatay/DŸßey Spektral Oran (HVSR) yšntemi sonu•larÝnÝ, kesikli eÛriler Klasik Spektral Oran (KSO) yšntemi sonu•larÝnÝ, gšlge- li alanlar ortalama ± 1 standart sapmalarÝ gšsterir).

Figure 4. Average horizontal component amplification functions and standard deviations (continuous and dashed curves indicate the results of the Horizontal-to-Vertical Spectral Ratio (HVSR) and the Classical Spectral Ratio (CSR) methods respectively. The shaded regions indicate plus and minus standard deviations of the averages).

BŸyŸme

Frekans (Hz)

Yatay/DŸßey Spektral Oran (YDSO) Klasik Spektral Oran (KSO)

YDSO±1 standart sapma KSO±1 standart sapma

Frekans (Hz)

BŸyŸme BŸyŸme

DDH DKH DJK

DCE

DSI

BŸyŸme

10

10 8

8 6

6 4

4 2

2 0

0

10 8 6 4 2 0

10 8 6 4 2 0 10

8 6 4 2 0

10 8 6 4 2 0

8 10 6

4 2

0

8 10 6

2 4 0

10 8

6 4

2 0

10 6 8

2 4 0

(8)

ne gšre 8 civarÝnda iken, YDSO yšnteminde bu deÛer 3 civarÝndadÝr. DCE istasyonunda dŸßŸk frekanslarda belirgin bir hakim frekans belirlemek gŸ•tŸr. 4.8 HzÕte her iki yšntem sonu•larÝ da en bŸyŸk bŸyŸtmeyi vermektedir. Yine KSO yšntemi ile elde edilen bŸyŸtmeler yaklaßÝk 6 HzÕe kadar daha bŸyŸktŸr. DDH istasyonunda ise, hakim frekansÝn gšrŸldŸÛŸ 7.8 Hz civarÝnda bŸyŸtmeler arasÝnda bir fark gšrŸlse de, genelde iki yšntemden elde edilen sonu•lar olduk•a benzerdir.

Þekil 4Õte sunulan bŸyŸtme fonksiyonlardan YDSO yšnteminin šzellikle hakim frekans civa- rÝnda bŸyŸtmeleri belirlemekte yetersizliÛi anla- ßÝlmaktadÝr. BilindiÛi gibi, YDSO yšnteminin baßlÝca varsayÝmÝ, dŸßey bileßen kayÝtlarÝnÝn yerel zemin koßullarÝndan etkilenmediÛidir. Hem bu varsayÝmÝ kontrol etmek, hem de bŸyŸtmele- rin neden kŸ•Ÿk belirlendiÛini araßtÝrmak amacÝ ile bu kez KSO yšntemi ile dŸßey bileßen bŸyŸt- meleri hesaplanmÝßtÝr. Yine DSÜ istasyonu referans se•ilerek hesaplanan ortalama dŸßey bile- ßen bŸyŸtmeler ve standart sapmalar Þekil 5Õte gšsterilmißtir. Normalde beklenen, eÛer ortam- dan kaynaklanan bir fark yok ise, ortalama dŸ- ßey bileßen spektral oranlarÝnÝn 1 civarÝnda ol- masÝdÝr. Ancak, Þekil 5Õte gšrŸldŸÛŸ gibi, yatay bileßenler kadar olmasa da, dŸßey bileßenler de šnemli bŸyŸtmelere sahiptirler. Genelde, dŸßey bileßen bŸyŸtme fonksiyonlarÝ dšrt istasyon i•in de •ok benzerdir. DKH, DJK ve DCE istasyonla- rÝnda zemin hakim titreßim frekansÝ 2.3 Hz civa- rÝndadÝr. DDH istasyonunda ise 2.3 HzÕteki doruk deÛerin yanÝ sÝra, 6.8 HzÕde ikinci bir doruk gšrŸlmektedir. AyrÝca, DJK ve DCE istasyonla- rÝnda 4 Hz civarÝnda ikinci bir doruk da sšz ko- nusudur. BŸyŸtmeler genel olarak bu hakim frekanslar civarÝnda yoÛunlaßmÝß olup, DKH, DJK ve DCE istasyonlarÝnda en fazla, yaklaßÝk 4 kat, DDH istasyonun da ise 2.5 kat civarÝndadÝr. DŸ- ßey bileßen bŸyŸtme fonksiyonlarÝnÝn benzerliÛi, istasyonlarÝn benzer yerel zemin koßullarÝna sahip olduklarÝnÝn bir gšstergesi olabilir. DKH, DJK ve DCE istasyonlarÝnÝn tamamÝ alŸvyonda yer almalarÝna karßÝn, ana kaya derinliÛi veya taba- ka dizilimlerinin ve šzelliklerinin aynÝ olup olma- dÝÛÝ konusunda ayrÝntÝlÝ bir •alÝßma mevcut de- Ûildir. AyrÝca, dŸßey bileßen bŸyŸtme fonksiyon- larÝnda gšrŸlen benzerlik, yatay bileßen bŸyŸt- me fonksiyonlarÝnda a•Ýk olarak gšrŸlmemekte- dir. BŸyŸtmenin daha kŸ•Ÿk olduÛu DDH istasyonu ise, daÛlÝk bšlge ile ova arasÝndaki ge•iß

