B a ş y a z ı
M Ü S A B A K A L A R ve J Ü R İ L E R Yazan : Y. Mimar Zeki Sayar
• -• — — • —————— • — —
, . » | | r » | M İ M A R L I K , Ş E H İ R C İ L İ K V E S Ü S L E M E S A N A T L A R I D E R G İ S İ A K l I I t I I 1 M T IY A Z SAHİBİ ; ZEKİ SAYAR U. NEŞRİYAT MÜDÜRÜ, ABİ DİN MORTAŞ A D R E S : A N A D O L U H A N N O : 33 E M İ N Ö N Ü İ S T A N B U L T E L : 2 1 3 0 7 S A Y I : 1 6 1 - 1 6 2 « S E R I I I I . « Y I L - . 1 9 4 5
V
Bir kaç yıldan beri açılan proje müsabalarmın sonuçları daima bir dedikodu vesilesi olmakta ve bu dedikodular dışarıya sızmadan mimarlar arasın-da devam etmektedir. Bu mesele, üzerinde durul-ması gereken bir konu ehemmiyetini gösteriyor. Hakikaten son zamanlarda yapılan müsabakaların sonuçları mimarları tatmin etmektan uzaktır.
Memleket mimarlığının yükselmesi için güzel nihetylerle yapılan bu müsabakalar, şartlarının iyi hazırlanmaması ve bilhassa jürilerin bu şartlara sa-dık kalmamaları yüzünden, beklenen faydayı ver-memekte ve bu durum müsabakalara karşı itimat-sızlık yaratmaktır. Müsabakalar işini bir defa göz-den geçirmeği ve beynelmilel usul ve kaidslere uy-mayan aksak taraflarını incelemeği faydalı buluyo-ruz. Çünkü bu dava, bir ferdin veya bir zümrenin dâvası olmaktan ziyade, memleket mimarlığını ve sanatını üzen bir konu olmuştur.
Olaylar gösteriyor ki, müsabakalarda çok defa verilen programlar ve şartnameler kifayetsiz iyi etüd edilmemiş bir şekilde tertipleniyor. Bu prog-ramların hazırlanması ekseriya müsabakayı açan dairelerin fen kurulları tarafından yapılmaktadır.
Beynelmilel usul ve kaidelere göre, başka mem-leketlerde, müsabaka şartlarını ya önceden seçilmiş olan jüri âzası hazırlar veya o dairenin mimari ku-rulu tarafından, müsabaka mevzuu avanproje
halin-Müsabaka program ve şartlarının kifayetsizliği - Bu •projramları hazırlayanlar ve jüri âzası - Prog-ramları önceden seçilecek jüriye tertip ettirmek usulü - Jüri raporlarının tatmin edici olmaması - Jü-ri kararlarında programdan ayrılış - her bakımdan serbest olan fikir müsabaları - Müsabakalar da meslek ahlâkının ehemmiyeti - Mimarlığımız için müsabakadan beklenen faydalar - T. Y. Mimarlar Birliğinin müsabaka şartnamesi - Müsabakalar «asıl tertiplenmeli?
de esaslı şekilde etüd edildikten sonra, müsabaka şartlan tertiplenir, öncedcn yapılan bu mesai, şüp-hesiz ki, boşuna değildir. Programın çözülmez bir muamma olmaktan kurtulması ve elde edilecek ne-ticelerin iyi olması ancak bu programların selâhi-yetli kimseler tarafından yapılmasile kabildir.
Konkurlarda, bugün bizim karşılaştığımız zor-luklara, ileri memleketlerde vaktile, maruz kalmış-lar ve önleyici tedbirlere başvurmuşkalmış-lardır.
Asıl mühim elan bir mesele de, müsabaka şart-larım hazırlayan elemanlara, jüri âzası kadar ehem-miyet verilmemişidir. Ekseriya jürilerimize otori-teleri, profesörleri iştirak ettirdiğimiz halde, hiç bir zaman, her hangi bir müsabakanın programını, ve şartlarını bu gibi mütehassıslara hazırlatmamakta-yız.
Noksan programlardaki kifayetsizliği gören jü-riler, çok defa neticede müsabaka şartlarına uyma-yan kararlar vermek zorunda kalıyorlar ki müna-kaşanın asıl sebebi de budur.
Bir jürinin, kararlarında neyi esas tutması lâ-zımdır? Gaye en uygun eseri ve mimarı seçmek de-ğilimdir?
Bunu sağlayan bir jüri ödevini görmüş sayıl-maz mı?
kanaatle-rine aykırı bile olsa, bunlardan aynlamıyacağı gibi jüıininde bunlara sadakat göstermesi lâzım gelmez-ini? Bahusus bazı müsabakalarda, bu istekler rak-kamla zikredilir ve verilen şartlara uymayan proje-lerin reddedileceği kat'î bir lisanla yazılırsa, buna rağmen müsabık program ve şartnamenin dışma çıkabilirmi? (*)
Bu tekdirde, müsabaka tamamen şansa bırakıl-mış veya jürideki azanın hâkim olan mimari kanaat ve meyline feda edilmiş olur. Program ve şartname-de k:ymet ve ehemmiyetini kaybeşartname-der. Halbuki başka memleketlerde program ve şartnameye büyük bir önem verilir. Jüri bu çerçeve içinde inceleme ve çalışmalarını yapar. Müsabekalarda derece alan ve almayanlar - birinci hariç - tatmin edici bir jüri ra-poru beklerler. Bu açık bir hak olduğu kadar, aynı zamanda psikolojik bir meseledirde... Çünkü her mü-sabık kendi projesinin güzel ve iyi olduğu kanaatile müsabakaya iştirak etmiştir. Projesinin hangi ba-kımdan kifayetsiz olduğu öğrenmek, beğenilen ve beğenilmeyen taraflarını bilmek ister.
