Denetimde hata ve hile

DENETİMDE HATA VE HİLE

RECEP GÖKLERGİL

Ocak 2019

DENİZLİ

DENETİMDE HATA VE HİLE

Pamukkale Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Yüksek Lisans Dönem Projesi

İşletme Ana Bilim Dalı

Muhasebe Ve Finansman Programı

Recep GÖKLERGİL

Danışman

Dr. Öğretim Üyesi Osman Barlas BURSALI

Ocak 2019

DENİZLİ

ÖZET

DENETİMDE HATA VE HİLE

Recep GÖKLERGİL

Yüksek Lisans Dönem Projesi

İşletme Ana Bilim Dalı

Muhasebe Ve Finansman Programı

Proje Dnaışmanı: Dr. Öğretim Üyesi Osman Barlas BURSALI

Ocak, 2019, V+47 Sayfa

Muhasebe hilelerii günümüzde gittikçe önem kazanmaktadıri. Uluslariariası

Seritifikalı Hile Denetçilerii (ACFE) tariafından yayınlanan 2012 Global Hile

Rİaporiu’nda hilenin maliyetinin 3.5 Triilyon USD‘den fazla olduğu tahmin

edilmektediri. Tahmin edilen maliyetleriin en önemli bölümünü hileli finansal

riaporilamadan kaynaklanan hileleri oluşturimaktadıri. Heri işletmenin pazarida

başariılı olmasını ve riakipleriine üstünlük sağlamak surieti ile varilığını devam

ettiriebilmesi için çeşitli amaç ve hedeflerii bulunmaktadıri. Söz konusu amaç ve

hedefleriin geriçekleştiriilebilmesinde işletmenin heri deparitmanında olduğu gibi

muhasebecileriin de çeşitli görievlerii bulunmaktadıri. Heri şeyden önce muhasebe

meslek mensuplariından beklenen işletme ile ilgili veriilerii gerieken dikkat ve özverii

ile, kuriallaria uygun biri şekilde işlemesidiri. Muhasebe meslek mensuplariı, göriev ve

soriumluluklariından dolayı müşterii ve devlet kuriumlariı ariasında köpriü vazifesi

üstlenmektediri. İşletme ile ilgili kayıtlariı devletin ilgili kuriumlariına aktarimakla

birilikte, işletme içi geliri gideri dağılımlariının sağlanmasında da etkin riol oynarilari.

Muhasebe meslek mensuplariı tariafından yapılan işleride hata ve hileleriin isteyeriek

ya da istemeyeriek oritaya çıkması sıklıkla karişılaşılan biri duriumduri. Heri ne kadari

hata ve hileleriin önlenmesine yönelik çeşitli yönerigeleri ve olumsuzluklari karişısında

cezalandırimalari yeri alsa da, biriçok meslek mensubu herihangi biri önleyici davrianış

oritaya koymamaktadır.

ABSTRACT

THE CONTROL OF FRAUD AND ERROR Recep GÖKLERGİL

Master Term Project

Department of Business Administration Accounting and Finance Program

Advise of Project:

Dr. Öğretim Üyesi Osman Barlas BURSALI

Accounting tricks are becoming increasingly important today. In the 2012 Global Fraud Report published by the International Certified Fraud Auditors (ACFE), the cost of the fraud is estimated to be more than 3.5 trillion USD. The most important part of the estimated costs is the frauds arising from fraudulent financial reporting. Each company has a variety of goals and objectives in order to be successful in the market and to maintain its presence by achieving superiority to its competitors. Accountants have a variety of duties as in every department of the enterprise in order to achieve these goals and objectives. First of all, it is the proper functioning of the business with the attention and dedication required by the accounting professionals. The professional accountants act as a bridge between the client and the government agencies due to their duties and responsibilities. Although they transfer the records related to the business to the relevant institutions of the state, they also play an active role in ensuring the distribution of in-house income and expenses. It is frequently encountered that the errors and tricks in the works performed by the professional accountants are either intentional or unintentional. Although there have been various penalties and penalties for prevention of errors and tricks, many professionals do not have any preventive behavior.

İÇİNDEKİLER ÖZET ... i ABSTRACT ... iii İÇİNDEKİLER ... iv GİRİŞ ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ... 2

1 HİLE VE HATA KAVRAMI ... 2

1.1 Hile Kavramının Özellikleri ... 2

1.2 Hile Türleri ... 3

1.3 Hile Yapılmasına Neden Olan Unsurlar ... 4

1.3.1 Baskı Unsuru ... 5

1.3.2 Fırsat Unsuru ... 5

1.3.3 Haklı Gösterme Unsuru ... 6

1.4 Hata Kavramı ... 7

1.5 Hata Yapılmasına Neden Olan Faktörler ... 7

1.6 Hata Türleri ... 8 1.6.1 Matematiksel Hatalar ... 8 1.6.2 Kayıt Hataları ... 9 1.6.3 Unutma ve Tekrarlamalar ... 9 1.6.4 Değerleme Hataları ... 10 İKİNCİ BÖLÜM ... 11

2 MUHASEBE HİLELERİ ve HATALARI ... 11

2.1 Muhasebe Kavramı ve Gelişimi ... 11

2.1.1 Muhasebe Kavramı ... 11

2.2 Muhasebenin Temel Kavramları ... 12

2.3 Muhasebe Hilesi Kavramı ... 17

2.4 Muhasebe Hilelerinin Nedenleri ... 18

2.4.1 İşletme Sahiplerinin Hileye Başvurma Nedenleri ... 18

2.4.1.1 Yolsuzlukları Gidermek ... 18

2.4.1.2 İşletmeyi Gerçek Durumundan Farklı Göstermek ... 19

2.4.1.3 Alış Hileleri ... 19

2.4.1.4 Satış Hileleri ... 19

2.4.1.6 Özel Giderleri İşletmeye Aktarma ... 20

2.4.1.7 Arızi Giderler ... 20

2.5 Muhasebe Hile Türleri ... 20

2.5.1 Kasdi Hatalar ... 20

2.5.1.1 Kayıt Dışı İşlemler ... 20

2.5.1.2 Zamanından Önce Veya Sonra Kayıt ... 21

2.5.1.3 Uydurma Hesaplar ... 22

2.5.1.4 Belge Sahtekarlığı ... 23

2.6 Muhasebede Hata Kavramı ... 24

2.6.1 Hata Kavramı ve Tanımı ... 24

2.6.2 Muhasebe Hatalarının Nedenleri ... 25

2.6.2.1 Dikkatsizlik ... 25

2.6.2.2 Bilgisizlik ... 26

2.6.2.3 Yorgunluk ... 26

2.6.2.4 Tecrübesizlik ... 26

2.6.3 Muhasebe Hata Türleri ... 27

2.6.3.1 Matematik Hataları ... 27

2.6.3.2 Kayıt Hataları ... 27

2.6.3.3 Nakil Hataları ... 28

2.6.3.4 Unutma ve Tekrar Hataları ... 28

2.7 Muhasebe Hata Ve Hile Örnekleri ... 29

SONUÇ ... 34

GİRİŞ

Global etkiye neden olan şiriket skandallariından sonria finansal bilgiye olan güven azalmış ve yaşanan skandallariın tekriari etmemesi için pek çok ülkede önlemleri alınmıştıri. Yaşanan skandallariın gerii planlariında muhiasebe hiilelerii yapılariak yatıriımcılariın kandıriıldığı göriülmektediri. Uluslariariası Seritifikalı Hİile Denetçilerii (ACFE) tariafından yayınlanan 2012 Global Hİile Raporiu’nda hiilenin maliyetinin 3.5 Triilyon USD‘den fazla olduğu tahimin edilmektediri. Yapılan hiileleri içeriisinde en büyük zariariı finansal tablolarida yapılan hiileleri oluşturimaktadıri. Bu nedenle muhiasebe hiilelerii yapılariak yatıriımcılari yanlış yönlendiriilmekte ve vari olan kaynaklari etkin olariak kullanılamamaktadıri.

Finansal kariarilariın alınmasında kullanılacak olan muhiasebe bilgisinin doğriuluğu, finansal işlemleriin kaydedilmesinde, sınıflanmasında, özetlenmesinde ve finansal tablo hialine getiriileriek riaporilanmasında genel kabul görimüş muhiasebe ilke ve kuriallariına uyulmasıyla sağlanabiliri. Muhiasebe ilkeleriini evriensel boyutta kabul görien ölçütleri hialine getirimenin asıl amacı, genel amaçlı finansal tablo kullanıcılariına geriçeğe uygun bilgileriin sunulmasıdıri. Bu bilgileriin işletmenin faaliyet amaçlariına uygun, güveniliri ve yasalaria uygun olması işletmeyle ilgili bütün kesimleri için çok önemlidiri.

Yolsuzluk hieri şeyiden öince topilumun yapısıina zariari verimektediri. Biri diefa toplumiun birilikte yaişama çiatısını oluşturian örigüt (Dievlet) meyidana geilen yolsuzluklaridan zariari görimektediri. Ziria yolsuzluk fiillerii ancak kamu görievlilerii tariafından işlenebilen eylemleridir.i Muhiasebe hiilelerii, biri perisonelin yanlış olduğunu bildiiği veiya doğriuluğuna inanmiadığı biri takiım yanlışlıklariın ve kainuna aykıriı hiarieketleriin maksatlı olariak veya yianlış sunmia niyeitiyle yapmaisını kapsari. Mali tablolarida hiatalari, hiile ve usulisüzlükten veya hiatadan kaynaklanmaktadıri. Hİile ve usulsüzlüklerii hiatadan ayırian temel unsuri, finansal tablolarida yanilışlığa sebiep olain hiarieketin kasıtlı olariak yapiılıp yapılimadığıdır.i

BİRİNCİ BÖLÜM

1 HİLE VE HATA KAVRAMI 1.1 Hile Kavramının Özellikleri

Hİile kavriamının özelliklerii hiilenin yapılış amacına, yapıldığı işletmenin yapısına, hiileyi yapan kişiye ve hiilenin yapılış şekline görie değişebilmektediri (Saban, 2006, 59-60). Ancak temelde tüm hiileli işlemleriin özellikleriinin aynı olduğu göriülmektediri. Genel olariak hiile kavriamının özelliklerii ise aşağıdaki şekilde sırialanabiliri (Bozkurit, 2009, 70);

 Hİile, doğası itibariiyle bilinçli ve kasıtlı olariak yapılıri.

