Ş e h i r c i l i k
Ş E H İ R P L A N I N D A S E R B E S T V E Y E Ş İ L S A H A L A R Yazan : Rifat Tiiregün
Eskiden yo] istikametleri hususunda hiç bir düşünceye sahip olmaksızın gelip geçenlere kâfi bir geçit bıraktıktan sonra, binaların gelişi güzel ku-rulduğunu bu devirden kalma eğri büğrü sokakla-rın vaziyetinden anlıyor us. Filhakika evlerde içeri hayata verilen önem nisbeti, dışhayatta aynı
ihtiya-cı his ettiımemiştir. İnsanlar dinî ve sosyal adet ve geleneklerden, siyaset ve asayişe ait bir çok sebeb-lerden dolayı evlerinin içinde yarattıkları tekâmül nisbetinde sokaklara ehemmiyet vermemişlerdir. Yollar insanlarla, o zamanki taşıt vasıtalarının ge-lip geçmesine ancak kâfi gelebilecek genişlikten ile-ri gitmediği gibi, meyil ve istikamet itibaile-rile de yal-nız suların akmasını temin etmek ve yolcuları göl-gelendirmek gayesini gözetmiştir.
Sokakların kaldırımla döşenmesi ve mecralar yapılması, taşıt vasıtalarının artması, zamanla yol-lara muntazam istikametler vermek lüzumunu his ettirdikçe icabedeıı nizamlarda konmağa başlamış-tır. Bu suretle yapılacak binaların muayyen bir is-tikamete tabi tutulması, nizamlaştırılmış ve istimet haritalarile bunların tatbikini mecbur eden ka-nunlar yapılmıştır. Memleketimizde bunların ilki olan 1293 tarihıli E b n i y e k a n u n u da, yolların mevzii olarak genişletilmesi ve binaların bir istikamette yapılmasını temin etmekle iktifa etmiştir. Son iki ası-da şehirleri düzenleme işi ortaya halli icab eden bir çok yeni problemler at-mıştır. Şehirlerde durmadan nüfus artması yüzün-den umumî sıhhati korumak, tehlikeli bir hal alan taşıtların gidiş ve gelişini kolaylaştırmak, ekonomik hayat ve sosyal geleneklerde husule gelen hızlı ve geniş değişiklikleri karşı] lyabilmek gibi, bir cok maddî ve manevî zorlukları yenecek yeni kanunlar konmak lüzumu belirmiştir.
Yurdumuzda, meşrutiyetin ilânından sonra şe-hirlerin düzenlenmesi, sıhhat ve güzellik icablarile bir kül halinde planlaşdırılması arzusu ile, yapılan teşebbüsler projede kalmış ve bunların kanunlaştı-rılması ancak cumhuriyet devrinde kabil olmuştur.
Şimdi muhtelif memleketlerde bu hususda kon-muş olan mevzuatı gözden geçirelim. Alman kanun-ları her şehri, bayındırlık bakanlığına bir güzelleş-tirme ve gek'şme Dİanı tasdik etgüzelleş-tirmeğe mecbur tut-muştur. Bütün şehirlerin bina ve yol inşaatı itiba-rile merkezden başlamak şartile üç, dört merhalede
düzenlenmesi düşünülmüştür. Belediyeler şehir içinde sıhhate uygun olmayan adaları, plânın tatbi-ki ve yeni yolların aıgilması için lüzumlu olan ara-ziyi kamulaştırmaya yetkilidir.
Bu hususta hükümetten ayrıca müsade alınmaz yolların açılma ve tamir masrafları umumiyetle iki tarafındaki binalara yükletilmiştir.
İngiltere'de daha ziyade serbest sahaların oldu-ğu gibi saklanması, genişletilmesi ve yeşil bir hale
sokulmasını sağlayan hükümler konmuştu'-. Lond-ranm merkezinden itibaren 25 millik bir mesafe içinde bütün serbest sahaların ve korulukların ka-mulaştırılması için bir kanun yapılmıştır. Belçika'da şehir meclisi, şehir planlarmı düzenletmeğe yetkili-dir. Bu plana göre inşaat yapılmasına müsade edil" miyen yerler için tazminat verilmez. Yol inşaatı mas-rafları mal sahiplerine yükletilmiştir. Amerika'da şehirlerin imarı umunıyetle hususî şirketler tarafın-dan yapılır.
Amsterdam'da yapılar için muhtelif nizam-lar konmuş, yeşil sahanizam-ları ihtiva eden bir ge-nişleme planı yapılmıştır, burada her bina etrafın-da, arsa sathının % 25 i nisbetinde boş saha bırak-mağa mecbur tutulmuştur. İtalya'da imar planı tan-zimi- ihtiyarî bırakılmış fakat bu planı düzenleyen şehirler serbest bı-akmağa karar verdikleri sahaları 25 yıl içinde kamulaştırmağa mecbur tutulmuştur. Roma için özel bir imar kanunu vardır. İsveç'ds her şehir geniş serbest sahaları ihtiva eden bir imar planı düzenlemeğe mecburdun Binaların muhtelif yapı ta-zlarma malik olması, sokakların estetik man-zaralar göstermesi, nihayet evlerin güzel bahçelerle çerçevelenmesi mcburî olup burada mal sahiplerinin bahçelerini tanzim edip etmedikleri de murakaba edilmektedir.
