Le Zone Verd i

Bibliografi:

L e Z o n e V e r d i

Y e ş i l s a h a l a r

90 sahifa fi 28 liret

Yeni İtalyan şehirciliğinde, yeşil mıntakaların rolü ve ehemmiyetinden bahseden bu kitap münderecatı itibarile bir çok yeni düşünceleri tasnif etmekte ve başlıca şu bahisler-den teşekkül etmektedir. Şehircilik ve yeşil sahalar — İtalyan bahçelerinin inkılâp tarihine bir nazar — Sıhhat ve yeşil sa-ha — Şehirciliğin estetik âmili olan yeşil mmtakalar — Yeşil mıntakaların adlî ve iktisadi tesirleri — Yeşil sahalar ve hava hücumlarına karşı müdafaa kabiliyetleri — Muhtelif memle-ketlerde (Toprağa avdet) siyaseti — Şehir dışındaki yeşil

mın-takaların şehre faideleri — Modern şehirlerde yeşil sahaların sistemlenmesi.

Bu sayıda kitaptan, sonuncu bahsi aynen İktibas ettik. Şehircilikte yeşil sahaların ehemmiyetini şüphesiz şehirle uğraşan her mimar bilir. Kitabı vücude getiren (Dominico Fi-lippone) şimdiye kadar bu hususta yapılmış bütün mesaiyi bir araya toplıyarak, bunları bir sistem halinde yazmıştır. Şe-hirle, yeşil sahaların nisbeti, mesafeleri, cinsleri ve saire gibi hususiyetleri rakamlandırarak güzel bir şekilde İfade etmiş-tir, tavsiye ederiz.

Ş e h i r l e r d e y e ş i l s a h a l a r

Şehirlerdeki yeşil sahaların büyük hatlar dahilinde tas-nifi keyfiyeti onların muhtelif tiplerde bulunduklarını ve bu tiplerin gittikçe artmakta olduğunu gösteriyor. Filvaki yeşil mıntakalar tedricen şehir hayatının mütemmim bir kısmım teşkil eder, ve eğer şehir içindeki yeşil mıntakalarla şehir dışarısmdakiler de birleştirilirse bunların mecmu heyeti şehir ortasından başlıyarak kırlara kadar yayılmak suretile vasi bir saha dahilinde tek bir sistem teşkil eder.

Bu sistemin şehir içindeki kısmı muttarid bir tarzda tev-zi edilmiş olmalıdır. Bu ittirad keyfiyeti ise mekândan tev- ziya-de zamana şamil bulunmalıdır. Sihhat mütehassıslarının fik-rince, eğer yeşil mıntaka bahçe ise şehrin herhangi bir nok-tasından oraya nihayet on dakikada ve eğer park ise otuz da-kikada varılmalıdır.

Bundan maada yeşil mıntakalar şehir içinde birbirinin devamını teşkil etmeli, bu suretle tek bir sistem uzviyetini göstermelidir. Bunun meziyeti şehir içinde meskûn yerler ara-sında fasılalar hâsıl etmesidir. Yeşil mıntakalarda gezinen-ler kendigezinen-lerini geniş tek bir park içinde zannedergezinen-ler, ve artık şehir dışındaki parklara kadar gitmek ihtiyacım duymazlar. Bu suretle şehir içindeki yeşil mıntakalar çok defa şehir dı-şındaki parkların yerini tutarlar. Zaten şehir içerisindeki yeşil mıntakalar şehir dışındaki parklara keza yeşil yollarla bağlı bulunduklarından bu yollardan parklara gidenler bun-ların yapacağı sıhhî tesiri evvelden yollarda kısmen duyar-lar.

Yeşil mıntakaların çokluğu da ayrıca nazarı dikkate alı-nacak mühim bir âmil teşkil eder. Bu husus ballıca iki

un-suru mutazammındır: şehrin genişliği ve nüfusun adedi. Yeşil mıntakalar için esas ittihaz edilecek olan şehrin mesahası kendi plânının üzerinde tesbit edilir. Halbuki şehir plânları ekseriya keyfemayeşa tesbit olunur, bazan etrafındaki parklar plân haricinde bırakılır ve diğer taraflarda ise hesaba ithal edilirdi.

