~ç!Y~k~u!arf.a!>Ha~b~m~e~S~
•
International and Quarterly JournalofFolkloreReyue Internationale et Trimestrielle des ArtdetTraditions Populaires . CiltNolume/Tome:8 •Yıl1Year/Annee: 15 • Sayı/Number/Nombre:60 •
Kış/ Winter /Hioer: ?003 • ISSN 1300-3984
İÇİNDEKİLER i Oorıeorıe«i So/tl.Tnaire
Hakem KuruluiEditorial BoardiComited·ExfJ'Jrt 3
t'
BirkaçSöz/Forewordl Par l'ediieur .4
M. ÖcalOOUZ
Prof. Dr. Ethem RuhiFığlalı'nın Özgeçmişi/A Short Biographyof Prof.Dr. Ethem Ruhi Fığlal,ICurriculum
Vitae du Professeur Ethem Ruhi F,glal, 6
Prof. Dr. Ethem RuhiFığlah'nınBilimselÇalışmalarındanSeçmelerlSelected Scientific Work. of
Prof.Dr. Ethem RuhiFığlal,iQuelque. etudes du Professeur Ethem RuhiF,gıal, 8
Prof. Dr. Ethem RuhiFığlahileSöyleşi/AnInterviewwith Prof. Dr. Ethem Ruhi F,glal,iReportage avec
le Professeur Ethem RuhiFı.Alal' 14
Yard.Doç.Dr.AliAÇINAR
Muallim Cevdet veOğuzname/MuallimCevdetandOğuznameiMuallim Cevdetetl'Oğuzname 35 Prof.Dr. AhmetB.ERCILASUN
Dirse HanOğlu BuğaçHanHikayesi/The Story ofBuğaçHan the Son of Dirse Han in the Bookof DedeKorkutIle
Recit de BuAaçKhan.fils de Dirse Khan .47
Prof. Dr. Himmet UÇ
Türk HalkTiyatrolarımn GelişmeEvrelerilEvolutionPeriodsof Turkish FaikTheaiers]Lesphases
de!'evolutian du tMdtrepopulaireturc 57
Prof. Dr.Ahmet PlRVERD100LU
HalkbilimAraştırmalarındaÜçüncüBoyut/ThirdDimensioninFoIkWre StudiesiLa'troisiemedimension
dans les recherches folkloriques 72
Doç.Dr. Metin
sstc:
Anadolu'daYağmur Duasına BağlıOlarak Oynanan Bir Oyun: "ÇömçeliGeIin"IAnAnatolianFoIk Game Relatedto Rain Prayers:"Çömçeli Gelin'/"ÇömçeliGelin': Unjeu lielıla prierepourlapluie en Anatolie 78
Doç.Dr. EsmaŞIMŞEK
Yozgat ve YöresindeBazı Şamaııikve Kozmogonikİnançlar/OnSame of the Shamanistic and Cosmogonic Belief. in and Around the City of YozgatiCroyanceschamaniqueset coemogoniques dans la region de Yozgat 88
Doç.Dr. Hayrettin RAYMAN
TezkirelerdeŞiirinAhengini Belirten Kelimeler Üzerine/Onthe Harmony CreatingPoetic Words
in Tezkires!A propoe de. motoqui definls.entlamusicaliie delapoesiedan. le. biographiestraditionnelle 110 Doç.Dr.Filiz KlUÇ
Atasözlerinde AnlamKaymaları.ZamanaBağlıAnlam veCoğrafiMekanKayıpları/TheMeaning ChangeinProoerbs and the MeaningDepended On the Ero and the Looee of Geographieal PlaceiChangements
et pertes de.ignirıcationIle.au temps etlıl'espacegeographique de prouerbe 116 . Doç.Dr. Osman Kemal KAYRA .
TÜRK DÜGÜNLERiNDE GERDEK
SONRASı
DUVAK GELENEGi
The "Duvak" Traditlon, whlch Takes Places Following the Wedding Ceremony, In Turkish Wedding Ceremony
Traditlon du voile nuptlal apres les noces en Turquie
Doç. Dr.
NeriiıKÖSE-ÖZET
Günümüzde Anadolu Türkler'indeyaşayanvegerdeğinertesi günü düzenlenen bu tören giderek eski canlılığınıyitirmektedir.Çeşitliyörelere görefarklıadlarlaanılan"duvak" töreni,İslamiyetlebirliktedeğer yargılarımızdakideğişmenin de izlerini taşıması açısından son derece dikkat çekicidir.
Anahtar Kelimeler:
. Duvak,Yüzaçma, Magarsofrası,Cuma günü, Duvak indirme, Gelinsabahı,Paça günü, Gelinsofrası,
Cumalık,Gelin ertesi
RESUMEE
Cette eeremonie organise'e de nos jours chez lesTurcs Anatoliens est en train de perdre sa vivacite. La eeremonie de Voile deMariee qu'on appelle par des noms differents selon les regions attire rattention 'par le fait qu'elle enferrne les vestiges du changement dans nos jugements de valeur avect,1slamisme.
Mots-cles:
Voile de la marie'e, Ouvrir le voile de la marie'e, Table de magar, Jour de vendredi, Enlevement du vo-ile de la marie'e, Matin de mariee, Jour de soupe a'lajambe be mouton, Table de marie'e, Pour vendredi, Len-demain de marie'e,
Bir milletin dili, tarihi, coğrafyası, edebiyatı,sosyal ve siyasi yapısı, hayat
tarzı vb. unsurlarıyla ilgili gelenek ve görenekleri, inanç ve pratikler, maddi ve manevi değerleriylesözlü ürünlerinden
oluşan kültür, bir bütündür. Geçmişte
ya da bugün ortak bir tarihin, .coğrafya nın, dil veedebiyatınvb.kısacası birlik-te geçmiş ya da geçmekte olan hayatın
izlerinitaşıyanbuhususlarınmilletlerin birlik ve beraberliğini sağlamaktaki
ro-lü,inkaredilemez. Çünkü kültür
unsur-ları, bir milleti meydana getiren İnsan toplulukları geçmişteki ortaklıkruhunu
koruduklarısüreceyaşarlar. ( Türkler için de aynıdurum söz
ko-nusudur. Nitekim uzun zaman ortak bir
coğrafyayı,dili, tarihi vb.paylaşanTürk
boylarının bir kısmı çeşitli sebeplerle Orta Asya'danayrıldıktansonra da gele-nek ve göregele-neklerinin ekseriyetini
sakla-mışlar,günümüze kadar getirmişlerdir.
Bilhassa insanhayatınınüç büyük döne-minden en önemlisi olan "düğün"
(Evli-yaoğlu-Baykurt,s.60-61) ile ilgili
olanla-n, bu konuda çok büyük bir görev
üst-lenmişlerdir.Bunda toplumun en küçük birimi olarak kabul edilen "aile"(Sayın,
s:2)nin oturduğu temelin, onun sağlıklı
ve uzun süre devamındaetkili olacağı nın düşünülmesikadar Türkler'in
geç-miş hayatlarındaki Türk Ailesi'nin
top-• Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TürkDiliveEdebiyatıBölümüÖğretimÜyesi
L
lumdaki yeri ve önemi de büyük bir rol.
oynamıştır.Çünkü eski Türkler'de ordu ile millet, aynıidive her ikisinin
temeli-ni de"aile" oluşturmaktaydı (Ögel,
s:239).
Ancak milletlerin herhangi bir se-beple bir arada bulunduklarıkültür da-ireleri, onların geçmiştenbugüne getir-dikleri gelenek, görenek ve inançlanyla
bunlarınyerine getirilmesindebaşvuru
lan pratiklerin az ya da çokdeğişmesine, bazı unsurların ilave edilmesine ya da yenilerinin ortaya çıkmasına sebep
ol-muş, düğün sırasındagörülen aşamala
no da budeğişim.vegelişmedennasibini
almasına yol açmıştır. İşte, yazımızın
konusunu teşkil eden, Orta Asya Türk Boylanyla Anadolu ve Trakya'nın bazı
bölgelerinde karşımıza çıkan ve
gerde-ğinertesi günü tertip edilen "duvak" tö-reni de, bu tür bir uygulamadır. "Genel olarak gelinlerin başlarınıve yüzlerini kapayan örtü" ve "çömlekağızlarını ka-payan kapak" olarak bilinen bu kelime Kazaklarda "tumak"·(kış başlığı), Bul-garlarda "devak",Sırplarda"düvak", Öz-beklerde "tuvok" (kapak), Kırgızlarda
"tubak" (kapak), Uygurlarda "tuvak" (kapak) anlamlarını taşır.Türkçe'de ise "tuvak">"duvak" şeklinde değişmiştir.
(Eren I,) Rasiinen ise bu kelimenin "du-vak"olduğunuve "yüz örtüsü" anlamına geldiğini söyler. (Rasanen) Söz konusu terimin"tuğ+ak" kelimelerinden mey-dana geldiğini,"küçük tuğ" anlamında olduğunuifade eden Hasan Eren'in
ya-msıra (Eren II).Tietze"duvak"ın"gelin
alayında gelinin yüzünü bürüyen örtü" olup, Türk dillerinde "tubak" veya "tu-mak" şeklinde, "kürk", "kalpak"
anlam-larında yaşadığım açıklar(Tietze). Tara-ma sözlüğüne göre bu kelime "tuvak"
(Peçe)tırve Farsça'da"rüy-püş"(yüz ör-tüsü), Arapça'da "Burka" "hıdr" (perde)
http://www.m.illifo1klor.com
Milli Fo1klor, 2003,Yıl15,Sayı60
olarak biinmektedir (Tarama Sözlüğü,
S.3864).
Değişik yörelere göre ayrı adlar alan "duvak" terimininsöyleyişindekibu
çeşitlilik, törene adını veren "gelin
ba-şı"nm yapılışındada görülmektedir. Ni-tekim bugün Türk düğünlerinde
gerde-ğinertesi sabahtan itibarenbaşlayanve
düğünün en son aşamasını teşkil eden
"duvak"ıifa<fe eden gelin başı,iki şekil
dekarşımıza çıkmaktadır: L.Baş bağlama,
2.Duvak (Bu konuda dahageniş bil-gi için bkz.: Ruhi Kara, ErzincanDüğün
lerinde Gelin-Güvey Motifi(KınaGecesi ve GelinBaşı BağlamaTöreni), III.
Mil-letlerarasıTürk Halk Edebiyatıve FoIk-lorü Kongresi Bildirileri, 1995, Konya.)