bšlgesinde yer alÝr. Bu istasyonun yatay bileßen bŸyŸtme fonksiyonunda 7.8 HzÕde, dŸßey bile- ßen bŸyŸtme fonksiyonunda ise 6.8 HzÕde gšrŸ- len doruk, muhtemelen yama• molozlarÝndan olußan šrtŸden kaynaklanmaktadÝr. Bu husus i•in diÛer bir neden de topoÛrafik etki olabilir.

‚ŸnkŸ, bu istasyonun yerleßim biriminin hemen gŸneydoÛusunda bir yama• Ÿzerinde kurulmuß olmasÝ, havza geometrisinin de bŸyŸtmelerde etkin olabileceÛini gšsterir (Bruno vd., 1999).

ZEMÜN B†Y†TMESÜNÜN HASAR

†ZERÜNDEKÜ ETKÜSÜ

1 Ekim 1995 depremi 35.000 nŸfuslu Dinar il•e- sinde 90 kißinin yaßamÝnÝ yitirmesine, 260 kißi- nin de yaralanmasÝna neden olmußtur. Deprem sonrasÝ hem Afet Üßleri Genel MŸdŸrlŸÛŸ, hem de BoÛazi•i †niversitesi KRDAE Deprem MŸ- hendisliÛi Anabilim DalÝ tarafÝndan hasarÝ sapta- ma •alÝßmalarÝ yapÝlmÝßtÝr (Erßahin, 1997; Duru- kal vd., 1998). Bu •alÝßmalarÝn sonu•larÝna gš- re, il•e i•inde yaklaßÝk 1000 bina, ya tamamen

•škmŸß, ya da aÛÝr hasar gšrmŸßtŸr. Ül•ede genel olarak 1-3 katlÝ betonarme yapÝlar fazladÝr.

Bundan yŸksek yapÝlar genel olarak il•e merke- zinde toplanmÝß olup, homojen bir daÛÝlÝm gšs- termezler. 4 ve 5 katlÝ yapÝlarÝn •oÛu ya tamamen •škmŸß, ya da aÛÝr hasara uÛramÝßlardÝr.

BazÝ 3 katlÝ yapÝlarda benzer hasarlar gšrŸlmŸß- tŸr. 1-2 katlÝ binalar ise seyrek olarak •škmŸß- tŸr. YakÝn •evredeki kšy ve kasabalarda hasar oranÝ hafif veya orta derecede olup, Dinar il•e merkezinden uzaklaßtÝk•a hasar hÝzla azalmak- tadÝr.

Dinar il•esi, 1 Ekim 1995 depreminde gšzlenen hasar oranlarÝna bakÝlarak genel olarak Ÿ• fark- lÝ bšlgeye ayrÝlabilir (Erdik vd., 1995; Erßahin, 1997) (Þekil 6). Bu ayÝrÝm, olußan hasar beß ay- rÝ sÝnÝfta incelenerek ve her bir mahalle i•in bu sÝnÝflara dŸßen hasar oranlarÝnÝn hesaplanmasÝ ile yapÝlmÝßtÝr. Her bir mahalle i•in hesaplanan hasar oranlarÝna bakÝlarak, benzer ayrÝmlar An- sal vd. (2001) ve BakÝr vd. (2002)Õnin •alÝßmala- rÝnda da mevcuttur. Birinci bšlge, hafif hasar bšlgesi olup, il•enin doÛusunda daÛlÝk bšlge Ÿzerinde yer alan yerleßim birimlerini kapsar. Bu bšlgede kat sayÝsÝ dŸßŸk ve yapÝlar genelde es- ki tip, betonarme olmayan binalardan olußmak- tadÝr. Bu bšlge i•inde yer alan Su•Ýkan mahalle- si i•in kat sayÝsÝna gšre hasar oranÝ (tamamen