Asrî şehirlerin gittikçe yayılmakta oldukları dikkate alı-narak muhtelif şehirlerin telkin ettikleri aşağıdaki rakamlar oldukça kâfi addedilse gerektir:

Parkların, bahçelerin ve spor meydanlarının işgal edece-ği saha şehrin mesahasının % 15 İni ve nüfus adedine nisbe-ten de 6-7 metre murabba teşkil eylemelidir. Diğer taraftan şehirdeki binalarm işgal ettiği mecmu sahada, tayyare taar-ruzlarına karşı ittihazı lâzım gelen müdafaa vasıtaları naza-rı dikkate alınarak şehir mesahasının % 15 - 20 nisbetini tecavüz etmemelidir.

Bu rakamlar şehircilerin asrî şehir inşaatı hususundaki arzularım temsil ederler. Ancak şehircilerin bu arzuları yeni şehirler vücude getirildiği takdirde kolayca tatbik edilebilir ise de onların mevcut şehirler hakkında tatbiki oldukça güç olur. Maamafih şimdi bazı şehirler vardır ki tertibatça az çok bu rakamlara yaklaşırlar. Böylece Londra şehrindeki park-larla bahçelerin sahası şehrin mecmu sahasının % 14 ünü ve mecmu nüfusa nisbetle adam başına 5.5 metre murabba yer teşkil eder.

Oyun meydanı 3 metre murabba Parklar ve bahçeler 2,75 » » Yollar 0,75 » > Mecmuu 6,50 » » (Şehir dışındaki halka mahsus ormanlar bu rakamlara dahil değildir.)

Maamafih bedihidir ki, bu rakamlar çok yüksekdirler. Ve bu halde onları tanzim edilecek şehirlerin iktisadi ve tabiî kabiliyetlerile de uzlaştırmak icabeder.

1933 senesinde toplanan Beynelmilel modern mimarî kongresinde Berlin şehri hakkında istihsal edilen malûmata göre bu şehrin teşkil ettiği saha aşağıda gösterildiği veçhile taksim olunmuştur:

İnşaata mahsus arazi % 20 si inşa edilmiş . % 40 Parklar ve korular % 13 Sokaklar % 11 Mezarlıklar ve meydanlar % 09 Ziraata mahsus arazi % 17 Muhtelif maksatlara mahsus meydanlar . . % 10 Görüldüğü veçhile Berlin şehri nazariyatça şehirciliğe mütedair tekâmül unsurlarının hemen cümlesini muhtevi bu-lunmaktadır. Yukarıda gösterildiği veçhile, yeşilliklerin baş-lıca vazifesi bina kümeleri arasında fasılalar husule getirmek-ten ibaret olmalı, bu suretle asrî mahalleler yeşillikler içinde adalar teşkil etmelidirler. Bu tertip, mahalleleri birbirinden ayırır, onların her birine hususî bir mahiyet verir, sıhhî me-ziyetler bahşeder. Ve ekseriya muhtelif şehirlerde bulunan mahallelerin yekdiğerile sıkı temasından hâsıl olan nahoş te-zadların önünü alır. Asrî mahalleler zaten geniş oldukları gi-bi inşaat dahi haddizatında yeşil olmakla onları gi-birgi-birinden ayıran yeşilliklerin pek çok geniş bulunması lâzım gelmez. Mahalleler arasındaki halk bahçelerinin asgarî bir kaç yüa metre olması kifayet eder.

Şehirlerdeki yeşillikler sistemine verilmesi lâzım gelen şekil elyevm şehirciler tarafından itina ile tetkik edilmekte-dir. Çünkü bu yeşillikler ile meskûn yerler arasında sıkı bir irtibat vardır. Bu suretle meskûn olmıyan yeşillik mıntakala-rını tetkik etmek meskûn mmtakaların şeklini tetkik etmek demektir.

Asrî şehircilik nazariyelerinin bir kısmı henüz on dokuzun-cu asrın ortasına kadar takip olunan şehircilik nazariyesinin tesiri altında bulunuyor. Eski şehircilik nazariyesince şehir-lerin duvarla ihata edilmiş merkezî bir plân üzerine tertip edilmesi icabederdi. On dokuzuncu asırdan itibaren şehirlerin taksimatı mustatil bir şebeke halini almağa başladı. Bu sis-tem bilhassa Fransız İhtilâlinin remzini teşkil eden mutava-at fikrinden ilham alıyordu. Rus İhtilâli ise şehir teşkilâtın-daki kendi içtimaî nazariyesini tamamile tatbik etmek sure-tile hirarşi sistemini büsbütün kaldırdı.

