BÖLÜM 3

BÖLÜM 3

BĠTKĠ KÖKLERĠ VE ĠġLEVLERĠ

Köklerin ĠĢlevleri

Bitkileri yetiĢtirildikleri toprağa veya ortama bağlamak…

Ortamdan su ve mineral maddelerin alınmasını sağlamak…

Alınan su ve mineral maddelerin gövde ve yapraklara taĢınmasını sağlamak…

Hormonların, geliĢim düzenleyicilerin ve organik bileĢiklerin sentezini gerçekleĢtirmek.

Kök sistemleri ORTAM KOġULLARININ etkisine bağlı olarak YAPI, AĞIRLIK, GELĠġĠM ve YAYILIM yönünden FARKLILIKLAR GÖSTERĠR.

Bitki kökleri değiĢik kısımlardan oluĢmuĢtur.

KÖKLERDE YER ALAN BÖLÜMLER

Kök BaĢlığı: Büyüme uçlarının bulunduğu hücreler topluluğudur.

Birincil Kök: Tohumun çimlenmesini izleyen evrede oluĢan ilk köktür ve bu kök APĠKAL BÜYÜME YÖRESĠNDEN oluĢur.

Birincil Kök Sistemi: Birincil kök ile bundan oluĢan yan köklere toplu olarak verilen isimdir.

BĠTKĠ KÖKLERĠNĠN SINIFLANDIRILMASI

Kazık kök (Yumrulu, soğanlı kök)

Köklerin Yapısı

Kök baĢlığı: Meristematik yöreyi örten hücreler topluluğudur ve KÖK UCUNUN büyüme sırasında

MEKANĠKSEL YIPRANMASINI AZALTIR.

Meristematik yöre: Asal olarak BÜYÜMENĠN gerçekleĢtirildiği yerdir. Buradaki hücreler çok hızlı büyüme yeteneğine sahiptirler ve bu gerçekleĢtikçe KÖK UCUNA DOĞRU BÜYÜME SAĞLANIR.

Bir Kök Kesitinde Bulunan Yöreler

Epidermis

Korteks

Endodermis

Perisaykl

Floem hücreleri

Bitki köklerinde yar alan KAMBĠYUM köklerin ENĠNE BÜYÜMESĠNĠ sağlar.

Genel olarak çok yıllık bitkilerin köklerini belli bir süre sonra MANTAR HÜCRELERĠ kaplar ve bu hücreler de baĢlangıçta PERĠSAYKL’dan oluĢur.

Mantar hücreleri çoğaldıkça KÖK ENDODERMĠSĠ ve

KORTEKSĠ çatlar ve buradaki hücreler ölürler.

Bu nedenle süs bitkilerinde yaĢlı kökler mantarlaĢmıĢ olduğundan KAHVERENGĠ tonlarında bir renklenme sergilerler.

Köklerin Absorpsiyon Yöreleri

Kökün incelenmesi sonucunda KÖK UCUNDA birbirini izleyen 4 AYRI BÖLÜMÜN olduğu anlaĢır.

1. KÖK BAġLIĞI

2. MERĠSTEMATĠK YÖRE

3. HÜCRE GENĠġLEME YÖRESĠ

Kök Tüyleri

Epidermal hücre dıĢ duvarının dıĢarı doğru uzamasıyla KÖK TÜYLERĠ oluĢmaktadır.

Kök tüylerinin hücre duvarları, temel olarak SELÜLOZ ve PEKTĠK BĠLEġĠKLER’den oluĢmuĢtur.

Toprak parçacıklarının veya ortam materyallerinin KÖK

TÜYLERĠ ÜZERĠNE YAPIġMASININ NEDENĠ ise kök tüyü hücrelerinin PEKTĠK BĠLEġĠKLERLE KAPLI OLMASINDANDIR

Mineral madde ve özellikle SU alımında ÖNEMLĠ ĠġLEVLERĠ olan KÖK TÜYLERĠNĠN ölenlerinin yerine sürekli yenileri oluĢmakta ve bu sayede kökün TOPRAK ya da DĠĞER YETĠġTĠRME MATERYALLERĠNE DEĞĠNĠMĠ sağlanmaktır.

Kök tüylerinin boyları; ortam çeĢidi ve ortam koĢullarına bağlı olarak BĠR KAÇ MĠLĠMETRE ile 5-6 cm arasında,

kalınlıkları ise 10 MĠKRON civarındandır.

Kök tüylerinin canlı kalma süreleri değiĢik olup, BĠR KAÇ HAFTA ile BĠR YETĠġTĠRME SEZONU arasında olabilir.