•škmŸß, ya da onarÝlamayacak hasar oranÝ) Er-

(9)

ßahin (1997)Õden yararlanÝlarak Þekil 6Õda gšs- terilmißtir. Ükinci bšlge, orta hasar bšlgesidir ve demiryolunun batÝsÝnda kalan alŸvyon Ÿzerinde- ki yerleßim birimlerini kapsar. Bšlge i•inde yer alan Yenimahalle ve HŸrriyet mahalleleri i•in hasar istatistikleri Þekil 6Õda histogramlar halinde gšsterilmißtir. †•ŸncŸ bšlge ise, aÛÝr hasar bšl- gesi olup, batÝda demiryolu doÛuda ise alŸvyon ile kaya arsÝndaki sÝnÝrÝ olußturan •izgi arasÝnda kalan alanÝ kapsar. Yerleßim yeri olarak en yo- Ûun ve bina olarak yŸksek katlÝ binalarÝn toplan- dÝÛÝ ßehrin merkezini olußturur. Bu bšlge i•inde yer alan Emniyet ve Adliye mahalleleri i•in aÛÝr hasar oranlarÝ Þekil 6Õda gšsterilmißtir.

Þekil 6Õdan gšrŸleceÛi gibi, hasar bšlgeleri ile Þekil 2Õde gšsterilen jeolojik bšlgeler hemen hemen aynÝdÝr. Sert zemini olußturan daÛlÝk bšlge- de hasar oranlarÝ •ok dŸßŸk iken alŸvyon ova i•inde olduk•a yŸksektir. En aÛÝr hasar daÛlÝk bšlge ile ova arasÝnda kalan ge•iß bšlgesinde

olußmußtur. YŸzey kÝrÝÛÝnÝn da bu bšlge i•inde olmasÝ ve bšlgenin havza kenarÝnda yer almasÝ hasarÝn yŸksek olmasÝnÝn nedeni olabilir. Ben- zer havza kenarÝ yŸksek hasar oranlarÝna Ter- tulliani (2000)Õnin •alÝßmasÝnda deÛinilmißtir.

BakÝr vd. (2002), DinarÕda ge•iß bšlgesinde, šzellikle 1-3 katlÝ yapÝlarda olußan hasarÝ havza kenarÝ etkilerine baÛlamÝßlardÝr.

KayabalÝ (1997) ve Erßahin (1997) sondaj verileri kullanarak hesapladÝklarÝ zemin hakim titre- ßim periyodunun, DinarÕda hasar gšren binalarÝn doÛal titreßim periyodlarÝndan farklÝ olmasÝ nedeniyle, olußan hasarda bir rezonans etkisi be- lirleyememißlerdir. BilindiÛi gibi, ana kaya derin- liÛi arttÝk•a zemin hakim titreßim periyodu bŸyŸ- mektedir (Dobry vd., 1976; Yal•Ýnkaya, 2002).

KayabalÝ (1997) ve Erßahin (1997) •alÝßmalarÝn- da, Dinar ovasÝ i•inde ana kaya derinliÛini 100 m ve daha bŸyŸk kullanmalarÝ nedeniyle, zemin hakim titreßim periyodunu her iki •alÝßmada sÝ- Þekil 5. Klasik Spektral Oran yšntemi ile hesaplanan ortalama dŸßey bileßen bŸyŸtme fonksiyonlarÝ (gšlgeli alan-

lar, ortalama ±1 standart sapmalarÝ gšsterir).

Figure 5. Average vertical component amplification functions estimated with the Classical Spectral Ratio method (the shaded regions indicate plus and minus standard deviations of the averages).

(10)

A¤›r Hasar Oran› (%) A¤›r Hasar Oran› (%)

A¤›r Hasar Oran› (%) A¤›r Hasar Oran› (%) A¤›r Hasar Oran› (%)

Yenimahalle

Suç›kan Mah.

Adliye Mah.

Emniyet Mah.

Hürriyet Mah.

