DIŞ TİCARET VE ÖDEMELER DENGESİ
A. GENEL GÖRÜNÜM
Finansal kuruluşların çökmesiyle derinleşen küresel kriz, ekonomik faaliyetlerdeki yavaşlamayla birlikte dış ticaret kanalına da yansımıştır. IMF, 2009 yılında dünya ticaretinin yüzde 11,9 oranında düşeceğini tahmin etmektedir.
3,6 2,9 5,5
3,6 10,7
4,9 7,8
4,5 9,1
5,1 7,3
5,2
3,0 3,0
-11,9 -1,1
2,5 3,1
-16 -14 -12-1010121416-8-6-4-202468
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Küresel Büyüme ve Ticaret (Değişim, Yüzde)
Dünya Ticareti Küresel Büyüme Kaynak: IMF
Diğer yandan, dış ticarette yaşanan gelişmelere paralel olarak ülkelerin cari açık ve fazlaları azalmakta ve ülkelere giren sermaye miktarları da düşmektedir. 2010 yılından itibaren ise sermaye hareketlerinin kademeli olarak canlanması beklenmektedir.
B. DIŞ TİCARET
2002 yılı sonrasında Türkiye’nin ihracatı ve ithalatındaki yüksek oranlı artışlar, 2008 yılının son çeyreğine kadar devam etmiştir. 2008 yılı Ekim ayından itibaren ise dış ticaret gerilemeye başlamıştır. Bunda, bütün ekonomilerde tüketim eğiliminin ve talebin düşmesi etkili olmuştur.
1. İhracat
Küresel krizle birlikte bütün ülkelerde tüketim, üretim ve dolayısıyla da ithalat talebinde büyük düşüşler yaşanmıştır. Türkiye’de ihracatta yaşanan keskin düşüşler, kurlardaki artışa rağmen önemli ölçüde düşen dış talepten kaynaklanmaktadır. Türkiye’nin
ihracatının büyük bir bölümünün krizden en çok etkilenen ABD ve Avrupa Birliği ülkelerine olması bu etkiyi daha da artırmaktadır. Dış talepte yaşanan bu olumsuzluklar ihracatçıların yeni pazarlara yönelmesine yol açmaktadır.
Dış Ticaret (Milyon Dolar)
107.272
92.394
64.622 170.063
201.964
145.658
87.574 132.027
36.059 47.253
63.167 73.476
85.535 139.576 116.774
97.540 69.340
51.554
277.334
238.052
152.196 333.991
225.111
190.251 160.707
116.593 87.613
0 60.000 120.000 180.000 240.000 300.000 360.000
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2008
Ocak- Ağustos
2009 Ocak- Ağustos İhracat İthalat Dış Ticaret Hacmi
Kaynak: TÜİK
İhracat, 2008 yılında dışarıdaki bu olumsuz gelişmelere rağmen 132 milyar dolar gibi yüksek bir düzeye ulaşmıştır. Ancak 2008 yılı Ekim ayından itibaren ihracat düşmeye başlamıştır. Böylece, 12 aylık verilere göre ihracat 2008 yılı Eylül ayındaki 136,1 milyar dolarlık zirveden 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla 104,3 milyar dolara gerilemiştir. Bu düşüşte, küresel krizin özellikle otomotiv ve demir çelik sektörü gibi ihracatın önemli bir bölümünü oluşturan sektörleri olumsuz etkilemesi rol oynamıştır.
İhracat-İthalat (12 aylık kümülatif değişim, Yüzde)
-35 -30 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40
07/O M M T E K 08/O M M T E K 09/O M M T
İhracat İthalat Kaynak: TÜİK
A
Küresel krizin etkileri 2009 yılında da devam etmiş, Ocak-Ağustos döneminde 64,6 milyar dolar ihracat yapılmıştır. 2010–2012 dönemini kapsayan OVP’ye göre, yılsonunda bu tutarın 98,5 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Ayrıca programda, 2010 yılından itibaren küresel ekonomideki toparlanmayla birlikte ihracatın kademeli olarak artışa geçmesi beklenmektedir. Program döneminde sürdürülebilir ihracat artışını sağlamak amacıyla inovasyona ve Ar-Ge’ye dayalı, katma değeri yüksek, markalı ürün ve hizmetlerin üretim ve pazarlama süreçleri desteklenecektir. Bununla birlikte tasarım, marka, pazarlama ve tanıtım konusundaki mevcut destekler çeşitlendirilip geliştirilecek, ihracata yönelik kredi ve garanti destekleri sağlanmaya devam edilecektir. Ayrıca üretim ve ihracatın ithalata bağımlılığını azaltmak için ara malları ve sermaye mallarının yurtiçinde üretimine ağırlık verilecektir. Böylece, program dönemi sonunda ihracatın tekrar 130 milyar dolar seviyesine çıkacağı tahmin edilmektedir.
