A Z İ Z O Ğ A N
Aziz Oğan Edremit eşrafından merhum Hacı Ah- med Halil zade Ahmed'in oğlu olup 1888 de İstanbul- da doğmuş ve mutat tahsillerini yaparak 1910 da Sana- yii Nefise Mektebi Alisi'nden mezun olmuştur. Baba- sının samimî bir dostu olan Müze Müdürü Hamdi Beyin teşviki üzerine Arkeoloji ilmine heves eden Aziz Oğan, 300 kuruş maaşla Müzeye intisab ederek maaşı 700 kuruşa yükselmiş ve Arkeoloji bilgisini sağlamak için İzmir, Manisa ve Aydın vilâyetlerinde yapılan mütead- dit kazılara komiser olarak gönderilmiştir. Gösterdiği dirayet ve muvaffakiyet üzerine 1914 de terfian 1500 kuruş maaşla İzmir asarı atika müfettişliğine tayin o- lunmuş ve seferberlik ilânı üzerine yedek subay nam- zedi olarak nakliye talimgâhma alınmış ve bu talim- gâhı ikmâl ederek evvelâ Çanakkale ve Kafkas cephe- lerinde bulunmuş ve müteakiben Suriye ve Garbî Ara- bistan Umum Kumandanlığı asarı atika müşavir mua- vinliğine ve buna ilâveten ordu emrinde bulunan Şam Sanayi Mektebi Müdürlüğüne tayin olunmuş ve bir a- ralık ordu tarafından tamir olunan Baalbek'deki meş- hur Jübiter Mabedi'nin restorasyonuna ve Şamda Ca- mii Emeviye'nin etrafındaki ev ve dükkânların kaldı- rılarak bu tarihî binanın meydana çıkması işlerinde İsviçredeki bir heyetle işbirliği yapmış ve 8 Ağustos 1918 de terhisi icra olunarak İzmir'e avdetle asarı ati- ka müfettişliği vazifesine yeniden başlamıştır. İzmir'in
işgali üzerine kadrosu İstanbula naklolunarak Arkeo- loji Müzesi'nde hafriyat ve tasnif işlerile meşgul ol- muştur. İstirdadı müteakip 1922 sonlarında Maarif Ve- kâleti tarafından 3000 kuruş maaşla İzmir ve havalisi asarı atika ve hars müfettişliğine ve 1926 Eylülünde terfian vekâlet umumî müfettişlik kadrosuna alına- narak (asarı atika umumî müfettişi) olarak istihdam olunmuş ve İstanbul Müzeleri Umum Müdürlüğüne ta- yinine kadar zengin muhteviyatı ile iftihar ettiğimiz İzmir Müzesi'ni ve Efesos ile Bergama mahallî Müzelerinin inşa ve tesisine muvaffak olan Aziz Oğan İzmir ile mücavir vilâyetlerde bulunan asarı atika ve hafriyatının iyi muhafaza olunmalarını sağlamıştır.
Merkezi İzmirde olmak üzere (İzmir ve havalisi Asarı Atika Muhibleri Cemiyeti) nin kurulması için Vali merhum Kâzım Paşaya telkinatta bulunarak bilahare bu vadideki faydalı neşriyatı ile bölgede hayırlı işler ba- şaran bu cemiyetin umumî ve mesul kâtibi sıfatile ku- rulmasında ve gelişmesinde büyük hizmetler ifa et- miştir.
Aziz Oğan, 1929, 1930 yıllarında (Maarif Vekâleti Asarı Atika ve Müzeler) müdürlüğüne de kısa fasıla- larla vekâlet etmiş ve bilhassa (Efes) Müzesinin dev- let hazinesine bâr olmadan hususî kaynaklardan sağla- dığı teberruatla inşa olunmasından ötürü İzmir Vilâ- yeti, bu işe yardımlar temin eden zevat ile Aziz Oğan'-
ın tezkir namı zımnında Efezos Müzesi kapısına mer- mer bir iftihar levhası talik etmiştir. Aziz Oğan, İstan- bula tayininden sonra da müfettişlik zamanmda yarı kalan işleri ikmâl için çalışmıştır. İzmir Müzesinin 1S27, 1932 de resimli rehberini telif etmek suretile bu müzenin ilim âlemince tanınmasına hizmet etmiş olup vilâyet asarı atikasma dair bir hayli makaleler ve bro- şürler neşretmiştir. Bilhassa Efes = Ayasluğ harabesi- ne ait yazdığı rehber, bu vadide Türkçe yazılan eser- lerin ilki olarak gösterilebilir.