DKH

Þekil 6. 1 Ekim 1995 depreminde Dinar il•esinde gšzlenen 3 farklÝ hasar bšlgesi ve bazÝ mahalleler i•in kat sayÝ- sÝna baÛlÝ aÛÝr hasar oranlarÝnÝn (tamamen •škme veya onarÝlamayacak hasar) deÛißimi (Erßahin, 1997Õden). I. Bšlge: hafif hasar bšlgesi, II. Bšlge: orta hasar bšlgesi, III. Bšlge: aÛÝr hasar bšlgesi.

Figure 6. Three different damage zones observed in Dinar after the October 1, 1995 earthquake and heavy dama- ge ratios (collapse or heavy damage) relative to number of story for some districts (after Erßahin, 1997).

I. Zone: light damage zone, II. Zone: medium damage zone, III. Zone: heavy damage zone.

AÛÝr Hasar OranÝ (%)

AÛÝr Hasar OranÝ (%) AÛÝr Hasar OranÝ (%) AÛÝr Hasar OranÝ (%)

AÛÝr Hasar OranÝ (%)

Su•Ýkan Mah.

(11)

rasÝ ile 1.3-2.7 s ve 0.9-1.5 s aralÝÛÝnda hesap- lamÝßlardÝr. GŸllŸ (2001)ÕnŸn kullandÝÛÝ ana kaya derinliÛinin daha kŸ•Ÿk olmasÝ (yaklaßÝk 30- 40 m), hesaplanan zemin hakim titreßim peri- yodlarÝnÝn 0.2-0.5 s aralÝÛÝnda •ÝkmasÝna neden olmußtur. Ansal vd. (2001)Õnin mikrotremor ka- yÝtlarÝyla yaptÝklarÝ •alÝßmada ise, hesaplanan zemin hakim titreßim periyodlarÝ 0.14-0.93 s ara- lÝÛÝndadÝr. Bu •alÝßmada deprem kayÝtlarÝnÝ kullanarak, ova i•indeki DKH, DJK ve DCE istas- yonlarÝnda hesaplanan zemin hakim titreßim periyodu 0.43-0.5 s (2-2.3 Hz) civarÝndadÝr (bkz.

Þekil 4 ve 5). GšrŸldŸÛŸ gibi bu deÛerler, mikrotremor kayÝtlarÝndan ve daha sÝÛ ana kaya de- rinliÛi (30-40 m) kullanÝlarak hesaplanan zemin hakim titreßim periyodlarÝ ile uyußurken, 100 m ve daha bŸyŸk ana kaya derinliÛi kullanÝlarak hesaplanan zemin hakim titreßim periyodlarÝna gšre •ok kŸ•ŸktŸr. Deprem kayÝtlarÝnda 0.43- 0.5 s periyodlarda gšzlenen rezonans, muhtemelen ana kaya sÝnÝrÝnda olußan yansÝmalar yerine, iki boyutlu havza yapÝsÝna baÛlÝ olarak olu- ßan havza i•i yŸzey dalgalarÝndan kaynaklan- maktadÝr. ‚ŸnkŸ, DinarÕda yaklaßÝk 100 m kalÝn- lÝÛÝ ve ortalama S dalga hÝzÝ 300 m/s kabul edilen alŸvyon i•in, zemin hakim titreßim periyodunun 1.3 s civarÝnda olmasÝ gerekir (T=4H/V_S, T;

zemin hakim titreßim periyodu, H; alŸvyonun ka- lÝnlÝÛÝ, V_S; alŸvyonun S dalga hÝzÝ). Benzer havza kenarÝ yŸzey dalgasÝ etkileri, Field (1996) ve Raptakis vd. (2000) •alÝßmalarÝnda da bahsedil- mißtir.

YukarÝda deÛinilen šnceki •alÝßmalarda, olußan hasar daha •ok dŸßŸk inßaat kalitesi ve zemin bŸyŸtmelerine baÛlanmÝßtÝr. Ancak, bu •alÝßma- da deprem kayÝtlarÝndan elde edilen sonu•lar, bir rezonans etkisinin de var olduÛunu gšster- mektedir. Hasar sonu•larÝ, DinarÕda ova i•inde 4-5 katlÝ binalarÝn en fazla hasara uÛrayan yapÝ- lar olduÛunu gšstermißtir (Erßahin 1997; Duru- kal vd., 1998; Ansal vd., 2001). BinalarÝn doÛal titreßim periyodlarÝ, T=N/10 (N; kat sayÝsÝ) ba- ÛÝntÝsÝ kullanarak kabaca hesaplanabilir (Hays, 1986). Buna gšre, 4-5 katlÝ bir binanÝn doÛal tit- reßim periyodu 0.4-0.5 sÕdir. Bu deÛerler, deprem kayÝtlarÝ kullanarak ova i•indeki istasyonlar i•in hesaplanan zemin hakim titreßim periyodu ile •akÝßmaktadÝr. Zemin hakim titreßim periyodu ile bina doÛal titreßim periyodunun •akÝßma- sÝ rezonansa neden olur ve rezonans altÝndaki yapÝlar šnemli zararlar gšrŸrler. Bu nedenle, Di- narÕda olußan hasarda, dŸßŸk inßaat kalitesi ve