2002 % 2003 % 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 % 2008 2009 % Sermaye mallları 2.790 5,0 4.344 55,7 6.531 50,3 7.998 22,5 9.423 17,8 13.755 46,0 16.725 21,6 12.149 6.968 -42,6 Ara malları 14.657 9,6 18.494 26,2 25.946 40,3 30.290 16,7 37.788 24,8 49.403 30,7 67.734 37,1 47.668 32.183 -32,5 Tüketim malları 18.465 21,0 24.125 30,7 30.502 26,4 34.835 14,2 37.790 8,5 43.696 15,6 47.077 7,7 32.265 25.126 -22,1
Diğerleri 147 220,3 289 96,9 189 -34,7 354 87,2 533 50,6 418 -21,4 491 17,4 312 345 10,9
Toplam 36.059 15,1 47.253 31,0 63.167 33,7 73.476 16,3 85.535 16,4 107.272 25,4 132.027 23,1 92.394 64.622 -30,1
Sermaye mallları 7,7 -8,8 9,2 18,8 10,3 12,5 10,9 5,3 11,0 1,2 12,8 16,4 12,7 -1,2 13,1 10,8 -18,0
Ara malları 40,6 -4,7 39,1 -3,7 41,1 4,9 41,2 0,4 44,2 7,2 46,1 4,2 51,3 11,4 51,6 49,8 -3,5
Tüketim malları 51,2 5,1 51,1 -0,3 48,3 -5,4 47,4 -1,8 44,2 -6,8 40,7 -7,8 35,7 -12,5 34,9 38,9 11,3
Diğerleri 0,4 178,4 0,6 50,3 0,3 -51,1 0,5 61,0 0,6 29,4 0,4 -37,4 0,4 -4,6 0,3 0,5 58,5
Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100
Kaynak : TÜİK
Gruplar Payları (%)
İhracatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı
(Milyon $)
Yıllık Ocak-Ağustos
İhracatın ana mal gruplarına göre dağılımı incelendiğinde; ara malları ihracatının ağırlığını koruduğu görülmektedir. Ancak tüketim malları ihracatındaki azalmanın ara malları ve sermaye mallarındaki azalmadan da az olması nedeniyle tüketim mallarının toplam ihracat içindeki payı artmaktadır. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde tüketim mallarının toplam ihracattaki payı yüzde 34,9’dan yüzde 38,9’a yükselmiştir. Sermaye malları ihracatındaki yüksek oranlı düşüşler nedeniyle bu malların payı ise yüzde 13,1’den yüzde 10,8 düzeyine inmiştir. Ara malları ihracatının toplam ihracattaki payı ise yüzde 51,6’dan yüzde 49,8’e düşmüştür.
İhracatın ana sektörlere göre dağılımı incelendiğinde; tarım ve ormancılık sektörü hariç diğer sektörlerde ihracatın 2009 yılında düştüğü görülmektedir. Tarım ve ormancılık sektöründeki artış ise 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde geçen yıla kıyasla yüzde 8,2 oranında olmuştur.
İhracatın büyük bir kısmını oluşturan imalat sanayinde 2008 yılında ihracat, bir önceki yıla göre yüzde 23,8 oranında artış göstererek 125,2 milyar dolara ulaşmıştır. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise imalat sanayi ihracatı yüzde 30,9 düşüş göstermiş ve 60,9 milyar dolar olmuştur. Benzer şekilde, balıkçılık ve madencilik sektörlerinde de 2009 yılında düşüşler yaşanmaktadır.
2002 % 2003 % 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 % 2008 2009 % Tarım ve Ormancılık 1.754 -11,2 2.121 20,9 2.542 19,9 3.329 31,0 3.481 4,6 3.725 7,0 3.937 5,7 2.179 2.358 8,2
Balıkçılık 51 72,9 81 57,0 103 27,7 140 35,3 131 -6,2 158 20,9 240 51,9 149 125 -15,9
Madencilik ve Taşocakçılığı 387 11,1 469 21,2 649 38,4 810 24,8 1.146 41,5 1.661 44,9 2.155 29,8 1.508 932 -38,2 İmalat 33.702 16,9 44.378 31,7 59.579 34,3 68.813 15,5 80.246 16,6 101.082 26,0 125.188 23,8 88.169 60.921 -30,9
Diğer 164 7,3 204 24,4 294 44,1 384 30,8 531 38,1 646 21,6 507 -21,4 390 286 -26,5
Toplam 36.059 15,1 47.253 31,0 63.167 33,7 73.476 16,3 85.535 16,4 107.272 25,4 132.027 23,1 92.394 64.622 -30,1
Tarım ve Ormancılık 4,9 -22,9 4,5 -7,8 4,0 -10,3 4,5 12,6 4,1 -10,2 3,5 -14,7 3,0 -14,1 2,4 3,6 54,7
Balıkçılık 0,1 50,2 0,2 19,8 0,2 -4,5 0,2 16,3 0,2 -19,4 0,1 -3,6 0,2 23,4 0,2 0,2 20,3
Madencilik ve Taşocakçılığı 1,1 -3,5 1,0 -7,5 1,0 3,5 1,1 7,3 1,3 21,5 1,5 15,5 1,6 5,4 1,6 1,4 -11,6
İmalat 93,5 1,6 93,9 0,5 94,3 0,4 93,7 -0,7 93,8 0,2 94,2 0,4 94,8 0,6 95,4 94,3 -1,2
Diğer 0,5 -6,8 0,4 -5,4 0,5 7,8 0,5 12,5 0,6 18,6 0,6 -3,0 0,4 -36,1 0,4 0,4 5,1
Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100
Kaynak : TÜİK
SektörlerPayları (%)
İhracatın Ana Sektörlere Göre Dağılımı
(Milyon $)
Yıllık Ocak-Ağustos
İhracattaki gelişmeler kalemler bazında incelendiğinde, 2008 yılında ihracat artışına en yüksek katkının demir-çelik ve petrol ürünleri ihracatından geldiği görülmektedir. 2008 yılında toplam ihracatın yüzde 12,8’ini oluşturan demir-çelik sektörü ihracatı, bir önceki yıla göre yüzde 75,7 artarak 16,8 milyar dolar olmuştur. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 50 oranında azalarak 6,1 milyar dolar olarak gerçekleşen demir-çelik sektörü ihracatı, toplam ihracatın yüzde 9,4’ünü oluşturmuştur. Petrol ürünleri ihracatı ise 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 48,2 artarak 7,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve toplam ihracatın yüzde 5,4’ünü oluşturmuştur. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise petrol ürünleri ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 59,2 azalarak 2,1 milyar dolara gerilemiş ve toplam ihracatın yüzde 3,2’sini oluşturmuştur. Demir-çelik ve petrol ürünleri sektöründeki bu değişimlerde fiyat hareketleri büyük ölçüde etkili olmuştur.