Şekli ve söyleyişi ne olursa olsun,
düğünün son uygulamalanndan biri olan bu gelenek çiftlerinkarı-koca
olma-sı, gelinin bak.ireliğiniispat etmesi ha-linde tertip edilen bir törendir. Gerdek
sabahı kadınların(genellikleoğlan
tara-fındanbiri olup sözü dinlenen, akıllı bi-ridirvedüğünde sağdıçolarak da görev
yapmıştır)gelininyatağını toplayıp
çar-şafta gördüğü değişikliklere .bakarak verdikleri kararla düzenlenen bu tören-de eşlerinbirbirleriylebirleşmelerinden
ziyade "gençkızın namusunu, şerefve haysiyetini koruyarak gelinolması"fikri
daha çok ön planda yeralmaktadır.
As-lında"duvak" nikahtan önce gelinin beli-nebağlanangayret-bakaretkuşağıile de aym anlama gelmektedir. Zirakızın
ba-bası, dayısı, ağabeyi "duvak"ı örterler-ken bir anlamdakız üzerindeki velayet
haklarını da damada teslimetmiş sayı lırlar.
"Duvak" eski Türklerde "duvak",
kırmızı idi. Hatta gelinlik ile damadın
katıımı da kırmızı kumaştan yapılırdı. Nitekim bugün Anadolu'nun ve
Milli Folklor, 2003,Yıl15,Sayı60
ya'nın bazıkesimlerindekırmızıgelinlik
giymiş hanımlar olduğu kınaörtülerinin
kırmızıdan yapıldığıgözönüne alınırsa,
"Türk'ün gözü aldadır" atasözünün asıl
anlamı anlaşılmışolur. Alıcak İslami
yet'le birlikte duvak gençkızlığın, beka-retin sembolüsayılmış;hatta bakire ol-mayanbayanlarınduvak takmalanayıp
bile sayılmıştır. Günümüzde ikinci kez evlenen kadınların "gelinbaşı" olarak tülden örtfi yerine az süslü birbaşlıkya da çiçektakmalannınsebebi budur.
Bugün ekonomik ve kültürelilişki
lerin, göçlerin vb. büyük bir roloyiıadığı,
özellikle yabancı büyük ülkelerle
ara-mızda gelişenbu hareketli durum
haya-tımızınher safhasında olduğugibi,
dü-ğün merasimimizin bu aşamasında da etkisini hissettirmektedir. Nitekim uzunca bir dönem önemini koruyan "be-karet" meselesi bu gün bilhassa kültürel
değişimin hızlı olarak seyrettiğibüyük
şehirlerimizdeve batı ile teması fazla olanyerleşimmerkezlerimizde eski cazi-besiniyitirmiş durumdadır.Bu sebeple "gelininbakireliğininbir simgesi" olarak "duvak" (veyabaş bağlama)töreni de gi-derek tarihe kanşmakta;duvak adı sa-dece "gelinbaşı"nıifade eden bir kavram
niteliğini kazanmaktadır.Bir' anlamda "gelininyüz aldığını"ifade edilen bu uy-gulama günümüzde eski önemini kay-.
betmiş görünmektedir. Bütün bunlara
rağmen bazı yörelerimizde hala
uygu-landığını gördüğümüzbugeleneğinuzak ve yakın tarihimizi günümüze taşıyan,
bir döneme damgasını vurduğu bilinen
değer yargılanmızdanbiriolması dolayı sıyla araştırmalarımızıo yönde yoğun laştırdık.O nedenle Anadolu, Trakya ve Orta AEya Türk Cumhuriyetleri'nin
çe-şitli kesimlerinden gelmiş öğrencileri
mizden kırk sekizinin yaptıklan derle-melere bakarak"duvak"ıngünümüzdeki
94
durumunu, çeşitli yönlerden değerlen
dirmeye çalıştık. Bu arada incelemeye
çalıştığımızbuhususlarınyanlanna da, makalenin sonuna aldığımızve kaynak
kişilere verdiğimiznumaralan,
bunlar-dan aldığımız bilgi numaralan olarak . kaydettiğimizibelirtmek istiyoruz.
Elde ettiğimizbilgilere göre:
*
Araştışma yaptığımız yörelerden [Marmaris- Merkez (43), Marmaris- Os-maniye Köyü (31», [Ödemiş·Yeniceköy (42), Demirci Köyü (35), Klavuzlar Köyü (21)), [Bergama (3)], [Üsküp-Dirjilova Köyü (40)], [Kütahya (41)], [Rize-Çayeli-Uzundere köyü (39)], [Manisa (38)Akhi-sar (12)],[Sancaklı-Bozköy (4), Merkez (1), Caherfakılı (23)], [Edime-Keşan
(37)],[Çankırı-BaykuşKöyü (36)], [Tun-celi (34)], [İzmir-Torbalı (33), Merkez (18)], [Mardin (32)], [Balıkesir-Bandır
ma (30,28)], [Tarsus (29)], [Denizli-Mer-kez (27), Zeytin Köyü (7)], [Eskişehir İnönü (26)], [İskenderun-Hatay (25),
Yayladağı (10)], [Afyon-Merkez (22),
Sandıklı-YavaşlarKöyü (14)], [Tire-Kü-çükkale Köyü (20)], [Silistre (6)],[Niğde
Kemerhisar (19)], [Sivas-Ortaköy (17),
Sarkışla (8)], [Bursa (13», [Trabzon-Merkez (9)], [Konya-Seydişehir-Bahçe
(2», [Nevşehir-Uçhisar Köyü (5)]ünden ekseriyetinde tespitettiğimizbu "duvak"
eğlencesi "geleneği"neBergama (3), Ak-hisar (12),Bandırma(28),Ortaköy-Şar kışla (17),Alaşehir-Merkez (16) ve
Ca-berfakılı(23)'darastlayamadık.
*
Araştırmamız sonucunda "duvakgeleneği"nin farklıyörelerde değişik ad-larla anıldığınıda tespit etmiş bulunu-yoruz. NitekimSivas'ın Şarkışla ilçesin-de (8), Afyon'a bağlı Sandıklı İlçesi'nin YavaşlarKöyü'nde (14), Manisa'yabağlı
Demirci Kasabası'nın Kılavuzlar Kö-yü'nde (21,Eskişehir'in İnönüyöresinde (26), Tarsus'ta (29), Ödemiş'in Demirci
Köyü'nde (35), Çankın'ya bağlı Bozkuş
Köyü (36)nde "duvak" adıyla bilinen bu gelenek Kütahya (41)da "paça günü";
Niğde'ye bağlı Kemerhisar yöresi'nde (19)"yüzaçma", Tunceli (34) de "yüzaçı mı"; Rize'ye bağlı Çayeli Kasabası'nın
Uzundere Köyü'nde (39) "Magar
safra-sı"; Çanakkale'nin Ezine ilçesi'ne bağlı ArasanlıKöyü'nde (15) "Cuma günü";İz
mir'in Torbalı İlçesi(33)nde "duvak aç-ma'" Trabzon'da (9)'ı" "cumalık",Denizli'ye
bağlıZeytinköy'de (7) "Gelin ertesi"; Ha-tayYayladağıYöresi'nde (10) "Süpha gü-nü"; Balıkesir'in Bandırma ilçesi'nde (30) "Kahve içmesi"; Edirne'ninKeşan il-çesi'nde "duvakindirnıe";Afyon (22) ve Denizli merkez'de (27) ise "gelinsabahı"
diye bilinmektedir.
Duvakgeleneğinin aynıyörede bir-kaç isimle anıldığıdaolmaktadır. Mese-la Mardin'de (32) hem "sabahiye", hem de "gelin sabahı" ve "Cuma sabahı";
Marmaris (43) ve Bursa'da (13) hem "du-vak", hem "paça günü"; Bozköy[Sandık
lı-Manisa] (4) de "baş düzme" ve "du-vak"; Nevşehir'in Uçhisar Köyü'nde (5) "duvak" ve "gale"; Marmaris Osmaniye Köyü'nde (31) "duvak" ve "duvak
saba-hı"; Bursa'da (13) "paça günü" ve "du-vak";Seydişehir-Konya'da(2) "duvak" ve "gelin yanı"; Manisa merkezde de (1) hem "duvak", hem de "gelinsofrası" şek
linde ifade edilmektedir.
Birkaç yöremizde duvak geleneği
uygulanmakta ise de bir adtaşımamak
.ta; kaynakkişilercesadece belli bir
uy-gulamanın geçmiştengünümüzetaşındı ğı belirtilmektedir. Söz konusu
gelene-ğin yavaş yavaş ortadankalktığını
gös-terdiğini tahmin ettiğimizbu durumu
Torbalı-İzmir(33),Yayladağı-Hatay(10) veYeniceköy-Ödemiş(42)de tespitetmiş
bulunuyoruz.
*Duvak gününün tespiti konusunda
http://www.millifolk1or.com
MilliFo1klor,2003,Yıl15,Sayı60
da farklı uygulamalarla karşılaşıyoruz.
Ancak bu gelenek gelinin bekaretinin, damat ile gelininilkkez kan-koca
olduk-ıatinınbir ifadesi demek olduğuiçin ek-seriyetle gerdek gecesinin, yani düğü
nün ertesi günü yapılması,olaya man-·
tıklıve gerçekçi bir yaklaşımdır.Bu se-beple Manisa'nın Sancaklı İlçesine bağlı
Bozköy'de (4) bu eğlence düğündendört
"
günsonra, geneManisa'nınDemirci ilçe-sine ait olan Klavuzlar köyü'nde (21) bu gelenek bazendüğündenbir hafta sonra, bazen degerdeğinertesi günüuygulanır.
Diğer kırk bölgede ise,
(1,2,3,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,1 8,19,20,22,23,24,25,26,27,28,29,30, 31, 32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43) du-vak eğlencesi düğününertesi günü ter-tip edilir.
Ancak yukanda belirttiğimiz bu
farklılıklara rağmen duvağıngelin
yata-ğındaki çarşafınuygun görülen ve görev-lendirilenkişilercekontrol edilip, gelinin bakireolduğutespit edildikten sonraöğ
leye doğru karar verilip, hazırlıklara başlanması, adı geçen Metin ortaya çı kış sebebini bize gayet güzel ifade et-mektedir.
*Gelelim duvakeğlencesinintertip
edildiğiyere ...Yaptığımız araştırma so-nucu İzmir (42,35,33,24,20,3), Manisa (38,35,23,21,16,12,4), Sivas (8,17), Mar-maris (43,31), Hatay (10,29), Afyon (22,14), Denizli (27,7), Bulgaristan (6,18), Balıkesir-Bandırma (20,28) ve çevresi dahil olmak üzere yirmibeşayn ilinkırküçfarklıyöresinin ekseriyetin-de "duvak" gelinin gerdeğe girdiğiyeri yani onun yeni evini temsil etmekte idi.