yŸksek zemin bŸyŸmelerine ek olarak bir rezonans etkisinin var olduÛu a•ÝktÝr.

SONU‚LAR

DinarÕda zemin bŸyŸtmelerinin hesaplandÝÛÝ 5 istasyondan DSÜ istasyonu saÛlam zemin olarak bilinen daÛlÝk bšlgede, DDH istasyonu ova ve daÛlÝk bšlge arasÝndaki ge•iß bšlgesinde ve DKH, DJK, DCE istasyonlarÝ ise ova i•inde yer almaktadÝrlar. Referans istasyonu olarak se•ilen DSÜ istasyonunun ideal bir referans istasyonu olmadÝÛÝ anlaßÝlmaktadÝr. ‚ŸnkŸ, bu istasyon i•in YDSO yšntemi ile hesaplanan bŸyŸtme fonksiyonu, incelenen frekans aralÝÛÝnda genelde 1Õden bŸyŸk bŸyŸtmelere sahiptir. Muhteme- len kaya yŸzeyinde meydana gelen ayrÝßmÝß ta- baka bu bŸyŸtmelere neden olmaktadÝr. Bu nedenle, KSO yšntemi ile hesaplanacak yerel zemin koßullarÝnÝn etkilerinin deÛerlendirilmesi a•Ý- sÝndan, referans istasyonun se•iminde bŸyŸk dikkat gšsterilmelidir. DKH istasyonu hari•, her iki yšntemle belirlenen hakim frekanslar kabaca uyumludur. Ancak, šzellikle hakim frekanslarda bŸyŸtmeler arasÝnda šnemli farklar gšrŸlmekte- dir. KSO yšntemi ile hesaplanan bŸyŸtmeler, YDSO yšntemi ile hesaplanan bŸyŸtmelere gš- re yaklaßÝk 2-3 kat daha fazladÝr. YDSO yšnte- miyle kŸ•Ÿk bŸyŸtmelerin belirlemesindeki en šnemli neden, dŸßey bileßen kayÝtlarÝnÝn da yerel zemin koßullarÝndan etkilenmiß olmasÝdÝr.

KSO yšntemi ile hesaplanan dŸßey bileßen bŸ- yŸtme fonksiyonlarÝndan, yatay bileßenler kadar olmasa da, dŸßey bileßenlerin de yerel zemin koßullarÝndan šnemli oranda etkilendiÛi gšrŸl- mektedir. DŸßey bileßenlerin yerel zemin koßul- larÝndan etkilenmesi bazen, DKH istasyonunda olduÛu gibi, YDSO yšnteminin zemin hakim tit- reßim periyodunu da yanlÝß belirlenmesine neden olabilmektedir.

Ova i•indeki istasyonlardan belirlenen zemin hakim titreßim periyodu 0.43-0.5 s aralÝÛÝndadÝr.

Bu periyodlarda hesaplanan en bŸyŸk bŸyŸtme- ler 8 kata kadar •Ýkabilmektedir. Bu periyodlar- daki rezonans, muhtemelen ana kaya sÝnÝrÝnda olußan yansÝmalar yerine, havza i•i yŸzey dal- galarÝndan kaynaklanmaktadÝr. 1 Ekim 1995 Di- nar depreminde en bŸyŸk hasar, ge•iß bšlgesin- de ve ova i•indeki yapÝlarda meydana gelmißtir.

…zellikle, 4-5 katlÝ yapÝlarÝn tamamÝna yakÝnÝ aÛÝr hasar gšrmŸßtŸr. Bu binalarÝn doÛal peri- yodlarÝ 0.4-0.5 s aralÝÛÝnda kabul edilirse (kat

(12)

sayÝsÝna baÛlÝ olarak), bunlarÝn deprem kayÝtlarÝ kullanarak hesaplanan zemin hakim titreßim pe- riyodlarÝ ile •akÝßtÝÛÝ gšrŸlmektedir. Bu nedenle, dŸßŸk inßaat kalitesi ve zemin bŸyŸtmesinin ya- nÝ sÝra, rezonans etkisinin olußan hasarda etkin olduÛu a•ÝktÝr.