2008 2009
Meyve ve Sebze 2.062 2.568 3.406 4.374 4.261 4.902 5.308 3.068 3.054
Petrol ve ürünleri 651 819 1.111 2.027 3.260 4.836 7.167 5.132 2.093
Demir ve Çelik 2.831 3.342 6.050 5.827 7.239 9.586 16.842 12.172 6.083
Makine ve Ulaşım Araçları 8.632 12.370 18.275 21.609 26.386 34.251 39.147 28.197 17.647 Elektrik Makineleri, Cihazları
ve Aletleri 1.678 2.163 2.756 3.292 4.570 6.303 7.279 4.928 3.805
Motorlu Kara Taşıtları 3.180 4.946 8.148 9.429 11.730 15.701 17.991 13.662 7.096
Giyim Eşyası 8.094 9.962 11.193 11.833 12.052 13.886 13.589 9.700 7.498
Meyve ve Sebze -3,7 24,5 32,6 28,4 -2,6 15,0 8,3
Petrol ve ürünleri 63,1 25,9 35,6 82,4 60,8 48,3 48,2
Demir ve Çelik 13,3 18,1 81,0 -3,7 24,2 32,4 75,7
Makine ve Ulaşım Araçları 20,7 43,3 47,7 18,2 22,1 29,8 14,3
Elektrik Makineleri, Cihazları
ve Aletleri 17,6 28,9 27,4 19,4 38,8 37,9 15,5
Motorlu Kara Taşıtları 38,4 55,6 64,7 15,7 24,4 33,9 14,6
Giyim Eşyası 21,5 23,1 12,4 5,7 1,8 15,2 -2,1
2008 2009
Meyve ve Sebze 5,7 5,4 5,4 6,0 5,0 4,6 4,0 3,3 4,7
Petrol ve ürünleri 1,8 1,7 1,8 2,8 3,8 4,5 5,4 5,6 3,2
Demir ve Çelik 7,9 7,1 9,6 7,9 8,5 8,9 12,8 13,2 9,4
Makine ve Ulaşım Araçları 23,9 26,2 28,9 29,4 30,8 31,9 29,7 30,5 27,3
Elektrik Makineleri, Cihazları
ve Aletleri 4,7 4,6 4,4 4,5 5,3 5,9 5,5 5,3 5,9
Motorlu Kara Taşıtları 8,8 10,5 12,9 12,8 13,7 14,6 13,6 14,8 11,0
Giyim Eşyası 22,4 21,1 17,7 16,1 14,1 12,9 10,3 10,5 11,6
Kaynak : TÜİK
2009 -0,5 -59,2 Ürünler Bazında İhracat
2004 2005 2006
Ocak-Ağustos Milyon $
-50,0 -37,4
-22,8 -48,1
Payları (%) 2002 2003 2004
-22,7
2005 2006 2007 2008 Ocak-Ağustos
2002 2003 2007 2008 Ocak-Ağustos
Değişim (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
İhracatta önemli bir paya sahip olan makine ve ulaşım araçları ihracatının 2002 sonrasındaki hızlı yükselişi 2008 yılında yavaşlamıştır. 2008 yılında makine ve ulaşım araçları ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 14,3 artmış, toplam içindeki payı ise yüzde 31,9’dan yüzde 29,7’ye gerilemiştir. Bunda, başta Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere otomotiv sektörünün ağırlıklı olarak ihracat yaptığı pazarlardaki talebin azalmaya başlaması etkili olmuştur. 2009 yılında bu etki daha da artmış ve yılın ilk sekiz ayında makine ve ulaşım araçları ihracatı yüzde 37,4 oranında azalarak toplam içindeki payı yüzde 27,3’e gerilemiştir.
İhracattaki diğer bir önemli kalem olan giyim eşyası ihracatı, 2002–2008 döneminde Çin ve Hindistan gibi Asya ülkelerinden kaynaklanan rekabet baskısı ile toplam ihracat artışının altında artış göstermiştir. Bu sektörün toplam ihracat içindeki payı 2002 yılında yüzde 22,4 iken, 2008 yılında yüzde 10,3’e kadar gerilemiştir. 2009 yılı Ocak-Ağustos
2. İthalat
2001 krizi sonrasında başlayan yüksek oranlı büyüme sürecinde öne çıkan güçlü sanayi üretimi için ihtiyaç duyulan hammadde, enerji ve sermaye malları ithalatı toplam ithalat artışında temel faktörler olmuştur. Bu faktörlerle birlikte başta ham petrol fiyatları olmak üzere enerji fiyatlarındaki artışlar, toplam ithalatın artışını hızlandırmıştır.
9.204 11.575
14.407 21.255
28.859 33.883
48.281
34.025
18.948
0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 40.000 45.000
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2008
Ocak- Ağustos
2009 Ocak- Ağustos
Enerji İthalatı (Milyon $)
Kaynak: TÜİK
2002 yılında 51,6 milyar dolar olan ithalat, 2008 yılı itibarıyla 202 milyar dolara yükselmiştir. İthalattaki bu artışta enerji ithalatı büyük rol oynamaktadır. Uluslararası piyasalardaki ham petrol ve doğalgaz fiyatları 2002 yılından 2008 yılı Temmuz ayına kadar hızlı bir artış göstermiştir. 2002 yılında 9,2 milyar dolar olan enerji ithalatı, 2008 yılında 48,3 milyar dolara yükselmiştir. Fakat enerji fiyatları 2008 yılı Temmuz ayından itibaren düşüşe geçmiş ve 2009 yılı genelinde de geçmiş yıla kıyasla düşük seviyelerde seyretmiştir. Böylece 2008 yılı Ocak-Ağustos döneminde 34 milyar dolar olan enerji ithalatı bu yılın aynı döneminde 18,9 milyar dolara gerilemiştir. 2009 yılında 26,1 milyar dolara ulaşması beklenen enerji ithalatının, 2010 yılından itibaren enerji fiyatlarındaki artışlarla tekrar yükseleceği öngörülmektedir.
