YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK
( OTİZM SPEKTRUM
Yaygın Gelişimsel Bozukluk; birden fazla bozukluğu içeren kategorinin genel adıdır.
Bu yelpazede yer alan bazukluklar:
Otizm (OB)
Asperger Sendromu (AB)
Çocukluk Çağı Disintegratif Bozukluk
Rett Sendromu
Yaygın Gelişimsel Bozukluk- Hiçbir
Sınıflamaya Girmeyen
ASPERGER SENDROMU : En önemli belirtileri aşırı içe kapanıklık, iletişim sorunu ve beceri
zayıflığıdır. Otizmden farklı olarak dil ve konuşma becerisinde gelişim geriliği yoktur.
RETT SENDROMU: Bilişsel, sözel, ince ve kaba motor yetiler ile iletişimin kaybı, otonomik
disfonksiyon ve sıklıkla nöbetlerin eşlik ettiği genetik bir hastalıktır. X kromozomu üzerinde bulunan
MECP2 geninin kusurlu olmasından dolayı oluşur.
Kızlarda fazladır.
ÇOCUKLUĞUN DEZİNTEGRATİF BOZUKLUĞU
( HELLER SENDROMU) : dezintegratif psikoz, üç
yaşından sonra çocukların dil, sosyal işlev, ve motor
OTİZM NEDİR?
Sosyal etkileşimi, iletişimi, çoğu zaman öğrenmeyi de etkileyen ve yaşam boyu süren, nöro-gelişimsel bir bozukluktur.
Sosyal–iletişimsel alanda yetersizlikler ve sınırlı, tekrarlayıcı
davranışlar ve ilgi alanları ile seyretmektedir. Belirtiler erken çocukluk çağında başlamaktadır.
Kişinin diğer insanlarla etkileşimleri, dil gelişimi bozulur, ilgi alanı sınırlıdır.
Buna rağmen otizmli bireylerin dikkatlerini herhangi bir şey üzerine toplama ve inceleme yeteneği inanılmaz derecede fazladır.
Ancak bu bireylerin, çoğumuzun normalde etkilenmeyeceği veya ilgi göstermeyeceği bazı seslerden, görüntülerden, kokulardan ve ışıklardan kolayca etkilendiği ve o nedenle ilgilerinin kolayca
dağıldığı da biliniyor.
Otizm yaşamın ilk 3 yılında ortaya çıkan bir sendromdur.(36 aydan önce)
Kişi gördüklerini, duyduklarını, duyumsadıklarını doğru bir şekilde algılayamaz; bu nedenle sosyal ilişkileri ve davranışlarında ciddi sorunlar vardır.
Otizm kelime manası => “kendine dönük”
Bütün yelpaze üç psikolojik işlevdeki
bozukluğun mevcut olmasında birleşmiştir.
Bunlar;
sosyal etkileşim,
iletişim
hayal gücü dür.
Bu “üçlü bozukluk”un mevcudiyetinde kişinin faaliyet örüntüsü katı, dar ve tekrarlayıcıdır.
Araştırmalar ve klinik çalışmalar bu üçlünün
temelinde “sosyal bozukluğun” olduğunu
göstermektedir
Otistik sosyal bozukluk tekbaşına veya diğer fiziksel ve psikolojik bozukluklarla bir arada olabilir.
Yelpaze içinde zeka düzeyi , düşük zekadan üstün zekaya farklılıklar göstermektedir.
Yetişkin dönemdeki durum çocukluk dönemindeki beceri düzeyi ile yakından ilgilidir.
Sadece normal ve üstün zeka düzeyine sahip olanların ileriki yaşamlarını bağımsız olarak sürdürme ihtimali mevcuttur.
Bununla birlikte, beceri düzeyleri ne olursa olsun bu rahatsızlıktan muzdarip olanların yaşam
kalitesini arttırmak için eğitim gereklidir
Otizmli bireylerin normal bireylere göre daha detaylı ve karmaşık bilgileri algılama ve işleme yeteneklerinin altında, ilgisiz gibi görünen ufak ayrıntıları bile fark edebilme becerisinin olduğu tahmin ediliyor
Yapılan bir çalışmada otizmli bireylerin özellikle bilgi ve bilişim teknolojisi alanında normalin çok üstünde performans gösterdikleri ve en hızlı
sunumlarda bile bilgiyi işlemek ve kritik bilgileri
yakalamak konusunda hayli gelişkin oldukları
anlaşıldı.
