DUNYA TicARET HUKUKUNA DOGRU YENi BiR ADIM P~)

(1)

DUNYA TicARET HUKUKUNA DOGRU YENi BiR ADIM P~)

Qeviren:

Clive M. SCHMITTHOFF D09. Dr. Akar (leAL

UluslararaSl tiearet hukuku bir devrimei deg'i~menin e~iginde

dir. Tiearet hukuku uzmanlan ve i~ adamlan, ulusal kanunlarm geleneksel karakterinin sonueu olan suni hukuki engelleri uzakla~

tlrmak igin azimle gall~maktadlrlar. Zira soz konusu ulusal ozel- likler, ekseriya, manarm serbestee tedaviiltinii onlemekte ve aydm olmayan tacirler igin zararll olmaktadlr.

Uluslararasl tiearet hukukunun birle~tirilmesi yolundaki bu hareket, Birle~mi:;> Milletler Genel Kurulunea ihdas edilen vo 1 Oeak 1968'den itibaren gall~maya ba~layan Birle~mi~ Milletler Uluslararasl Tiearet Hukuku Komisyonu (CNUDCI) sayesinde gozle gortintir ~ekilde kuvvetlenmi~ ve hlzlanml~ olacakbr.

Bu Komisyon «uluslararasl tiearet hukukunun tedrieen ^birle~

tirilmesini ve ahenkle!3tirilmesini desteklemek» amacml gtitm8k- tedir. Bu konudaki gall:;>malarm en onemli lnsmlm, kalkmmakta olan iilkelerin ihtiyaglarma ili:;>kin olanlar te~kil edecektir.

Ozel Hukuk

UluslararaSl tiearet hukuku, i~ adamlarmm ve ozel hukuk esa·

lanna gore kurulan ~irketlerin i~lemlerini ilgilendirmektedir. Soz konusu hukukun kapsadlgl alanlar olarak ~unlar saYllabilir : Ulus- lararasl allm-satlm, yabanCl iHkelerde fabrika ve tesisler kurulma-

(*) «Un nouveau pas vel'S un droit commercial mondial», Forum du Com- merce international, 1969, Vol. V, No: 1, Fevrier, s. 14-16.

(2)

SI, bankaCllIk i:;;lemleri, deniz ve hava ula:;;lml He sigorta. Bunlar·

dan son liC;li, ilk ikisinin ,tamamlaYlCls1 olduklan olc;lide bu hukuka dahU olurlar. Bununla beraber, mesela glimrlik resimleri ya da ithalattaki klsltlamalar, gtimrlik imtiyazlan gibi politik hususlar, bu hukuk bran~1 ic;inde mlitalaa olunmazlar.

Bu sorunlar ic;in uluslararasl ya da bOlgesel seviyede bir yeknesak dlizenleme bulunmasl yolundaki c;alI:;;malar son Yillarda hlzlanml:;;tIr. Mesela koni:;;mento hakkmdalki La Haye kaideleri (1921) 0 kadar c;ok tilkenin mevzuatma girmi:;; bulunmaktadlr ki, onlan blittin tilkelerdeki ortak hukukun bir klsml olarak mli- taUta etmek mlimkiindiir. Vesikall krediye ili~kin yeknesak kaide ve adetler (usances) de biittin dtinyada kabul edilmi:;;tir. Soz konusu kaideler 173 tilkede - yani heniiz Birle:;;mi:;; Milletlere Uye 01- mayan birc.ok tilke de dahil olmak lizere - uygulanmaktadlr.

Bir ba~ka ornek olarak da, 1964 La Haye Konferansmda kabul edilen iki tip-kanunla kodifiye edilen uluslararasl allm-satI- rna ili:;;kin mevzuat gosterilebilir.

CNUDCI'nin gorevi bu ahenkle:;;tirme i~ini te:;;vik etmek ve

kolayla~tIrmak olacaktlr. Komisyon, ozelikle, bu sorunlarla ug-

ra~an te~ekklillerin c;all:;;malanm kordine edecek ve onlarm i:;;- birligi yapmalanm saglayacaktIr. bteyandan, Komisyon uluslar- araSl andla~malara, tip-kanunlara mevcut yeknesak kanunlara ge-

ni~ c.apta katllmaYI da temin edecekJtir. Nihayet, yeni uluslararasl andla:;;malar, tip-kanunlar ve yeni yeknesak kanunlar hazlrlamak;

bu tUrlli vasltalarm benimsenmesini, uluslararasl ticari adetlerin ve uygulamalarm genel181;>tiriImesini ve kodifikasyonunu desteklemek de Komisyonun gorevleri arasmda yer almaktadlr.

