KAZAKİSTAN EĞİTİM SİSTEMİ

(1)

KAZAKİSTAN EĞİTİM SİSTEMİ

BÖLÜM

1

Kazakistan’ın eğitim tarihi, devrim öncesi 1786 – 1917, Sovyet Dönemi 1917 – 1991 ve 1991’den günümüze kadar olan dönem olmak üzere 3 etaba ayrılmaktadır. Sovyet Dönemi’nde Kazakistan’da eğitim erişilebilirlik, ücret- siz olması, evrensel olması, planlı olması gibi önemli kazanımlar elde etmiş olsa da ulusal ve kültürel değerlerin kaybı, ideolojinin dayatılması gibi zarar- ları da olmuştur (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 2013:108). Kazakistan 1991 sonrası eğitim alanında hızlı bir toparlanma sürecine girmişse de çok başarılı olamamıştır. Özellikle eğitim materyalleri ve kitaplar bakımından bir standart konulamamıştır. Sovyet döneminde okul olarak kulla- nılan binaların çoğu satılmış veya başka bir kuruma devredilmiştir. Dolayısıyla eğitim kalitesinde hızlı bir düşüş yaşanmıştır (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 2013:110).

Kazakistan’da eğitim faaliyetleri, anaokulundan yükseköğretime kadar Kazakistan Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Kazakistan Eğitim ve Bilim Bakanlığı bu konuda eğitim politikaları oluşturmak, eğitim finansmanı konusunda hukuki yasal düzenlemeleri yapmak, eğitim programı ve eğitim standartını oluşturmak, ölçme ve değerlendirme kriterlerini hazırlamak, Kazak Dili’nde eğitime destek olmak ve uluslararası eğitim anlaşmalarını imza- lamak gibi görevlere sahiptir (OECD, 2017:61).

Günümüzde Kazakistan sosyo-ekonomik köklü değişimler geçirmektedir. Bu değişimler öğrencilerin terbiye ve öğrenim işlerini içeren eğitim sürecini organi- ze etmek şeklinde devam etmektedir. Bu nedenle uzun vadeli olarak hazırlanan

“Kazakistan-2030” ve “Kazakistan-2050” stratejilerinin en önemli konusu eğitim olmuştur. Kazakistan’daki eğitim reformlarının genel amacı, eğitim sistemini yeni bir sosyo-ekonomik ortama adapte etmektir. Kazakistan Cumhurbaşkanı, dünyanın en rekabetçi 50 ülkesi arasına katılma görevini de üstlenmiştir. Eğitim sisteminin iyileştirilmesi bu hedefe ulaşmada önemli bir rol oynamaktadır (Задерий, 2014).

(2)

Bu çalışmada Kazakistan’ın eğitim sistem okul öncesi, ilköğretim ve yük- seköğretim olarak kategorize edilmiş ve incelenmiştir. Her bir bölümde eğitim sistemleri hakkında bilgi verilmiş ve içeriklerine değinilmiştir.

Tablo 1.1. Kazakistan Eğitim Sistemi

Yaş Aşama

Doktora (3 yıl)

Üniversiteler, Akademiler, Araştırma Enstitüleri Yüksek Lisans (2 Yıl)

Üniversiteler, Akademiler Lisans (4 Yıl) Üniversiteler Mesleki Eğitim (2/3 Yıl) Kolejler, Liseler

Genel Orta Öğretim 16-17 Lise (10-11/12 sınıf)

Okullar, Kolejler, Liseler, Meslek Okulları

UNT Giriş Sınavları

Meslek Okulları 9. Sınıf Belgesi ve Kolej Sınavı

Temel Orta Eğitim

11-15 (5 yıl, 4-9. Sınıflar, Zorunlu)

9. Sınıfın Son Döneminde Ara Sınava Katılması İlköğretim

7-10 (4 yıl, 1-4. Sınıflar, Zorunlu

Ilkokul Okul Öncesi Eğitim

1-6 Kreş, Anaokulları (Zorunlu)