Duvağın,gelinin sahipolduğuonurlu ve gururlu durum ilekoruduğuiiIetininşe
refine tertipedildiğinibir kez daha orta-ya koorta-yar. Bu tören Denizli Merkez'de mutlaka kayınvalideninevinde tertip
MilliFoIklor, 2003,Yıl15,Sayı60
edilirken (27),İzmiryöresinde bazen ge-linin, bazen de kayınvalidenin evinde
düzenlendiği(18) belirtilmektedir. İzmir
gibi, kültüreldeğişikliklerinhızlıve çok yönlüyaşandığı batı Anadoİu şehirlerin den birindeki bu uygulamaçeşitli tören-lerdeolduğugibi, düğünlerdeki katı ku-rallann dayavaş yavaş değişip yumuşa dığım gösterirken, Denizli ilimizdeki tablo, bozulmamışbir geleneğiifade et-mektedir.t
*Edindiğimiz bilgilere göre çoğu
yerde duvak eğlencesinegelen misafir, davetliler ya da akraba gelinin de evini gezerler. Mesela Manisa-Merkez (1),
Yayladağı-Hatay (lO), Torbalı-Merkez
(6,33), Zeytinköy-Denizli (7), Bursa-Mer-kez (13),ArasanlıKöyü-Çanakkale (15),
İzmir (18),Kemerhisar-Niğde (19), Kü-çükkale Köyü-Tire (20), Klavuzlar-Mani-sa (21), Bayındır-İzmir (24), Hatay-İs
kenderun (25), İnönü-Eskişehir (32), Tunceli (34), DemirciKöyü-Ödemiş(35),
Bozkuş Köyü-Çankın(36), Kütahya (41),
Yeniköy-Ödemiş (42), Marmaris-Merkez (43)deduvağagelen büyük küçük herkes özellikle gençkızlariçin bu, bir zorunlu-luk gibidir.
Bozköy-Sancaklı-Manisa (4), Uçhi~
sar Köyü-Nevşehir(5), Şarkışla-Sivas
(8), Trabzon (9),Yavaşlar Köyü-Sandık lı-Afyon(14) ve Afyon Merkezde ise gelin evininduvak günü gezilmesi uygun
de-ğildir. Bu sebeple duvağa gelenler, eğ
lence bittikten sonra hemen evlerine dö-nerler.
Bazı bölgelerde duvak günü gelin evinin gezilipgezilmediğikonusunda ise kesin bir bilgi edinemedik. Kaynakkişi
lerin unutkanlıklarım, derleyicilerin böyle bir soruyuunutmuş olabilecekleri-ni veyageleneğingiderek bozulmakta
ol-duğunugösteren bu durum
Borabay-Ta-şova-Amasya(11),Alaşehir-Manisa(l6),
96
Ortaköy-Şarkışla-Sivas (17), Keşan
Edirne (37), Manisa-Merkez (38), Uzun-dere Köyü-Çayeli-Rize (39), Dirjilova Kö-yü-Üsküp (40)tekarşımıza çıkmaktadır.
Sadece Bühçe Köyü-Seydişehir
Konya'da (2) tespit edildiğiüzere gelin evini yengeler,sağdıçlarve dürü (Köse I, ss:123-130) getirenler gezebilirler. Bir anlamda ye~eveya sağdıçlara tanınan. bir imtiyaz olarak karşımıza çıkanbu durumun ataerkil aile düzeninde
erke-ğinaile reisi olması(Gökalp, s:305), bu sebeplekız çocuklarıüzerindeki velayet
hakkının düğünile birlikte erkektarafı
nageçtiğininkabul edilmesi ile ilgili bir husus (Gökalp s:306-307)olduğunu
tah-min ediyoruz.
*Bu konuyla ilgili birbaşkamesele de duvak geleneğinin bölgelere göre
farklıözelliklergösterdiği,birbaşka ifa-de ile niteliğininher yörededeğişebildi ğidir.Nitekim genellikledüğününertesi günü tertip edilen bu tören, derleme
yaptığımızbölgelerin ekseriyetinde ye-mekli ve eğlenceli bir gelenek olarak
karşımıza çıkmaktadır.Mesela Manisa. Merkez(1),Manisa'mnSancaklıilçesine
bağlıBozköy (4),Torbalı (6), Zeytinköy-Denizli (7),Şarkışla-Sivas (8), Trabzon (9), Yayladağı-Hatay (10), Küçükkale Köyü-Tire (20), Klavuzlar Köyü-Demir-ci-Manisa (21), Afyon-Merkez (22), Tar-sus (29), Mardin (32), Uzundere Köyü-Çayeli-Rize (39), Yeniceköy-Ödemiş (42)te duvak için gelenlere hem yemek ikram edilir hem deeğlendirilirler.
Bazıyörelerde ise duvak, yemeksiz bireğlenceolarakuygulanmaktadır.Bu sebepleduvağagelen davetliler o gün ge-lininşerefinetertip edilen bu törende, o yöreye hasçalgılar eşliğindesadeceçalıp
söylerler ve oynarlar: Bursa (13),Yavaş
larKöyü-Sandıklı-Afyon(4)Arasanlı Kö-yü-Ezine-Çanakkale (15),
l
mir (24), Denizli-Merkez (27), Bandır ma-Balıkesir(30), Osmaniye Köyü-Mar-maris (31) Tçrbalı-İzmir (33), Demirci
Köyü-Ödemiş(35),Bozkuş Köyü-Çankın
(36),Keşan-Edirne(37), Dirjilova Köyü-Üsküp (40) ve Marmaris (43)te olduğu gibi...
Bazıbölgelerde ise bu gelenek aile-lerin, birbaşkaifadeyle bu töreni düzen-leyenkızya daoğlan tarafınınekonomik seviyesine, o bölgedeki sosyal statüsüne
bağlıolarBi bazen yemekli, bazen de ye-meksiz eğlence olarak karşımıza çık maktadır.Sadece Konya'nın Seydişehir
ilçesinebağlıBühçe Köyü (2) ile Tunceli Merkezde tespit edilen buuygulamanın
daha çok hayatşartlarınıngiderek
zor-laşması dolayısıylaolaylara daha realist bir yaklaşımlailgili olduğunu tahmin ediyoruz.
İzmir'in Bornova ilçesinde ortaya
çıkan bir başka uygulama ise duvağın
sadece erkeklerin bulunduğu yemekli birtoplantıolarak düzenlenmekte
olma-sıdır.(l8) Kırk üç bölgeden sadece "bir yerde tespitettiğimizbu durumun, o ai-lenin duvak olayındagelinin namus ve
şeretindendaha çok güveyinegemenliği
ni ön plana çıkarması,yani olaya bakış açısıyla alakalı olduğunu düşünüyoruz.
*Bu çeşitliliğin, duvağın onuruna tertip edildiğiyeni gelinin, o tören için
giydiği kıyafete de aksettiğini görüyo-ruz. Araştırma yaptığımız yörelerin ek-seriyetinde yeni gelinin duvak töreni için kıyafeti, düğünde giydiği "gelin-lik"tir. Nitekim Bühçe Köyü (2), Bozköy (4),Torbalı(S,33), Trabzon (9),Şarkışla
(8),Yayladağı (10),Arasanlı Köyü (15), Kemerhisar (19), İzmir (18), Bayındır
(24), Denizli (27), Tarsus (29),Bayındır
(30), Osmaniye Köyü (31), Mardin (32) ve Tunceli (34)de duvak günü gelin,
ge-linliğinigiyerek misafirlerinikarşılar.
http://www.millifo1klor.com
MilliFo1klor, 2003,Yıl15,Sayı60
Bazı bölgelerde ise yeni geline bu özel günde, o yöreye has kıyafetler giydi-rilir. Nitekim Hatay'da (25) veİnönü-Es kişehir(2S)e gelin, oyerleşimbölgesinin
m.illi
giysilerini ya da o giyimtarzıyla
birlikte günün şartlarına uydurulmuş
giysilerini giyer.Başınada üzeri pullar-la işli kırmızıbir yemeni örtünür, Mese-la bu özelkıyafet Sandıklı'nın Yavaşlar
Köyü'nde~etek" ve üzerine giyilen bir
bulüz olarak karşımıza çıkmaktadır
(14).
Derleme yaptığımız bölgelerin bir
kısmındada gelinin o gün için ya da ye-ni hayatında giyilmek üzere diktirdiği
birkaç elbiseyi,değiştirerek giydiğiolur:
Nevşehir'inUçhisar Köyü (5)Bdeolduğu
gibi...Bazıyörelerde ise gelin sık sık kı
yafet değiştirir. Sadece Kütahya mer-kez'de (41) rastladığımız bu durumun önce "gelinlik" arkadan"çeşitliveilkkez giyilen pek çok elbise" [Marmaris (43) ve Kütahya'da (41)olduğu gibi] ya da "üç etek" veya sadece "gelinlik" [Yavaşlar
Köyü (14)] olarakkarşımıza çıktığıda
ol-maktadır. Değişen ve gelişen zaman içinde ailelerin ekonomik ve kültür sevi-yeleriyanındatamamengösteriş,biriyle ya da birbaşkaaile ile olan iddialaşma
vb. kadarçeşitlisebeplerebağlıolan bu uygulamada, insan faktörü ve kültür
de-ğişmeleri,etkiliolmaktadır.
Sadece Manisa-Merkez (38) ve Dir-jilova Köyü (40)da duvak gününde yeni geliningiyeceği kıyafetinbelirliolmayışı
bize bugeleneğingiderekkaybolduğu
iz-lenimini vermektedir.
*Gelelim yemekli olarak düzenle-nen ya da çerez, meyve suyu kabilinden yiyecek ve içecek sunulan duvak
toplan-tılarında bu ikramların kimin tarafın
danhazırlandığına... Elde ettiğimiz bil-gilere göre bazı yörelerde "ağalar evi" [Manisa (1,38), Torbalı (f),33), Trabzon
Milli Folklor, 2003,Yıl15,Sayı60
(9), Afyon (22), Tarsus (29), Mardin (32), Kütahya (41), Yenice Köy (42)]nin
yük-lendiği bu görev Bühçe Köyü (29), Boz-köy (4), Vahisar Köyü (5), Yayladağı
(Iü),YavaşlarKöyü (14), Klavuzlar Kö-yü (21), Tunceli (34), Demirci KöKö-yü (35),
BozkuşKöyü (36),Keşan(37)da"kızevi"
tarafındanyerine getirilmektedir.Kırsal
kesimde kızevi,şehirkesiminde iseoğ
lan evi tarafından hazırlanması Türk-ler'in eski yurtlanndaki hayatlannda devletteş:fuatındakibölümneye geri git- .
tiğini tahmin ettiğimiz(Köse II, ss:89-99) bu hususun küçükyerleşim yerlerin-de henüz etkisini sürdürdüğü, büyük merkezlerde ise giderekcanlılığını
yitir-diğinihissettirmektedir.