Enerji fiyatlarındaki düşüşün yanı sıra ekonomik durgunluk nedeniyle de gerileyen ithalat 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 39,9 azalarak 87,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı sonunda ise ithalatın 134 milyar dolar
olması beklenmektedir. 2010 yılından itibaren de ithalatın, ekonomik büyümeye ve enerji fiyatlarında beklenen artışlara bağlı olarak artacağı öngörülmektedir.
İthalatta, ara malları ve sermaye malları ithalatı ağırlıklarını korumakla birlikte ara malları ithalatı 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde yüzde 43,9 oranında düşmüş ve toplam içindeki payı yüzde 76’dan yüzde 71’e gerilemiştir. Bu düşüşte ekonomik durgunluk nedeniyle ham madde ve girdi talebindeki azalma ve fiyat düşüşleri etkili olmuştur. Ara malları ithalatına göre daha az azalış gösteren sermaye malları ithalatı ise 2009 yılı Ocak- Ağustos döneminde yüzde 30,8 düşüş göstererek 13,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Sermaye mallarının toplam ithalat içindeki payı ise geçen yılın aynı dönemine göre yükselerek yüzde 15,3 olmuştur. Söz konusu dönemde tüketim malları ithalatı ise yüzde 23,2 azalış ile 11,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve toplam ithalat içindeki payı yüzde 13,3’e yükselmiştir.
2002 % 2003 % 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 % 2008 2009 %
Sermaye mallları 8.400 21,0 11.326 34,8 17.397 53,6 20.363 17,0 23.348 14,7 27.054 15,9 28.021 3,6 19.311 13.358 -30,8 Ara malları 37.656 24,3 49.735 32,1 67.549 35,8 81.868 21,2 99.605 21,7 123.640 24,1 151.747 22,7 110.756 62.170 -43,9 Tüketim malları 4.898 28,5 7.813 59,5 12.100 54,9 13.975 15,5 16.116 15,3 18.694 16,0 21.489 15,0 15.129 11.616 -23,2
Diğerleri 600 74,2 466 -22,4 493 5,8 567 15,2 508 -10,5 675 32,9 707 4,7 463 429 -7,5
Toplam 51.554 24,5 69.340 34,5 97.540 40,7 116.774 19,7 139.576 19,5 170.063 21,8 201.964 18,8 145.658 87.574 -39,9
Sermaye mallları 16,3 -2,8 16,3 0,3 17,8 9,2 17,4 -2,2 16,7 -4,1 15,9 -4,9 13,9 -12,8 13,3 15,3 15,1
Ara malları 73,0 -0,2 71,7 -1,8 69,3 -3,4 70,1 1,2 71,4 1,8 72,7 1,9 75,1 3,3 76,0 71,0 -6,6
Tüketim malları 9,5 3,1 11,3 18,6 12,4 10,1 12,0 -3,5 11,5 -3,5 11,0 -4,8 10,6 -3,2 10,4 13,3 27,7
Diğerleri 1,2 39,9 0,7 -42,3 0,5 -24,8 0,5 -3,8 0,4 -25,1 0,4 9,1 0,3 -11,8 0,3 0,5 53,9
Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100
Kaynak : TÜİK
Gruplar Payları (%)
İthalatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı
(Milyon $)
Yıllık Ocak-Ağustos
Ana sektörlere göre dağılımı incelendiğinde, ithalatın büyük bir bölümünün imalat sanayi sektörü tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. 2008 yılında yapılan 202 milyar dolarlık ithalatın 150,3 milyar doları imalat sanayi ürünleri ithalatıdır. İmalat sanayi ürünleri ithalatı, 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 36,7 azalarak 68,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve toplam ithalat içindeki payı yüzde 78,3 olmuştur.
