MUSTAFA KAFA / 8. SINIF TAM ÖĞRENME – SÖZCÜKTE ANLAM (EŞ ANLAM- ZIT ANLAM- EŞ SESLİ) KONU :
EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) KELİMELER
Yazılışları ve okunuşları farklı olmasına rağmen aynı anlamı taşıyan sözcüklerdir. Bu tür sözcükler birbirlerinin yerine kullanılabilir. Eş anlamlılık çoğunlukla Türkçe sözcüklerle dilimize yabancı dillerden girmiş sözcükler arasındadır.
siyah – kara » cevap – yanıt » kalp – yürek – gönül
YAKIN ANLAMLI KELİMELER
Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü hâlde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir. Bunlar çoğunlukla Türkçe kelimelerdir.
basmak – çiğnemek – ezmek tutmak – yakalamak
Çiçeklere basmak. » Çiçekleri çiğnemek.
NOT: Yakın anlamlılıkta çoğu zaman sözcüğün cümledeki kullanımı belirleyici olmaktadır.
Örnek
“Yasaları çiğnemek” sözcük grubunda mecaz anlamda kullanılan çiğnemek sözcüğüyle basmak veya ezmek sözcüğü arasında yakın anlamlılıktan söz edilemez.
ZIT (KARŞIT) KELİMELER
Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir. Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir.
» uzak – yakın » bulanık – berrak » kirli – temiz » ileri – geri
» Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı değildir.
» gelmek – gelmemek (olumsuzu) » gelmek – gitmek (zıt anlamlısı)
NOT: Sözcüklerin karşıt anlamlı olabilmesi için her ikisinin de gerçek ya da mecaz anlamlı olması gerekir.
» Dün akşam bize geldi. (gerçek anlam) » Bu işin sonu nereye gider? (mecaz anlam) Yukarıdaki
cümlelerde gelmek ve gitmek birbirinin karşıtı değildir;
çünkü gelmek gerçek anlamıyla, gitmek mecaz anlamıyla kullanılmıştır.
EŞ SESLİ (SESTEŞ) KELİMELER
Yazılış ve okunuşları aynı olan; ama anlamları birbirinden farklı olan sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcükler denir.
Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler.
Yol
» Bu yolu takip etmemiz gerek. (yol: Bir yerden bir yere ulaşmak için üzerinde yürüdüğümüz yer) » Kardeşimle birlikte bahçedeki otları yolduk. (yolmak: Çekip koparmak)
* Düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcüklerde sesteşlik aranmaz.
Hala – Hâlâ sesteş değildir.
* Gerçek anlamından kopmayan yan anlamlar sesteş değildir.
: ALIŞTIRMA Aşağıdaki sözcüklerin eş anlamlılarını karşılarına yazınız.
Abece – ……… abide – ……….
Acımasız – ……… acun – ………
İzah etmek - ……… Adale – ………
Bağışlamak- ……….. Ajan – ………
Yaşıt- ………. Aktüel – ………
Alaka – ………. Meydan- ………
Alıştırma – ……….…. Bilgin- ………
Kör- ……….. Gaye- ………
Ambulans – ……… Ameliyat – ………..
Anakara – ……… Anane – ………
Anemi – ……… Anı – ………
Anımsamak – ……… Anlamdaş – ………
Yemin- ……… İdman- ………
Arı – ……… Bozuk- ………
Aşağıdaki sözcüklerin zıt anlamlılarını karşılarına yazınız.
Acemi – ……… Acı – ………
Aç – ………. Akıllı – ………..
Alacaklı – ……….. Asgari – ………
Başlamak – ………. Bayat – ………
Cimri – ……… Çekingen – ………
Çoğul – ……… Dahil – ………
Derin – ……… Diri – ………
Doğal – ……… Eksik – ………..
Evcil – ……….. Varsıl- ………
Galip – ……… Gerçek – ………
Ham – ……….. Kabul –………..
Koyu – ……….. Maddi – ………..
Övmek – ……… Esir – ………
Pahalı – ……… Parlak – ……….
Peşin – ……… Pozitif – ………..
Sık- ………. Sığ – ………
Aşağıdaki cümlelerde yer alan eş sesli sözcükleri bularak yanlarındaki alana yazınız.