KATKI BELÜRTME

Yazarlar deÛerli gšrŸß ve katkÝlarÝndan dolayÝ, dergi editšrŸ Prof.Dr. Reßat UlusayÕa ve isimleri belli olmayan hakemlere teßekkŸr ederler. Bu

•alÝßma, Üstanbul †niversitesi AraßtÝrma Fonu tarafÝndan 1176/070998 ve B-798/02112000 numaralÝ projeler ile desteklenmißtir.

KAYNAKLAR

Alptekin, …., 1973. Focal mechanism of earthquakes in western Turkey and their tectonic impli- cations. Ph.D. Thesis, New Mexico Institu- te of Mining and Technology, Socorro, New Mexico, 190 pp (unpublished).

Ansal, A.M., Üyisan, R., and GŸllŸ, H., 2001. Microtre- mor measurements for the microzonation of Dinar. Pure and Applied Geophysics, 158, 2525-2541.

BakÝr, B.S., …zkan, M.Y., and CÝlÝz, S., 2002. Effects of basin edge on the distribution of damage in 1995 Dinar, Turkey earthquake. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 22, 335-345.

Borcherdt, R.D., 1970. Effects of local geology on ground motion near San Francisco Bay.

Bulletin Seismological Society of America, 60, 29-61.

Bruno, P.P.G., Di Fiori, V., Rapolla, A., and Roberti, N., 1999. Influence of geometrical and geophysical parameters on the seismic site amplification factor. European Journal of Environmental and Engineering Geophy- sics, 4, 51-70.

Dobry, R., Oweis, I., and Urzua, A., 1976. Simplified procedures for estimating the fundamental period of a soil profile. Bulletin Seismologi- cal Society of America, 66, 1293-1321.

Durukal, E., Erdik, M., AvcÝ, J., YŸzŸgŸllŸ, …., Alpay, Y., Avar, B., ZŸlfikar, V., Biro, T., and Mert, A., 1998. Analysis of the strong motion da- ta of the 1995 Dinar, Turkey earthquake.

Soil Dynamics and Earthquake Engine- ering, 17, 557-578.

EyidoÛan, H. ve Barka, A., 1996. 1 Ekim 1995 Dinar depremi: kaynak šzellikleri ve sismotekto- nik yorumu. SŸleyman Demirel †niversite-

si IX. MŸhendislik Sempozyumu, Bildiriler KitabÝ, 51-56.

Erdik, M., AydÝnoÛlu, N., PÝnar, A., and Kalafat, D., 1995. October 1, 1995 Dinar (Turkey) earthquake (Ms=6.1): preliminary recon- naissance report. Proceedings of the 5th International Conference on Seismic Zo- nation, Nice, France, Invited Papers, 3, 2235-2245.

Erßahin, B., 1997. Assessment of the effects of local soil conditions on earthquake damage distribution case study: 1 October 1995 Di- nar earthquake. MSc Thesis, Department of Civil Engineering, Middle East Technical University, 142 pp (unpublished).

Field, E.H., and Jacob, K.H., 1995. A comparison and test of various site-response estimation techniques, including three that are not reference-site dependent. Bulletin Seismolo- gical Society of America, 85, 1127-1143.

Field, E.H., 1996. Spectral amplification in a sedi- ment-filled valley exhibiting clear basin-edge-induced waves. Bulletin Seismological Society of America, 86, 991-1005.

Gutenberg, B., 1957. Effects on ground on earthquake motion. Bulletin Seismological Society of America, 47, 221-250.

GŸllŸ, H., 2001. DinarÕÝn zemin bŸyŸtmelerine gšre coÛrafik bilgi sistemlerine ile mikrobšlge- lenmesi, Doktora Tezi, Ünßaat MŸhendisliÛi BšlŸmŸ,Üstanbul Teknik †niversitesi, 289 s (yayÝnlanmamÝß).

Hays, W. W., 1986. Site amplification of earthquake ground motion. Proceedings of the Third U.S. National Conference on Earthquake Engineering, 1, 357-368.