Aziz Oğan, İzmirde bulunduğu sırada Seyyahin Cemiyetinin (Şimdiki Turing Kulüp) riyasetile İzmir Ressamlar Cemiyeti Reisliklerine intihap olunmuş ve bu iki ödevde de başarılar göstermiş ve vekâlet maka- mından müteaddit takdir ve taltif mektupları almıştır.
1931.de İstanbulda Arkeoloji Müzeleri Umum Mü- dürlüğüne tayin olunan Aziz Oğan 1933 de Maarif V e - kâletince Avrupa Müzelerinde bir tetkik seyahatine çıkarılmış ve bu suretle Avusturya, Almanya, Hollan- da, İngiltere, Fransa ve İtalyanm mühim müzelerini zi- yaret etmiş, gerek İtalyada ve gerek Yunanistanda haf- riyat mevkilerini görmek, ve kazılarda takip edilen metodları tetkik eylemek fırsatını elde etmiştir.
1939 da New-York'ta açılan (Dünya Sergisi) nde Türkiye Cumhuriyeti pavyonlarında tesis olunan asarı atika ve müze sergisi heyeti başkanlığiyle New-Yorka izam edilen Aziz Oğan, New-York, Vaşington gibi şe- hirlerde mevcut muhtelif sınıflara mensup sayıları altmışı aşan müzeleri tetkik etmek ve müzecilik vadi- sinde bilgi v e görgülerini arttırmak fırsatına nail ol- muş ve bu sergi vazifesini başarı ile ikmâl etmiştir.
1934 de Türkiyeye gelen İsveç Veliahdı Prens Adolf Güstav'm Bursa, İstanbul ve İzmir seyahatlerinde ken- disine refakat etmiştir.
İstanbul Müzeleri Umum Müdürlüğü esnasında
emir ve idaresi altındaki diğer müzelerin terakki ve in- kişafı hakkında değerli işler başarmıştır. Süleymani- yedeki Tabhane Medresesinin onarılıp Türk ve İslâm Eserleri Müzesinin bir şube olarak Memlûkât Müzesi ittihazını sağladığı gibi, Ayasofyanm müze haline ko- nulması keyfiyeti de yine mumaileyhin müdürlüğü za- manında olmuştur.
Aziz Oğan, Arkeoloji Müzesinin eski Şark seksiyo- nunda ikisi Mısır, biri Part, diğeri Himparit olmak üzere dört salon tertibine muvaffak olmuş ve adetleri birçok binleri aşan üzeri çivi yazılı bir tablet arşivi de vücude getirmiştir. Bundan başka eski para ve madal- ya ve hallyat salonlarının tertip ve ziyaretçilere açıl- masına ve müzede bir de konferans salonu tesisine mu- vaffak olmuştur. Burada müze elemanları tarafından ayda bir projeksiyonlu konferanslar verilmektedir.
Aziz Oğan, 1931 yılı başlarında İstanbul Müzeleri Umum Müdürlüğüne tayin olunduğu zaman azası ek- silerek toplanamıyan İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni) nin Reisi sıfatiyle kıymetli elemanlarla takviye ederek Encümen mesaisine kuvvetli bir isti- kamet vermiş ve şehir içinde mevcut tarihsel anıtların hüviyetleri hakkında tarihî malûmatı ihtiva eden fiş- lerin tanzimine ciddî bir önem vermiştir.
Aziz Oğan, Türk Tarih Kurumu ile, Viyana, Ber- lin, Prag, ve Fin Asarı atika Enstitüleri ile Almanya'- nın Mayans İlimler Akademisi azalığma seçilmiştir.
Bergama, Efes tarih ve rehberleri İzmir Müzesinin Türkçe ve Fransızca rehberlerini neşretmiş olup Fet- hiye — Pamhakaristos camii, İstanbul Surları, Çinili Köşk vesaireye ait neşriyatı vardır.
Aziz Oğan'ın son başarılarından biri de beynelmi- lel büyük bir şöhreti olan İstanbul Arkeoloji Müzesi- nin ahşap olan çatısının betona tahvili olmuştur.
M. İnan
