Öğr. Gör. Habib AKYAZI
AFETLER TARİHİ
BAD118 AFETLER TARİHİ DERS İÇERİĞİ
Osmanlı ve Bizans Döneminde Türkiye’de Meydana Gelen Büyük Depremler,
Cumhuriyet Döneminde Meydana Gelen Büyük Depremler,
Deprem Nedir?
Yerküre içerisinde biriken yüksek basıncın
etkisiyle, yeraltındaki kayaların kırılması ve yer değiştirmesi ile oluşur.
Levhaların kırılması ve bu kırılmanın meydana getirdiği dalgaların yeryüzünde oluşturduğu
titreşim hareketidir.
Depremin Oluşumu
Depremler önce hafif bir sarsıntı ile başlar ve yer içinden gelen çok şiddetli gürültülerle birlikte sarsıntı şiddetlenir.
10 - 45 saniye gibi kısa bir süre içinde sarsıntılar en üst düzeye çıkar, sonra da yavaşlayarak durur.
Bu sarsıntı sırasında arazinin şekli değişebilir, evler yıkılabilir ve insanlar hayatlarını kaybedebilirler.
Dünya deprem kuşakları haritası
Deprem-Odak Derinliği İlişkisi
Odak derinliği 0 - 60 km arasında değişen depremlere sığ odaklı depremler,
Odak derinliği 60-300 km arasında değişen depremlere orta odaklı depremler
Odak derinliği 300 - 700 km arasında olan depremlere de derin odaklı depremler adı verilir.
Odak derinliği ne kadar sığ ise depremin vereceği zarar da o kadar fazladır.
Volkanik ve Çöküntü Depremleri
Volkanizmanın egemen olduğu bazı bölgelerde
volkanik hareketlere bağlı olarak oluşan depremlere volkanik depremler adı verilir.
Yer altında bulunan tuz, jips, anhidrit gibi suda kolay çözünen minerallerin eriyerek meydana
getirdiği boşlukların çökmesiyle meydana gelen depremlere çöküntü depremleri denir.
Deprem Dalgaları
Depremin, yapılara ve yeryüzüne zarar vermesinin nedeni deprem sonrasında boşalan enerjinin
dalgalar şeklinde yayılmasıdır.
Bu dalgalara deprem dalgaları adı verilir.
Deprem dalgaları cisim dalgaları ve yüzey dalgaları olarak ikiye ayrılır.
Cisim dalgaları: P ve S dalgaları,
Yüzey dalgaları: Rayleigh (Rayleg) ve Love (Lov) dalgaları
Cisim Dalgaları
P Dalgaları : Bunlar, boyuna yayılan dalgalardır. Deprem dalgaları içinde en hızlı olanı P dalgaları olduğu için kayıt
istasyonlarına ilk ulaşan dalgalar bu dalgalardır. Hızları saniyede 7- 8 km arasında değişir. P dalgalarına primer yani birincil
dalgalar da denir. Bu dalgaların tahrip edici gücü fazla değildir.
Sadece bir deprem olduğunu haber verir.
S Dalgaları : Bunlara sekonder yani ikincil dalgalar da denir.
Hızları P dalgalarına göre daha yavaştır. Yer kabuğu içindeki yayılma hızları saniyede 3,5-4 km arasında değişir. Bunlar enine dalgalar olduğu için P dalgalarından farklı olarak yıkıcı özelliklere sahiptir.
Yüzey Dalgaları
Rayleigh Dalgaları :Yüzey dalgaları olup
hızları S dalgalarına göre daha azdır. Sismograf üzerinde en şiddetli hareketleri bu dalgalar
gösterir. Diğer dalgalar arasında en tahrip edici özelliğe sahip dalgalardır.
Love Dalgaları : Bu dalgalar da yüzey dalgalarıdır.
Love dalgalarının etkileri derinlere inildikçe
azalmaktadır. Bu nedenle derin odaklı depremlerde,
sismograflar bu dalgaları kaydetmezler.
Depremin Şiddeti
Depremlerde yırtılmanın başladığı yere deprem odağı denir ve deprem dalgaları buradan yayılmaya başlar.
Depremin en şiddetli olarak hissedildiği yer burasıdır.
Deprem odağından uzaklaştıkça depremin şiddeti azalır.
Bir depremin şiddeti canlılar, doğal çevre ve yapılar üzerinde yapmış olduğu etkidir.
Bu etkiler bölgenin tektonik yapısına, zemin özelliklerine, açığa çıkan enerjinin büyüklüğüne, deprem odağına olan uzaklığa ve yapıların dayanımına bağlıdır.