Duvar için hazırladığı harcı iyice kardı. (………..) Camideki ilk safta öğretmenimizi gördüm. (………..) Kaçınca dertlerinden kurtulabilir misin? (………..) Neredeyse su köprüyü de aşacaktı. (………..) Söylediklerine kandığına inanamıyorum. (………..) Ürünleri dizmek için çok çalıştık. (………..)
Demirlerdeki pasları zımparaladılar. (………..) Bacanın içi kurum dolmuştu. (………..)
Öğle olmadan elimizdeki simitler bitmişti. (………..) Yaş günü kutlamalarını hiç sevmezdi. (………..) Avcılar sazların arasında dolaşıyordu. (………..) Öndeki araç sağa dönünce kaza oldu. (………..)
SÖZCÜKTE ANLAM (Eş Anlam – Zıt Anlam – Eş Sesli)
ETKİNLİK :
Aşağıdaki cümlelerde yer alan eş anlam, zıt anlamlı kelimeleri bularak altını çizip eşini ve zıddını yazınız.
Yaşanan hadiselere bir anlam veremedim.
Olay mana almak 1. Hatıralarım canlı gibi gözlerimin önünde.
2. Hediyeyi alınca çok sevinmişti.
3. Misafirlerimizi yeni evimizde ağırladık.
4.Olaydaki tek kabahatli ceza almalıdır.
5.Görevlerinizi yaparken dikkatli olmalısınız.
6. Özlemle yanıyordu içim memleket için.
7. Yüksek bir tepede fakir bir ailenin evi vardı.
8. İlginç olaylar karşısında ne yapacağımı bilemiyorum.
9. İkazlarıma rağmen dışarı çıkmak istedi.
10. Yasalarımız adaleti sağlamakta yeterlidir.
11. Bir sözcük bazen sert bir etki yapar.
12. Üst katta oturan aile başka eve göçecekmiş.
13. Hikayede iyi insanların mücadelesi anlatılıyor.
Aşağıdaki eş sesli kelimeleri her iki anlamında da cümle içinde kullanınız.
Aş:
………...
…………..………..
İn:
………...
…………..………..
Bağ:
………...
…………..………..
Düş:
………...
…………..………..
yan:
………...
…………..………..
: TEST
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcüğün sesteşi yoktur?
A) Başka yol bulup bu soruyu çözmeliyiz.
B) Yaş tahtalar yürürken tehlikeli olur.
C) Son maçta beraber kalmamız kötü oldu.
D) Bir düş kur, gerçekleştirmek için her şeyi yap.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcüğün karşıt anlamlısı yoktur?
A) Sınavda bazı soruların zor olduğunu söyledi.
B) Uzak ülkelere giden yolcular dış hatlarda olur.
C) Cuma günleri yeni elbisesini giyip sokağa çıktı.
D) Onun bu konudaki fikrini hiç kimse beğenmiyor.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcüğün sesteşi yoktur?
A) Kasabamız yaz aylarında çok güzel olur.
B) İlk derse geç gelince yok yazıldı.
C) Boş bir sınıf bulamayınca dışarı çıktık.
D) Bu hafta sıkılınca kır gezisine gittik.
4. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde karşıt anlamlı sözcükler bir arada kullanılmamıştır?
A) İki testi tokuşunca biri elbet kırılır.
B) Zenginin malı, züğürdün çenesini yorar.
C) Deli dostun olacağına akıllı düşmanın olsun.
D) Aza kanaat etmeyen çoğu hiç bulamaz.
5.
1. Doğanın yok olmasını önlemek için çalışıyorlar.
2. Buralarda rahat bir ev bulmak kolay değildir.
3. Sorunları engellemek birtakım tedbirler aldılar.
4. Ağrılarından kurtulmak için doktora gitmiş.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerindeki altı çizili sözcükler, birbirine yakın anlamdadır?
A) 1.ve2. B) 1.ve3. C) 2. ve 4. D) 3. ve 4.
6. Öykü ve romanlarda duygularımızı en güzel biçimde dile getirmeye yarayan sözcükler, yerli yersiz kullanımlar yüzünden anlamlarını kaybediyor. Söz konusu eserlerde söyleyişi renklendiren o sözcükler olmadık yerlerde kul- lanılınca değerini yitiriyor.
Aşağıdakilerden hangisinin eş anlamlısı yukarıdaki metinde bulunmamaktadır?
A) Kelime B) Mana C) Masal D) His