Yeni Kanulliar Gerelclidir

Kalkmmakta olan tilkeler, CNUDCI'nin c;all:;;malan ve uluslar- araSl ticaretin tabi oldugu kanunlarm birle:;;tirilmesi sorunuyla yakmdan ilgiIenmektedirler. Birle:;;mi:;; Milletler Genel Sekreteri de, 23 Eyltil 1966 tarihli raporunda, bu hususu:;;u :;;ekilde ifade etmi:;; bulunmaktadlr:

«Baglmslzllklarma yeni kavu:;;mu:;; olan iktisaden az geli:;;mi:;;

tilkeler, uluslararasl ticaret hukukunun modernle:;;tiriImesi, ahenkle:;;tirilmesi ve birle:;;tirilmesi konularmda bugiine kadar giri:;;ilen

c.ah~malara biiyiik OlQiide katIlml~ degildirler. Bununla beraber,

(3)

uIusIararaSl ticari mtibadelerde e~itligi saglayabilmek igin modern ve mtikemmeI kanunlara ihtiyacl olanIar, bu gibi tilkelerdir. Bu tilkelerin gogunda, ytirtirltikte olan sistemler, baglmslzhklarmdan once bagh bulunduklan tilkelerce konulmu;;tur. Bu suretle getiri- len htiktimler ekseriya yeni baglmslzhga ^kavu~andevletlerin ekonomik kalkmmalarma aykln dti~mekte ve ihtiyaQlanm kar~lla

maktan uzak bulunmaktadlr. Uluslararasl ticaret hukukunun bir-

le~tirilmesi, bu durumun giderilmesine yardlm edecktir. Yeni dev- letlerin bu gabaya daha aktif bir ~ekilde katllmaYl isteyip istEmc- dikleri konusunda ise, Afrika hukuku tizerindeki galIliimalan ile tanman A.N. Abbott ~unlan ifade etmektedir :

«Afrika tilkeleri hukukun dtinya gapmda birle~tirilmesine ili~kin gah~malardan ayn kalma yolunu segmi~ degildirler. Aksine

;;una eminim ki, gegmi;;te yapamadlklan bu ttirlti Qah~malara daha yakmdan ve slkl bir ~eki1de katllmaYl arzulamaktadlrlar».

CNUDCI' n. i n. R 0 I ii

Kalkmma yolundaki tilkeler, uluslararasl ticaret hukukunun

moderI'lle~tirilmesine ili~kin bu GalI:?malarda, Birle~mi~ Milletlerin yardlm ve tavsiyelerinden yararlanmaYl istemektedirler. Zira bu te;;kihlt sayesinde bir dengeye ve modern dtinyamn ekonomik, sosyal ve politik durumunun ifade edildigi Qe~itli va birbirine ZIt egi- limlerin sentezine ula;;mak mtimktin olabilecektir.

Birle~mi~ Milletler CNUDCI'yi ihdas ederek bu istege cevap vermi;; ve bu Komisyonun kalkmma yolundaki tilkeler hukukunun

geli~mesinde onemli rolti oldugunu tamml~ bulunmaktadlr. Ger- Qekten, soz konusu tilkelerin Komisyondaki saYllan hayli yiiksek- tir.

Komisyon, esas itibariyIe alb yll igin Genel Kurulca seGilen, 29 tiyesi vardlr. Bugtin igin Komisyona dahil olan devletler ~unlar

dlr.

Afrika devletleri: Gana, Kenya, Nijerya, Birle~ik Arap Cumhu- riyeti, Kongo Demokratik C~mhuriyeti, Tanganika, Tunus.

Asya devletleri: Hindistan, han, Japonya, Suriye, Tayland.

Dogu Avrupa devletleri: Macaristan, Romanya, Qekoslavakya, Rusya.

(4)

Latin Amerika devletleri : Arjantin, Brezilya, ^~ili,Kolombiya, Meksika.

Batl Avrupa Devletleri ve oteki devletler : Avusturalya, Belgi- ka, lspanya, Amerika Birle:;;ik Devletleri, Fransa, Italya, Norveg, lngiltere.