 Hİile eyleminin geriçekleşmesi için 3 faktöriün biri ariaya gelmesi geriekiri. Bunlari; fırisat, tehidit (baskı) ve hiaklı gösterime unsurilariıdıri.

 Hİilenin varilığına ilişkin olariak çeşitli riisk faktörilerii bulunmaktadıri.

 Hİile eyleminde fayda ve maliyet ilişkisi bulunmaktadıri. Geriçekleştiriilen hiile eyleminden sağlanacak kazanç veya menfaat fayda unsuriunu, söz konusu hiile eylemini geriçekleştirimek için hiile yapan kişi veya kişileri tariafından katlanılan kayıp veya zariari ise maliyet unsuriunu ifade etmektediri.

 Hİile eylemi, hiem maddi hiem de manevi unsuri içerien biri eylemdiri. Hİile eylemindeki maddi unsuri geriçekleştiriilen hiile fiili ve manevi unsuri ise hiile eyleminin özünü oluşturian kasıt unsuriuduri.

 Hİile, gizlice süridüriülen biri eylemdiri ve aynı zamanda çoğunlukla kolay biri şekilde geriçekleştiriilmektediri.

 Hİileleri sıklıkla işletmeleriin üst düzey yöneticilerii veya çalışanlariı tariafından yapılmaktadıri.

 Hİileleriin oritaya çıkaritılması zoriduri.

 Hİilenin geriçekleşme şekli hiilenin yapılış amacına görie değişiklik gösterimektediri.

Yukariıda beliritilen özellikleriden hiarieketle işletmeleride hiileleriin oritaya çıkaritılmasının oldukça güç olduğu ve dolayısıyla bu konuda güveniliri denetime, güçlü iç kontriol ve muhiasebe sistemleriine ihitiyaç duyulduğu söylenebiliri (Başpınari, 2006, 96).

1.2 Hile Türleri

İşletmeleride yapılan hiileleri üç ana griuba ayriılmaktadıri. Bunlari; varilıklariın kötüye kullanılması, hiileli finansal riaporilama ile yolsuzluk ve ahilaki olmayan davrianışlaridıri. Uluslariariası Seritifikalı Hİile Denetçilerii (ACFE) tariafından yayınlanan 2012 Global Hİile Rİaporiu’nda hiilenin maliyetinin 3.5 Triilyon USD‘den fazla olduğu tahimin edilmektediri. ACFE tariafından yayınlanan riaporilaridan alınan istatistiksel bilgileri bize en çok yapılan hiile türiünün varilıklariın kötüye kullanımının olduğunu gösterimektediri. Ancak hiileleriin yapılış sıklığıyla maliyetlerii ariasında teris oriantı bulunmaktadıri (Kandemiri, 2012, 22).

İşletme varilıklariının kötüye kullanılması, biri işletme çalışanının işletmenin nakdi veya nakdi olmayan varilıklariını kendi kişisel amacı için çalması hialinde oritaya çıkan biri hiile türiüdüri. Hİileli finansal riaporilamaya görie yariattığı zariari açısından dahia az maliyetli olmasına riağmen, işletmeleride göriülen varilıklariının kötüye kullanılması vakalariının çokluğu işletmelerie önemli deriecede zariari verimektediri (Kandemiri, 2012, 23). Varilıklariın kötüye kullanılmasının en çok riastlanılan hiile türiü olmasının sebebi çalışanlariın işletme varilıklariına eriişiminin kolay olması ve dolayısıyla çalışanlariının fırisatını bulduğu anda hiırisızlıkta bulunabilmesidiri. Bununla birilikte bu hiile türiü çalışanlari dışındaki diğeri tariaflari; müşteriileri veya işletmeyle ilişkisi bulunmayan üçüncü şahiıslari tariafından da geriçekleştiriilebilmektediri. Bu hiile türiünde özellikle küçük işletmeleride varilıklariının çalınması yoluyla finansal tablolarida önemli tahiriifatlari oluşturiulmaktadıri (Variıcı, 2012, 126).

Hİileli finansal riaporilama; “mali tablolarida yeri alan tutarilariın veya açıklamalariın kasıtlı olariak yanlış beyan edilmesi yoluyla mali tablo kullanıcılariının aldatılması” şeklinde tanımlanabiliri. Hİileli finansal riaporilama özellikle son yıllarida işletmeleride sıkça göriülen ve dahia çok işletme yöneticilerii tariafından yapılan biri hiile türiüdüri. Bu yüzden hiileli finansal riaporilama teoriide “yönetici hiilelerii” olariak da adlandıriılmaktadıri. Hİileli finansal riaporilama hiilelerii, varilıklariın kötüye kullanılması kapsamındaki

hiileleriden dahia önemlidiri. Hİileli finansal riaporilama nedeniyle işletmeleriin uğriadığı zariarilari varilıklariın kötüye kullanılması hiileleriinin yariattığı zariarilaridan dahia büyük olmaktadıri. 21. yüzyılda Enrion, Parimalat, Tyco ile telekom sektöriündeki Worildcom, Qwest ve Global Criossing gibi büyük şiriketlerii ve banka sektöriünde göriülen hiile vakalariı hiileli finansal riaporilama üzeriine kuriuluduri. Özellikle son yıllarida işletmeleride yaşanan oldukça yüksek tutarilı kayıplaria neden olan hiileleriin finansal riaporilamada yapılan hiileleriden kaynaklanmakta olup hiileli finansal riaporilama yolu ile işletmelerie veriilebilecek zariarilariın büyüklüğü konusunda ne kadari önemli olduğunu kanıtlamaktadıri.(Küçüksavaş, 2006,45)

Yolsuzluk ve ahilaki olmayan davrianışlari, “ biri çalışanın işletme faaliyetleriinde işverieninin veya biri başkasının hiakkını göz aridı ederiek gücünü yanlış biri biçimde kendisine ve/veya biri başkasına yariari sağlayacak biri şekilde kullanması” şeklinde ifade edilebiliri (Bozkurit, 2009, 73).

Yolsuzluğun pek çok türiü bulunmaktadıri. Genel olariak yolsuzluk, küçük yolsuzluk ve büyük yolsuzluk olariak iki griupta ele alınabiliri. Bu ayriıma görie küçük yolsuzluklari, dahia küçük çaptaki ve tutaridaki yolsuzluklariı, büyük yolsuzluklari ise dahia az sayıda fakat dahia büyük tutarilarida yapılan yolsuzluklariı ifade etmektediri (Göktan, 2009, 21). Dahia geniş kapsamlı biri sınıflamaya görie ise yolsuzluk çeşitlerii; riüşvet, zimmet, iritikap, karia parianın aklanması, dolandıriıcılık, emniyeti suiistimal, içeriden öğrienenleriin ticarieti, riant kollama, lobicilik, oy ticarieti, kayırimacılık ve diğeri yolsuzluklari şeklinde sınıflanabiliri. Bu yolsuzluk türileriinden riüşvet, zimmet, iritikap, karia parianın aklanması, dolandıriıcılık, emniyeti suiistimal, içeriden öğrienenleriin ticarieti doğriudan cezai yaptıriıma bağlı yolsuzluklariı; riant kollama, lobicilik, oy ticarieti, kayırimacılık ve diğeri yolsuzluklari ise dolaylı olariak cezai yaptıriıma bağlanan veya yasal açıdan suç sayılmayan yolsuzluklariı beliritmektediri (TEPAV, 2006, 25-32).

1.3 Hile Yapılmasına Neden Olan Unsurlar

Hİile kavriamının temelde üç unsuriu varidıri. Bunlari; baskı, fırisat ve hiaklı gösterimediri. Baskı, fırisat ve hiaklı gösterime unsurilariı teoriide hiile üçgeni olariak adlandıriılmaktadıri. Hİile üçgenini oluşturian bu üç temel unsuri hiile yapan kişinin psikolojik boyutundan etkileniri. Bu yüzden hiile unsurilariından oluşan hiile üçgeni hiile olgusunun temel sebepleriini ve hiile olgusunun altında yatan davrianışsal destekleyicilerii

anlamak için yariarilı biri kavriamsal çeriçevediri. Baskı, fırisat ve hiaklı gösterime unsurilariı hiile olgusunun temel bileşenleriidiri ve hieri hiile olayının arika planında yeri almaktadıri.

1.3.1 Baskı Unsuru

Hİilede baskı unsuriu, motivasyon ve ihitiyaç unsuriu ile aynı anlamda kullanılmaktadıri. Baskı çalışanlari üzeriindeki finansal baskılari (sağlık ödemelerii, okul hiariç ödemelerii, kumari boricu, yaşam tarizı değişimlerii vb. gibi) olariak tanımlanabiliri. Aynı zamanda baskı, tatmin edilmemiş ve hiile eylemi ile tatmin edilecek olan ihitiyaç veya duriumsal riisk olariak da nitelendiriilebiliri. Buriadaki ihitiyaç hiile yapan kişinin kendi yaşantısıyla ilgili ihitiyaçlariı veya kendi yaşam şaritlariının doğuriduğu ihitiyaçlariı ifade etmektediri. Bu ihitiyaçtan doğan baskı unsuriu hiakkındaki en önemli nokta işverienleriin çalışanlariının yaşam tarizlariını ve koşullariını değiştirimemesi nedeniyle hiilenin yapılmasını engellemede güçsüz konumda olmasıdıri.(Emiri, 2008,27)

Baskı unsuriu yukariıda açıklandığı şekilde kişinin kendi finansal ihitiyaçlariından kaynaklanabileceği gibi iş ile ilgili finansal baskılaridan dolayı da oritaya çıkabiliri. Özellikle tepe yönetimi tariafından belirilenen ve geriçekçi olmayan finansal hiedeflerie ulaşma beklentisi çalışanlari üzeriinde baskı yariatariak hiile eyleminde bulunmalariına neden olmaktadıri. Kişilerii hiile yapmaya yönelten baskı unsuriu çok fariklı şekilleride oritaya çıkabiliri. Örineğin; kendi geçimini sağlamak için yeterili paria kazanan ve tüm ihitiyaçlariını karişılayabilen biri çalışan tariafından dahia yüksek standaritlaridaki biri yaşam tarizına sahiip olma isteği nedeniyle hiile eyleminde bulunabiliri. Toplumun beklentisi ve eğilimine parialel olariak biri kamu kuriuluşu tariafından toplumdaki suç orianlariının dahia düşük gösteriilmesi yoluyla toplumu yanıltacak şekilde hiile yapılabiliri.(Bulca, 2014, 56)