2002 % 2003 % 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 % 2008 2009 % Tarım ve Ormancılık 1.703 20,8 2.535 48,9 2.757 8,8 2.801 1,6 2.902 3,6 4.641 59,9 6.392 37,7 4.632 2.958 -36,1
Balıkçılık 1 36,4 2 102,6 8 224,1 24 208,0 33 34,6 31 -5,2 41 32,9 27 19 -30,0
Madencilik ve Taşocakçılığı 7.192 9,4 9.021 25,4 10.981 21,7 16.321 48,6 22.034 35,0 25.314 14,9 35.650 40,8 24.950 13.287 -46,7 İmalat 41.383 26,6 55.690 34,6 80.447 44,5 94.208 17,1 110.379 17,2 133.938 21,3 150.252 12,2 108.331 68.592 -36,7
Diğer 1.275 75,6 2.092 64,1 3.346 60,0 3.419 2,2 4.229 23,7 6.139 45,2 9.628 56,8 7.719 2.718 -64,8
Toplam 51.554 24,5 69.340 34,5 97.540 40,7 116.774 19,7 139.576 19,5 170.063 21,8 201.964 18,8 145.658 87.574 -39,9
Tarım ve Ormancılık 3,3 -3,0 3,7 10,7 2,8 -22,7 2,4 -15,1 2,1 -13,3 2,7 31,2 3,2 16,0 3,2 3,4 6,2
Balıkçılık 0,0 9,5 0,0 50,6 0,0 130,4 0,0 157,3 0,0 12,6 0,0 -22,2 0,0 11,9 0,0 0,0 16,4
Madencilik ve Taşocakçılığı 14,0 -12,2 13,0 -6,8 11,3 -13,5 14,0 24,2 15,8 12,9 14,9 -5,7 17,7 18,6 17,1 15,2 -11,4
İmalat 80,3 1,7 80,3 0,1 82,5 2,7 80,7 -2,2 79,1 -2,0 78,8 -0,4 74,4 -5,5 74,4 78,3 5,3
Diğer 2,5 41,0 3,0 22,0 3,4 13,7 2,9 -14,7 3,0 3,5 3,6 19,2 4,8 32,1 5,3 3,1 -41,4
Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100
Kaynak : TÜİK
SektörlerPayları (%)
İthalatın Ana Sektörlere Göre Dağılımı
(Milyon $)
Yıllık Ocak-Ağustos
İthalat gelişmeleri kalemler bazında incelendiğinde, 2008 yılında yapılan ithalatın ağırlıklı olarak demir-çelik, makineler ve ulaşım araçları ile petrol ve petrol ürünlerine yönelik olduğu görülmektedir. 2008 yılında toplam ithalatın yüzde 7,4’ünü oluşturan demir-çelik sektöründe ithalat, bir önceki yıla göre yüzde 32,6 artarak 15 milyar dolar olmuştur.
2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 58,5 azalarak 4,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve toplam ithalattaki payı yüzde 5,4’e düşmüştür.
Makineler ve ulaşım araçları sektöründe ithalat, küresel krizin etkisiyle 2008 yılında yavaşlayarak bir önceki yıla göre sadece yüzde 3,5 artışla 51,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu sektörde 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde 25 milyar dolar ithalat yapılmış, 2008 yılının aynı döneminde yüzde 25,1 olan makineler ve ulaşım araçları ithalatının toplam ithalat içindeki payı yüzde 28,6’ya yükselmiştir.
Yurtiçi sanayi sektöründe çok ihtiyaç duyulan bir girdi olan petrol ve petrol ürünlerindeki ithalat, büyük ölçüde fiyat artışlarına paralel olarak değişmektedir. 2002 yılında 5,4 milyar dolar olan petrol ve petrol ürünleri ithalatı, 2008 yılında 27 milyar dolara yükselmiştir.
2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise, petrol fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle petrol ve petrol ürünleri ithalatı, geçen yılın aynı dönemine göre 11,1 milyar dolar azalarak 9,4 milyar dolar olmuştur.
2008 2009
Meyve ve Sebze 142 132 162 284 348 456 860 502 438
Petrol ve ürünleri 5.411 6.579 8.636 12.412 16.608 19.339 27.034 20.484 9.397
Demir ve Çelik 2.198 3.282 5.325 6.747 8.141 11.341 15.034 11.323 4.702
Makine ve Ulaşım Araçları 15.609 21.510 33.704 38.028 43.037 49.858 51.595 36.560 25.053 Elektrik Makineleri, Cihazları
ve Aletleri 2.902 3.660 5.459 6.153 6.970 7.946 8.261 5.741 4.144
Motorlu Kara Taşıtları 2.299 5.342 10.108 10.379 11.145 12.035 12.358 8.957 5.092
Giyim Eşyası 283 422 651 788 1.098 1.567 2.216 1.450 1.346
Meyve ve Sebze 20,3 -7,4 23,0 75,7 22,4 31,2 88,4
Petrol ve ürünleri 15,7 21,6 31,3 43,7 33,8 16,4 39,8
Demir ve Çelik 21,9 49,3 62,2 26,7 20,7 39,3 32,6
Makine ve Ulaşım Araçları 22,9 37,8 56,7 12,8 13,2 15,9 3,5
Elektrik Makineleri, Cihazları
ve Aletleri 35,4 26,1 49,1 12,7 13,3 14,0 4,0
Motorlu Kara Taşıtları 26,7 132,4 89,2 2,7 7,4 8,0 2,7
Giyim Eşyası 18,6 49,1 54,2 21,0 39,3 42,7 41,5
2008 2009
Meyve ve Sebze 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 0,4 0,3 0,5
Petrol ve ürünleri 10,5 9,5 8,9 10,6 11,9 11,4 13,4 14,1 10,7
Demir ve Çelik 4,3 4,7 5,5 5,8 5,8 6,7 7,4 7,8 5,4
Makine ve Ulaşım Araçları 30,3 31,0 34,6 32,6 30,8 29,3 25,5 25,1 28,6
Elektrik Makineleri, Cihazları
ve Aletleri 5,6 5,3 5,6 5,3 5,0 4,7 4,1 3,9 4,7
Motorlu Kara Taşıtları 4,5 7,7 10,4 8,9 8,0 7,1 6,1 6,1 5,8
Giyim Eşyası 0,5 0,6 0,7 0,7 0,8 0,9 1,1 1,0 1,5
Kaynak : TÜİK
2008
2008
2009 -12,8 -54,1 Ürünler Bazında İthalat
2004 2005 2006
Ocak-Ağustos Milyon $
-58,5 -31,5 -27,8 -43,1
Payları (%) 2002 2003 2004
-7,1
2005 2006 2007 Ocak-Ağustos
2002 2003 2007 2008 Ocak-Ağustos
Değişim (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007
3. Dış Ticaret Dengesi
2004 yılından 2008 yılına kadar dış ticaret açığının artış hızı yavaşlamıştır. 2007 yılı Mart ayından itibaren yıllık bazda ihracatın ithalattan daha hızlı artmasıyla dış ticaret dengesi yatay seyir izlemiştir. Bu yatay seyri, 2008 yılının yaz aylarında petrol fiyatlarındaki yükseliş bir miktar bozmuştur. 2008 yılı Ekim ayından itibaren ise ithalatın ihracattan daha hızlı gerilemesi ve petrol fiyatlarındaki düşüşle birlikte dış ticaret dengesi olumlu yönde gelişmiştir. Böylece yıllık bazda 2008 yılı Ağustos ayında 76,1 milyar dolarlık rekor açığa ulaşan dış ticaret dengesi 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla 39,6 milyar dolara kadar gerilemiştir.