Mercalli Şiddet Ölçeği
Depremin Aletsel Büyüklüğü (Magnitüd)
Depremin büyüklüğü Richter (Rihter) ölçeğine göre aletsel olarak hesaplanmış büyüklüktür.
Büyüklük 1- 9 arasında değişir.
Depremin büyüklüğü deprem odağında açığa çıkan enerjinin aletsel bir ölçüsü olarak
tanımlanabilir.
Richter (Rihter) Ölçeği
Charles Richter tarafından 1935 yılında icat edilmiştir.
Logaritmiktir.
6 büyüklüğündeki bir depremde ortaya çıkan enerji 5
büyüklüğündeki bir depremde ortaya çıkan enerjinin yaklaşık 30 katıdır
Dünyada yıllık ortalama deprem
sayısı
Deprem Kuşakları
Dünyada en sık deprem olan yerler sismik bölgeler olarak adlandırılır.
Depremler tüm dünyada iki belirgin kuşak boyunca dağılırlar.
1. Alp - Himalâya deprem kuşağı: Akdeniz çevresinde
2. Pasifik çevresi deprem kuşağı
Dünyada meydana gelen depremler sayıca yaklaşık olarak
% 80’i Pasifik çevresinde,
%15’ i Alp – Himalâya kuşağında
% 5’te dünyanın farklı bölgelerine dağılmış durumdadır.
Türkiye’de Durum
Türkiye, dünyanın önemli deprem kuşakları üzerinde yer almaktadır.
Ülkemizin yaklaşık % 42’ si birinci derece deprem bölgesi üzerinde yer almaktadır.
Nüfusun yaklaşık % 75’i yıkıcı depremlerin olabileceği alanda yaşamaktadır.
Ülkemizin % 96 sı deprem riski ile karşı karşıyadır.
Sanayi tesisleri ve ülkemizin enerji gereksinimini karşılayan büyük barajlar her an olabilecek bir depremin yıkıcı etkisinin tehdidi
altındadır.
Türkiye’de Meydana Gelen Önemli
Depremler
Avrupa Ülkelerinin Sismik Tehlikesi
Türkiye deprem bakımından Avrupa’nın en riskli bölgesindedir.
Plakaların Buluştuğu Yer: Türkiye
1509 Büyük İstanbul Depremi
(yaklaşık 7)
1719 İzmit Depremi (Yaklaşık 7)
1766 İstanbul Depremi (Yaklaşık7.0)
Tarih: 22 Mayıs 1766 Büyüklük: Yaklaşık 7.0
Etki Alanı: Deprem oldukça yıkıcıdır, hasara yol açan artçı sarsıntılar bir yıl kadar devam etmiştir
Tsunami: -
Ölü Sayısı: 4000
İzmit - İstanbul Depremi 1894 (7.0)
Malazgirt Depremi 1903 (6.7)
Muş'un Malazgirt ilçesinde meydana gelen deprem çok büyük bir deprem olmamasına rağmen hasar çok büyük olmuştur.
Bölge'nin zemini çok sağlam olmasına rağmen hasarın fazla olmasının ana nedeni o yıllarda tüm evlerin taş ve kerpiçten yapılmış olmasıdır.
Mürefte Depremi1912 (7.2 )
Trakya'nın güneybatısında Tekirdağ'ın Mürefte ilçesinde meydana gelmiştir.
Hakkari Depremi 1930 (7.2)
Tarih: 7 Mayıs 1930 Büyüklük: 7.2
Etki Alanı: İran sınırında meydana gelen
deprem Hakkari civarında büyük can ve mal kaybına yol açmıştır.
Yaklaşık 3000 bina yıkılmıştır Tsunami: -
Ölü Sayısı: 2514
Ercincan Depremi 1939 (7.9)
Niksar –Erbaa Depremi 1942 ( 7.0)
Tosya Ladik Depremi 1943 (7.2)
Bolu - Gerede Depremi1944 (7.3)
Tarih: 1 şubat 1944 Büyüklük: 7.3
Etki Alanı:Depremde 9 bin 422 bina yıkılmıştır. Bolu’da en ağır yıkıma uğrayan yer, kentin ova bölgesinin güney kesimidir.
Deprem sırasında, kentin dört kilometre güneyinde, Ilıca yolu üzerinde yolu kesen bir yüzey kırığı gözlenmiştir.