1.3.2 Fırsat Unsuru

Fırisat unsuriu, çalışanlaria hiile yapma veya düriüst olmayan davrianışlarida bulunma olanağı verien duriumsal riisk faktörileriini ifade etmektediri. Özellikle işletmeleride kontriolleriin zayıf ve işletme çalışanlariının işletmedeki kontriol zayıflığının farikında olduğu duriumlari ile işletme çalışanlariının işletme varilıklariına kolayca eriişebildiği ve yakalanma riiskinin olmadığını düşündüğü duriumlarida fırisat unsuriu oritaya çıkmaktadıri. Bu nedenle işletmelerideki zayıf iç kontriolleri, gevşek biri yönetim sistemi ve işletme çalışanlariının işletme sürieçlerii üzeriinde önemli kontriol yetkileriinin bulunduğu işletme yapılariı, işletmelerii fırisat unsuriu açısından hiileye açık hiale

getirimektediri. Fırisat unsuriu, işletmeleride hiile yapan kişilerie hiile yapmak için imkân verien zayıf ve eksik iç kontriolleriin biri sonucuduri.

1.3.3 Haklı Gösterime Unsuru

Hİaklı gösterime hiile üçgeninin son bacağını oluşturimaktadıri ve anlaşılması en zori olan hiile unsuriuduri. Bu yüzden hiile olgusunun tam olariak anlaşılabilmesi için hiile üçgeninin mevcut diğeri iki unsuriu olan baskı ve fırisat unsurilariı ile birilikte hiaklı gösterime unsuriunun da iyice anlaşılması geriekmektediri. Hİilede hiaklı gösterime unsuriu teoriide bahiane bulma olariak adlandıriılmaktadıri. Hİaklı gösterime kısaca kişilerii riasyonel biri şekilde hiile yapmaya yönlendirien yaklaşım olariak tanımlanabiliri. Hİaklı gösterime unsuriu, hiile olgusunun psikolojik boyutunu oluşturimaktadıri ve hiile yapan kişinin vicdanında hiile yapmanın kabul edilebiliri olduğu kanaatine variılması duriumunda olumsuz etkileriden kaçınmak için kullanılan psikolojik biri mekanizmadıri. Bu anlamda hiaklı gösterime hiile yapan kişi tariafından hiilenin yapılmasına nihiai olariak kariari veriilme aşamasındaki tek mekanizmadıri.(Bayriaktari, 2007, 39)

Hİaklı gösterime hiile olgusundaki en kriitik unsuriduri, çünkü bu unsuri hiile yapan kişileride doğuştan vari olmamakta aksine hiile yapan kişinin içeriisinde bulunduğu koşullari kişinin yaptığı hiileyi hiaklı çıkariacak şekilde kendisini ikna etmesine neden olariak hiile olaylariına yol açmaktadıri. Hİaklı gösterime fariklı hiile olaylariında çok fariklı şekilleride oritaya çıkabilmektediri. Buna görie; “aldığım pariayı gerii ödeyeceğim zaten”, “bu zaten şiriketin bana olan boricuydu”, “ bu yaptığımdan şiriket zariari görimeyecek” vb. şekilleride hiaklı gösterime unsuriu ile karişı karişıya kalınabilmektediri.(Açık, 2012, 74)

Hİile üçgenindeki en önemli unsuri hiaklı gösterime unsuriuduri. Hİile üçgenini oluşturian baskı, fırisat ve hiaklı gösterime üçlüsü içeriisinde hiaklı gösterime en kriitik tariafı oluşturimaktadıri. Hİaklı gösterime hiile yapan kişinin zihiinsel düşünce sistemine dayalıdıri ve hiile yapan kişilerie suçluluk ve kendi kendini yarigılama duygusundan kaçınariak kendi etik kuriallariını süridürimeleriine olanak sağlamaktadıri. Ayriıca hiaklı gösterime unsuriu, kişinin düşünce yapısıyla ve psikolojik boyutuyla ilişkili olduğu için somut olariak gözlemlenebiliri biri unsuri değildiri ve açığa çıkaritılması da oldukça zoriduri. (Bozkurit, 2009, 44)

Yukariıdaki açıklamalaridan anlaşıldığı üzerie hiaklı gösterime temelde hiile yapan kişileriin iç dünyasıyla bağlantılı olduğu için oritaya çıkaritılması ve ölçülmesi zori biri

unsuriduri. Bu yüzden hiile üçgenindeki diğeri iki unsuri olan baskı ve fırisat unsuriundan dahia önemlidiri.

1.4 Hata Kavramı

Hİatanın sözlük anlamı istemeyeriek ve bilmeyeriek yapılan yanlış olariak tanımlanmaktadıri. Verigi Usul Kanunu (V.U.K) 116. maddeye görie verigi hiatası ‘’verigiye müteallik hiesaplarida veya verigilendirimede yapılan hiatalari yüzünden hiaksız yerie fazla veya eksik verigi istenmesi veya alınması’’ olariak beliritilmektediri. Muhiasebe hiatalariı unutkanlık, dikkatsizlik, bilgisizlik veya tecriübesizlik nedeniyle muhiasebe işlemi ve kayıtlariında ya da hiesaplariında yapılan yanlışlıklaridıri. Muhiasebe hiatalariı genel olariak kanunlaria, yönetmeliklerie, mevzuatlaria ve genel kabul görimüş muhiasebe ilkeleriine riiayet edilmemesi nedeniyle meydana gelmektediri.(Duman, 2008, 61)

Hİatayı hiileden ayırian en önemli unsuri kasıttıri. Bileriek ve isteneriek yapılan kayıtlari; istenilen davrianışın kasten yapıldığı ve sonuçlariı hiakkında bilgi sahiibi olunduğunun kanıtıdıri. Bilmeden ve istenmeden yapılan kayıtlari ise hiata olariak nitelendiriiliri. Muhiasebe hiatalariına neden olan faktörileriin başında bilgisizlik, ihimal ve dikkatsizlik gelmektediri. Muhiasebenin çift yanlı kayıt unsuriu kontriol sisteminin kendi içinde oluşmasına neden olmuş ve hiata yapılmasını önlemiştiri. Çift yanlı kayıt sistemi kontriolü içinde bariındırimasına riağmen çeşitli hiatalari meydana gelebilmektediri. Literiatüride pek çok hiata çeşidi bulunmakla birilikte günümüzde bilgisayarilari yaridımıyla muhiasebe kayıtlariının tutulması biri kısım hiatalariın oritadan kalkmasına neden olmuş; biri kısım hiatalariı azaltmış ancak hiatalariın tamamen oritadan kaldıriamamıştıri Muhiasebe hiatalariı genel olariak matematiksel hiatalari, kayıt hiatalariı, nakil hiatalariı, değerileme hiatalariı, unutma ve tekriarilama hiatalariından oluşmaktadıri. Muhiasebe hiatalariına ilişkin detaylı bilgileri aşağıda yeri almaktadıri.(Güçlü, 2008, 30)

1.5 Hata Yapılmasına Neden Olan Faktörler

Muhiasebe hiatalariının oluşumuna etki eden en önemli faktörileri bilgisizlik, ihimal ve dikkatsizliktiri. Muhiasebe kayıtlariını yapmakla görievli perisonelinin muhiasebe belgeleriini kayıt etme aşamasında geriekli dikkat ve özeni gösterimemesi ihimal ve dikkatsizlik olariak nitelendiriilebiliri. Göriev sıriasında gözden kaçıriılan biri hiusus muhiasebe kayıtlariına yanlış ya da bilgileriin eksik kaydedilmesine neden olabilmektediri (Saban, 2006, 78).

Hİata yapılmasına neden olan biri diğeri etken bilgisizliktiri. Günümüzde ekonomik yaşamın gelişimine parialel olariak yapılan ticarii işlemleriin muhiasebeleştiriilmesi oldukça güç ve karimaşık hiale gelmiştiri. Özellikle fariklı sektörileride fariklı muhiasebe kayıtlariının uygulanması fariklı alanlarida uzmanlaşmış muhiasebecileriin oritaya çıkmasına sebep olmuşturi. Bu nedenle muhiasebede göriev alan perisonelinin geriekli bilgi biriikimine sahiip olması ve kendini süriekli geliştirimesi geriekmektediri. Yeterili bilgi biriikimine sahiip perisonelleriin işe alınması muhiasebe hiatalariının azalmasına neden olacaktıri (Variıcı, 2012, 144).

1.6 Hata Türleri

Muhiasebe hiatalariı çok çeşitli olabilmektediri. Genel olariak muhiasebe hiatalariı aşağıdaki şekilde sırialanmaktadıri.(Yılmaz, 2013, 19)

 Matematiksel Hİatalari,  Kayıt Hİatalariı,

 Unutma ve Tekriarilama Hİatalariı,  Değerileme Hİatalariı.

1.6.1 Matematiksel Hatalar

Matematiksel hiatalari en çok yapılan hiata türiüdüri. Muhiasebeleştiriilecek sayısal biri bilginin toplama, çıkarima, çaripma ya da bölme gibi ariitmetik işlemleri sonucu muhiasebe sistemine yanlış aktariılması duriumunda oritaya çıkari. En çok yapılan matematiksel hiatalari aşağıda yeri almaktadıri (Kaymak, 1996, 17).

 Envanteri cetvelleriini hiesaplanması sıriasında yapılan hiatalari,  Amoritisman tutarilariının yanlış hiesaplanması,

 Maaş boridriolariının hiazırilanması sıriasında yapılan hiatalari,  K.D.V. tutariının yanlış hiesaplanması,

Örineğin biri işletmede perisonele ödenecek maaşlariın toplamı 10.000 TL olariak hiesaplanmış ancak işçilerie 12.000 TL ödenmiştiri. Muhiasebe kayıtlariında perisonel maaşlariının 10.000 TL olariak kayıt edilmesi biri matematiksel biri hiatadıri. Doğriu tutari 12.000 TL‘diri. Söz konusu duriumun düzeltilmesi geriekmektediri.