OKUL ÖnCEsi EĞitiM sistEMi

Sovyet Dönemi’nde Kazakistan’da diğer Türk cumhuriyetlerinde olduğu gibi çok yoğun bir okul öncesi eğitim ağına sahip olmuştur. Ancak bağım- sızlığa kavuşmasıyla birlikte bu sayılar özellikle kırsal kesimde giderek azal- mıştır. Buna rağmen Kazakistan 1999 yılında Sovyetlerden ayrılan ülkeler arasında zorunlu okul öncesi eğitimi ilk uygulayan ülke olmuştur (Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі, 2017:90; IAC, 2015:48;

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 2018:12). 2010 yılı itibariyle okul öncesi eğitim kurumlarının sayısı hızla artmıştır. Özellikle 2010 – 2014 yılları arasında uygulanan “Balapan” programıyla bu sayı daha da yüksek rakamlara ulaşmıştır (Сиводедова, 2016:68).

(3)

Tablo 1.2. 2014 Yılında Kazakistan’da Açılan Resmî Ve Özel Okul Öncesi Kurumlar

No Bölge

Okul Öncesi Eğitim Kurumları

Resmî Özel Toplam

Sayısı Öğrenci

Sayısı Sayısı Öğrenci

Sayısı Sayısı Öğrenci Sayısı

1 Akmola 5 1300 2 320 7 1620

2 Aktöbö 1 320 0 0 1 320

3 Almatı 3 920 2 220 5 1140

4 Atıray 0 0 2 480 2 480

5 BKO 1 360 0 0 1 360

6 Cambıl 3 840 2 280 5 1120

7 Karagandı 0 0 0 0 0 0

8 Kostanay 0 0 0 0 0 0

9 Kızılorda 4 1120 2 230 6 1350

10 Mangıstay 1 280 4 460 5 740

11 OKO 6 1241 8 820 14 2061

12 Pavlodar 0 0 0 0 0 0

13 SKO 0 0 0 0 0 0

14 ŞKO 0 0 3 370 3 370

15 Astana Kalesi 1 240 0 0 1 240

16 Almatı Kalesi 5 800 0 0 5 800

Toplam 30 7421 25 30180 55 10601

Okul öncesi kurumlar, bir yaştan altı yaşa kadar olan çocukların yetiştirilme- si, eğitimi, bakımı ve rehabilitasyonunu sağlayan kamusal veya özel teşebbüsle açılan kuruluşlardır. Okul öncesi organizasyonların ana hedefleri şu şekilde belir- lenmiştir (Қазақстан Республикасы Үкіметінің Жылғы 2004 21/1353):

1. Okul öncesi çocukların fiziksel ve zihinsel sağlığının korunması ve güçlendirilmesi, sağlıklı yaşam biçimlerinin değerlerine uyarlanması;

2. Okul öncesi çocukların entelektüel ve kişisel gelişimlerini sağlamak, insani ve ulusal değerlere uyum temelinde yeteneklerinin geliştirilmesi;

3. Okul öncesi çocuklarda inisiyatif, biliş, ifade özgürlüğü ve yaratıcılığın geliştirilmesi;

4. Okul öncesi eğitim ve çocuk yetiştirme eğitim programlarının geliştiril- mesi için koşulların oluşturulması;

5. Beş (Altı) yaştaki çocuklar için okul öncesi eğitim sağlanması;

6. Öğrencilerin ebeveynleri ile etkileşim;

7. Evde okul öncesi çocukların ailelerine metodolojik, teşhis ve danışma yardımı sağlamak.

(4)

Tablo 1.3. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Sayıları (IAC, 2018a) Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Sayısı

8.467 Resmî Kurumlar

7.007

Özel Kurumlar 1.460 Şehir

1789

Kırsal 5.218

Şehir 858

Kırsal 602

Okul öncesi kurumlara öğrenci kabulü yıl boyunca boş yer durumuna göre yapılır. Öğrenim gören çocuğun hastalık zamanında, hastanede veya farklı yer- lerdeki tedavi sürecinde, ebeveynlerden birisine iş izni verilmesi zamanında, yaz döneminde çocuğun iki aylık iyileşme müddetinde çocukların yerleri kimseye verilmemektedir. Çocukların aylık ücretlerinin ödenmemesi, herhangi bir neden olmaksızın bir aydan fazla devamsızlık yapılması ve tıbbi açıdan çocuğun okula devam edemeyecek durumda olması sebepleriyle okul ile ilişkileri kesilmektedir.