Ancak, bu her iki sistem de ayrı ayrı tatbik edildikleri takdirde bir takım kusurlar gösterirler. Filvaki eğer şehirler merkezî bir plân üzerine tertip edilirse şehrin bütün faaliyeti yalnız merkezde toplanmış olur, hlerarşi nazariyesinin tatbiki oldukça müşkül bir mesele teşkil eder.

Halbuki Romalılar muttasıf bulundukları teşkilâtçılık sa-yesinde şehircilikte dünyaya en doğru yolu göstermişlerdir. Onlar şehir teşkilâtı noktasından mustatil şebeke sistemini kabul etmiş olmakla beraber bu sistemi, simetri cihetinden, iki başlıca mihvere ve bu suretle bir merkeze tâbi tutmuşlar, böylece yukarıda izah edilen iki sistemi yekdiğerine mezcet-tirmişlerdir. Romalılar inşaat tekniği kanunlarını çok iyi bi-lir ve doksan derece zaviyenin ehemmiyetini de takdir ettik-leri gibi (hierarşiyl de çok severlerdi. Ve şehir teşkilâtında o-nun tatbikinde kusur etmezlerdi.

huzmelerden tekekkiil eder, o zaman şehrin şemasının bir merkezi olur, aym zamanda yekdiğerine muvazi hatlar teşkil eder, o zaman da şehrin şeması bir mustatil şeklini alır.

Bir şehrin plâm tanzim edildiği esnada muhtelif sebep-lardan dolayı bu sistemlerden hangisinin tatbikinin daha mu-vafık olduğunu takdir etmek keyfiyeti şehircinin zekâ ve ik-tidarına mütevakkıftır. Her halde şurası aşikârdır ki, şehirci-likte nazariyat zihniyeti hiç bir zaman muvaffakiyet elde ede-mez.

Elyevm asrî şehirler arasında diğer bir mesele müna-kaşaya mevzu teşkil etmektedir. Bir şehirde yeşillikler arka arkaya konsantrik halkalar halinde mi yoksa merkezden mu-hite giden sektörler şeklinde mi teşkil edilmelidir?

Birinci sistem şehirlerin duvarla ihata edildiği eski za-manlardan kalmış bir sistemdir. Ve binaenaleyh eski bir zih-niyetin mahsulüdür. Bu sebepten dolayı elyevm ikinci sistem tercih ediliyor, çünkü bu sistem sayesinde şehir tamamile kırlara bağlanmış bulunuyor. Yeşillikler arasmda fasılalar bı-rakılmamış oluyor.

Maamafih bu ikinci sistem de ancak hudutlar dahilinde tatbik olunabilir. Çünkü şehirlerin huzmeleri gittikçe uzuyor, netice itibarile de sektörler çok büyüyor. Bu sebepten dolayı sektörleri ifraz eylemek ve ayrı ayrı münferit peykler husule getirmek, bunları yeşilliklerde tamamen ihata etmek icâbe-der.

Mimar Yansenin Ankara şehri için tanzim etmiş olduğu şematik plân yeşillik mıntakalarınm tevzii tarzına mütedair modern nazariyenin pek mükemmel bir surette tatbikini teş-kil eder. Bu plânda sokaklarm şeması yeşüliklerin şemasından büsbütün ayrıdır. Yeşillik mıntakalara nisbeten sokaklarm vaziyeti, vazifelerine göre serahaten gösterilmektedir. Muhit-ten merkeze giden sokaklar, ile, mevzii sokaklar tesbit edilen mahallelerden geçecekleri gibi tramvay ve otomobillere mah-sus sokaklardaki humah-susî surette tertip edilmiş olan yeşillik mmtakaları arasından geçeceklerdir.