DIŞ TİCARET ENDEKSLERİ
Dış ticarette 2008 yılı Ekim ayından beri yaşanan gerilemede, dış ve iç talepteki düşüşlerin yanı sıra ihracat ve ithalat fiyatlarının da büyük etkisi vardır. Dış ticaret miktar ve birim değer endekslerine bakıldığında, ihracat ve ithalattaki düşüşte büyük ölçüde fiyatların etkili olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle ihracat miktar olarak çok fazla gerilememektedir. İthalat miktar endeksi ise küresel krizin etkilerinin Türkiye’de görülmeye başlandığı 2008 yılının son çeyreğinde, ihracata göre daha fazla gerilemiştir.
Ancak 2009 yılının ikinci çeyreğinden itibaren hem ihracatta hem de ithalatta miktar olarak toparlanma yaşanmaktadır.
Dış Ticaret Miktar Endeksleri (2003=100, Yüzde)
100,0 120,0 140,0 160,0 180,0 200,0
07/O Ş M N M H T A EY EK K A 08/O Ş M N M H T A EY EK K A 09/O Ş M N M H T A
İthalat İhracat Kaynak: TÜİK
Dış Ticaret Birim Değer Endeksleri (2003=100, Yüzde)
100,0 120,0 140,0 160,0 180,0 200,0
07/O Ş M N M H T A EY EK K A 08/O Ş M N M H T A EY EK K A 09/O Ş M N M H T A
İthalat İhracat Kaynak: TÜİK
Birim değer endeksleri incelendiğinde, miktar endeksine göre daha keskin bir düşüş görülmektedir. 2009 yılı Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre, ihracat birim değer endeksi yüzde 21,1, ithalat birim değer endeksi ise yüzde 25,4 oranında azalmıştır.
Oysa miktar endekslerindeki azalma daha azdır. 2009 yılı Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksi yüzde 10,2, ithalat miktar endeksi ise yüzde 11,5 oranında gerilemiştir.
Dış Ticaret Miktar Endeksleri (Değişim, Yüzde)
-40,0 -30,0 -20,0 -10,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0
07/O Ş M N M H T A EY EK K A 08/O Ş M N M H T A EY EK K A 09/O Ş M N M H T A
İthalat İhracat Kaynak: TÜİK
Dış Ticaret Birim Değer Endeksleri (Değişim, Yüzde)
-40,0 -30,0 -20,0 -10,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0
07/O Ş M N M H T A EY EK K A 08/O Ş M N M H T A EY EK K A 09/O Ş M N M H T A
4. Dış Ticaret Hacmi
Türkiye ekonomisi, ekonomik büyümenin yaşandığı 2002–2008 döneminde dünya ekonomisi ile daha fazla entegre olmuş ve dış ticaret hacmi önemli ölçüde artmıştır.
2002 yılında 87,6 milyar dolar olan dış ticaret hacmi 2008 yılında 334 milyar dolara ulaşmıştır. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde küresel kriz nedeniyle ihracat ve ithalatta yaşanan yavaşlamayla birlikte 152,2 milyar dolar olarak gerçekleşen dış ticaret hacminin, yılsonunda 232,5 milyar dolar olması beklenmektedir.
5. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
2002–2006 döneminde düşme eğiliminde olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2007 yılından itibaren ihracatın ithalattan daha hızlı artmasıyla birlikte tekrar yükselişe geçmiştir. 2008 yılının son çeyreğinden itibaren ise ithalatın ihracattan daha hızlı yavaşlamasıyla karşılama oranı daha hızlı artmış, 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde yüzde 73,8’e kadar yükselmiştir.
69,9 68,1
64,8 62,9
61,3
63,1 65,4
63,4
73,8
50 55 60 65 70 75 80
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2008
Ocak- Ağustos
2009 Ocak- Ağustos
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (Yüzde)
Kaynak: TÜİK
6. Ülkeler İtibarıyla Dış Ticaret i. Ülkelere Göre İhracat
İhracatın ülke gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, Avrupa Birliğine olan ihracatın toplam ihracatın önemli bir kısmını oluşturduğu görülmektedir. 2007 yılında yapılan
yılında ise Avrupa Birliğinin toplam ihracat içindeki payı azalmaya başlamıştır. 2008 yılında Avrupa Birliği ülkelerine bir önceki yılın aynı dönemine göre sadece yüzde 5 artışla 63,4 milyar dolar ihracat yapılmış, toplam ihracat içinde Avrupa Birliğinin payı yüzde 48’e gerilemiştir. 2009 yılında bu değişim daha da belirgin hale gelmiş, yılın ilk sekiz ayında Avrupa Birliği ülkelerine 28,7 milyar dolar ihracat yapılmış ve bu tutar toplam ihracatın yüzde 44,4’ünü oluşturmuştur. Benzer azalma Amerika ülkelerine yapılan ihracatta da görülmektedir.