.*Kaynakkişilere"bu geleneğin ne-den uygulandığı"yolunda sorulan soru-lar bizifarklı bakış açılanveyaklaşım
.larlakarşı karşıya bırakmıştır. Araştır-mamızmsonucuna göre duvak töreninin
yapılmasındaen büyük etken "gelinin bakire olmasının kutlanmasıve çevreye ilan edilmesitdir. Bühçe Köyü (2), Bora-bay (11),İzmir(18),Bandırma(30),
Ke-şan(37)daolduğugibi...
Bazıbölgelerde ise duvak, yeni evli-lerineksiğinitamamlama, onlara maddi
yardımda bulunmak için düzenlenir. MeselaManisa'nın bazı kısımlannda(1) törene gelen misafirler daha önceden he-diyelerinialmamışlarsaevineksiğini ye-rinde görerekfikiredinirler veya geline. oynarken ya da törendenayrılırkenpara takarlar.
Gelin evini düğünden önce
gezme-nin uğur getirmediğine inanılan yerler-de ise butoplantının amacı yeni gelinin çeyizini, eşyalarını yerinde görmektir. Nitekim Bayındır-İzmir(24)de eğlence
den önce ev misafirlerce gezilir; çeyizin
niteliği, gelinin bu konudaki becerisi
hakkındafikiredinilir.
98
Zeytinköy (7) ve Cabarfakılı Kö-yü'nde (23) duvak, düğüne gelernediği
için gelini göremeyen, ona hediyelerini
takdim edemeyip takılarını takamayan
uzak ya dayakınmisafirleriağırlamak,
onlann da düğüntöreninin hiç olmazsa bu sonkısmına katılmalarım sağlamak tır.
Bazıyörelerde ise "duvak'tan mak-sat güveyiIf'tarafının gelini yakından
görmeleri, onunla tanışmaları. gelinin yeni hayatıiçin uygun bir çevrehazırla
malan anlamını taşır: Yavaşlar Köyü (14) ile Denizli (27)deolduğugibi...
Yeni gelinin evliliğin ilk gecesi ya dailkgünlerinde yenihayatı,yeni çevre-si ile uyum içinde olup olmadığı,bu ko-nuda bir problemyaşayıp yaşamadığının , ortaya çıkmasıiçin de duvak töreninin
düzenlendiğigörülmektedir. Daha çok
oğlan tarafınınyeni kızlannın
mutlulu-ğunu, kız tarafına'etrafa duyurması, göstermesianlamınada gelen.bu husus Bozköy (4), Keşan (37) ve Marmaris-Merkez'de (43) tespitedilmiştir.
Bunlardan ayn olarak tören sıra sındauygulananbazı yönteınlerle(daha sonraki bölümde söz konusu edilecektir) "gelinin sabnnın ölçüldüğü"Ilzmlr (18)] veya "gelini dahabaştanyeni çevresinin hayattarzı, değer yargılaniletanıştırıp,
o konuda eğitildiği,boynunu eğmesinin sağlandığı" [Torbalı(33)]daolmaktadır.
Sadece Uzundere Köyü (39)nde
kar-şımıza çıktığıüzere duvak töreninin bel-li bir amaçlauygulanmayıp"adetolduğu
için"düzenlendiğide söz konusudur. Da-ha çok eski kültürü yaşatan. geleneğe sımsıkıbağlıolan bu türkırsal kesiınler de olaya realistdeğil,geleneksel bir
ba-kışdikkatimiziçekmiş olduğunu, belirt-meliyiz. _
Ancak diğermilletlerle gittikçesık laşanvefarklısahalarda etkin olan
iliş-http://www.millifolklor.com
kilerimiz çoğalması, pahalılaşması, zor
ulaşılması, kısacası ekonomik sebepler
düğününbu songeleneğininbu sebeple-rin giderilmesinde bir aşamaolarak kar- .
şımıza çıkmasını sağlamış; duvakeğlen
cesinin birden fazla sebebe bağlıolarak
uygulanmasına yol açmıştır. Nitekim Tunceli'de (34) yeni evlilereeşyave para
yardımıyapmak, gelinin bakire olduğu
nu duyurmak, gelinin evini gezerek, çe-yizini görmek; Demirci Köyü-Ödemiş'te (35) yeni ~lilerin eksiğini tamamlama ve para yardımıyapma yanında gelin evinin gezilip görülmesi de duvak töreni-nin düzenlenmesinde etkili olmaktadır.
Marmaris'in Osmaniye Köyü'nde (31) ise duvak gelinin bakire olduğunun
duyu-rulması,yeni çevresi veeşiile bir sorun olup olmadığının anlaşılmasıve gelinin çeyizine bakmak içinyapılır.
Oğlanevinin bakire bir gelinaldığı
m isbat etmesi, gelinin evinin gezilip çe-yizinin görülmesi, yeniyuvanın eksiğini
yerinde tespit edip 'tamamlamak ve
dü-ğüne gelemeyenlerin gelini görüp
tam-malarını sağlamakda duvak eğlencesi
nin tertibine vesile olabilmektedir. Kü-çükkale Köyü (20)ndaolduğugibi...
Şarkışla'da (8) ise duvak eğlencesi
gelinin bakira olduğunuduyurmak, mi-safirlere gelinin eşyave çeyizlerini gös-termek için tertip edilir.
Yayladağı (10)nda oğlan tarafının
bakire bir gelin aldığım çevresine ilan etmesi yanındamisafirlerin, yakınların
yeni evlilerin eksiklerini tespit ve temin de duvakeğlencesiyapılmasınasebep
ol-maktadır.
Hatay'da (25)düğüne yetişemeyen
lere gelini göstermek, gelinin bekaretini duyurmak ve çeyizinin görülmesinisağ
lamak duvak töreni tertip edilmesine yol açarken Eskişehir'in İnönü mevkiinde (26) bu sebeplerinyanındagelinin yeni
http://www.millifolk1or.com
MilliFolk1or, 2003,Yıl15,Sayı60
çevresine uyum sağlayıp sağlamadığı nın,bir problemi olupolmadığının
anla-şılmasıiçin bir zeminteşkiletmesi de se-bepolmaktadır.
ArasanlıKöyü'nde (15)de buna ben-zer bir durum söz konusudur. Nitekim
adıgeçen yörede bu eğlencegelinin evi-nin gezilip görülmesi, düğüne geleme-yenlerin gelinletamşmaları,yeni gelinin
oğlan tarafırünbütün fertler ilegörüşüp anlaşılmasını temin için söz konusu
ol-maktadır.
Bursa (13) da gelin evinin, çeyizinin özellikle genç kızlar tarafından gezilip görülmesi veoğlan tarafının kız tarafına
"yeni gelinin hiçbir sorunu olmadığım
belirtmek" için düzenlenen duvak töreni Kütahya'da (41) bu sebeplerin yamsıra
gelinin bakire olduğunu duyurma
dü-şüncesi de, bu işte önemli bir rol
oyna-maktadır.
Kemerhisar-Niğde'de (19), Tar-sus'ta (29), gelinin evinin gezilip görül-mesi yanında.düğüne gelemeyenlerin hediyelerini vetakılarınıtakdim etmele-rinisağlamakiçin düzenlenen duvakeğ
lencesinde Bozkuş Köyü (36) ve Mani-sa"da (38) buikisebeple birlikte gelinin
bakireliğiniduyurmak ve onun yeni çev-resiyle olan uyumunu kontrol etmek
et-kili olmakta iken Yeniceköy-Ödemiş'te (42) daha çok bakire bir gelinin yeni evi-ne ve çevresievi-ne uyumunun derecesini or-taya koymak, sebepteşkiletmektedir.
*Duvak eğlencesi gelinin şeretine,
bir anlamda onun bekaretini gerdek ge-cesine kadar muhafaza etmesi sonucu yüzünün ak çıkmasını kutlamak üzere
düzenlendiğiiçin genellikleoğlanvekız tarafının kadınlarıile gençkızların katı lıp yemekli ya da yemeksiz, ikramlıya daikramsız, çalgılıya daçalgısızbir
top-lantıdır,Gelinin ailesininkatılmadığıbu törene özellikle nişanlı gençkızlar rağ-99
Milli FoIklor, 2003,Yıl15,Sayı60
bet ederler. Bir müddet sonra kendileri-nin deyaşayacaklanbuolayı, biraz me-rak ve biraz da heyecanla izler, gerek ge-linin çeyizi, gerekse bu konudaki kural-lan görerek ders ve tedbirlerini almaya
çalışırlar.
Incelediğimiz kırküç yöreden elde
ettiğimizbilgiler sonucu Kütahya'da (41)
farklı bir uygulama dikkatimizi çekmiş bulunmaktadır. Sadece oğlan tarafının
genç kızve kadınlannındavet edildiği,
kıztarakdan hiç kimseninkatılmadığı bu eğlencede damattarafının ağırlığını, etkinliğini, üstünlüğünühissetmemek
imkansızdır.
Yine bir tek Üsküp'ün Dirjilova Kö-yü'nde (40) tespit edildiğiüzere duvak günü kadınlarbir yerde, erkekler ayrı
yerdeeğlenirler.
Rize'yebağlıÇayeliİlçesi'nin Uzun-dere Köyü'nde (39) ise dahafarklıbir du-rum söz konusudur. Nitekimkuşluk vak-ti gelinin odasında kurulan sofrada kız
ve erkektarafındanönde gelen birkaç
ki-şi ile gelinin yengesi ve güvey, birlikte yemek yerler. Osırada dışanda eğlence öğleye kadar hiç durmaksızın devam eder. Yani Duvakeğlencesinede yukan-dasayılan kişilerdensadece güveykatılır
vedüğün eğlencesi, gerdeğinertesi günü
öğleyekadar devam eder (39).
Diğer yörelerde ise "duvak" hem
kız,hem deoğlan tarafından bayanların katıldığı, ortak bir eğlence görünümün-dedir.