Daha uzun süreli canlı kalabilen kök tüyleri

MANTARLAġMIġ olduklarından özelliklerini büyük oranda yitirmiĢlerdir.

Kök tüylerinin miktarı da bitkiden bitkiye değiĢiklik gösterebilir.

Kozalaklı (Coniferea) bitkilerin köklerinde çok az kök tüyü bulunur veya hiç bulunmazken, bir ÇAVDAR BĠTKĠSĠ

KÖKÜNDE 14 MĠLYAR civarında kök tüyü bulunduğu bildirilmektedir.

Kök Tüylerinin Sayısını Etkileyen Çevresel

Etmenler

Toprağın veya yetiĢtirme ortamının yarayıĢlı su kapsamı

(Su ile doygun koĢullarda genelde kök tüyü geliĢmesi azalır)

Sıcaklık (AĢırı soğuk ve aĢırı sıcaklık dereceleri olumsuz etkiler) pH (Reaksiyon) 5.8-7.2 pH’da optimum

Elementlerin miktarı Toksik bileĢikler

KÖK SALGILARI

Bu konuda yapılan ilk çalıĢmalarda köklerin SADECE KARBONDĠOKSĠT (CO₂) salgıladıkları sonucuna varılmıĢtır.

Ancak sonraki dönemlerde yapılan çalıĢmalar sonucunda bitki köklerinin ÇEġĠTLĠ ORGANĠK ve ĠNORGANĠK MADDELERĠ de salgıladıkları belirlenmiĢtir.

Genel olarak bitkilerde GELĠġMENĠN BAġLANGICINDA kökler tarafından SALGILANAN CO₂ miktarı oransal olarak EN AZDIR. Zamanla bu miktar giderek artar ve genelde ÇĠÇEKLENME veya buna yakın dönemlerde EN YÜKSEK CO₂ salgılanır.

Bundan sonraki devrede ise CO₂ miktarı TEKRAR EN DÜġÜK DÜZEYE ĠNER.

Bitkilerin köklerinin besin maddelerini alması, çeĢitli organik-inorganik bileĢikleri geri salgılaması, CO₂ gibi gaz formundaki bileĢikleri ortama vermesi hep

RĠZOSFER

RĠZOSFER: Bitki kökünün (kök sisteminin) 1-2 mm uzağındaki ve doğrudan kökün etki

alanında bulunan bölgeye verilen isimdir.

Bitki kökleri rizosfere sürekli organik ve inorganik maddeler verir.

Bu maddeler de rizosferdeki MĠKROORGANĠZMALARIN geliĢmesi ve besin maddelerinin YARAYIġLILIĞININ ARTMASINA YARDIMCI OLUR ve BU YÖNDEN BÜYÜK ÖNEM TAġIR.

Bu nedenle bitkilerde FOTOSENTEZ ÜRÜNLERĠ köke taĢınır ve buna bağlı olarak köklerdeki metabolik aktivite ÇOK YÜKSEKTĠR!

Rizosferde bulunan mikroorganizmalar

Bakteriler

Mantarlar

Konuya iliĢkin yapılan araĢtırmalarda; RĠZOSFERĠN

MĠKROORGANĠZMA AKTĠVĠTESĠNĠN, RĠZOSFER DIġI ORTAMA ORANLA YAKLAġIK

100 KAT

Bitki kökleri tarafından rizosfere salgılanan en önemli organik bileĢikler:

Asetik asit

Propionik asit

Bütirik asit

Bitki kökleri tarafından rizosfere salgılanan en önemli inorganik bileĢikler:

H

OH

-CO

Bitkiler beslenme durumları ve kök bölgesi koĢullarına bağlı olarak RĠZOSFERE hidrojen (H+_{) ve hidroksil (OH}-₎

salgılayarak pH’ yı bir ölçüde düzenleyebilirler.

Örneğin Nitrat (NO₃) ile beslenen bitkilerde RĠZOSFER pH’sının RĠZOSFER DIġINA göre 1 BĠRĠM DAHA YÜKSEK, buna karĢın Amonyum (NH₄) ile beslenen bitkilerde ise 1 BĠRĠM DAHA DÜġÜK olabileceği bildirilmektedir.

Rizosfer pH’sındaki değiĢimler; özellikle de FOSFOR (P) ile birlikte DEMĠR (Fe), ÇĠNKO (Zn), BAKIR (Cu) gibi pH’ya bağlı olarak yarayıĢlılıkları farklı olabilen bitki besin maddeleri açısından önemlidir.