Ayl›k E¤itim Dergisi YIL: 7 SAYI: 77-78 TEMMUZ - A⁄USTOS 2006 ISSN-1302-5600
Bu say›m›zda klasik edebiyat›m›z› ele al›yoruz. Bilindi¤i gibi bu edebiyat›n temelleri Türklerin ‹slamiyeti ka-bul etmelerinden sonra verdikleri ilk eserlere kadar dayan›r. Genifl co¤rafyalarda dil bak›m›ndan birbirinden az çok farkl› geliflen ‹slamî edebiyat, flüphesiz ki en parlak dönemini 13. yüzy›ldan bafllamak üzere Osmanl› ‹mpa-ratorlu¤unun genifl topraklar› üzerinde yaflam›flt›r. Befl yüzy›ldan fazla etkisini sürdüren ve üç k›tada topraklar› bu-lunan bir imparatorlu¤un ihtiflam›yla uyumlu görkemli eserler veren klasik edebiyat›m›z› baz› yönleri ile incele-meye çal›flaca¤›z.
Bir toplumu etkileyen kültürel oluflumlar nas›l birden bire ortaya ç›km›yorsa, baflka bir kültürel etkiyle de bir-den bire ortadan yok olmaz. fiiire a¤›rl›k veren klasik edebiyat›m›z›n bugünkü fliirimize –genel anlamda edebiya-t›m›za- etkileri üzerinde de mümkün oldu¤u nispette durmaya çal›flt›k.
Klasik edebiyat, yayg›n söyleyiflle divan edebiyat›, Tanzimatla birlikte bafllayan kültür de¤iflim teflebbüsleri-ne paralel olarak tart›fl›lmaya bafllanm›flt›r. Avrupaî bir edebiyat oluflturma gayreti içindeki Tanzimat teflebbüsleri-nesli, damar-lar›ndan beslendikleri, onun kal›plar›n› ve ifade yöntemlerini kullanarak eserler verdikleri hâlde divan edebiyat›-na sert elefltirilerde bulundular. Zaman zaman ölçünün kaçt›¤› bu elefltirileri dönemin flartlar› ile irtibatland›rarak aç›klamak mümkündür.
Ancak, bugün hâlâ Tanzimat neslinin divan edebiyat›na karfl› yöneltti¤i, birçok bak›mdan ilmî olmaktan uzak, bu elefltirilerin kronik bir ön yarg›ya dönüflerek devam etmesi Divan Edebiyat› Özel Say›s›’n› haz›rlama ih-tiyac›m›z›n birinci sebebidir.
E¤er kültürümüzün köklerine karfl› böyle bir ön yarg› varsa bunun enine boyuna sorgulanmas› ve tart›fl›lma-s› gerekiyordu ki biz bu say›da bunu yapmaya çal›flt›k. Zira befl yüz y›ll›k edebiyat› bir derginin tart›fl›lma-s›n›rl› sayfalar› içinde bütün yönleriyle ele alman›n imkân› yoktur. Biz amaçlad›k ki gençlerimiz, eski edebiyat›m›zla e¤itim çer-çevesi içinde bir flekilde irtibat› olan herkes, kültürel varl›¤›m›z›n hazinelerine bu vesile ile yeniden göz ats›n –var-sa- ön yarg›lar›n› tekrar gözden geçirsin.
Dergimizin yıllık abone bedeli 20 YTL (öğretmen ve öğrenciler için 15 YTL)’dir.
Abone bedelinin Ziraat Bankası Şehremini-İstanbul şubesindeki Devlet Kitapları Döner Sermayesi Müdürlüğünün 130978 numaralı hesabına yatırılarak makbuzun ve açık adresin Yayımlar Dairesi Başkanlığı Teknikokullar - ANKARA adresine gönderilmesi gerekmektedir. Gönderilen eser ve çalışmalar yayımlansın veya yayımlanmasın, iade edilmez. Yazıların içeriğinden yazarları sorumludur. Yayın Kurulu
yazılar üzerinde değişiklik yapabilir. “Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim” adı anılmadan alıntı yapılamaz. Millî Eğitim Bakanlığı Yayımlar Dairesi Başkanlığının 22.12.2005 tarih ve 6088 sayılı oluru ile basılmıştır.
Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları: 4303 Süreli Yayınlar Dizisi: 213
editörden...
e ¤ i t i m
Bilim ve AklınAydınlığında
SAHİBİ
Doç. Dr. Hüseyin ÇELİK Millî Eğitim Bakanı
Genel Yayın Yönetmeni
Şadi KESKİN Yayımlar Dairesi Başkanı
Yazı İşleri Müdürü Selâmi YALÇIN (selamiyalcin@meb.gov.tr) Yayın Kurulu Ethem BARAN Şaban ÖZÜDOĞRU Aysun İLDENİZ Hakkı USLU Dinçer EŞİTGİN Celal ASLAN Çağrı GÜREL Tasarım Banu DAVUN (bdavun@meb.gov.tr) Dizgi Reyhan İLKER Abone / Dağıtım Fikri NAYIR Tel: (0312) 212 76 63 / 14 Baskı Devlet Kitapları Müdürlüğü Yönetim Merkezi
Yayımlar Dairesi Başkanlığı Teknikokullar/ANKARA http://yayim.meb.gov.tr e-posta: baae@meb.gov.tr
Tel: (0 312) 212 81 48 - 213 65 12 Fax: (0 312) 212 81 48
temmuz-ağustos 2006
132
e ¤ i t i m
Bilim ve Aklın Aydınlığında
Divan edebiyat› kaideci bir edebiyatt›r. Hayatla alâkas› azd›r. Kitabî ve mücerrettir. Manzum ve mef-hum edebiyat›d›r vs. Evet... Fakat kaideci, kitabî ve mücerret dedi¤imiz bu edebiyat nedir? Ne gibi esasla-ra dayanmakta, hangi vas›flar› ve hususiyetleri ihtiva etmektedir?
Her edebiyat, kendi devrinin bir tefekkür, bir ta-hassüs ve tahayyül kâinat›d›r. Kendi devrinin hususi-yetlerini, zevklerini, sanat telâkkilerini, hurafelerini, iti-katlar›n›, hakiki ve bât›l bütün bilgilerini tafl›r. Divan edebiyat›m›z da, hayatla alâkas› ne kadar az olursa ol-sun, cemiyet hayat›n›n seyrini takip etmekte, onun akislerini tafl›maktad›r.
Divan edebiyat› mücerret mefhum ve mazmun-larla doludur. Böyle olmakla beraber, bu mücerret de-di¤imiz mefhumlar ve mazmunlar, o devre ait akîdele-re, bilgilere ve kanaatlere telhim ve iflaret ediyor.
Türkler ‹slâmiyet’i kabul ettikten sonra, bu yeni dinin câmias› içine girince, benliklerinden ve hususi-yetlerinden birçok fedakârl›klar yapt›lar. ‹slâmiyet’in vücuda getirdi¤i yeni telakkileri, yeni mefhumlar› ve yeni bilgileri kabul edip benimsediler.
‹slâmiyet, kendi içine giren bütün kavimlere flâ-mil olmak üzere yeni bir nâs, yeni bir iman ve yeni bir bilgi silsilesi getirmifl oluyor, bu suretle yeni bir fikir manzumesi teessüs etmifl bulunuyordu.
Bu cümleden olarak, Kuran’›n âyetleri toplan-d›ktan sonra, bu âyetlerin flerh ve izah› ile (tefsir), Pey-gamber’in söyledikleri tespit edilerek (hadis), Kuran ve
hadise istinat ederek dünyevî ahkâm› toplay›p tedvin eden (f›k›h) ilmi meydana ç›kt›.
Bundan baflka, ‹slâmî meselelerin münakaflas›n-dan do¤an (kelâm) ilmi ile, ‹slâm aras›ndaki fikir ihti-laflar›ndan ç›kan (tasavvuf), fikir ve felsefe sistemi ola-rak teessüs etmifl oldu.
Aristo’dan beri devam eden ilimlerin tasnifine, naklî ilimler de ilâve edilerek yeni bir tasnif meydana geldi.
‹flte bütün bu yeni telâkkileri, bu yeni bilgileri as›rlarca âlimler izah için u¤raflm›fllar, flairler de bu fi-kirlerden mülhem olarak, onlar› en güzel bir tarzda ifa-deye çal›flm›fllard›r.
Daha sonra flark›n kendine mahsus hurafeleri ve itikatlar› vard›r. fiairlerin, bunlar›n tesiri alt›nda kalma-lar› çok tabiî de¤il midir?
‹flte Divan edebiyat› dedi¤imiz bu eski edebiya-t› anlamak, ancak bunlar› bilmek ve tan›makla kabil olabilir.
Bu kadar zengin ve çeflitli kaynaklara mâlik olan bu edebiyat esas karakteri itibariyle kitabî ve mücerret oldu¤undan, bütün ilmî ve felsefî müdevvenat, Kur’an ve hadis, k›ssalar ve mucizeler, tarih ve esatir, bât›l ve hakikî ilimler, bu kaynaklar›n bafl›nda gelir. Bunlara, içtimaî hayat›n ve çeflitli hadiselerin akisleriyle, o gün-kü zihniyetten do¤an sanat ve telâkkileri ilâve edecek olursak, bu edebiyat, fikrî, hissî ve hayalî cephesiyle meydana ç›km›fl olur.