*Duvak eğlencesi sırasında ikram edilen yiyecek ve içeceklere baktığımız
dafarklıyörelere, duvağıtertip eden
ta-rafınekonomik seviyesine ve gelenekle-re olan bağlılık durumuna, yeni geline verilendeğereve olayabakış açısına gö-re büyük bir gö-renklilik söz konusu
oldu-ğunu görüyoruz. Nitekim Manisa(l)nın bazı kısımlarındasadece bugüne has
"kı-100
lıç ekmeği" bazı kısımlarında (38) ise "duvak helvası"Bühçe Köyü'de (2)
"çe-rez", Afyon'da (22) "katmer"; Hatay'da (25)"zini" adıverilen bir yemek;Şarkış
la (8),İzmir'in bazıkesimlerinde (18) ve Mardin'de de (32) "pilav veçeşitliet ye-mekleri" Torbalı'da(33) "alaça ekmek"; . Bozköy'de (4) "helva ve kele";Trabzon'da (9) "lokma ve lahanadolması"; Yaylada-ğı'nda (10~ "su böreği ve mantı çorbası"; Kemerhisar'da (19) önce "pilav ve et ye-mekleri, sonra tatlı"; Kütahya'da (41) "pilav, tavuk ve tatlı"; Klavuzlar Kö-yü'nde (21) "tavuk, pilav, tatlı ve keş
kek" ikram edilir. Bunlardanayrıolarak
Bandırma'nın(30)bazıkesimlerinde sa-dece kahve içilirken Bursa (13),Yavaş
lar Köyü (14), Küçükkale Köyü (20), De- -. mirci Köyü (35) veKeşan'da(37) misafir-lere "çerez" Dirjilova Köyü'nde (40) "çe-rez veşeker"verilir.
Zeytinköy (7),İzmir'in bazı kesimle-ri (18), Tunceli (34) veBozkuşKöyü'nde (36)ikramınbelli bir adıyoktur; ailele-rin(kızya daoğlan tarafının)gelinin
is-teğive ekonomikdurumlarınagöre iste-nilen ikramhazırlanır,davetlilereçıka rılır.
Nevşehir'in Uçhisar Köyü'nde de benzer bir durum söz konusudur. Nite-kimduvağıdüzenleyen taraf, kendi
iste-ği ve bütçesi doğrultusundabir yemek listesi hazırlar;onlan pişirirve ikram eder.
AraşanlıKöyü (15),Bayındır-İzmir
(24), Osmaniye Köyü (31),Torbalı(33) ve Marmaris-Merkez'de (43) duvakeğlence
sine gelenlere bir şey ikram edilmez. Oraya gelenlerinamacıgelinin evini, çe-yizini ve gerdeksonrasıyüzünü ifadesini görmektir.
*Gelelim araştırmamızı
sürdürdü-ğümüz43 yöreden 37'sinde tesit ettiği
miz duvak eğlencesinin nasıl
yapıldığı-http://www.millifoIklor.com
l
na... Manisa'da sabahleyinoğlanevinin bekarkızlan"kulaçekmeği"denilen bir ekmek yaparlar; gene oğlan evinin
er-.~ekleride buekmeğive o gün içinhazır
lanan yemekleri yedikten sonra bir
mik-tar parabırakarak çıkıpgiderler. Sonra
oğlanevinin kadınlangelir. Kayınvali
de, gelininbaşındanşekersaçar,diğerle
ri bu şekerleritoplar. En son, kayınvali
de oynar veikikişionu havayakaldırır.
Gelin, kayınvalidesini kaldıranların om-zuna yemehi atar. Kayınvalideile geli-nin birliktekarşılıklı oynadıklanve
ka-dınlarınhiç yemek yemedikleri bueğlen
ce,kayınvalidenineski birşalvarmın
ya-kılmasıile son bulur.(l)
Evdekiişlerinyeni patronunun
gel-diğini anlatan bu şalvar yakma olayın
dan sonra Bühçe Köyü'ne baktığımızda
gerdeksabahısaatB-9sıralarında
gelin-liği giydirilip, başıyeniden kırmızı du-vak örtüsü konularak yeniden giydirilen gelin misafirleri beklerken, kayınvalide
gelinbaşınaserpmek ve misafirlere
'da-ğıtmak üzere çerez (leblebi ve kuru üzüm)hazırlar."gelinyanı" adıverilen bu tören 10.30-11.00 gibi başlar. Genç
kızlaroynar. Gelin oynarken,kayınvali- o
de "bereketli veuğurlu olmasıiçin"başı
na çerez serper; misafirlere de ikram edilir. Eğlenceninsonuna yakındamat gelir;kansının başınıbozar ve onu kolu-na takarak evlerine götürür(2).
Bozköy'de düğününertesi günü
ge-linliğinigiyip, duvağını takan gelin
mi-osafirleribeklemeyebaşlar. Düğüne
gele-meyenler onu yakından incelerlerken
kucağınaküçük bir bebekoturttılur. "Kı sa zamanda bir bebeğinin olması
dile-ği"niaksettiren bu gelenek gelinin,
çocu-ğun koynuna para, mendil vb. koyması;
gelinle görümcenin "bahçelerde börülce, oynar gelin görümee" türküsünde
oyna-masıylatören sona erer (4).
http://www.millifolklor.com
Milli Folklor, 2003,Yıl15,Sayı60
Uçhisar Köyü'nde ise bu eğlence kuşlukvaktindebaşlar. Düğününertesi günü misafirler gelinin evinde toplanır
lar/Ve çorba,kıymalıyumurta, pilav (bu-gün içinadı"galepilavı"),bamya ve zer-dalitatlısıyenir. Evin dar gelmesi ve ge-lenin çokolması halindekomşuevlerde
ağırlanan misafirler yemekten sonra müzik çalıp oynayarak eğlenirler. Bu müddetiçin~gelin düğündenönce
dik-tirdiğive ilk kez giydiğielbiselerinisıra sıylagiyip, misafirlere gösterir(5).
Bulgaristan'da Sillstre'de "duvak
açımı" adıverilen bu tören, Cuma günü olur.Perşembegünüdüğününertesinde
öğleye doğruya da öğleden sonra gelin
kıbleye karşıoturtulur. Duvak, oklavaya
sanlırve gelinin yüzüne oklavayla örtü-lür. Daha sonra gelinin yengesitarafın
dan gül ya da başka bir ağacınüstüne serilen duvak, o yörenin herhangi bir
azası(eli,ayağısakat;aklı kıtvb.) eksik bir çocuğu tarafından, bahşiş karşılığın
da gelintarafındangeri alınır(6).
Denizli'nin Zeytinköyoyöresinde de düğününertesi günü, gelin evinde topla-nankadınlarve gençkızlarmüzikçalıp,
oynayarak eğlenirler.Yemeksiz olarak
yapılanbu toplantıyagelin ertesi de de-nilir(7).
Sivas'ın Şarkışla ilçesi'nde sadece
kadınvekızların gittiği,yemeksiz ve
ka-tılanlannkendi aralarında eğlendikleri
bu tören ise küçük çapta bireğlence
ni-teliğindedir(B).
Trabzon'da duvak,"cumalık" adıyla
bilinir. Düğününertesi günü gelin, ge-linligini giyerek misafirlerini bekler.
Ka-dınlardabir araya gelerek kemençeeşli ğindehoron teperler (9).
Yayladağı-Hatay'da ise duvak gü-nüne "süpha günü" denilir.Düğünün er-tes{ günü, gelinin bakira çıktığım belir-tençarşafınduvaraasılıolarak
MilliFolklor, 2003,Yıl15,SayıGO
diği"Süpha günü"nde bu gün gelinin
ar-kadaşları, komşuları akrabalarıgelirler. Gelin giydirilip süslenereksağdıçı
ileka-pıda durur, gelenleri karşılar; misafir, çocuk bile olsa gelinin görevi onun elini öpmektir. Hemen herkesin bir hediye ile
geldiği bu eğlence gelinin imkanı ölçü-sünde hediye ilekarşılıkvermesi ""adet-tendir. Yemeksiz olarakgerçekleştirilen
bu toplantı kuşluk vakti, saat 10.00-11.00 gibi başlar; dümbek eşliğinde
oyunlaro~anır(10).
Bursa'da "paça günü" adıverilen bu tören yine gelin evinde vekadınlar
ara-sında, çalıp söyleiıerek kutlanır. İçecek
olarak şerbet, meyve suyu vb.; yiyecek olarak da pasta, kek vb. ikram edildiği
duvak düğünün ertesi günü, öğleden sonrayapılır(13).
Afyon'un Yavaşlar Köyü'nde biraz
farklıbir durum söz konusudur. Hemen her bölgede olduğu gibi gene düğünün
ertesi günü gelin evinin bahçesinde,
ka-dınlar arasındadüzenlenen bu eğlence
denişanlı kızların çokluğudikkat çekici-dir. Ziranişanlıgençkızların nişanlıları nın ablalarıve yengeleri vb. tarafından
duvak törenine götürülmelerinin sebebi ise ortadaoynadıkları sırada başkaları
na çemberadıverilen örtü (tülbent) geçi-rilereknişanlı olduklarınınherkese ilan edilmesi'dir. Bu törende gelin,gelinliğini (geçmişteise üç etekgiyilirmiş) giymek-tedir (41).
ArasanlıKöyü'nde "Cuma günü eğ
lencesi"adıyla9·10yılöncesine kadar
ya-şayanbu tören, düğününertesi günü
ya-pılır. Gelinin evinde,'sadeceoğlan tarafı
nın kız, gelin (yeni evli) vekadınlarının
geldiği, gelinin gelinliğiyle dolaştığı bu gündüz eğlencesinde(Cuma olsun
olma-sın) düğününertesi gününü simgeler (15).
İzmir'de oturan Esma Sever'in
an-lattığına göre Makedonya'da da duvak
102
eğlencesi, düğünün ertesi günü yapılır. Kayınvalide yakınise onun, yoksa geli-nin evinde düzenlenen bu tören için ger-dek sabahı elti ya da görümeesi gelini
düğündekigibi süsler. Davetlilerin
oldu-ğuodaya gelin, kayınvalidesiile görüm-ce (ya da elti)sininortasındagirer.Yaş lı-gençherkesin elini öpen gelin, sandal-yeyeoturtUıur."Dare" (def)çalıp eğlenen " davetliler, gelini de oynattıktan sonra
başına"partal" adı verilen dokuma ki-limler örtülür. O arada kurulan yan sof-ralarda yemek yiyen davetliler, yemek-lerine bitirene kadar gelin, o örtünün
al-tında bekler. Bir yerde sabn da ölçülen geline, sadece ayaklannındibine oturan eltisi (yoksa görümeesi) birerkaşık ye-mek yedirir. Tören, ortaya konan üç mindere oturan kayınvalideninüç kere elini, üç kere dizini, üç kere de ayağını
öpmesi,kayınvalideninde gelininalnını
öpmesi ve devam eden eğlenceni kesil-mesiyle sona erer (18).