Başlangıç: 3 yaşından önce
Erkek/kız: 3-5/1
Ancak kızlar daha ciddi olarak etkileniyor
Belirtilerin (semptomların) varlığına göre tanı konur.
Tanı koymada medikal testler/lab. tetkikleri yoktur
Zeka Seviyesi: - %50 sinde---50 nin altında %80 inde - 70 in altında
Bazısında IQ çok yüksek
Görülme Sıklığı:
-1986 yılında= 1/5000
- 2002 yılında = 1/125-138 - 2006 yılında = 1/150 ,
- 2012 yılında = 1/88 ,
- 2014 yılında = 1/64 ,
- 2019 yılında = 1/59.
ETYOLOJİ
Birçok vakada bilinen tek bir sebep yoktur.
Etyolojik Araştırmalar:
Genetik nedenler
Yapısal Nedenler
- Araştırma sonuçları: medial-temporal lobe,cerebral cortex bölgelerinde farklılıklar bazı çalışmalarda bulunmuş ancak sonuçlar tutarlı değil.
- Anormal beyin gelişimi: otizmi olan çocukların beyin gelişimlerinin kontrol grubundan farklı olduğu bildirilmiştir.
- Beyin bağışıklık sisteminin aktivasyonu ile ilgili çalışmalar bildirilmiştir. Sonuçlar tutarlı değildir.
Gebelik, doğum öncesi ve sonrası nedenler suçlanıyor
Otistik bireyin kardeşinde otizme rastlanma riski ~%8
BELİRTİLER
3temel alanda sorunlar olur:
Sosyal Etkileşim
İletişim (Dil Gelişimi)
Sınırlı İlgi ve yineleyici davranışlar
Otizm tanısı alan çocuklar; her 3 alanda, değişik
derecelerde sorun yaşarlar
A. TOPLUMSAL (SOSYAL) ETKİLEŞİM ALANINDA GÖRÜLEBİLECEK SORUNLAR:
“Bağlanma” geliştirememe
Kucaklanmaya uygun beden duruşu yapamama
Göz teması kurmada sorun
Ortaklaşa dikkat geliştirememe
Yakınlık kuramama, paylaşmama( duygu paylaşımı yok)
Yaşıt ilişkisi ve grup oyunlarında başarısızlık ( akran ilişkisi yok)
Duygusunun sözel olmayan ifadesini yakalamada sorun
Cansız nesnelere bağlanma
Diğer insanlar yokmuş gibi davranma
Konuşulduğunda yanıt vermeme
Tek başına kalmayı tercih etme
B. SÖZEL İLETİŞİM (DİL) ALANINDA YAŞANAN SORUNLAR:
Dil gelişiminde gerilik ( konuşmada gecikme ya da hiç konuşma yok)
Karşılıklı konuşmayı başlatma ya da sürdürmede zorluk
Stereotipik ve yineleyici dil kullanımı
Şahıs zamirlerini karıştırma
Ekolali ( acıktın mı? Ya cevap– acıktın mı?)
Ses volümünü ayarlamada zorluk
Konuşmanın hızı,tonlaması ve ritminde bozukluk
Amaçsız konuşma,dili işlevsel olarak kullanmama
Beden dilini kullanmada sorun
Mecazi kelime, espiri ya da ses benzerliği olan
kelimeleri anlamada zorluk
C. SINIRLI DAVRANIŞ VE İLGİLER (OYUN VE DAVRANIŞ ALANINDA YAŞANAN SORUNLAR):
Taklit oyunu, hayali oyun oynamama
Oyuncakları ya da nesneleri amaçları dışında kullanma (çevirme, koklama, tatma, vurma)
Bazı eşyaların asıl işlevi yerine parçaları ile uğraşma (örneğin arabanın tekerlerini döndürme gibi)
Oyunları sadece belli bir kalıp ve sırada oynamada ısrar ( Takıntılı davranışlar)
Nesneleri dizeleme, bir hat üzerine yerleştirme
şeklinde oyunlar (puzzle ve lego oyunlarını severler)
BİRLİKTE OLDUĞU DURUMLAR:
Mental Retardasyon
Epilepsi (%25-50)
Hiperaktivite
Öğrenme bozukluğu
Davranış buzuklukları
Psikiyatrik bozukluklar
ERKEN TANI:
Otizm tanısı koyma yaşı yaklaşık 36 aydır.