B i b l i y o g r a f i AHŞAP YAPıLARı HESAPLAMA TABLOLARı Yeni Metodlar :
B E T O N A E M E Ç E R Ç E V E H E S A P L A R I
I. Cilt
Üniversite kitap evi, İstanıbul (190 sahife 5 lira)
Y. Müh. Halil İhsan Derman tarafından vazıh bir ifade ile dilimize çevrilen ve temiz bir baskı ve itinalı şekillerde yayınlanan bu değerli kitabın I. cildi A kısmını ihtiva etmektedir.
I. inci kısım elâstik sütunlar üstünde mütemadi kiriş ve mütemadi çerçeve teorilerinin açıklamak-tadır. Bunun için evvelâ elâstik mütedahil bir ki-riş elemanmın maruz kalabileceği tesirlere göre an-ları ve şekil değişmeleri incelenmiş sonra elâstik sütunlar üstündeki mütemadi kiriş ve mütemadi çerçeve vaziyetleri tahlil edilmiştir.
2 nci kısımda değişik atâlet anı kiriş ve sütun-ların hesabı anlatılmış ve hesabı kolaylaştıracak elâstik hat açıları ve kiyas hatları tabloları veril-miştir.
3. üncü kısımda çok katlı çerçevelerinin hesabı gösterilmiştir.
4. üncü kısımda mütemadi döşeme ve kirişlere çergeve ve köprülere ait misaller verilmiştir.
Bu değerli kitabı teknik literatürümüze kazan-' d.ira nY. Müh. Halil İh-an Derman'ı ve bilim
yayın-ları alanında büyük emeklerini şükranla övmeyi borç bildiğimiz editör Cemal H. Selek'i takdirle tebrik eder, eseri bütün meslek arkadaşlarına tavsiye ede-riz.
Türkçeye çeviren : Y. Müh. Mimar Orhan Alsaç Üniversite Kitap Evi, İstanbul
(39 sahife — 175 kuruş)
Göz kararı yapı ku: arak ekseriya malzeme isra-fını mücip olan bir alışkanlığı önlemek üzere Alman (DİN 1052) ye göre tertiplenen, bu değerli kitapta ahşap yapılarda iskele, köprü, çatı ve iskelet gibi imalâtta rast gelinebilecek bütün vaziyetler göz ö" nünde tutulmuş ve gereken ahşap eb'at ve miktar-ları tablolar halinde tespit edilmiştir.
Orhan Alsaç ilk tercemesile çok faydalı bir a-dun atmış ve kütüphanelerimizin eksikliklerini tmamlamak yolunda ümit verici bir çalışmağa ön a-yak olmuştur. Bütün meslek arkadaşlarına bu kita-bı tavsiye ederiz.
YOL KÖPRÜLERINI HESAPLAMAK IÇIN YARDıMCı CETVELLER
Türkçeye çeviren : Y Müh. Süha N. Somer Üniversite Kitsp Evi, İstanbul
(58 sahife — 2 lira)
Yeni yapılacak yel köprüleri projelerinin ha-zırlanmasında ve mevcut köprülerin mukavemetle-rinin araştırılmasında Alman (DİN 1072) nin tes-pit ettiği esaslardan faydalanarak hazırlanan bu ki-tap köprü kuvvetlerini doğrudan doğruya verecek şekilde basit tablo ve misalleri ihtiva etmektedir.
Her meslskdaşın kütüphanesinde bulunması ge-reken bu eseri, değerine ve faydasına inanarak tav-siye ederiz.
işte bu suretle, yapıların sokakları, sokakların da şehri teşkil ettiği anlaşıldıktan sonra şehirlerin bir program ve plana göre imarı kanunlarla sağlanmış-tır. Şehirlere akın eden halkın kesafeti karşısında şehrin ve sakinlerinin evvelâ sıhhatini ve sonra ra-hat yaşama çarelerini araştırmak düşüncesi hâkim olmuştur. Bunun içindir ki, muhtelif memleketler-de bilhassa serbest ve yeşil .sahalara ehemmiyet ve-rilmiştir. Ev, sokak, ve şehir, hava ve ışığa muhtaçtır. Bunun için dar sokakları ve küçük aralık bahçeleri kaldırmak, sık yapı belgelerinde binaların gelişi güzel yüselmesini önlemek bilhassa teşekkül etmiş şehirlerin sık mahallelerinde meydancıklar, bahçe-ler, oyun yerleri yaratmak, mevcutlarının korun-masına itina etmek, bugünkü şehirciliğin esaslı va-sıflarından biri olmuştur. Büyük bir şehir, durma-dan büyüyen bir uzviyettir. Bu gelişmenin kendi
ha-line bırakılması doğru olmaz. Esefle görüyoruz ki, İstanbul'da bu hal senelerce devam etmiş, şehirde ve sayfiyelerde bir çok eski bağlar, bahçeler orta-dan kalkınış ve dar sokaklı yapılarla dolan mahal-leler otu".anların sıhhatini kemiren birer ocak ol-muştur. Serbest sahaların önemini rakamla göster-mek icab ederse; büyük şehirlerden, Londra'nın % 15, eski Berli'nin % 10, Paris'in ise % 4,5 serbest ve yeşil saha ihtiva ettiğini görürüz. Bunun içindir ki Paris'te bir çok hastalıklar arasında veremin yap-tığı tahribat, Londra'dan sisli bir havaya sahip ol« masına rağmen üç misli, Berlin'den iki misli fazla idi.