Kemerhisar-Niğde'debu olaya "yüz
açımı"da denir. Gelin evinde, düğünün
ertesi günü düzenlenen ve yemek olarak sarma, parça etti sulu köfte, sütlaç veya zerdeni sunulduğubu günde gelin yüzü
açık, gelinliğini giymişolarakmisafırle rini karşılar. Oğlan tarafınca düzenle-nen bueğlenceiçinkız tarafıkendilerine özel bir davetiye gelmezse, duvağa git-mezler (19).
Küçükkale Köyü'nde gelinin annesi dahil, bütün kadınların katılabildiğive "duvak", "Cuma", "Cumaeğlencesi" adıy
la halayaşayanbu gelenek için gelin ge·
linliğini giyerek misafirlerini karşılar.
Bütün davetlilerin elini öpen gelin, sü-rekli oturur; hizmet etmez. Tören, gelin evi gezildikten ve kısa bir eğlenceden
sonra sona erer (20). .
Klavuzlar Köyü'nde duvakeğer
dü-ğüneuzak yerden gelen akrabalar varsa
http://:www.m.illüolklor.com
düğünün ertesi günü yoksa düğünden
bir hafta sonra gelinin yeni evindeyapı lır. Sadece kızın yakın arkadaşlan ile
yakınlannın katıldığı.bu törende gelen-lerekeşkekikram edilir (21).
Afyon'da ise duvak "gelin sabahı" adıylabilinir.Düğününertesi günü yeni gelinin evinde, sadece damat tarafının kadınlannınkatıldığı.eğlenceninözel
ye-Iiıeği"katmer"dir(22).
lzmir'ebağlı Bayındır İlçesi'ndeise duvak, Cuma günü yeni gelinin eviİıde
kadınlar arasındadüzenlenenbireğlen
cedir. Gelinliğiniyeniden giyerek misa-firleri karşılayan gelinin başına kırk parçalı,pembe veyakırmızırenkli
duva-ğı.(yüzü açık bırakacak şekilde) örtülür
(24). .
Hatay'da da düğünün ertesi günü gelini yeni evindeyapılanbutoplantıya
"zini" adı verilen bir baklava yapmak adetolmuştur.Sadecekadınve
çocukla-rın katıldığı. bu törende gelin ortaya oturtulur, davetliler deonun etrafında çalıpsöylerler. O gün içinbaşına işleme
li, kırmızı bir yemeni örten gelinin sır tındayöresel kıyafetler vardır. Eğlence
nin sonundatoplantıdakilerinenyaşlısı
gelinin yemenisini açar ve tören gelinin
oynatılmasıylasona erer (25).
Eskişehir'in İnönü mevkiinde ise . gene düğünün ertesi günü, gelinin yeni evinde, kız ve oğlan tarafından isteyen
kız,gelin vekadınların katılabileceğibu
eğlencedegelin bindallı işlemeli bir ka-difeşalvarve cepken ile beyaz tülden bir
duvağınüstüne örtülmüş kırmızı yeme-nili başıyla misafirleri karşılar. Duvağı
üç defa, oklava ile açıpkapayankayın
va1ide geline, karşılıklı oynadı.k1annda
dua eder. Oyun sırasında her ikisinin
başına"bolluk, bereketolması" dileğiyle buğdayserpilir.Eğlenceyegelenlere gü-veç,yoğurt çorbası, sarma, pilav,
hoşaf-http://www.millifolk1Qr.com
Milli Folklor, 2003,Yıl15,Sayı60
tanoluşan düğün yemeğiikram edilme-si gelenektendir (26).
Eskişehir'de halayaşayanbu gele-nek Denizli yöresinde de vardır. Oğlan
evinde,düğününertesi günü düzenlenen bu tören kuşlukvakti başlar; 12.00 ye
doğrubiter. Davul-zurnaeşliğinde yapı
lan bu eğlence, sağdıçın,gelinin yeni
ak-rabalanın dolaştırıp ellerini öptürmesi ve onların ~ geline hediye ya da para vermesiyle başlar; misafirlerinçalıp oy-namalanylasona erer (27).
Tarsus'da duvakeğlen.'si, öğleden
sonra saat 15.00 tebaşlar.Daha önce ge-linikınagecesinde ve düğündegiydiren
kadınbu güniçin ona açıkpembe yada
açıkmavi bir elbise giydirir. Oğlanın
ta-nıdı.k1annın hediyelerini takdim edip,
kızın çeyizinin incelendiği bu eğlenceye
sadece damadın tarafından kadınlar gi-debilir. Duvakta misafirlere köfte ve
"analı-kuzu'tdan pişirilmişyemekler
(ge-lin bereket getirsin, çocuğa kanşsın di-ye) ikram edilir (29).
Bandırma'nın bazıkesimlerinde bu günün adı "kahve içmesi"dir. Düğünün
ertesi günü beyaz gelinliğiveduvağı.yla
misafirlerinikarşılayanyeni gelinin bu özeleğlencesine kızın annesi ve erkek-ler, katılamazlar. Gelen konu:klara kah-ve ikramedildiği,kimseni içmezlik
ede-mediğiduvakeğlencesinde çalgı takımı, kadınlardankumludur (30).
Marmaris'e bağlı Osmaniye Kö-yü'nde duvak eğlencesi, özelolarak bu
işler için ayrılan yerde yapılır. Sadece
kadınvekızların katılabildiğiduvakeğ
lencesi,kısabir çalıpsöylemeyle özellik-le gençkızların, en sonra da gelinin
oy-natılmasıylason bulur (31).
Mardin'de "duvak"a "sabahiye" adı
verilir. Düğünün ertesi günü gelinin evindeyapılanveöğledensonrabaşlayıp
akşamakadar süren bu eğlenceye
Milli Folklor, 2003,Yıl15,Sayı60
cekadınlargelir. Gelinin o günkükıyafe
ti ya gelinliğive beyazduvağı,ya da yö-reselkıyafetvekırmızı oyalı baş örtüsü-dür. Tören, gelinin misafirlerin ellerini öpmesi ve hal-hatır sormasıyla başlar. Kadınlarınmani okuyup, türküler söyle-dikleri duvakta misafirlere pirinçpilavı
ve et yemekleri ikram edilir. Kayınvali
de ve görümce tarafından giydirilmesi adet olan gelin, eğlenceninen sonuna
oy-nayıncaya kadar oturur; hiç kalkmaz
(32). t'
Torbalı'daduvak töreni, düğünün
ertesi sabahbaşlar; öğleyinbiter. "Gelin
sabahı", "Cuma sabahı", "duvak açma" gibi adlarla bilinen bu tören için gelin
gelinliğinigiyer,başınada uzun,kırmızı
bir (duvak) örtü örter. Ortaya konulan bir sandalyede oturan birinin elinde be-yazgüldalı, diğerininelindekırmızıgül
dalıbulunan biri erkek,diğeri kıziki
ço-cuk tarafindan, 3 kere tekrar edilmek
şartıylatepeye kadar dolanırve bırakı lır, Erkekçocuk"ne açarsın?"sorusuna "duvak açarım"diye cevap verir. Oğlan tarafinın düzenlediğibu tören tef çalı nıp,oynanarak sona erer (39).
Tunceli yöresinde "yüzaçımı","yüz
görümü" diyeadlandırılanduvak
gelene-ğigene düğününertesi günü, yeni geli-nin evindeyapılır. Eğlence,daha sabah-tan, gelinin sağdieının çarşafı toplayıp
törenyapılacak odanın ortasındabohça halinde koymasıyla başlar. Genç kızla
nn ve erkeklerinalınriıadığıduvak töre-nine gelinöğleye doğrugelir vegelinliği
ni giyipduvağımtakarakhazırlanır. Ge-line verilen hediyeler buçarşaf-bohçanın
üstüne, sepet ya da elek içine konulur. Misafirlereyapılacak ikraınıntamamen ev sahibine bağlı olduğu duvak, gelin evinin misafirlere gezdirilmesi ve onlara çeyizden birer yazma verilmesiyle sona erer (34).
104
Demirci Köyü'nde isedüğünün erte-si günü, gelin evinde düzenlenen bu tö-ren, annesinin ve erkeklerinkatılmadı ğı, kadınların kendiaralarında eğlene
rek çay içip, pastaçörekvb. yedikleri kü-çük bireğlencedir.(35)
Çankın'nın Bozkuş Köyü'nde "du-vak" diye bilinen bueğlencegerdek gece-sinin ertesi günü, gelin evinde
düzenle-"
nen bir eğlencedir. DUVak günü gelen misafirler gelinin yatak odasınagirerek
çarşafinıkontrol ederler. Daha sonra da bu çarşaf, bahçeye kalbur içinde çıkarı
larak herkesin görmesisağlanır. Kadın larınkendiaralarında yaptıklanbu eğ
lencede misafirlere çerez ikram edilir.
(36)
Keşan'daduvakeğlencesine"duvak indirme" denir ve sadece kadınlar gide-bilir.Kızlann,çocuk ve erkeklerinkatıl madığıbu törendemisafırlerebörek,ç ö
-rek vb. kuru yiyecekler verilir.Düğünün
ertesi günü yeni evinde saman biryastı ğaoturtulan gelinin yüzü, duvağıyla
ör-tülür, 3-4 yaşlarında bir kız, bir erkek
iki çocuk tarafından oklavayla duvağı kaldırılangelinin yüzüne pirinç veşeker atılır; kucağına da bu çocuklar oturtu-lur. Bereketi,uğuruve nesilyetiştirme
yi sembolize eden butoplantı,2-3 saatlik bireğlenceile sona erer. (37)
Manisa'da ise duvak günü sabah er-kenden iki sağdıç, damadı babasınael öpmeye götürürler. Daha sonradiğer ak-raba ve yakınlannı da ziyaret eden da-matgittiğiher eveşeker,helva vb. götü-rür. Gelin ise öğleyekadar evdendışan çıkmaz.Yengesi,arkadaşlanveyakınla rınınziyaretettiğibu günde gelinle hep birlikte eğlenilen,sadecekadınların
ka-tıldığıbu törende "duvakhelvası" yeniİ.