Modern şehircilik inkılâbı eski şehirlerin tertibatını değiş-tirmek ve onları modern hayata uygun bir hale gedeğiş-tirmek me-selesini ortaya koymuştur. Bu mesele 1929 senesinde Romada toplanan Beynelmilel mesken ve şehircilik kongresinde meş-hur şehircilerden Piocentiıri, Giovannoni, Chiodi, Picinato, Stübben, Heiligenthal, Pofete ve saire tarafından uzun uzun ve salâhiyettar bir lisan ile mevzuubahsedildl. Neticede geçmiş asırların bize bırakmış olduğu şehir tertibatının bugünkü ih-tiyaçlara uygun olmadığı nazarı dikkate alınarak onların mo-dern bir vaziyete ifrağı müttefikan kararlaştırıldı. Eski şehir-lerde vasi nakliyat işleri ancak etraflarında tertip edilecek yollar vasıtasile yapılmalı ve diğer taraftan da bu gibi şehir-lerinin gayrı sıhhî vaziyetini de geniş bir yeşillik mıntıka vü-cude getirmek suretile kurtarılmalıdır. Alesseviye eski şehir-leri ihata eden surlar bu yeşillik mıntıkayı teşkil edebilirler. Nasıl ki Kolonya ve Artversde ve İtalyada Modna ve Lucca'da

yapıldığı gibi eski surlarla muhat olan sair şehirlerde de aynı veçhile yeşillik meydana getirilmiştir. Yeni şehircilikte tesbit edilmiş olan bu nazariyeye itiraz edecek kimse olmasa gerek-tir. Şehir merkezlerinin değiştirilmesi hususunda serdedilen nazariye ise pek kabule şayan değildir. Çünkü bu keyfiyet na-zariye itibarile kolay görülürse de çok defa tatbikatta imkân-sızlık karşısında bulunulur. Bazı şehirler merkezlerine sökül-mez bağlarla bağlıdırlar. Bu bağlar öyle arızi bir mahiyeti ha-iz olmayıp iktisadî, manevî ve çoğrafî esaslara müs-teniddirler. Asırlardanberi aym vaziyette kalmış bulunan plâ-nımetrik şemalara mütedair binlerce misal vardır. Bu mesele-nin realite haricinde olmak üzere keyfî surette farzedil-mesi yüzünden iyi neticeler hâsıl olmayıp bilâkis çok defa mazarrat husule gelebilir. Bu gibi ahvalde fer'î merkezler ih-das etmekten başka bir yol yoktur. Nasıl ki Romada yapılmış-dır. Ancak orada rasyonel bir plân takip olunmaktan ziyade mecburiyet altında zarurî olarak hareket edilmiştir.

Netice itibarile, bütün şu yukarıki izahattan anlaşıldığı veçhile şehir plânları ancak rejional plânlar ile muntazam bir insicam teşkil ettikleri takdirdedir ki yeşil mıntakalar orga-nik bir sistem halini alabilirler. Şehir plânları hakkındaki bu-günkü kanunlar bir çok takyitleri tazammun ettiğinden yeşil mıntakaların mühim bir kısmı şehirlerin muhiti dahiline gir-miyorlar. Bu suretle şehir içindeki yeşil mıntakalar ile şehir haricindeki mıntakalar arasında tam bir irtibat bulunmıyor. Rejional plânlar, münakalâta mahsus ana yolları, şehirlerin müstakbel tevessülerine dair azamî direktifleri muhte-lif mıntakaların ziraate tahsisi keyfiyeti, sanayi, askeri mües-seseler, hastaneler ve saireye ait mıntakaların sistem haline getirilmesini, şehir hayatı için lâzım olan koruların ve park-ların muhafazası ve ihdası hususunu, muhtelif mıntakapark-ların mimarî noktai nazarından haiz olduğu mahiyetin, şehir nüfu-sunun tevzii meselesinin ve milli hayatm sair bir çok âmille-rini nazarı dikkate almalı, ona göre tesbitlerde bulunmalıdır-lar.

İtalyada mahalli plânların tanzimi keyfiyeti müşkülâta maruzdur, çünkü evvelâ bu hususta kâfi derecede hazırlık yoktur; saniyen de bu yüzden mülkiyetlere ait ağır vecibelerin hâdis olmasından korkulmaktadır. Bundan maada İtalyada mıntaka plânlarının tanzimi keyfiyeti nahiye teşkilâtının ha-ricindedir.

Maamafih mülkiyetlere ait ağır külfetler için denilebilir-ki, rejional plânlarda esaslı direktifler sarahaten tesbit edi-leceğinden ana hatlar elâstikî bir tarzda tertip edilmeli, bu surette atiye hadden fazla yük bırakmamalıdır.