Komisyon, her sene Slra ile New York ve Cenevre'de toplana- eaktlr. 29 Oeak/26 S.ubat 1968'de New York'daki ilk toplantlda a1?a- gldaki hususlarm galI:;;ma programma almmasma karar verilmi.:;;- tir :

1. Uluslararasl ahm-satIm ve buna ili:;;kin sorunlar.

2. Ticari tahkim.

3. Ula:;;tIrma.

4. Sigorta.

5. Uluslararasl odemeler.

6. Fikri mtilkiyet.

7. Uluslararasl tiearete uygulanan kanunlardaki farkhhklarm giderilmesi.

8. Temsil.

9. Belgelerin tasdiki.

Komisyon, bu sorunlardan ulusJararasl Rllrn-sabma, uluslar- araSl ()demelere ve uluslararasl tieari tahldme ili:;;kin Qah~malara

oneelik vermegi kararla:;;tIrmlE,>tIr.

CNUDCI ilk toplantlsml yaparken, Yeni Delhi'de 2. toplantlsl yapllan BirleE,>mi:;; Milletler Kalkmma ve Tiearet Konferansmda ozel deniz hukuku ya da deniz ulaE,>tIrmasmm uluslararasl 1?ekilde du-

7~enlenmesinin ekonomik ve tieari veQhesi He ugrasacaik biT yardlm-

CI organm (CNUCED) kurulmasl sorunu mlinaka:;;a ediliyordiq.

"

Konferansta, CNUDCI'nin ilk toplantIsma ha$kanhk eden E.K.

Dadzie, bu komisyonun Qah9ma programml, i:;;leyi:;;ini ve amaeml aglklaml:;;tIr. Gna gore, eger CNUCED, CNUDCI'nin oneelikle deniz ula$tIrmasml sorununu ineelemesini tavsiye eder ve genel kurul da bunu tasvip ederse, soz konusu Komisyon bu sorunu ikinei toplantIsmda ele alaeaktlr.

GerQekten CNUCED, deniz ula:;ammm uluslararasl duzenlen- mesine ili:;;kin olan ve bu sorunu ineelemekle gorevlendirilecek bir galu;;ma grubunun kurulmasml tasviye eden bir karar almlE,>

bulunmaktadlr. Bu grup" CNUCED'in deniz ula$tIrma Komisyo-

(5)

nuna bagh olarak galI~aeaktIr. Grubun gorevi, bugtinkti ozel deniz hukukunu ineelemek, zaruri olan degi~iklikleri teklif etmek ve gerekli yeni dtizenlemelerin ~eklini tavsiye etmektir. Deniz

ula~tIrmasl Komisyonu, galI~ma grubunun tavsiyesi tizerine, CNUDCI'den yeni andla~malann imzalanmasma te~ebbtis edil- mesini isteyeeek Kalkmma ve Tiearet Konseyine teklifte buluna- bilecektir. CNUCED kararma gore, Qalu.>ma grubu a$agldaki sorun·

larIa me~guI olaeaktIr: a) garter parti; b) deniz sigortasl; c) La Haye KaideIeri (*) tizerindeki degi~iklikler; d) kalkmmaya ve deniz ula~tIrmasma ili~kin bir genel konvansiyonun akdi imk~m

Ian.

CNUCED, ozel deniz hukuku sahasma ntifuz etmekle, genel kurulun CNUDCI'yi tesis eden kararmda ifade ettigi i~birligi ar- zusuna UygtID olarak, CNUDCI tarafmdan saglanan kolayhklar- dan geregi $ekilde yararlanmak imkamm bulmu;;tur.

B i r 0 r t a k k a nun a d o

g

r u.

CNUDCI'nin gah~malanmn kalkmmakta alan tilkelere bUytik gapta fayda saglayaeagmda ~tiphe yoktur. Bu QalI~malar soz konusu tilkeleri, tiearette ve mtizakerelerde endtistrile~mi~ tilkelerin ~irketleri kar~lsmda e~it duruma getireeek ve kalklmnakta olan tilkelerin i$letmeleri He endtistrile~mi$ tilkelerin i$letmeleri- nin ortak te~ebbtisler kurmalarma imkan yarataeak bir esasm tesisini saglayaeaktIr.

Birle~mi~ Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu, ithalatgl- lar ve ihraeatCllar tarafmdan imzalanan tip-mukavelelerde meveut hakslzlIklarm kaldiniabileeegini ve pazardaki taraflar arasmda adil dengenin tesis edilebileeegini gostermi~ bulunmaktadlr. Aym hakkaniyet dti~tineesinin CNUDCI'ye de hakim olacagl ve endUstri-

le~mi9 tilkeler ile kalkmma yolunda olan tilkelerce kabul edilebi- leeek tavsiyelerde bulunabilecegi timit edilebilir.