(38)
Uzundere Köyü'nde birazfarklıbir durum söz konusudur. Çünkü erkeklerin
http://www.millifolklor.com
eğlendiği bu duvak töreni, hiç kesilIne-yen düğün eğlencesinin devamı niteli-ğindedir. Nit~kim gerdek sabahı gelinin
odasında-"magarsofrası" adıylakurulan sofrada gelin ve gelinin yengesi, damadı
beklerler. O gelince"hoşgeldin" denir ve sofraya oturulur.Ortasındabulunan bir
tabaneınınkalkmasıiçin damattan para istenir. Yine sofradaki bir bardak su (da-mat öncedavranıpdökemezse)damadın
arkasındap. dökülür. Öğleye kadar
tu-lumçalınıp,horon tepilerek devam eden bu eğlence, öğlensaatinde biter. Bu
sof-ranın en önemli özelliği ise, olmayan
şeylerinistenmesidir.(39)
Üsküp'e bağlı Diıjilova Köyü'nde ise duvak eğlencesi kadınlarla erkekle-rin ayrı ayrı eğlendikleribir törendir. Defçalıp, şarkısöyleyip oynayarakeğle
nen davetlilere "pagaça" denilen birçeşit
ekmek veahçılarla yapılanyemeklerden ikram edilir. Kadınlarduvak için gelin evini seçerlerken .erkekler, uygun bir yerde horon teperler, (40)
--Kütahya'da bu gününadı"paça gü-nü"dür. Gelin evinde sadeceoğlan tarafı. nın kadınvekızlarının geldiğibu eğlen
cebaşlamadanönce gelin ve damat,oğ
lantarafınınbütünakrabalarınınevine el öpmeye giderler. Hemen eve gelen da-matdışarı çıkarılırkengelin, mahallikı
yafetlerini giyer, sık sıkda elbise değiş
tirir. Eğlence,gelininoynamasıylasona erer. (41)
. Marmaris-Merkez'de de bugün ya--şamadığını söyleyebileceğimiz ancak es-ki şekliyle belirtebileceğimizbu gelenek tamamen Kütahya ili'ndeolduğugibidir. Bir farkla ki duvak günü gelin,gelinliği
ni giyipduvağınıtakar.(43)
Yeniceköy'de baktığımızda düğü
nün ertesi günü, gelinin evinde yapılan
bu törene sadece gelininkız arkadaşlan nın davetli olduğunu görmekteyiz. Ge-http://www.millifolklor.eom
MilliFolklor, 2003,Yıl15,Sayı60
linliğinigiyipduvağınıtakan gelinin
du-vağı, yeniden damattarafından açılır.O gün damat, sadece gelininbabasının evi-ni el öpmeye gider veyemeğe kalır.
Ge-liningelmediğibu yemeksırasındagelin
evinde keşkek, çorba, pilav, tatlı yenir. Gücü olmayanlar iseyağlıpide yaparlar. (42)
Orta Jvya Türk Toplulukları'nda
bu durum zaman olarak genelde farklı lıkgöstermekte ise de şekil bakıinından "baş bağlama" özelliğini ifade etmekte-dir. Bu bakımdan gelinbaşı genç kızın evleneceğini, yanıevli bir bayanolacağı
m ifade eder.
Kırgızlarda; düğün sırasında,yani nikahtan önce,kayınvalide,gelini, daha önceden hazırlamış olduğu kapalı bir
odanın köşesine oturtur. Başına,beyaz bir yazma örter. Sonra imam çağnlarak
gelin ve güveyin nikahlankıyılır.Gelin,
kayınvalide ve kayın atasına hürmeti yüzünden bu örtüyü hiç çıkarmazve
ev-liliğinilkaylarındabu örtüyütaşır(44).
Ahıska Türkleri'nde; "gelin alma" günü,kuşak bağlamaadetinin
uygulam-şından sonra gelinin başında bulunan
tacınya da eskiden özelolarakhazırlan
mışgelinbaşlıklarınınüzerine, mendil-den büyükçe bir tülbentikidefabağlanır
ve çözülür, Üçüncüsünde ise bir dahaç ö
-zülmemek üzere bağlanır.Bu adet; "ge-lin, başım alıp gitmesin; eşine, evine
bağlı olsun" diyerek"baş bağlama" adı altında yapılır(45).
Doğu Türkistan'da, Uygurlar
ara-sındada "baş bağlama" adetivardırve bu adet, gerdekten Önce yani gelin,oğlan evinegetirildiğizamanuygulanır. Kayın
valide gelinin üzerindeki büyük baş ör-tüsünüalıp,onun yerine küçükyağlıkya da halkarasında"pürkence" diye
adlan-dınlanbeyaz örtüyü örter (46).
Kazaklar'da. gelin kendi ailesinin
MilliFolklor, 2003,YıllS, Sayı60
evinden çıkarken, yengeleri tarafından başı örtülür. Törenle kayın validenin evine getirilir. Orada, başındaki beyaz örtükaldırılır. Kayınvalide,gelininbaşı
na özelolarakhazırlanmışayrıbir beyaz örtü örter.Akşamüzeri, "Betaşar"töreni için, gelin ayrıbir odaya alınır. Gelinin yüzü herkese gösterilmez. Ancak yakın larıgörebilir. Bunun için de mutlaka pa-ra istenir.Betaşartöreniniakın, sazıile
başlatır. pelini, saz eşliğinde söylediği "cırlar"ile, gelen misafirlere tamtır.
Be-taşar töreninin bitiminde, akın, sazının
ucuna, beyaz, küçük bir örtü bağlarve
sazıile gelininbaşınıaçar. Bir anlamda
düğüntöreni oğlan evinde devam eder. Bayanlar ve erkeklerayrılırlar. Bayan-lar, gelin ile birlikte, kendi aralarında eğlenirler(47). Söz konusu adet bizim "yüz görümü"pratiğimizle aynıolup, ha-len devam etmektedir. (Köse III, ss:
20-27)
Sadece Türkmenlerde bu adet, bi-zimkiyle ayın zamanda yapılmaktadır.
Nitekini gerdekten sonra gelinin yenge-leri, halaları toplanıp,gelininsaçını,
ba-şınınarkakısmına,bir topşeklindeörüp
bağlarlar.Bunun üzerine de beyazyağ lık(tülbent) örterler. Bununanlamıise,
artık kızlığınbitip kadınlığın başlaması
ve evine,erkeğine bağlı olması, şeklinde
yorumlanabilir. Gelin, bu örtüyü belirli bir süre kullamr; hemençıkarmaz(48).
Sonuç olarak diyebiliriz ki duvak,
düğününen son safhasıolup gelinin be-karetini. iffetini ifade eden bir törendir.
Düğün günü takılan gelinin belindeki
kırmızı kuşakileayın anlamı taşıyanbu
düğün sonrası eğlencesi, yeni evlilere
yardımı da beraberinde getirmektedir. Daha çokbatılıülkelerde olançeşitli/iliş
kilerimizin sonucunda meydana gelen kültürel ve teknolojik gelişmelerden
Türk düğünleride nasibini almış;
du-106
vak, yeni teknolojik ürünlerin,
ihtiyaçla-rınyeni evlilere de taşınmasında,
onla-rın ihtiyaçlaonla-rını belirlemede bir vasıta
halinegelmiştir.
Yakınzamana kadar her yörede uy-gulanan veMaraş'ta Kızdağı Yörükleriy-leAyvalık Türkmenleri'nde "baş bağla ma" olarakyaşadığını bildiğinıizduvak töreni ekonomik
..
sıkıntılar sonucudü-ğünlerin bir geceye ya da bir saate sığdı-rılmasından dolayıbugüncanlılığını
yi-tirmiş durumdadır.Ancak bu tabloda
farklı küıtürlerdengelen etkilerin sonu-cundadeğer yargılarımızdameydana ge-len farklılaşmanın, "gelinin bekaretinin ' eskisi gibi önem taşımadığı" görüşüne
yolaçmasınınrolünü de unutmamak ge-rekir.
Duvak "kız tarafının,gelini yeni ve ebedi yuvasına yerleştirmesi" anlamım taşır. çoğuyörelerimizde bu eğlencenin oğlanevitarafıncatertip edilmesi ve an-nesinin, hatta kız tarafındankimsenin gelmemesi, bu anlayışı gayet güzel bir biçimde ifade etmektedir. Bunda eski Türklerde "gelinin evlenince koca evinin
kütüğüne kayıtlı sayıldığı"ve günümüz-de Megünümüz-deni Kanunumuzda da etkisini sürdüren düşünceninetkisini de unut-mamak gerekmektedir.
Türk Dünyası'nda ise "duvak" Türkmenistan hariç diğerbölgelerde sa-decebaş bağlama şeklindeolup, düğün
den önceyapılmaktadır.
Kısacası bugün için "duvak" sadece gelininbaşındayer alan ve ne içintakıl dığıgiderekununılanbeyaz birtülü
ha-tırlatır olmuş; özdedeğildeşekilde sür-dürülen veyabazıbölgelerde tespit
edil-diğiüzere sadece bir "terim" olarak
var-lığını korumuştur.
Günümüzde duvak. töreni ya eski fonksiyonunu yitirip kadınlar arasında
sadece bir eğlencehaline gelmiş, ya da
tamamen kaybolmuştur. Kadınlarında sosyal hayatta"çalışankadın"olarak yer almalanyla, bir başka ifadeyle ailenin ekonomik durumu ile ilgili olduğunu
tahminettiğimizbu husus ailebirliğinin sağlam temeller üzerine kurulması
ge-rektiğinibelirten ancak kaybolmak üze-re olan en güzelıidetlerimizdenbiridir.
KAYNAKÇA
EVUYAOGLU- Sait-ŞerifBAYKURT, TürkHalk·
bilimi 1'987. Ankara: Ofset Repdodüksiyon Matbaacılık.
SAYIN, Önal, Aile Sosyolojisi-Ailenin Toplumdaki Yeri 1990. İzmir. Ege Üniversitesi Edebiyat FakültesiYayınlarıNo:57.
ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürü-nün Gelişme Çağları 1998, İstanbul Türk DünyasıAraştırmalanVakfı YayınlarıNo:46 KÖSE, Nerini"Anayurttan Anadolu'ya Dürü
Gele-neği" Araştırmalar II 1997, Ankara: Milli
FolklorYayınları:LO,HalkEdebiyatıDizisi: G ss:123-130.
KÖSE, NerinII"TürkHalkHikayelerindeAk, Kara ve ArapVasıflıTipler"EğitimBilimleri Dergi. si, BucaEğitimFakültesiYayın organı,Yıl:2 Sayı:3,ss:89-99!zmir1993.
KÖSE, Nerin m,Kazak Dü.AUnÜ, 2000. Ankara: Milli FolklorYayınları:13, Folklor Dizisi:.? EREN, Hasan I,rürk Dili'nin EtimolojiSözlüğü.
19G9 Ankara.