1.6.2 Kayıt Hataları

Muhiasebe kayıtlariı pek çok işletmede bilgisayari priogriamlariı kullanılariak tutulmaktadıri. Bilgisayari destekli muhiasebe priogriamlariının kullanılması nedeniyle kayıt hiatalariına çok sık riastlanılmamaktadıri. Kayıt hiatalariı muhiasebe belgeleriini kayıt altına alıriken riakam ya da hiesap yanlışlıklariı yapılması nedeniyle meydana gelmektediri (Variıcı, 2012, 145).

Rİakam hiatası genellikle muhiasebe belgeleriini muhiasebe kayıt altına alıriken belge üzeriindeki riakamlariın muhiasebeleştiriilmesi sıriasında yanlış kayıt edilmesi nedeniyle oluşuri. Geliştiriilen muhiasebe priogriamlariı sayesinde riakam hiatalariının oluşması engellenmiş ya da en aza indiriilmiştiri.

Hİesap hiatalariı biri muhiasebe kaydının yanlış algılanması nedeniyle ilgili olmayan başka hiesaplaria kaydedilmesi nedeniyle de oluşabiliri.

Örineğin vadeli olariak satılan biri malın peşin gibi kayıt altına alınması sıriasında hiesap hiatası oritaya çıkmaktadıri.

1.6.3 Unutma ve Tekrarlamalar

İşletmeye ait alış, satış, gideri gibi işlemlerie ait belgeleriin muhiasebeleştiriilmemesi ya da ilgili döneme kaydedilmemesi unutma hiatasıdıri. Unutma hiatalariı dönem sonlariında hiesaplariın kontriol edilmesi sıriasında oritaya çıkaritılabilmektediri. Çok fazla işlem hiacmine sahiip işletmeleride muhiasebe perisonelleriin iş yoğunluğu nedeniyle unutma hiatalariına riastlanabilmektediri (Kaymak, 1996, 18).

Bazı işlemleriin unutulması ve kayıtlaria alınmaması işletme için tehilikeli boyutlarida cezalarila karişılaşmasına sebep olabiliri. Çünkü denetim sıriasında unutulan biri işlem oritaya çıkaritılamayabiliri. Verigi incelemesi sıriasında verigi matriahiını azaltacak biri işlemin tespiti duriumunda geriiye dönük düzeltme yapılariak tespit edilen verigi matriahiına

ikmalen tarihi işlemi uygulanabiliri. Biri işlemin unutulması ya da kayıt altına alınmadığının farikına variıldığı tariihi itibariiyle kayıtlaria alınması gerieklidiri. Örineğin işletme iki gün vadeli mal satmış ancak mal bedelini tahisil etmediği için kayıt altına alınmamıştıri. Bu en tipik unutma hiatasıdıri.

Tekriarilamalari ise aynı işlemin biriden çok kayıt edilmesidiri. Mükeririeri işlem olariak adlandıriılan bu durium genellikle aynı belgenin biriden çok kayıt altına alınması şeklinde geriçekleşiri. Örineğin işletmenin kullandığı su faturiası ibriaz edildiği tariihite kayıt edilmiştiri. Aynı gün faturia ödenmiş ve tekriaridan kayıt edilmiştiri. Böylece aynı kayıt tekriari edilmiş ve iki defa su faturiası gideri olariak kayıt altına alınmıştıri (Göktan, 2009, 31).

1.6.4 Değerleme Hataları

Biri işletmenin aktif ve pasifinde bulunan kalemleriin değerileneriek bu günkü kıymetinin tespit edilmesi son deriece önemlidiri. Bu nedenle hieri biri geçici verigi döneminde ve dönem sonlariında değerilemeye tabi varilıklari tek tek inceleneriek değerilemeye tabi tutuluri ve o günkü değeri üzeriinden kayıt altına alınırilari. Ancak değerileme yapılıriken muhiasebe ilkeleriine, ticarii kuriallaria ve yasa yükümlülükleriine uymadan yapılan kasıtsız hiatalari değerileme hiatası olariak kabul edilebiliri. Örineğin kasada bulunan efektifleriin yanlış kuridan değerilenmesi biri değerileme hiatası olariak karişımıza çıkmaktadıri.(Küçüksavaş, 2006,56)

İKİNCİ BÖLÜM

2 MUHASEBE HİLELERİ ve HATALARI

Bu bölümümde, hiile kavriamı ve tanımı, hiile nedenlerii, hiile türilerii, hiileyi oritaya çıkarian beliriteçleri, dünyada ve ülkemizde oritaya çıkan muhiasebe hiilelerii konulariı hiakkında bilgileri veriilmiştiri.

2.1 Muhasebe Kavramı ve Gelişimi 2.1.1 Muhasebe Kavramı

Teriminolojik açıdan muhiasebe kelimesi, hiesap etmeden türiemektediri. Türikçe sözlükleride muhiasebe, “hiesaplaşma, karişılıklı hiesap görime, hiesap işleriiyle uğriaşma, hiesaplariın bütünü, hiesaplariın yüriütüldüğü yeri, saymanlık gibi anlamlariı ifade etmektediri (Pekdemiri, 1999: 19). Muhiasebe, mali nitelikli işlem ve olaylariın paria ile ifade edilecek şekilde kaydetme, sınıflandırima, özetleyeriek riapori etme ve sonuçlariını yoriumlama bilim ve sanatıdıri (Sevilengül, 2005: 11). İkinci biri tanım olariak muhiasebe; işletmede alınan kariarilari sonucu işletme fonksiyonlariının yeriine getiriilmesiyle işletme varilıklariında ve bu varilıklariın kaynaklariında oritaya çıkan değeri değişimleriinin (pariasal değişimleriin) belirilenmesi ve bunlariın yeni kariarilari almada kullanılabiliri veriileri hialine getiriilmesidiri.

Muhiasebe mesleği açısından muhiasebe, işletmede meydana gelen ve paria ile ifade edilen işlemlerii (olaylariı) toplayan, kaydeden, sınıflandırian, riaporilari hialinde özetleyen ve bu riaporilariı analiz edip, yoriumlayariak ilgilenen kişilerie bilgi sağlayan sanat, bilim ve uygulamadan oluşan biri sistemdiri (Erigin, 2005: 16).

Muhiasebe temelinde değişim işlemleriiyle, benzerii nitelikte pariayla ölçülebilen ekonomik olaylaridan oluşmaktadıri. Kuşkusuz, işletme içeriisinde geriçekleşen bazı olaylari değişim işlemi olmadıklariı hialde işletme üzeriindeki etkilerii nedeniyle muhiasebeye konu edilirileri. Örineğin, faiz tahiakkuku, bazı varilıklariın hiasaria uğriaması, giderileriin geciktiriilmesi gibi olaylari işletmeyi etkileyen ekonomik olaylaridıri ve muhiasebenin uğriaştığı konularidan sayılıri. Bu nedenle muhiasebenin amacının, işletmede geçen tüm olaylariı değeri olariak (pariayla) ölçmek ve çeşitli ekonomik kariarilari ile ilgili bilgi sağlamak olduğunu söyleyebiliriiz.

Muhiasebe aşağıdaki üç hiizmeti verimektediri:  Defteri Tutma

 Asıl Muhiasebe

 Kayıtlariın Denetimi ve Onayı

Defteri Tutma (Book-keeping) işi; olaylariın belirilenmesi, fonksiyonlariın sınıflandıriılması ve kaydedilmesi işlemleriini kapsari.

Asıl Muhiasebe (accounting) ; yorium, özetleme, riapori etme ve bilgi verime işlemleriini yeriine getiriiri. (Marişap, 1996: 119).

2.2 Muhasebenin Temel Kavramları

Muhiasebenin işlem ve olaylariı kaydederiken belirili priensiplerie uyması gerieklidiri. Böylece, muhiasebe uygulamalariı belirili kuriallaria dayatılmış ve uygulamada oritaya çıkabilecek bazı kariışıklıklaria karişı önlem alınmış oluri. Muhiasebenin temel kavriamlariı muhiasebe bilgisinin biri esasa dayanmasını, bu bilgiyi kullananlaria sağlıklı, tutarilı ve karişılaştıriılabiliri bilgi sunulmasına olanak sağlamalıdıri. Muhiasebe ile ilgili olariak 12 temel kavriam belirilenmiştiri. Teoriik biri bilgi olariak göriülmesine karişın uygulamada işletmeleri açısından muhiasebeye katkı sağlayacak olması nedeniyle önem ariz etmektediri. 1 sıria no.lu Muhiasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde de beliritildiği gibi finansal riaporilariın hiazırilanmasında esas alınacak 12 temel kavriam aşağıda sırialanmaktadıri (Özeri, 1998: 11).

 Sosyal Soriumluluk Kavriamı,  Kişilik Kavriamı,

 İşletmenin Süriekliliği Kavriamı,  Dönemsellik Kavriamı,

 Pariayla Ölçülme Kavriamı,  Maliyet Esası Kavriamı,

 Tariafsızlık ve Belgelendirime Kavriamı,  Tutarilılık Kavriamı,

 Tam Açıklama Kavriamı,  İhitiyatlılık Kavriamı,  Önemlilik Kavriamı,  Özün Önceliği Kavriamı,  Sosyal Soriumluluk Kavriamı.

Soriumluluk, geriçek ve tüzel kişileriin kendi davrianışlariını ve yetki alanlariındaki hierihiangi biri olayın sonuçlariını üstlenmesidiri. Bu kavriam, muhiasebenin işlevini yeriine getirime hiususundaki soriumluluğunu beliritmekte ve muhiasebenin kapsamını, anlamını ve amacını gösterimektediri. Ayriıca bu kavriam, muhiasebenin origanizasyonunda, muhiasebe uygulamalariının yüriütülmesinde, finansal tablolariın düzenlenmesinde ve sunulmasında; belirili kişi veya griuplariın çıkarilariı için değil bütün toplumun çıkarilariının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi sunumunda tamamen geriçek, düriüst ve tariafsız olariak davrianılması gerieğini ifade ederi (Akdoğan ve Tenkeri, 2001: 39). Ancak böyle biri soriumluluk duygusu ile hiarieket edilmesiyle muhiasebece sağlanan bilgileriin geriçeğe uygun, tariafsız, önyarigısız, ve adil olması sağlanabiliri (Cemalcılari ve Önce, 1999: 43).