Avrupa Birliği ve Amerika ülkelerine yapılan ihracatın toplam içindeki payının azalmasına karşılık AB dışı Avrupa ülkeleri, Yakın ve Orta Doğu, Afrika ve İslam ülkelerine yapılan ihracatın payı artmıştır. Küresel boyuttaki kriz ve ekonomik yavaşlamanın olduğu bu dönemde yeni ticaret partnerleri ve yeni pazarlar büyük önem arz etmektedir. Böylece Türkiye’nin ihraç ettiği ürünlere olan dış talepteki azalma asgari düzeye indirilecek, küresel krizden sonra oluşacak yeni rekabet ortamında daha avantajlı konuma gelinebilecektir.
56,6
48,044,4
10,94,9 4,6 7,2
11,9 11,9
4,76,9 10,9 14,5
24,6 25,3
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0
Avrupa Birliği Ülkeleri (AB
27)
Amerika Ülkeleri
Diğer Avrupa (AB Hariç)
Afrika Ülkeleri Asya Ülkeleri
Ülke Gruplarına Göre İhracat (Dağılım, Yüzde)
2002 2008 2009 Ocak-Ağustos
Kaynak: TÜİK
Avrupa Birliğinden sonra ihracatın yoğun olarak yapıldığı diğer bir bölge ise Yakın ve
ihracat, toplam ihracatın yüzde 19,3’ünü oluşturmuştur. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde bu bölgeye yapılan ihracat, 12,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Avrupa Birliği hariç diğer Avrupa ülkelerine yapılan ihracatın payı da artmaktadır. Diğer Avrupa ülkelerine 2008 yılında 15,7 milyar dolar ihracat yapılmış ve bu tutar toplam ihracatın yüzde 11,9’unu oluşturmuştur. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise bu ülkelere yapılan ihracat 7,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Seçilmiş ülke gruplarına göre ihracatın dağılımı incelendiğinde, en fazla ihracatın OECD üyesi ülkelere yapıldığı görülmektedir. 2008 yılında OECD üyesi ülkelere yapılan ihracat bir önceki yıla göre sadece yüzde 7,3 artarak 70,5 milyar dolara yükselmiştir. Böylece 2007 yılında yüzde 61,2 olan toplam ihracat içindeki payı yüzde 53,4’e gerilemiştir. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise OECD üyesi ülkelere 34 milyar dolar tutarında ihracat yapılmış ve bu ülkelerin toplam ihracat içindeki payı yüzde 52,6’ya düşmüştür.
(Milyon $)
2008 2009
TOPLAM 36.059 47.253 63.167 73.476 85.535 107.272 132.027 92.394 64.622
A-AVRUPA BİRLİGİ ÜLKELERİ (AB 27 ÜLKE) 20.415 27.394 36.581 41.365 47.935 60.399 63.390 45.548 28.723
B-TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ 1.438 1.928 2.564 2.973 2.967 2.943 3.008 2.173 1.238
C-SINIR TİCARET MERKEZLERİ 0,3 6,6 7 0
D-DİĞER ÜLKELER 14.206 17.931 24.023 29.138 34.633 43.930 65.622 44.666 34.661
1-Diğer Avrupa (AB Hariç) 2.607 3.362 4.507 5.855 7.962 10.843 15.678 10.944 7.658
2-Kuzey Afrika 1.267 1.577 2.203 2.544 3.097 4.030 5.850 3.898 5.044
3-Diğer Afrika 430 554 765 1.087 1.469 1.947 3.212 2.323 2.003
4-Kuzey Amerika 3.596 3.973 5.207 5.276 5.439 4.541 4.802 2.998 2.240
5-Orta Amerika ve Karayipler 197 166 334 411 548 549 829 596 374
6-Güney Amerika 121 131 193 274 341 514 901 594 347
7-Yakın ve Orta Doğu 3.440 5.465 7.921 10.184 11.316 15.081 25.430 17.191 12.476
8-Diğer Asya 1.790 2.348 2.544 3.029 3.942 5.227 7.074 4.903 3.862
9-Avustralya ve Yeni Zelanda 122 158 264 271 327 343 435 307 216
10-Diğer Ülke ve Bölgeler 637 197 84 208 192 857 1.410 912 441
Seçilmiş ülke grupları
1-OECD Ülkeleri 23.551 30.425 40.518 44.355 54.481 65.675 70.472 49.949 33.992
2-EFTA Ülkeleri 409 538 667 821 1.189 1.328 3.262 2.133 3.445
3-Karadeniz Ekonomik İşbirliği 3.599 5.044 6.779 8.620 11.584 16.784 20.867 14.686 7.577
4-Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 1.042 1.569 2.206 2.670 3.341 4.700 6.248 4.132 3.702
5-Bağımsız Devletler Topluluğu 2.279 2.963 3.962 5.057 6.993 10.088 13.938 9.524 5.354
6-Türk Cumhuriyetleri 619 899 1.194 1.409 1.982 2.874 3.749 2.446 2.100
7-İslam Konferansı Teşkilatı 4.725 7.205 10.214 13.061 15.007 20.311 32.597 21.904 18.734 Kaynak: TÜİK
2004 2005 2006 2007
Ülke Gruplarına Göre İhracat
2002 2003 2008 Ocak-Ağustos
EFTA’ya üye ülkelere yapılan ihracat, 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde 3,4 milyar dolara ulaşmış, yıllardır yüzde 1 civarında olan toplam ihracat içindeki payı yüzde 5,3’e
yükselmiştir. Kuzey Afrika ile birlikte EFTA, 2009 yılında ihracatın artışta olduğu iki bölgeden birisidir.
İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (2009 Ocak-Ağustos, Yüzde)
44,4
11,9 1,9 7,8
3,5 19,3
11,2
Avrupa Birliği Serbest Bölgeler Diğer Avrupa (A.B Hariç)
Kuzey Afrika Kuzey Amerika Yakın ve Orta Doğu
Diğerleri Kaynak: TÜİK
İslam Konferansı Teşkilatına üye ülkelere yapılan ihracat, 2008 yılında 32,6 milyar dolar, 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise 18,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde toplam ihracatın yüzde 29’unu oluşturan İslam Konferansı Teşkilatına üye ülkelere yapılan ihracat, gerek 2007 yılında imzalanan ticaret anlaşmaları gerekse 2008 yılı ve sonrasında bu ülkelerle serbest ticarete geçilmesi yönündeki girişimler ile küresel krizden daha az etkilenmiştir.
Ülkeler (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı (Milyon $)Tutar (Yüzde)Payı
1-Almanya 5.869 16,3 7.485 15,8 8.745 13,8 9.455 12,9 9.686 11,3 11.993 11,2 12.952 9,8 6.193 9,6 2-Fransa 2.135 5,9 2.826 6,0 3.668 5,8 3.806 5,2 4.604 5,4 5.974 5,6 6.618 5,0 3.803 5,9 3-İtalya 2.376 6,6 3.193 6,8 4.648 7,4 5.617 7,6 6.752 7,9 7.480 7,0 7.819 5,9 3.557 5,5 4-İngiltere 3.025 8,4 3.670 7,8 5.544 8,8 5.917 8,1 6.814 8,0 8.627 8,0 8.159 6,2 3.496 5,4
5-Irak 0 0,0 829 1,8 1.821 2,9 2.750 3,7 2.589 3,0 2.845 2,7 3.917 3,0 3.388 5,2
İlk Beş Ülke Toplamı 13.404 37,2 18.003 38,1 24.427 38,7 27.545 37,5 30.447 35,6 36.919 34,4 39.464 29,9 20.437 31,6 Toplam İhracat 36.059 100 47.253 100 63.167 100 73.476 100 85.535 100 107.272 100 132.027 100 64.622 100 Kaynak : TÜİK
Not: Sıralama 2009 Ocak-Ağustos dönemine göre yapılmıştır.
İhracattaki İlk Beş Ülke
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2009 Ocak-
Ağustos 2008
Ülkeler bazında incelendiğinde en fazla ihracatın Almanya’ya yapıldığı görülmektedir.
Almanya’ya 2008 yılında 13 milyar dolar, 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde 6,2 milyar dolar ihracat yapılmıştır. Almanya’nın toplam ihracat içindeki payı, 2009 yılı Ocak- Ağustos döneminde yüzde 9,6 olarak gerçekleşmiştir.
Almanya’dan sonra ihracatta en fazla ağırlığı bulunan ülkeler ise Fransa, İtalya, İngiltere ve Irak’tır. Bu beş ülkeye 2009 yılı Ocak-Ağustos dönemi itibarıyla yapılan 20,4 milyar dolarlık ihracat, toplam ihracatın yüzde 31,6’sını oluşturmaktadır.
ii. Ülkelere Göre İthalat
İthalatın ülke gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, Avrupa Birliğine üye ülkelerden yapılan ithalatın toplam ithalatın önemli bir kısmını oluşturduğu görülmektedir. Bununla birlikte, Avrupa Birliğinden yapılan ithalatın artış hızı 2004 yılından itibaren toplam ithalat artış hızının altında kalmıştır. Böylece Avrupa Birliğinden yapılan ithalatın, toplam ithalatımız içindeki payı düşmüştür. Bu ülkelerden yapılan ithalat, toplam ithalatın 2003 yılında yüzde 50,7’sini oluştururken bu oran 2008 yılında yüzde 37’ye düşmüştür. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise Avrupa Birliği ülkelerinden yapılan ithalat, toplam ithalattan daha az azalmış ve toplam içindeki payı yüzde 39,9’a yükselmiştir.
49,8
37,039,9
7,9 8,5 8,9 14,5
21,9 18,7
5,2 3,8 4,3 18,8
27,6 27,0
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0
Avrupa Birliği Ülkeleri (AB 27)
Amerika Ülkeleri
Diğer Avrupa (AB Hariç)
Afrika Ülkeleri Asya Ülkeleri
Ülke Gruplarına Göre İthalat (Dağılım, Yüzde)
2002 2008 2009 Ocak-Ağustos Kaynak: TÜİK
İthalatın ağırlıklı olarak yapıldığı ikinci bölge ise Avrupa Birliği hariç diğer Avrupa ülkeleridir. Avrupa Birliğinin tersine, diğer Avrupa ülkelerinden yapılan ithalatın toplam ithalat içindeki payı artmıştır. 2002 yılında bu ülkelerden yapılan ithalat toplam ithalatın yüzde 14,5’ini oluştururken, bu oran 2008 yılında yüzde 21,9’a yükselmiştir. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise bu ülkelerden 16,4 milyar dolar ithalat yapılmış ve bu tutarın toplam ithalat içindeki payı yüzde 18,7’ye gerilemiştir.
İthalatın ağırlıklı olarak yapıldığı üçüncü bölge Diğer Asya ülkeleridir. Diğer Avrupa ülkeleri gibi Diğer Asya ülkelerinden yapılan ithalatın toplam ithalat içindeki payı 2007 yılına kadar artmıştır. 2002 yılında bu ülkelerden yapılan ithalat toplam ithalatın yüzde 12,7’sini oluştururken, bu oran 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde yüzde 20,1’e yükselmiştir.
Yakın ve Orta Doğu ülkelerinden yapılan ithalatın toplam ithalat içindeki payı 2002 yılında yüzde 6,2 iken, 2008 yılında yüzde 8,7’ye yükselmiştir. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise bu ülkelerin toplam ithalat içindeki payı yüzde 6,9’a gerilemiştir.