EREN, HasanII,TDAY-Belleten, 1978-1979. GÖKALP, Ziya; Türk Medeniyeti Tarihi-İslamiyet
ten Evvel Türk Medeniyeti-İslamiyetten Ev-vel TürkDini,I. Kitap,(Haz.FikretŞahoğlu) 1974.İstanbulTürk KültürYayını:5. RAsANEN, Martti, Versuch eines Etymologischen
Wörtebuchs der Türksprachen, 1969, Helsin-ki.
mTZE, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. 2002,İstanbul-Wien,Simurg Yayınları,CiltI.
Tarama Sözlüğü, 1971, Ankara: TDK Yayınları: S:21215, c:V.
DERLEMEİLE İLGİLİ BİLGİLER:.
(1) Derleyen: Hatice Anka. KaynakKişi:Elmas San 43Yaşında,
tıkokulMezunu
Duvakolayınıbizzatyaşamış. Manisa
(2) Derleyen: CemilKandırıcı KaynakKişi:SevgiYalçın 58Yaşında
tıkokulmezunu
Duvakolayınıbizzatyaşamış.
http://www.millifo1klor.com
MilliFo1klor, 2003,Yıll5, Sayı60
BühçeKöyü-Beydişehir-Konya (3) Derleyen: DilekEmiroğlu KaynakKişi:Emine Dülger
68yaşında tıkokulmezunu
Duvakolayınıbizzatyaşamış. Bergamal1zmir
(4) Derleyen:AyşegülEr Kaynakkişi: Fadinıe Taşhca 85yaşında
tıkokulmezunu
Duvakolayını b~zat yaşamış. Manisa/Sancakli/Bozköy (5) Derleyen:ülküKöse Kaynakkişi:Semra Köse 40yaşında
tıkokulmezunu
Başındangeçmemişama; pek çok defaşahit olmuş. UçhisarKöyülNevşehir.
(G)Derleyen: Nalan Ertürk' Kaynakkişi:Nazmiye Kocabay 71yaşında
tıkokulmezunu Olaybaşından geçmiş.
İzmir(Silistredoğumlu) (7) Derleyen: Sibel Demir Kaynakkişi:ZelihaŞener 70yaşında
tıkokulmezunu
Duvakolayınıbizzatyaşamış. (8) Derleyen:Pınar Taş Kaynakkişi:SultanTaş GOyaşında
tıkokulmezunu
Duvakolayınıbizzatyaşamamışama,şahit olmuş. . ŞarkışlalSivas.
(9) Derleyen: ErinçBüyüksşık Kaynakkişi:GülerBüyükaşık 47yaşında
Olayıbizzatyaşamış. TrabzonlMerkez
(10) Derleyen: Deniz Dertsiz Kaynakkişi:Fatma Dertsiz 52yaşında
tıkokulmezunu Olayıbizzatyaşamış. YaylaDağı-Hatay
(11)Derleyen: Mehmet Küçükergiiler Kaynakkişi:Ülkü Telli
Glyaşında
tıkokulmezunu Olayıkendisiyaşamış. Borabay-Amasya.
(12) Derleyen: HanifeKavaklı Kaynakkişi:SamiyeKavaklı 50yaşında
tıkokulmezunu
Milli Fo1klor, 2003,Yıl15,Sayı60
Olayıbizzatyaşamış
Akhisar-Manisa.
(13) Derleyen: SongülYılmaz
Kaynakkişi:NebiyeHayırlı
42yaşında
Ilkokul mezunu
Duvağıbizzatyaşamış.
Bursa
(14) Derleyen: Nagehan Tekin Kaynakkişi:Hasibe Tekin 60yaşında
Tahsili yok
Yavaşlar/SandıklılAfyon (15)Derleyeıe·NurgülKöken Kaynakkişi:Sevim Köken 45yaşında
Okuryazar.
Duvakolayını yaşamamışancak,şahit olmuş. ArasanlıKöyülEzinelÇanakkale
(16) Derleyen: ümran Kaçar Kaynakkişi: Sabire Özgün 67yaşında
Ilkokul mezunu
Olayıbizzatyaşamış. AlaşehirIManisa
(17) Derleyen: Hüseyin Bülent Oksay Kaynakkişi:ElifDinç
7lyaşında
Öğrenim görmemiş.
Olayıkendisiyaşamış. ŞarkışlalSivas
(18) Derleyen:EsinAlçiçek Kaynakkişi:Esma Sever 31yaşında.
Ilkokul mezunu. Duvakolayını yaşamış.
ızmir(Bulgaristandoğumlu)
(19) Derleyen: MelikeViırgun
Kaynakkişi:MehmetYağcı
53yaşında
Ortaokul mezunu.
Olayıbiliyor.
Kemerhisar/Niğde
(20) Derleyen: Niha! Gündem Kaynakkişi:Nazine Gündem 69yaşında
Başındanböyle bir olaygeçmiş.
Kü.çiikkale Köyü!Tirel1zmir (21) Derleyen: ümranIşık
Kaynakkişi: Münire Özer
67yaşında Olayı yaşamış.
Kılavuzlar köyülDeınircilManisa ( (22) Derleyen: EsraKızıl
Kaynakkişi:Perihan Kurma! 68yaşında.
ılkokulmezunu.
108
Olayı yaşamış.
AfyonlMerkez
(23) Derleyen: MelikeTürkyılmaz
Kaynakkişi:Hatice Selvitopu 63yaşında
Ilkokul3.sınıftanterk.
Olayıbiliyor.
Cabarfakılı köyülAlaşehirlManisa
(24) Derleyen: Cansel Akarsu Kaynakkişi:ZeynepÇakır
78yaşında.
Hiç tahsiliyoıt.
Duvakolayını yaşamışveşahit olmuş. Bayındırilzmir
(25) Derleyen:Çiğdem Yenmiş
Kaynakkişi:Emine Esengül
64yaşında.
Hiç tahsili yok.
Duvakolayınıbizzatyaşamış.
Hatayl1skenderun. (26) Derleyen: ElifKantık
Kaynakkişi:NusretAdıyaman
55yaşında
1lkokul mezunu.
Olayıbizzatyaşamış.
1nönülEskişehir
(27) Derleyen: MücahideSarıhan
Kaynakkişi: Yıldız Kahv~ 55yaşında.
Ilkokul mezunu. Olaybaşından geçmiş.
Denizli
(28)Derleyen: Sezer Aktar Kaynakkişi:Melahat Aktar 72yaşında
Ortaokul mezunu.
Olayı yaşamamışvegörmemiş. BandırınalBalıkesir
(29) Derleyen:TuğbaMergen Kaynakkişi:Zeynep Mergen 65yaşında.
Hiç okulagitmemiş. Olayıkendisiyaşamış.
Tarsus
(30) Derleyen: Nilgün Gürel Kaynakkişi: MürşideGürel 65yaşında.
Ilkokul mezunu.
Olayı kızı yaşamış. BandırınalBalıkesir
(31) Derleyen: BernaMoğolkoç
Kaynakkişi:Hatice Gedik 46yaşında.
Ilkokul mezunu. Olayaşahit olmuş.
OsmaniyeKöyülMarmarislMuğla
(32) Derleyen: Meliha Gül Kaynakkişi:Arzu Vildan Gülyel
http://www.millifolklor.com
32Yaşında
Üniversite mezunu.
Olayı yaşamamışancak pek çok kereşahit olmuş.
Mardin
(33)Derleyen: YaseminÇalışkan
Kaynakkişi: ŞadiyeSevinçli
59yaşında.
Ilkokul mezunu. Olayaşahit olmuş.
Torbalı/İzmir
(34)Derleyen: ElifMiraloğlu
Kaynakkişi:Neriman Tokat
56yaşında.
Ilkokul mezunu.
Olayı yaşamamışancakşahit olmuş.
Tunceli l'
(35) Derleyen: Betül Uysal Kaynakkişi:Nezahat Yüce 60Yaşında
İlkokulmezunu.
Olayıbizzatyaşamış.
DemirciKöyütÖdeınişl1zmir (36)Derleyen: MakbuleBerberoğlu
Kaynakkişi:GünayKaradağlıoğlu
34yaşında.
İlkokulmezunu.
Olayı görmüşama,başından geçmemiş. Bozkuş KöyütÇankın
(37)Derleyen: Sibel Akarçay Kaynakkişi:GülverCoşkun
38yaşında.
Ilkokul mezunu.
Olayı gözlemiş. KeşanlEdime
(38) Derleyen:~ba Şerbetçioğlu
Kaynakkişi: AyşeBaydil 79yaşında.
Hiç okulagitmemiş. Olayıbizzatyaşamış.
Manisa
(39) Derleyen: AshOkumuş
Kaynakkişi: NazlıKalyoncu 61yaşında.
Okulagitmemiş. Olayınıbizzatyaşamış.
Uzundere KöyülÇayelilRize (40) Derleyen: MuratAlgül Kaynakkişi:Fatime Algül 70yaşında.
Okulagitmemiş. Olayıbizzatyaşamış.
İzmir(Dirjilova Köyü-Üsküpdoğumlu)
http://www.millifolklor.com
Milli Folklor, 2003,Yıl15,Sayı60
(41) Derleyen: Hilal Ertan Kaynakkişi:Halime Dursun 40yaşında.
Ilkokul mezunu. Olaya sadeceşahit olmuş.
KÜtahyalMerkez
(42)Derleyen: Canan Zorlu Kaynakkişi:Makbule Elbeyi 27yaşında.
Ilkokul mezunu.
Olayı yaşamış.
YeniceKöy/Ödemiş!lzmir (43)Derleyen:~erinKöse Kaynakkişi:Mukaddes Dülger 74yaşında.
Okur-yazar.
Olayı yaşamış. MarmarislMuğla.
(44)Derleyen: Nerin Köse
KaynakKişi:AygerimDıykanbayova
22yaşında
Üniversite mezunu Olayaşahit olmuş Bişkek-Kırgızistan
(45)Derleyen Nerin Köse KaynakKişi:Elmiraİsmailova
28yaşında
Üniversite mezunu Olayaşahit olıııuş
Kazakistan
(46)Derleyen: Nerin Köse KaynakKişi:Mehmet Abdülhekim 35yaşında
Üniversite mezunu,öğretimüyesi
Olayıbiliyor.
DoğuTürkistan (47) Derleyen: Nerin Köse KaynakKişi:Elmira Adilbekova 35yaşında
Üniversite mezunu,öğretimüyesi Olayaşahit olmuş.
Almatı-Kazakistan
(48) Derleyen: Nerin Köse
KaynakKişi:Feyznla Rahmankulov 35yaşında
Üniversite mezunu
Olayı duymuş,biliyor
Aşgabat- Türkmenistan