Ancak belirtiler 12. aydan itibaren gözlenmeye başlar
Erken tanı için erken ipuçlarını bilmek ve
gözlemlemek önemlidir.
ERKEN İPUÇLARI
Ortak Dikkat: Sağlıklı bebeklerde 9. aydan itibaren gelişmeye başlar.
“Mış gibi oyun”:1 yaşından itibaren gözlenir.
Konuşmanın gelişmemesi
CHAT (Checklist for Autism in Toddlers) ve MCHAT (Modified
Checklist for Autism in Toddlers) 18 aylık bebeklerde “ortak dikkat “ ve
“mış gibi oyun” becerilerinin gelişimini değerlendiren otizm erken tarama ölçekleridir.
Diğer önemli ipuçları:
Adı ile seslenildiğinde bakmama
Uygun zamanlarda göz kontağı kurmama
Oyuncak dışındaki eşyalarla ve aktivitelerle takıntılı uğraş,oyuncakla ilgilenmeme
Baş baş yapma gibi taklit ile öğrenilen sosyal davranışları göstermeme
Karşılıklı oyun ilişkisi kurma ve sürdürmede zorluklar
Basit- karmaşık yelpazesinde stereotipik davranışlar:
Işık açıp kapama, nesneleri çevirme
Sese anormal tepki, bazı mekanik seslere ilgi
kendine zarar verici davranışlar
rutine ısrar
Ekopraksi (Başkasının yaptığı hareket ve davranışları anlamsız olarak tekrarlama )
Zıplama, parmak ucunda yürüme, dönme, kol çevirme..
Acıya, sıcak ve soğuğa duyarsızlık
Tuhaf nesneler biriktirme ya da sürekli yanında bazı nesneler taşıma
Uyku ve yeme sorunları
Hiperaktivite , yıkıcı davranışlar, tutturmalar
Özellikle aşağıdakilere dikkat edilmeli:
A- Sözel olmayan iletişim becerileri
Karşılıklı etkileşim becerileri: göz kontağı kurma, ce-e oyununda sıra alma
- Ortak dikkat becerileri: ilgilendiği bir objeyi parmağı ile işaret ederek annenin dikkatini çekmeye çalışma
B- Taklit becerileri
bay bay yapma, öpücük gönderme, “tel sarar “ gibi sosyal
oyunlar,bebeğe mama verme, bebeği ayağında sallama, arabayı yerde sürme , arabayı garaja park etme, “anne gibi” yerleri süpürme, “baba gibi” traş olma
Normal gelişim gösteren çocuklar bu becerileri çok erken yaşlarda ( 1 yaş ) kendiliğinden kazanmaya başlarlar.Otizmi olan çocuklar bu alanda önemli zorluklar yaşarlar
Normal gelişimde, bebekliğin ilk 2 yılında bu beceriler doğal olarak gelişir. Ancak otizmi olan çocuklarda her iki alanda da sorunlar yaşanır.
TANI KOYMA
Aile görüşmesi ve gözlem (oyun,karşılıklı etkileşim, iletişim, akademik, ince- kaba motor becerilerin gözlendiği en az 2 değerlendirme görüşmesi)
Gelişimsel değerlendirme (Gelişim Değerlendirme Ölçeklerinin uygulanması ve çocuğun gelişiminin akranları ile karşılaştırılarak değerlendirilmesi)
- Denver de ayırdedici özellik az
- Ankara Gelişim Tarama Envanteri uygulanabilir
DSM -IV (Diagnostic Statistical Manual) - DSM -V
Diğer tanı koyma ölçekleri : CARS,ADI,ADOS ve ADOS 2 -- (Autism Diagnostic Observation Schedule)
ÇODÖ- Çocukluk Otizmi Derecelendirme Ölçeği
CHAT-Cheklist for Autism children 18 aylık çocuklarda ortak dikkat ve mış gibi oyun gibi erken ipuçlarını değerlendiren bir tarama ölçeği
EÇÖTÖ: Erken çocukluk çağı otizm tarama ölçeği 3 yaş sonrasında otizm tanısı alma riski olan çocukları belirlemeye yarar. 18 aydan itibaren uygulanır. Mış gibi oyun ve ortak dikkate bakar. 2 bölümden oluşur.
1.bölüm: 9 soru var, ebeveyn soruları. Baş baş yapar mı gibi 2.bölüm: Gözlem
Otizm gelişme riski var mı-yok mu? Ve gelişimsel yaşı değerlendirir.