İşletme ile ilgili tariaflaria bilgi sağlama amacını sağlayacak olan finansal tablolariın düzenlenmesi sosyal soriumluluk geriektiriiri. Muhiasebe sadece işletmenin üst yöneticileriine geriekli bilgilerii verimekle kalmaz. Çeşitli sebeplerile işletmenin işleyişi ile ilgi ve alakası bulunan veya ileriide ilgilenecek olan tariaflaria da işletmenin finansal duriumu ve işleyişi ile ilgili gelişmeleri hiakkında bilgi verimek muhiasebenin amaçlariından ve görievleriinden biriisidiri.

Muhiasebe ilgili kişi veya kişileriin tümüne doğriu kariari veriebilmelerii için doğriu bilgileri verime soriumluluğundadıri. Muhiasebe bu görievini yeriine getiriiriken hiukuki soriumluluktan dahia geniş biri soriumluluğu ifade eden sosyal soriumluluk duygusu ile hiarieket etmelidiri. Sosyal soriumluluk kavriamı işletmeleriin topluma karişı yeriine getirimesi gerieken soriumluluklariın örigütsel amaçlariın önünde tutulmasını geriektiriiri.

Sosyal soriumluluk kavriamı genelde işletmenin kendisiyle ilişkilendiriilmekteyse de geriçekte kariari alma yetkisi işletme içinde çeşitli seviyeleride yeri alan kişileride toplanmaktadıri. (Cemalcılari ve Önce, 1999: 19).

 Kişilik Kavriamı

Kişilik kavriamı işletmenin, işletme sahiip veya sahiipleriinden, yöneticileriinden, perisonelinden ve diğeri soriumlularidan ayriı biri kişiliğe sahiip olduğunu, buna bağlı olariak da işletmeye konan varilıklariın işletmenin kişiliğine ait olduğunu ve işletmenin sadece bu kişilik ismiyle yüriütülmesi geriektiğini beliritmektediri. Muhiasebe temel kavriamlariının uygulanabilmesi için ekonomik olaylaria ait belirili biriimleriin oluşturiulup düzenlenmesi geriekiri. Bu biriimleri ayriı biri kişi olariak değerilendiriilip tanımlanariak muhiasebe kişisini ifade etmelidiri. Bu muhiasebe kişilerii, kaynaklariı kontriol eden, taahihiütte bulunariak bu taahihiütlerii üstleneriek soriumluluk alan ve ekonomik olaylariı yüriüten ekonomik biri biriimi ifade ederiek çalışırisa ve muhiasebe kişisi sahiipleriinden, çalışanlariından, alacaklılariından, yöneticileriinden ve diğeri soriumlularidan ayriı biri varilık olariak düşünülüri ve açıkça beliritilmiş görievleriini yeriine getiriirise kişilik temel kavriamı sağlanmış oluri (Cemalcılari ve Önce, 1999: 44).

 Dönemsellik Kavriamı

Dönemsellik kavriamı işletmenin süriekliliği kavriamı uyariınca sınırisız kabul edilen ömriünün, belirili dönemlerie ayriılması ve hieri dönemin faaliyet sonuçlariının diğeri dönemleriden bağımsız olariak belirilenmesini ifade etmektediri. Geliri ve giderileriin tahiakkuk esasına görie muhiasebeleştiriilmesi, hiâsılat, geliri ve kârilariın aynı döneme ait maliyet, gideri ve zariarilarila karşılaştıri iılması bu kavriamın gerieğidiri (Muhiasebe Sistemi Uyg. Gn. Tebliği Sıria No:1). Dönemsellik kavriamının işletmeleri açısından geçerililiğinin kabul edilmediği duriumlarida veya oritadan kalktığı duriumlarida bu hiusus mali tablolariın dipnotlariında açıklanıri. Bu kavriamın özelliğine görie mali tablolariın en çok birieri yıllık sürieleri bazında düzenlenmesi geriekiri. Ancak işletmeleri ilgili yasal mericilerie başvuriariak hiesap dönemleriini biri yıldan fazla dönemlerie yayabilmektedirileri. Ayriıca isteyen işletmeleri dahia kısa dönemleri içinde mali tablolari düzenleyebilmektedirileri. (Duman, 2008, 68)

 Pariayla Ölçülme Kavriamı

İşletmedeki faaliyetleriin çeşitli ölçüleri ile tanımlanariak bu faaliyet ve olaylariın kaydedilmesi ve izlenebilmesi için bunlariın oritak biri ölçü ile ölçülmesi geriekiri. Bu kavriam, işletmedeki olaylariın ölçülüp, ifade edilebilmeleriinde, oritak ölçünün paria olmasını ifade ederi. Böylece muhiasebe kayıtlariının objektif belgelerile kanıtlanması da sağlanmış oluri (Sevilengül, 2005: 25). Parianın zaman içinde değişmediği, sabit kaldığı kabul ediliri. Bunun sonucu olariak işlemleri yapıldıklariı zamana ait paria biriimi ile muhiasebeleştiriiliri. Parianın zaman içinde uğriadığı değişim işletmeleriin sahiip olduğu varilıklariın fariklı değerilerideki paria biriimi ile değerilemesine neden olmakta ve işletmeleriin düzenlemiş olduğu finansal tablolariı olumsuz yönde etkilemektediri. (Cemalcılari ve Eridoğan, 2000:442).

 Maliyet Esası Kavriamı

Maliyet esası kavriamı; paria mevcudu, alacaklari ile maliyetinin belirilenmesi mümkün olan veya olmayan kalemleri hiariiç, işletme tariafından edinilen varilık ve hiizmetleriin muhiasebeleştiriilmesinde, bunlariı elde edilme maliyetinin esas alınmasını ifade ederi (Sevilengül, 2005: 26). Paria ve alacaklari dışındaki bütün aktifleri ile gideri hiesabı kalemlerii, elde edilme maliyetlerii ile muhiasebeleştiriiliri. İşletme içinde varilıklariın şekil değiştirimesi ve giderileriin kullanılmasında da elde edilme maliyeti esas alınıri. Bu esas ile uygulamada işletme faaliyetleriinin kaydedilmesi sıriasında oluşabilecek kariışıklıklari önlenmiş oluri.

 Tariafsızlık ve Belgelendirime Kavriamı

Bu kavriam, muhiasebe kayıtlariının geriçek duriumunu yansıtan belgeleriin, usulüne uygun olariak düzenlenmiş objektif belgelerie dayandıriılması ve muhiasebe kayıtlariına esas alınacak yöntemleriin seçilmesinde tariafsız ve önyarigısız davrianılması geriektiğini ifade ederi ( Muhiasebe Sistemi Uyg. Gn. Tebliği Sıria No:1). Biri işletmenin varilıklariı ile kaynaklariındaki değişiklikleri ve bu değişiklikleriin geliri, gideri ve özkaynaklari üzeriindeki etkileriinin ölçümü tariafsız belgelerie dayandıriılmalıdıri. Muhiasebe işlemleriinin dayanağını faturialari, makbuzlari, fişleri ve ödeme emirilerii gibi tariafsız belgeleriden oluşuri.

 Tutarilılık Kavriamı

Tutarilılık kavriamı; muhiasebe uygulamalariı için seçilen muhiasebe politikalariının, biribiriini izleyen dönemleride değiştiriilmeden uygulanması gerieğini ifade etmektediri. İşletmeleriin mali duriumunun, faaliyet sonuçlariının ve bunlaria ilişkin yoriumlariın karişılaştıriılabiliri olması bu kavriamın amacını oluşturiuri. Tutarilılık kavriamı, benzeri olay ve işlemleride, kayıt düzenlerii ile değerileme ölçüleriinin değişmezliğini ve mali tablolarida biçim ve içeriik yönünden tek düzeni öngörimektediri. Geçerili nedenleriin bulunduğu hialleride işletmeleri, uyguladıklariı muhiasebe politikalariını değiştiriebilirileri. Ancak bu değişiklikleriin ve bunlariın pariasal etkileriinin mali tablolariın dipnotlariında açıklanması zoriunluduri. Muhiasebe bilgisinin dönemleri ariasında karişılaştıriılabilmesini sağlamak amacıyla değişmezlik kavriamı kabul edilmiştiri. Buriada amaç muhiasebenin amaçlariına ulaşabilmesi için hieri dönem uyguladığı ilke ve usulleriin aynı olması ve bu şekilde tutarilılığın sağlanabilmesidiri.

 Tam Açıklama Kavriamı

Tam açıklama kavriamı, mali tablolariın işletme faaliyetleriine ait bütün olaylariı tam ve detaylı olariak bu tablolaridan yariarilanacak olan kişi ve kuriuluşlariın doğriu kariarilari veriebileceği şekilde yeterili, açık ve anlaşılıri olması geriektiğini vurigulamaktadıri. Açıklanması gerieken bilgileri; işletmenin mevcut duriumu ile ilgili bilgileri ve gelecekte geriçekleşmesi olasılık dâhiilinde olan olaylarila ilgili bilgileri olariak griuplandıriılabiliri ve bu bilgileriin açıklanması bu kavriamın gerieğidiri.

İşletmenin mevcut duriumu ile ilgili bilgilerie, finansal riaporilaridaki bilgileri, ipotekli değerileri, riehiinli değerileri, kullanılması şaritlaria bağlı varilıklari, vadesi geçmiş boriç ve alacaklari örinek olariak gösteriilebiliri. Gelecekte geriçekleşmesi mümkün olan olaylarila ilgili bilgileri ise, kariaria bağlanmamış davalari, stoklariın ve iştiriakleriin piyasa değeriindeki düşüşleri, örinek olariak gösteriilebiliri. İşletmeleri, finansal riaporilariında yeri almayan ancak işletme ile ilgili kariari alıcılariın kariarilariını etkileyebilecek bilgilerii, finansal riaporilariın dip notlariında geriekli açıklamalariı ile birilikte verimelidiri (Sevilengül, 2005: 27).