Jüriler, pek zaifleri müstesna, bütün eserler hakkında rapo'larında izahat vermek mecburiyetin-dedirler. Son zamanlarda yapılan müsabakalarda bu cihet ihmâl edilmektedir. Jüri raporlarının biraz egoist bir zihniyetle yazılmakta olduğu görülüyor. Bunu jürilerde mimarî otoritelerin bulunmamasına atfediyoruz.
Bir proje müsabakası şartlarını hazırlayanlar, ne istediklerini önceden iyi bilmelidirler. Projelere bakılııken şartnamelerde yer almayan bazı hakikat-lerin sonradan ortaya çıktığına her zaman rastlıyo-ruz. Çanakkale' abidesi müsabakası buna, kâfi bir misaldir. Kapalı bir şeref holü istenilen bu müsa-bakada jüri, tamamen programa aykırı olan ve şans deneme maksadile gönderilmiş bulunan, bir mektep diploma projesini seçmiştir. Elliye yakın müsabı-k:n, verilen şartlar çerçevesi içinde altı ay emek verdikleri, yalnız Y. Mimarlar ve Y. Mühendislere tahsis edilmiş bir müsabakada yabancı bir profesö-rün müteaddit tashihlerinden geçen bir projenin kazanması, beynelmilel usul ve kaidelere tamamen aykırıdır. Meselenin mahiyeti meydana çıktıktan sonra, bu jüri kararının bozulması kadar tabiî bir şey olmazdı.
Çünkü jüri, Çanakkale abidesinin müsabaka programında istenilenlerden bambaşka bir şekilde olamsı icabettiğini anlamış bu kanaatine uygun, bir projeyi bulunca,müsabaka şartlarını düşünmeden bu eseri seçmiştir.
(*) İstanbul Radyoevi müsabakasında bazı ölçüler veril-miş, binayı teşkil eden servislerin adedi kat'î şekilde tasrih edilmiştir. Buna rağmen jüri kararında bu esasların gözönün-de tutulmamış olduğu anlaşılıyor.
Bu hareket, eğer bu müsabaka serbest bir fikir yarışması olsaydı belki doğru olabilir, ne iştirak edenler tahdid edilir ve ne de projenin şu veya bu şekilde olmasından dolayı kimsenin bir söz söyle-meğe hakkı olurdu.
Bu müsabakada jüri, bir iki kişinin sürükleyici tesiri altında program haricine çıkmakla vazifesini icabettiği şekilde yapmamıştır.
Jürinin Çanakkale de yapılacak abide için, A-nıt - Kabir proje müsabakasından mülhem bir prog-ramı uygun bulmasa bile, seçeceği projelerde mev-cut programa sadık kalması gerekirdi. Şüphesizki burada müsabıkların hakkı zayi olmuştur. Hiç bir memlekette böyle bir sonuç veren müsabakaya rast-lanmamıştır.
Burada müsabakanın hukukî değer taşıyan şartlarına aykırı hareket eden jüri üyeleri, talebe eserlerine imza koyan mimar, muayyen ünvan ve salâhiyetlere tahsis edilmiş bir işe fuzulî bir mü-dahale yapan profesö- ve şube şefi bu muvazaadan manen ve maddeten mesuldürler. Bu olay, mü-sabakalarda meslek disiplinine ve haysiyetine ria-yet edilmemekte olduğunu gösteren bir gerilik ör-neğidir.
Bu çirkin olaylar, memleket mimarlığını geliş-tirmek ve yükseltmek maksadile açılan müsabaka-ların yapılışlarile daha yakından ilgilenmemizi ge-rektiriyor. Yıllarca önce Reşit Galibin Maarif Ve-killiği zamanında kurulmuş olan Akademi heyeti-nin hazırladığı ve T. Y. Mimarlar Birliğiheyeti-nin fırsat buldukça tatbik ettiği bir Mimarî müsabakalar ni-zamnamesi vardır. Bu nizamname, bugünkü şart-lara göre yeniden incelenmek ve ikmal edilmek şar-tile yürürlüğe konursa müsabakalardan memleket mimarlığı hesabına beklenen iyi neticeler elde edi-leceği muhakkaktır.
Müsabakaların, gerek meslekî araştırma ve ça-lışma, gerekse yapılacak işin en iyi ve en güzelini bulma bakımından faydası inkâr edilemez. Ancak bu güzel vesileyi, muvazaa yolile, fena kullanma-mak lâzımdır. Müsabakalarda adaleti sağlakullanma-mak için her müsabıkın aynı şartlar içind? çalıştırılması ge-rekir. Bu da ancak müsabaka nizamnamesinin, ilgi-li makamlar tarafından, düzenlenmesi ve jürilerin konulacak esaslara saygı gösterm^lerile kabildir.