Kazakistan’da okul öncesi eğitim çocukların yaşlarına ve amaca bağlı olarak çalışma moduna göre kategorilere ayrılmıştır. Bunlar (Постановление Правительства Республики Казахстан, 2004: 21/1353):

Öğrencilerin yaşlarına bağlı olarak:

1-3 yaş çocuklar için çocuk yuvası;

3-6 yaş arası çocuklar için anaokulları;

1-6 yaş arası çocuklar için çocuk bahçeleri.

Amaca bağlı olarak:

• Genel gelişim modeli, kreş anaokulu, çocuğun genel olarak bir veya daha fazla yönde geliştirilmesini öngören okul öncesi eğitim ve öğretim merkezi;

• Fiziksel ve zihinsel gelişiminde sınırlı imkânlara sahip olan çocuklar için kreş,

• Kombine model (anaokulu ve genel gelişim işlevleri olan okullar);

• Okul öncesi organizasyonların yeni modelleri ve yapıları: okul öncesi mini merkezler, eğitim kurumları, anaokulları ve çocuk yuvaları, ev merkezli anaokulları vb. temel alınarak hazırlanmış olan okullar.

• Çalışma moduna göre; gündüz, 24 saat ve esnek moddaki okullar.

Kazakistan’da okul öncesi eğitimi ile çocuklar şu kazanımlara sahip olmak- tadırlar (Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 14 қыркүйекте № 14235):

(5)

1. Yakın akrabalarının, kıyafetlerinin, mobilyalarının, tabaklarının, bazı araçların, bazı tanıdık hayvan ve bitkilerin isimleri;

2. Vücut (kollar, bacaklar, baş, ağız, gözler, kulaklar) ve oyuncakların organları arasında ayrım yapmak;

3. Basit kelimeler ve ifadeleri

4. Objelerin ve resimlerin tanınması, temel özellikleri ile maddeleri ayırt edebilmeyi, görevlerini yerine getirmeyi;

5. Uygun imgeler, düşünceler ve eylemler temelinde küçük, basit hikâyeler, şiir, sayma ve sonraki görsel sunumların anlaşılması;

6. Eserleri dinlemeyi, onları anlamayı, içeriklerine duygusal tepki vermeyi öğrenir.

Okulların Fiziki Durumları

Kazakistan’da da bugün kırsal kesimde bulunan okul öncesi eğitim kurum- larının birçoğu Sovyet döneminden kalma ve ciddi tadilata muhtaç durumdadır.

Okul öncesi eğitim kurumlarının sayısı 2000’li yıllardan sonra artış göstermiştir.

Şehirde bulunan resmî okul sayısı 1.789 ve kırsalda bulunan resmî okul sayısı ise 5.218’dir. Şehirde bulunan özel okul sayısı 858 iken kırsalda ise 602 tane özel okul bulunmaktadır.

Eğitim Programı

Kazakistan’da okul öncesi eğitim kurumlarının eğitim programının içeriği yasa ile belirlenmiştir. İçerik ve amaçları şunlardır:

• Beklenen hedeflere ulaşılmasıyla okul öncesi eğitim ve öğretimin kali- tesini artırmak;

• Evrensel insan hak ve ilkelerinin yanı sıra ulusal geleneklere dayalı manevi, ahlaki, kültürel ve sosyal değerlerin oluşumu;

• Eğitim, gelişim ve öğretimin amaçları göz önünde bulundurularak okul öncesi eğitim ve öğretim, okul öncesi ve ilköğretim seviyelerinin içeriğinin gerekleri arasında tutarlılık, bütünlük, süreklilik ilkelerinin bütünlüğünün sağlanması;

• Özel eğitimli çocuklar da dâhil olmak üzere çocukların sağlığının korunması ve güçlendirilmesi için psikolojik ve pedagojik koşulların oluşturulması;

• Okul öncesi çocukların yaşını ve kişiliğini dikkate alarak oyundan eğit- sel faaliyetlere kademeli geçiş için hazırlık yapmak;

• Bireysel yaklaşımlar temelinde çocukların farklı davranışlarındaki yeteneklerini, eğilimlerini, gereksinimlerini ve yeteneklerini geliştirmek;