 İhitiyatlılık Kavriamı

muhiakeme ile işletmenin karişılaşabileceği riiskleriin ve belirisizlikleriin göz önüne alınması gerieğini ifade ederi. Bu kavriamın sonucu olariak, işletmeleri, olası giderilerii ve zariarilariı için karişılık ayıriırilari, olası geliri ve kârilari için ise geriçekleşme dönemleriine kadari hierihiangi biri muhiasebe işlemi yapmazlari. Ancak bu kavriam gizli yedekleri veya gerieğinden fazla karişılıklari ayriılmasına geriekçe oluşturiamaz.

 Önemlilik Kavriamı

Önemlilik kavriamı biri hiesap kaleminin veya finansal olayın nispi ağırilığının veya değeriinin finansal analizleride veya alınacak kariarilarida etkili olacak düzeyde olması duriumunda, bu hiesap kaleminin veya finansal olaylariın finansal riaporilarida yeri alması geriektiğini ifade ederi ( Muhiasebe Sistemi Uyg. Gn. Tebliği Sıria No:1).

Yatıriım ve diğeri kariarilari için ilgili olan finansal bilgileri genellikle çok fazla detaylı olariak hiazırilanabiliri. Fazla bilgide az bilgide olduğu gibi yanılmaya sebep veriebiliri. Muhiasebecinin finansal riaporilamadaki soriumluluklariından birii de bu bilgi karimaşasını kullanacaklari için anlamlı hiale getiriecek şekilde özetlemektiri.

 Özün Önceliği Kavriamı

Özün önceliği kavriamı, işletme faaliyetleriinin muhiasebeye yansıtılmasında işlemleriin biçimlerii ve özlerii ariasında fariklılık çıkması duriumunda biçimleriinden önce finansal özellikleriine ve işletme için ifade ettiği geriçeği göz önünde bulundurimayı ifade etmektediri (Marişap, 1996: 1). Genel olariak işlemleriin biçimlerii ile özlerii parialel olmakla birilikte, bazı duriumlarida fariklılık oritaya çıkabiliri. Bu duriumda, özün biçime önceliği esastıri.

2.3 Muhasebe Hilesi Kavramı

Biri işletmenin muhiasebe kayıtlariında ve dolaiyısıyla maili tablolariında yapılain oliağan olimayan düzenlemeleri, maskelemeleri, yolsiuzluk, hiileleri küçiük biri kesiime faiyda sağlariken öneimli biri kesiim üzeriinde zariarilaria nedien olmaktadıri. Yapılanlaridan mikrio düzeyde yatıriımcılari, boriç verienleri, çalışanlari, satıcılari zariari göriüriken, makrio düzeyde devlet ve kamuoyu etkilenmektediri. Kaynaklari yanlış yerilerie akmaktadıri (Bozkurit, 2000, 15).

inanmiadığı biri takım yanlışlıklariın ve kanuna aykıriı hiarieketleriin maksatlı olariak veya yianlış sunima niyeitiyle yapimasını kapsari. Mali tablolarida hiatalari, hiile ve usulsüizlükten veya hiatadan kaynaklanmaktadıri. Hİile ve usulsüzlüklerii hiatadan ayırian temel unsuri, finiansal tablolarida yanlıişlığa sebeip olan hiarieketin kasıtlı olariak yapılıp yapılmadığıdıri (Emiri, 2008, 88).

Muhiasebe hiatalariı kayıtlari üzeriinde yapılıriken muhiasebe hiilelerii ağırilıklı olariak belgeleri üzeriinde ve isteyeriek yapılıri. Hİileleriin belgeleri üzeriinde ve bilinçli olariak yapılması nedeniyle muhiasebe sistemi içeriisinde kendiliğinden oritaya çıkariılması beklenemez.

2.4 Muhasebe Hilelerinin Nedenleri

Muhiasebe hiilelerii, işletme sahiipleriinin ve işletme çalışanlariının yaptığı hiileleri olmak üzerie iki griuba ayriılmaktadıri. İşletme sahiipleriinin hiile yapma nedenlerii; verigi kaçırimak, işletmelerii geriçek duriumdan farikı gösterimek, yolsuzluklariı giderimek, işletmenin verigisel ve mali duriumunu ilgilendirimektediri. İşletme çalışanlariının hiile yapma nedenlerii ise; baskı unsuriu, fırisat unsuriu ve hiaklı gösterime çabasıdıri.

2.4.1 İşletme Sahiplerinin Hileye Başvurma Nedenleri

İşletme sahiipleriinin hiile yapma nedenlerii, verigi kaçırimak, yolsuzluklariı gizlemek, işletmeyi geriçek duriumundan fariklı gösterimek, alış satış hiilelerii, işletme giderileriini yükseltmek, özel giderii işletmelerie aktarimak ve ariızı giderilerii gizlemektiri (Çelik, 2010, 17).

2.4.1.1 Yolsuzlukları Gidermek

İşletme sahiiplerii, diğeri oritaklaridan ayriı olariak kendileriine çıkari sağlamak için, hiırisızlık, dolandıriıcılık şeklinde yapmış olduklariı yolsuzluklariı giderimek için kayıt, hiesap ve belgeleri üzeriinde bazı düzensizlikleri yapabilmektediri. Bu türi muhiasebe hiileleriini çok büyük ölçekli olmayan işletmeleride ve iç kontriol sistemini tam olariak kuriamayan işletmeleride göriülmektediri (Güribüz, 1990, 71).

İşletme sahiiplerii, belirili biri perisonelle anlaşariak, satış ve hiâsılatlariı işletme hiesaplariına geçirimeyeriek, alınan parialariın kendi hiesaplariına geçiriilmesini isterileri. İşletme çalışanı, satış sonriası eksilen stok sayılariını düzeltmek için hiile yöntemine

başvuriariak, eksilen stoklariı firie olariak hiesaplaria alariak işletme defterileriine kaydederileri.

2.4.1.2 İşletmeyi Gerçek Durumundan Farklı Gösternek

Yönetimin tariaflı davrianmasından dolayı, işlemleriin kaydedilmesinde ve finansal tablolariın hiazırilanmasında üçüncü kişileriin menfaatlerii için yapılan yolsuzluklaridıri. Bu türi muhiasebe hiileleriinde alıcılılari, oritaklari, hiisse sahiiplerii ve işletmeleriin kendisi zariari görimektediri (Çelik, 2010, 19).

İşletmeleri; yeni oritak almak, fazla kriedi sağlamak, şiriketleriin hiisse senetleriinin fiyatlariını aritırimak için işletme bilançolariı süsleneriek işletmeleriin duriumu olduğundan dahia iyi gösteriilmekte veya işletmeleri, ortaklari ia dahia az kâri dağıtmak, işletme hiisse senetleriinin fiyatlariını düşürimek için bilançonun olduğundan dahia düşük gösteriilmesini sağlamaktadıri.

2.4.1.3 Alış Hileleri

Alış hiilelerii; kayıt dışı alış, gizli alış, yüksek bedelle alış, alış ıskontolariını kayıt dışı bıriakma şeklinde oritaya çıkan, dönem kazancını azaltıp, verigi kaçırimayı hiedefleyen işlemlerie denmektediri. Alış yolsuzluklariında, alış faturialariının bedelleriinin yüksek gösteriilmesi gibi yolsuzluklarila da karişılaşılıri. Alınan malın fiyatı faturia fiyatından oldukça düşük olmasına riağmen, satıcılari yüksek fiyatla faturia keseriek alıcılariın muhiasebe hiilesi yapmasına neden olmaktadırilari (Küçüksavaş, 2006, 373).

2.4.1.4 Satış Hileleri

Satış hiilelerii, satılan mal veya hiizmet bedelleriinin tamamen veya kısmen muhiasebe kayıtlariının altında defterilerie kaydedilmesi, satış fiyatının yüksek olmasına riağmen, düşük fiyatlarila faturialanması şeklinde yapılıri. Satış hiilelerii; gizli satış, faturia sahitekârilığı, uydurima firimalaria satış, zariaria satış şeklinde geriçekleşmektediri. Satıcı firima biriim fiyatı yüksek olan üriünü düşük fiyattan satış yapmış gibi gösterieriek faturia düzenleri fakat alıcı firima faturia fiyatı kadari olan kısmını bankaya yatıriıriken, kalan kısmını elden satıcı firimaya ulaştırimaktadıri.(Yılmaz, 2013, 48)

2.4.1.5 İşletme Giderlerini Yükseltmek

İşletme sahiipleriinin, dahia az verigi ödemek için işletmeleriin giderileriini olduğundan dahia yüksek gösterimesidiri. İşletmeleri giderileriini aritıriariak verigi matriahilariını azaltmaya amaçlamaktadırilari. İşletmeleri yıl içeriisinde ödeyeceklerii yıllık verigi, kuriumlari verigisi beyannameleriden doğan verigi tutarilariını azaltariak yapmış olduklariı hiile türiüdüri. İşletmeleriin giderileriinin aritması, satış ciriosu, satışlariın maliyeti, gayrii safi kâriın azalmasına neden olariak ödenecek veriginin olduğundan dahia düşük ödenmesini sağlamaktadıri (Taşkırian, 1995, 29).

2.4.1.6 Özel Giderlerii İşletmeye Aktarma

Özel giderilerii işletme giderileriine aktarima; işletmeyle ilgili olmayan giderileriin işletme giderileriinin içinde gösteriilmesidiri. Özel giderileri, şahisi giderileri, yolculuk, misafiri ağırilama, yaridım, bağış, hiediyeleri, mali giderileri, ev giderilerii, kapıcı giderilerii, şahisi sigorita giderilerii özel giderilerie örinektiri.

2.4.1.7 Arızi Giderler

Ariızi giderileri, biri işletmenin norimal faaliyetleriiyle ilgili olmayan gideri türiüdüri. Bu türi giderileri gizleneriek verigi konusunda hiileleri yapılmaktadıri. Biri sabit varilığın satışından doğan zariari, faturia dışı sağlanan özel indiriimleri, iskontolari ile hiurida ve atıklariın satış hiâsılatı gibi giderileri ariızi giderilerie örinektiri.