Irikura, K., Iwata, T., Sekiguchi, H., and Pitarka, A., 1996. Lessons from the 1995 Hyogo-Ken Nanbu earthquake: why where such dest- ructive motions generated to buildings?

Journal of Natural Disaster Science, 17(2), 99-127.

KayabalÝ, K., 1997. The role of soil behavior on damage caused by the Dinar earthquake (southwestern Turkey) of October 1, 1995.

Environmental and Engineering Geoscien- ce, III, 111-121.

Ko•yiÛit, A., 1984. GŸneybatÝ TŸrkiye ve yakÝn dola- yÝnda levha i•i yeni tektonik gelißim. TŸrki- ye Jeoloji Kurumu BŸlteni, 27, 1-6.

Kramer, S.L., 1996. Geotechnical Earthquake Engi- neering. Prentice Hall, New Jersey, USA, 653 pp.

Lachet, C.D., and Bard, P.Y., 1994. Numerical and theoretical investigations on the possibiliti- es and limitations of NakamuraÕs techni- que. Journal of Physics of the Earth, 42, 377-397.

(13)

Langston, C.A., 1979. Structure under Mount Rainer, Washington, inferred from teleseismic body waves. Journal of Geophysical Rese- arch, 84, 4749-4762.

Lermo, J., and Chavez-Garcia, F.J., 1993. Site effect evaluation using spectral ratios with only one station. Bulletin Seismological Society of America, 83, 1574-1594.

Nakamura, Y., 1989. A method for dynamic characte- ristics estimation of subsurface using mic- rotremor on the ground surface. Quarterly Report of Railway Technology Research Institute, 30, 25-33.

ODT† ve TMMOB, 1995. 1 Ekim 1995 Dinar depremi mŸhendislik raporu. ODT† Ünßaat MŸhen- disliÛi BšlŸmŸ Deprem AraßtÝrma Merkezi ve TMMOB Ünßaat MŸhendisleri OdasÝ An- kara Þubesi, Ankara, 62 s.

…ncel, A.O., Koral, H., and Alptekin, …., 1998. The Dinar earthquake of October, 1995 (Mw=6.2) in southwestern Turkey and earthquake hazard of Dinar-‚ivril fault. Pu- re and Applied Geophysics, 152, 91-105.

…zpÝnar, B., 1978. Afyon-Dinar ovasÝ jeofizik rezistivi- te etŸdŸ. Devlet Su Üßleri 18. Bšlge MŸdŸr- lŸÛŸ, Isparta, 8 s (yayÝmlanmamÝß).

…ztŸrk, A., 1982. Tectonic of Dinar-SandÝklÝ-IßÝklÝ re- gion. Communications, Ankara †niversitesi Fen FakŸltesi, Seri C, 25, 1-58.

Raptakis, D., Chavez-Garcia, F.J., Makra, K., and Pi- tilakis, K., 2000. Site effects at Euroseis- test-I. Determination of the valley structure

and confrontation of observations with 1D analysis. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 19, 1-22.

Singh, S.K., Lermo, J., Dominguez, T., Ordaz, M., Es- pinosa, J.M., Mena, E., and Quaas, R., 1988. The Mexico earthquake of Septem- ber 19, 1985 - A study of amplification of seismic waves in the valley of Mexico with respect to a hill zone site. Earthquake Spectra, 4, 653-674.

Steidl, J.H., Tumarkin, A.G., and Archuleta, R.J., 1996. What is a reference site? Bulletin Seismological Society of America, 86, 1733-1748.

Þengšr, A.M.C., 1980. Principles of TurkeyÕs Neotec- tonics. Turkish Geological Association Conference Series, 2, 40 pp.

T†BÜTAK, 1995. 1 Ekim 1995 Dinar depremi. T†BÜ- TAK Ünßaat Teknolojileri AraßtÝrma Grubu, Ankara, 41 s.

Tertulliani, A., 2000. Qualitative effects of local geology on damage pattern. Bulletin Seismo- logical Society of America, 90, 1543-1548.

Utkucu, M., PÝnar, A., and Alptekin, …., 2002. A deta- iled slip model for the 1995, October 1, Di- nar, Turkey, earthquake (Ms=6.1) determi- ned from inversion of teleseismic P and SH waveforms. Geophysical Journal Inter- national, 151, 184-195.

Yal•Ýnkaya, E., 2002. Bir boyutlu (1-D) modeller ile zemin bŸyŸtmesi. Jeofizik Dergisi (incele- mede).