Tsunami: -
Ölü Sayısı: 2950
Fethiye Depremi (Muğla)1957 (7.2)
Tarih: 24 Nisan 1957
Büyüklük: 7.2
Etki Alanı: Deprem büyük bir deprem olmasına rağmen çok az kişi yaşamını kaybetmiştir. Bunu nedeni üst üste iki deprem olmasıdır. Büyüklüğü yedi civarında olan depremden sonra
insanlar dışarı çıkmış ve 1-2 saat sonra ikinci deprem olmuş ve Fethiye ve köylerinde çok büyük yıkımlar olmuştur.
Tsunami: - Ölü Sayısı: 19
Varto Depremi (Muş) 1966 (6.9)
Gediz Depremi (Kütahya) 1970 (7.2)
Ege bölgesinde görülen en büyük depremdir.
Lice Depremi (Diyarbakır) 1975 (6.9)
Çaldıran Depremi (Van) 1976 (7.2)
Tarih: 24 Kasım 1976 Büyüklük: 7.2
Etki Alanı: Van gölü civarı ile Diyadin ve Taşlıçay Ölü Sayısı: 3840
Erzurum- Kars Depremi :1983
Horasan - Narman depremi olarak da bilinir.
Erzincan Depremi 1992 (6.8)
Gölcük Depremi 1999 (7.4)
Büyüklüğü 7.4 olan Gölcük depremi, Türkiye’de maddi ve manevi büyük izler bırakmıştır.
Merkez üssü Gölcük Donanma olan deprem sadece
Marmara bölgesini değil, İç Anadolu ve Batı Karadeniz Bölgesinde yaşayanları da etkilemiştir.
Resmi makamların açıklamalarına göre depremde
17.781 kişi yaşamını yitirmiş, 23.781 yaralanmış, 505 kişi de sakat kalmıştır.
Gölcük Depremi 1999 (7.4)
Tüm bu özellikleriyle Gölcük depremi dünyanın en büyük depremlerinden biri değildir.
Ancak gerek çok büyük bir alanı etkilemesi gerekse büyük maddi kayıpların olması nedeniyle, dünyada “etkisi en büyük” depremlerden biri olarak kabul edilmektedir.
Bu depremden sonra durumun ciddiyetini gören yerel
yönetimler ciddi çalışmalar yapmaya başlamış ve kısmen de olsa yol alınmıştır.
Gölcük Depremi 1999 (7.4)
Gölcük Depremi Türkiye için milat olmuştur.
Arama kurtarma, afetlerde sağlık hizmetleri, Afet yönetimi kavramlarıyla Türk toplumu ilk kez gölcük depreminde tanışmıştır.
Gölcük depreminden sonra yapılan
çalışmalarla sağlıklı bina yapılarak Depremden korunmanın mümkün olduğu görülmüştür.
Gölcük Depremi 1999 (7.4)
Düzce Depremi 1999 (7.2)
Erciş Depremi (Van) 23 Ekim 2011 (7.2)
Gökçeada Depremi (6.9)
Çanakkale'nin Gökçeada ilçesinde 24 Mayıs 2014 tarihinde meydana gelen 6.9'luk deprem sonrasında Türkiye'de bir ilk gerçekleşti ve Depremden bina yıkılmadığı gibi hiç kimse de yaşamını kaybetmedi.
Bu deprem Türkiye'de özellikle de Batı'da deprem uyarılarının dikkate alındığını ve yapılan binaların depreme dayanıklı olarak yapıldığını göstermektedir.
Bu deprem zararları açısından oldukça umut verici bir gelişmedir.
Sivrice Depremi (Elazığ) 2020 (6.8)
24.01.2020 günü, Türkiye saati ile 20:55'te merkez üssü Sivrice (Elazığ) olan 6.8 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir.
Yerin 8.06 km derininde meydana gelen bu depremin en yakın yerleşim birimi olan Elazığ ilinin Sivrice ilçesine bağlı
Çevrimtaş köyüne uzaklığı 0.81 km'dir.
Elazığ'daki deprem, Malatya, Gaziantep, Diyarbakır, Adıyaman gibi çevre illerde de hissedildi.
41 kişi hayatını kaybetti, 1.607 kişi de yaralandı.
Kaynaklar
Afetler Tarihi, Acil Yardım ve Afet Yönetimi Lisans Tamamlama Programı, Yrd. Doç. Dr. Yıldırım Güngör, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi
Hüseyin Gökçekuş, Ceren Barlas, Maram Almuhisen, Nima Eyni, Doğal ve İnsan Kaynaklı Afetler, Sonuçları ve Afet Yönetimi, Yakın Doğu Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Lefkoşa, 2018
Eşref ATABEY, DEPREM Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Yayınlarından, Eğitim Serisi No. 34, ANKARA, 2000
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27deki_depremler_listesi