Otizm Spektrum Bozuklukları(DSM-V) e göre temel belirtiler 2 boyutta ele alınır:
1- Sosyal -iletişimsel yetersizlikler
Toplumsal-Duygusal karşılıkta yetersizlik Sözel olmayan iletişimde yetersizlik
İlişki kurma ve sürdürmede yetersizlik 2- Tekrarlayıcı Davranışlar
Basmakalıp ve tekrarlayıcı motor hareketler Aynılıkta ısrar,rutine sıkı bağlılık
Sınırlı ve yoğun ilgi alanı
Duyusal az veya çok uyarılama
Cars Derecelendirme Sistemi (Çocukluk Otizmi Derecelendirme Ölçeği): Otizmli çocuğun davranışlarının gözlemlenmesine dayanır.
Uzmanlar tarafından yapılan testte konuşma becerisi, adaptasyon, vücut kullanımı ve sosyal ilişkiler gözlemlenir.
M - Chat ( Küçük Çocuklar için Otizm Tarama Listesi): Simon Baron- Cohen tarafından hazırlanmış bir soru listesi olup 18 aya kadar olan çocuklara uygulanır. Anne baba ve çocuk doktorunun katılımı ile
yapılır.
Otizm Tarama Testi: 4 yaş ve üstü çocuklara uygulanan bir test olup iletişim becerileri ve sosyal yapıları içeren 40 soruluk bir
testtir.
İki Yaş İçin Tarama Testi: Taklit etme, dikkat kontrolü, oyun ve
motor hareketleri gözlemlenir. İki yaş altı çocuklara uygulanan bir
otizm tarama testidir.
M – CHAT Otizm TESTİ
Otizmde kesin tanının koyulabilmesi için çocuklara otizm testleri içerisinde en çok uygulananlardan biri olan Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği yani M – CHAT testi yapılmaktadır. M – CHAT testi 18 – 30 / 36 aylık çocuklar üzerinde otizmin belirtilerini tespit etmek için uygulanmaktadır.
Toplam olarak 23 maddeden oluşan bu test, ortalama olarak 15 – 20 dakika sürmektedir. M – CHAT Testi ile çocukta otizm şüphesinin olup olmadığı
belirlenmektedir. Bu test sonucunda otizm tanısı koyulan çocuklara bir an önce eğitime başlanmaktadır. Bu da erken teşhis ile otizm belirtilerinin
azalmasını sağlamaktadır. Ölçekte yer alan 23 maddeden herhangi üçünde ya da 6 tane olan kritik maddesinin herhangi ikisinde başarısız olan çocukların tamamı otizm spektrum bozukluğu açısından risk altında olmaktadır.
M – Chat testinde sorulan sorulara çocuğun annesi ya da birincil bakıcısı cevap vermektedir. Testte sorulan 23 soruya da çocuğun genel durumu
düşünülerek en doğru cevap verilmelidir. Belirli bir davranışı çok nadir yapıyor
ise cevap hiç yapmıyormuş şeklinde yanıtlanmalıdır.
M – Chat testi soruları şunlardır:
Çocuk sallanılmaktan ya da hoplatılmaktan hoşlanır mı?
Çocuk diğer çocuklar ile ilgilenir mi?
Eşyalara tırmanmayı sever mi?
Saklambaç tarzı oyunlardan hoşlanır mı?
Hayali bir oyun oynar mı?
Soru sormak için işaret parmağını kullanır mı?
Bir şey ilgisini çektiğinde işaret eder mi?
Küçük oyuncakları fırlatmadan oynar mı?
Bazı eşyaları göstermek için getirir?
Bir iki saniyeden daha fazla göz teması kuruyor musunuz?
Bazı seslerden rahatsız olur mu?
Gülerek tepki verir mi?
Sizi taklit eder mi?
İsmi ile seslenildiğinde yanıt verir mi?
Bir eşyayı işaret ettiğinizde eşyaya bakar mı?
Yürüyor mu?
Sizin baktığınız şeylere o da bakar mı?
Kendi yüzünün önünde parmakları ile anlaşılmayan hareketler yapar mı?
Dikkatinizi çekmek için uğraşır mı?
İşitmesi nasıl?
Çevredekilerin konuşmalarını anlar mı?
Boşluğa bakar gibi dalar mı?