2.5 Muhasebe Hile Türleri 2.5.1 Kasdi Hatalar

Muhiasebe hiatalariı bilgisizliğe, dikkatsizliğe dayanıri. Muhiasebe hiatalariı, matematik hiatalariı, kayıt hiatalariı, nakil hiatalariı, unutma, tekriarilama ile bilanço hiatalariı olduğu bilinmektediri. Bu hiatalari adil olmayan biri çıkari sağlamak için bilinçli olariak yapıldığında ise kasdi hiata meydana geliri. Bilinçli olariak yapılan kasdi hiata hiileye sebebiyet veriiri. Bu kasıt unsuriunu tespit etmek güçtüri.

2.5.1.1 Kayıt Dışı İşlemler

Kayıt dışı işlem, genel olariak, kamu otoriiteleriinin denetimi dışında kalan hieri türilü ekonomik işlem olariak tanımlanmaktadıri. Kayıt dışı işlemleriin kapsamı içine hiem

yasalarila yasaklanmış ekonomik faaliyetleri, hiem de yasalarila yasaklanmadığı hialde bilinçli olariak kayıtlaria geçiriilmeyen, belgelendiriilmeyen ekonomik faaliyetleri girimektediri. Belirili faaliyetleri, hiem ekonomik alanda ürietken, hiem de tamamen yasal olduğu hialde çeşitli nedenlerile kamu otoriiteleriinden saklanmaktadıri. Buriadaki amaç; geliri, katma değeri ve diğeri verigileriden, sosyal güvenlik katkılariını ödemekten, kanunla belirilenmiş yasal düzenlemeleriden (asgarii ücriet, güvenlik standaritlariı vb.) kaçınma şeklinde özetlenebiliri.

Kayıt dışı işlemleri faturia almamak, faturia düzenlememek veya mevcut olan faturiayı gizlemek surietiyle yapılıri. Kayıt dışı işlem satış hiâsılatını gizleyeriek, verigi kaçırima amacı ile yapılıri. Satışı belgesiz yapılan malın işletmeye giriişi de belgesiz ise matriahi farikı, satış bedeli ile o malın maliyeti ariasındaki fariktıri. Ancak satışı kayıtlaria yansımayan malın işletmeye giriişi yapılmışsa satış bedelinin tamamı matriahi farikı oluri. Mali denetimleride hiata ve suistimal tespit etme işi genel olariak muhiasebe belgelerii üzeriinde yapılmaktadıri. Fakat bu hiileleriin çoğu belgelerie yansımamaktadıri (Aytari, 1998:23).

2.5.1.2 Zamanından Önce Veya Sonra Kayıt

İşletme faaliyetlerii düzenli biri şekilde ve zamanında defterilerie kaydedilmelidiri. İşlemin geriçekleştiği tariihi ile bu işlemin muhiasebe kayıtlariına aktariıldığı tariihi ariasında fariklılık olması, muhiasebenin özellikle riaporilama aşamasında büyük öneme sahiiptiri. İşlemin, geriçekleşme tariihiinden önce veya sonriaki biri tariihi itibariiyle kaydedilmesi gizli biri amacın varilığını gösteriiri. Mal stoklariının fazla göriünmemesi için yıl sonlariında alınan mallariın kaydının bilanço gününden sonriaya bıriakılması veya işletmenin likit duriumunu iyi gösterimek için bilanço kapandıktan sonria gelecek nakdin önceden kaydedilmesi gibi.

İşlemden önce veya sonria kayıt nedeniyle doğacak sonuçlaridan, düzenlenen mali tablolaria görie yatıriım yapacak yatıriımcı, kari payı alacak hiissedari, şiriketin duriumunu değerilendirien kriedi verienleri ve alacağı verigi nedeniyle devlet, öncelikli olariak etkilenen griupturi ve hiepsi yanıltılmış olmaktadıri. Muhiasebede mali nitelikli işlem ve olaylari defterilerie kaydediliriken, söz konusu işlem ve olayın geriçekleştiği tariihi önemli biri ayriıntıdıri. Bu ayriıntı göz aridı eden bazı muhiasebecileri çıkari amacıyla işlemi olduğundan önce veya sonria defterilerie kaydedebilmektedirileri. İşte bu şekilde yapılan hiileleri

zamanından önce veya sonria yapılan kayıtlari ismiyle anılmaktadıri. VUK’ unun bu konuyla ilgili olariak 219. Maddesindeki hiükme görie Türikiye’de kayıtlariın VUK hiükümleriine görie 10 gün içinde ( VUK Md.219) yapılması geriekiri. Zamanından önce veya sonria yapılan kayıtlari verigi zıyaına yol açacağı ya da yanıltıcı sonuçlari doğuriacağından soriumluluk doğuriuri (Küçüksavaş, 2010: 370).

2.5.1.3 Uydurma Hİesaplar

Muhiasebe hiileleriinden biriisi de hiâsılatı gizlemek veya maliyetlerii yükseltmek amacıyla sahite isimli kişileri adına uydurima, yanıltıcı hiesaplari açılmasıdıri. Bu hiesaplari ariacılığı ile işlemleri olduklariından fariklı şekilde yansıtılmış oluri. Bu amaçla açılmış olan uydurima hiesaplari dahia sonria uygun biri hiesapla karişılaştıriılariak kapatılıri.

Sahite isimleri ile hiesap açariak yapılan işlemleri şu amaçlari için yapılmaktadırilari:  İşletme yöneticileriinin, oritaklariının ve perisonelinin yaptıklariı yolsuzluklariı

gizleme isteklerii

 Belgesiz veya kayıt dışı yapılan işlemlerii denkleştirimek  Verigi kaçırimak

 İşletmenin duriumunu olduğundan dahia iyi gösterimek İşletmeleride en çok göriülen sahite işlemleri şunlaridıri:

 Geriçekte olmayan kişileri adına alacak hiesaplariı açılıp dahia sonria bu alacaklariın şüphieli hiale geldiğini gösterieriek karişılık ayriılması

 Verigiden muaf esnafa iş yaptıriılmış gibi gideri pusulası düzenleyeriek giderileriin şişiriilmesi

 Alım ve satımlarida komisyoncu olmadığı hialde komisyoncu varimış gibi komisyon giderii tahiakkuk ettiriilmesi

 Geriçekte olmayan kimseleriden mal veya hiizmet alınmış gibi belge düzenlemek  Yüksek bedelle satılan biri malın faturiasının düşük bedel üzeriinden başka birii

 İşletmenin oritaklaria boriçlu gibi gösteriileriek oritaklaria paria aktariılması.

VUK’ unun 359.maddesinde “ Geriçek olmayan veya kayda konu işlemlerile ilgisi bulunmayan kişileri adına hiesap açanlari” hiükmü ile bu türi işlemlerii kaçakçılık cezası ile cezalandıriılacağı belirilenmiştiri (Kiriik,2007,56-57).

2.5.1.4 Belge Sahtekarlığı

213 sayiılı Verigi Usiul Kaniunu’ nun 341. maddesiinde de verigi ziyiaı, mükeillefin veya soriumlunun verigilendirime ile ilgili görievleriini zamaniında yeriine getirimemesi veya eksik yeriine getirimesi nedeniyle veriginin zamanında tahiakkuk ettiriilmemesi veya eksik tahiakkuk ettiriilmesi şekilinde tanımlianmış ve sairi surietlerile veriginin noksan tahiakkuk ettiriilmesine veya hiaksız yerie gerii veriilmesine sebebiyet verimenin de verigi ziyanı hiükmünde olduğu belirilenmiştiri. Verigi ziyanına sebebiyet verienlerie uygulanacak idarii ceiza da aynı Kainun’ un 01.01.2006 tariihiinden geçerili olmak üzerie değiştiriilen 344’ üncü maddesinde düzenlenmiştiri. Bu maddede verigi ziyanı suçu tanımlanmış, ‘verigi ziyanı suçu işleyenlerie, ziyana uğriattıklariı veriginin biri katı tutariında verigi ziyanı cezası kesiliri’ ifadesine yeri veriileriek cezanın, 359. maddede sayıilan kaçaikçılık suçlariının işlenimesi hialinde ise üç kiat uygulaniacağı da ayriıca hiüküm altına alınmıştıri (Doğriusöz ve Bumin, 2006:52).

Biri belgenin geriek düzenleyen geriekse kullanan yönünden sahite veya muhiteviyatı itibariiyle yanıltıcı biri belge olup olmadığı Verigi Usul Kanunu’ nun 135. maddesinde sayılan incelemeye yetkili inceleme elemanlariı tariafından oritaya çıkariılabilmekte, yine incelemeye yetkili inceleme elemanlariı tariafından bileriek sahite veya muhiteviyatı itibariiyle yanıltıcı belge kullandıklariı tespit edilenleri hiakkında, bu fiilleriin verigi ziyanına sebebiyet veriip vermediğinin biri i önemi olmaksızın suç riaporilariı düzenleneriek hiaklariında yetkili Cumhiuriiyet Savcılıklariına suç duyuriulariında bulunulmaktadıri. Buna ilişkin olariak geriekli açıklamalari 18.6.2002 tariihi ve 24789 sayılı Rİesmi Gazete’ de yayımlanan 306 Sıria No.lu Verigi Usul Kanunu Genel Tebliğinde yapılmıştıri.

Verigi Usul Kanunu’ nun 359 maddesinde hiüririiyeti bağlayıcı cezalari olariak yeri veriilen hiapis cezasını geriektirien nitelikli fiilleri aşağıdaki gibidiri: Verigi kanunlariı uyariınca tutulan veya düzenlenen, saklanma veya ibriaz zoriunluluğu bulunan; (Bulca, 2014, 110)

 Defteri ve kayıtlarida hiesap ve muhiasebe hiilelerii yapılması, sahite isimlerie hiesap açılması veya işlemleriin matriahiı azaltacak şekilde başka kayıt oritamlariına aktariılması,

 Defteri, kayıt ve belgeleriin tahiriif edilmesi veya gizlenmesi, muhiteviyatı itibariiyle yanıltıcı belge düzenlenmesi veya bunlariın kullanılması,

 Defteri, kayıt ve belgeleriin yok edilmesi veya değiştiriilmesi, sahite belge düzenlenmesi veya bunlariın kullanılması,

 Maliye Bakanlığı ile anlaşma yapılmaksızın belge basılması, sahite belge basılması veya bunlariın kullanılması.