CNUDCI'nin her miletten taeirin ortak hukuku olabileeek ineoterm'leri hazlrlamasl ve poligeye ili~kin olarak bir millet- leraraSl hukuk tavsiye etmesi beklenebilir. Komisyon, kalkmma yolunda olan tilkelerin btiytik bir klsmmm, merkezi Roma'da

(*) La Haye Kaideleri 1929 tarihli olup, 1924 Bruxelles Konvansiyonu ile kabul edilmi~tir.

(6)

DIan ve ozel hukukun birle~tirilmesi tizerinde gall~an Enstittiye ya..rdlmcl olmalarIm ve uluslararasl La Haye o'zel hukuk konfe-

ranSl gah~malarma i~tirak etmelerini temin edebilecek, bu surette bu tanmml~ mtiesseselerce hazlrlanacak andla~ma projelerinin benimsenmesi ihtimalini arttlrabilecektir. Birle~mi~ Milletler Av- rupa Ekonomik Komisyonunca hazlrlanan tip-mukaveleler, btittin dtinyada kullamlabilecek ~ekile getirilebilecek ve bu surette ortak htiktimleri bir uluslararasl ticaret hukukunun temelini te~kil

edebilecektir.

Kombine ula~tlrmada, btittin seyahat igin gegerli bir koni~

mento te~kil edecek yeni bir beIge, uluslararasl ticaret igin dti~tinti

lebilecektir.

~u husus da timit edilebilir ki, CNUDCI, uluslararsl ticaret hukukunun birle~tirilmesi igin gah;;an ge~itli uluslararasl resmi ve resmi olmayan te~ekktilleri, iginde bulunduklan yalmzllktan kur- tarabilecektir. Daha once de belirttigimiz gibi, bu te;;ekktillerden bazllafl gok faydah gah;;malar yapml;;lardlr. Mesela Roma Ensti- ttisti uluslararasl ahm-satIm hakkmda iki yeknesak kanun ile ay- flca onemli andla~malar hazlrlaml;;tlr. La Haye Konferansl, ken- di yontinden, uluslararasl ozel hukuka ili~kin sorunlarm goztim- lenmesi hakkmdaki andla~malar tizerinde gah~ml~tlr. Uluslar- araSl Ticaret odasl da vesikall kredi hakkmdaki yeknesak kaide ve adetler ile Incoterms'leri (1952) yaYlmlaml;; bulunmaktadlr.

Incoterms'ler btiytik onem ta~lmakta ve ozelikle fob ve caf sa-

tl~larla ticari terimlere ili~kin bulunmaktadlr.

bteki 'te~ekktiller de bu yondegall~malar yapml;;lardlr. Kar-

~lllkll Ekonomik ~ardlm Konseyi «CAEM) mal teminine ve fab- rikalar tesisine ili~kin genel ~artlan tesbit etmi~tir. Uluslararasl Hukuk Dernegi ile Uluslararasl Denizcilik Komitesi ge~itli kon- vansiyonlarm hazlrlanmasma yardlmcl olmu~lardlr. Birle~mi~

Milletler btinyesi iginde Avrupa Ekonomik Komisyonu (CEE) ile Asya ve Uzak-Dogu Ekonomik Komisyonu (cEAEO), uluslar- araSl ticari tahkimin uygulanmasml geli~tirmek igin gayret sar-

fetmi~lerdir. CEE, aym zamanda, tip-mukavele formtilleri ile genel ~artlan tesbit ettirmi~tir.

Soz konusu te~ekktillerin CNUDCI'nin te~ebbtisti ile gah~ma

lara katllmalarl, kalklnmakta olan tilkelerin benimseyebilecegi modern bir hukuki sistem te~kil edecek ve birgok baklmdan yek-

(7)

nesak nitelik arzedecek uluslararasl ticaret hukukunun ortaya Qlk- maSml saglayabilecektir.

UluslararaSI ticaret hukukunun birle~mesi, ozel hukuk yoniin- den, GATT ve CNUCED tarafmdan hazlrlanan ve halen de iizerin- de gah~llmaga devam edilen kamusal ticaret hukukunun kar~lh

gml te~ki1 etmektedir. CNUCED ile Genel Andlas.mamn IV. KlS- mmm mevcudiyeti, kalkmmakta olan iilkelerin hayat seviyelerini yiikseltmek baklmmdan zengin iilltelere dii~en sosyal ve ahlaki borcun bir tezahiirUdiir. CNUDCI'nin kurulmasl, bas.ka bir hukuk bran~l sDz konusu olmasma ragmen, aym istikamette atIlan yeni bir adlm olarak telakki edilebilir.