2.6 Muhasebede Hata Kavramı 2.6.1 Hata Kavramı ve Tanımı

Muhiasebe denetçisinin, deneitim esinasında karişılaşacağı soriunlariın başında, muhiasebede sık sık karişımıza çıkan muhiasebe hiata ve hiilelerii geliri (Güçlü, 2008, 73). Muhiasebe hiata ve hiilelerii, genelde, muhiasebe kavriam ilke ve kuriallariına uygun olmayan düzensizliklerii ifade etmektediri. Hİeri iki düzensizliği biribiriinden ayırian unsuri ise, yapılan işlemleride kasıt unsuriunun olup olmadığıdıri.

Yapılan muhiasebe düzensizlikleriinin hiata mı hiile mi olduğunun tespit edilmesi kayıt unsuriunun oritaya çıkariılmasına bağlı olduğundan bu ayıriımın yapılması hieri zaman kolay değildiri. Hİata ve hiile, hieri zaman biribiriinden ayriılamaz, bu iki kavriam çok nadiri duriumlarida biribiriinden ayırit edilebiliri. Hİileli işlemleriin çoğu hiatalı işlemleri yaridımıyla yapılıri. Ya da hiatalı işlemlerile gizleniri. Hİatalariın hiileli biri nitelik kazanması, işlenmiş olan yollaridan değil, bunlariın kasıtlı oluşlariından kaynaklanıri. Hİata şiriket çalışanının bilmeyeriek veya istemeyeriek yapmış olduğu yanlışlıklaridıri. Bu hiatalari (Pamukçu, 2000, 5);

 Şiriket perisonelinin finansal tablolariın hiazırilanmasına temel teşkil eden muhiasebe belgeleriini yanlış veya eksik olariak işlemiş olmasıdıri. Bu tip olaylaria örinek veriecek olurisak, sene sonuna doğriu bazı satıcılaridan gelen faturialariın gözden kaçariak hiiç kayıtlaria girimemesi veya satış fiyatlariının yanlış giriileriek satış veya alacaklari riakamlariının eiksik vieya faizla olması duriumunun oritaya

çıkmasıdıri.

 Şiriket çalışanının olaylariı veya bazı duriumlariı yanlış yoriumlayariak, biri takım tahiminleriin yanilış yapıilmasına neiden olabiliri. Örineğin, teknolojik olariak eskiyen ve satılamayacak duriumda olan bazı envanteriin hiala satılabilecek duriumda olduğunu düşüneriek geriekli karişılıklariın ayriılmaması olabiliri.

 Şiriket çalışanı hiesaplariın tasnif edilmesinde yanlışlıklari yapabiliri. Örinek veriecek olurisak, bazı masriaf kalemi sayılabilecek hiaricamalari durian varilık hiesabına kaydedilebiliri. Veya kısa ve uzun vadeli boriçlari biribiriinin yeriine yazılabiliri. Yukariıda örinek olariak beliritilenlerie görie muhiasebe hiatalariı; uniutkanlık, dikkaitsizlik, ihimal, biilgisizlik veya tecriübesizlik nedeiniyle muhiasebe işleimi ve kayıtlariında yapılan yanlışlıklaridıri.

Muhiasebe hiatalariı geinel olariak kanunlaria, yönetmeilik ve yönerige gibi yiasal mevzuata, genel kabul görimüş muhiasebe ilkelerii ile işletme politikalariına ve doğriuluğu kaibul ediilen diğeri ilke ve priensiplerie aykıriı anciak kiasıt unsuriu içerimeyen fiil ve davrianış olariak tanımlanabiliri (Kiriik, 2007, 39). Tanımdan da anlaşıldığı üzerie, muhiasebe hiatalariı dahia önce belirilenmiş olan kuriallarila ve yasal mevzuata aykıriı olsa da, isteyeriek veya bileriek yapılian yanlış işlemleri değildiri. Kasıt unsuri olmiadan yaipılan hiatalı işlemleridiri.

2.6.2 Muhasebe Hatalarının Nedenleri

Muhiasebe hiatalariı genelde bilgisizlik veya ihimal gibi nedenleriden oritaya çıksa da bunlariın yanında başka sebepleriden de oritaya çıkabiliri. Bu bölümde bu hiatalaridan ayriıntılı olariak bahisedilecektiri.

2.6.2.1 Dikkatsizlik

Muhiasebeye ait olaylari ve işlemleri geriçekleştiriiliriken mesleki yeterililik ve mesleki bilgi çok önemlidiri. Fakat mesleki bilgi ve yeterililik, hiatalariın olmaması için tek başına yeterili değildiri. Meslek mensuplariı dikkatsizlikten kaynaklan biriçok yanlışlıklari yapmaktadıri. Yapılan bu yanlışlıklari ay veya yıl sonlariında kesin mizan alımı esnasında oritaya çıkmaktadıri. İç kontriol sisteminin gelişmiş olduğu işletmeleride, istenmeden yapılan bu hiatalari kısa süriede oritaya çıkaritılariak, dahia büyük hiatalaria neden olmadan

düzeltilebilmektediri (Kiriik, 2007, 40).

2.6.2.2 Bilgisizlik

Muhiasebe deparitmanında çalışan muhiasebe perisonelinin, muhiasebe kavriam ilike ve esaislariı ve bu koniuda düzenilenen yasial mevzuiatı ve işletmeinin muhiasebe sistemi hiakkında yeterili bilgi sahiibi olmaması biri takım düzensizliklerie yol açari. Tieknik ve ekonoimik gelişmelerie parialel olariak işlemleriin muhiasebeleştiriilmesi, güç ve kariışık hiale gelmiştiri. Bu gibi nedenleriden dolayı işletmeleriin ilgili bölümleriinde, iyi yetişimiş, kalitieli, düriüst ve bilgili perisonelin çalıştıriılması işletmeleri için büyük önem kazanmıştıri. Uygulanmakta olan muhiasebe kavriam ilke ve esaslariını ve bu konudaki yasal düzenlemelerii bilip takip eden perisonelin seçimi ve istihidamı işletmeleriin muhiasebe işlemleriinde yapılabilecek hiatalariın önlenmesinde ilk adımı olacaktıri. Buinun yianında işlietme içi eğitiime taibi tutulariak yetiştiriilmelerii, geriektiğinde semineri panel gibi bilgi düzeyini aritıriıcı faaliyetlerie gönderiilmelerii de alınaibilecek çeşiitli önlemleridiri (Turiançiftçi, 1998, 45).

2.6.2.3 Yorgunluk

Muhiasebe mesleği, yüksek tempo da ve belli biri zaman çeriçevesinde yapılan meslektiri. Hİeri beyanın, son düzenlenme tariihii varidıri. Bu yüzden meslek mensuplariı veya muhiasebe mesleğiyle uğriaşan kişileri, bu yoğun tempoda çalışıriken yorigunluktan dolayı yanlışlıklari yapabilmektediri. Bu sebepleriden doğan hiatalariı önlemek için, işletme içeriisinde iş bölümü ve iş planı hiazırilanariak, yapılan hiatalari en az seviye indiriilebilmektediri (Koca, 2010, 37).

2.6.2.4 Tecrübesizlik

İşletmeleride karişılaşılan soriun ve hiatalari meslek mensuplariına tecriübe kazandırimaktadıri. İşletmeleride, mesleğe yeni başlayan perisonelleriden kaynaklan biriçok hiata oritaya çıkmaktadıri. Bu hiatalariın en aza indiriilmesi için, meslek mensubu olacak kişileriin stajlariını çalışariak tamamlamalıdıri. İşletmeleride yeni başlayan kişileriin işe uyum sürieçleriinde paritnerileri görievlendiriilmelidiri. Bu sayede tecriübesizlikten ve bilgisizlikten kaynaklanan hiatalari en az düzeye inecektiri (Kiriik, 2007, 45).

2.6.3 Muhasebe Hata Türleri

Muhiasebe sistemi içeriisinde sık sık karişılaşmış olduğumuz hiatalari aşağıda beliritilmiştiri.

2.6.3.1 Matematik Hataları

Matematiksel hiatalari, fiş giriişi sıriasında ek belgeleriin toplamlariında, ikinci kıridırima, faiz, karişılık gibi hiesaplari nedeniyle muhiasebe dışında yapılan matematiksel işlemleride yapılan yanlışlıklaridıri (Eriol, 2008, 229). Ancak günümüzde biriçok işlem bilgisayari destekli yapıldığından dolayı ariitmetik işlemlerii bilgisayarida kullanılan paket priogriamlari kendiliğinde hiesapladığı için matematik hiatalariını çok fazla riastlanılmamaktadıri.

2.6.3.2 Kayıt Hataları

Kayıt hiatalariını genel olariak, riakam hiatalariı, hiesap hiatalariı ve hiesaplariın boriç ve alacak tariaflariın karişılaştıriılması olmak üzerie üç başlık altında sırialayabiliriiz.

2.6.3.2.1 Rakam Hataları

Bu türi hiatalarida, ariitmetik işlemleriin ve kullanılan hiesap isimleriinin doğriu olmasına karişılık, belgedeki riakamlariın defterie kayıt ediliriken yanlış yazılmasıdıri. Bu türi hiatalari çoğunlukla riakamda yeri alan sıfırilariın eksik veya fazla yazılması, takdim- tehiiri olariak adlandıriılan riakamlariın yeri değiştirimesi olariak kendini gösterimektediri (Duman, 2008, 148).

2.6.3.2.2 Hesap Hataları

Muhiasebe, mali işlemleri ve olaylari kaydediliriken belirili priensiplerie uyuluri. Böylece, muhiasebe uygulamalariı belirili kuriallaria dayanmış ve uygulamada oritaya çıkabilecek kariışıklıklari önlenmiş oluri. Kayıtlariı yapılan işlemleriin muhiasebeleştiriilmesi yapılıriken işlemin ait olduğu hiesaba kaydedilmesi esastıri. Bu işlemleri kayıt altına alınıriken, yanlış algılanması sonucu ait olduğu değil de, başka biri hiesaba yazılması hiesap hiatasını oritaya çıkarimaktadıri.