324 - Mİ.UAk
t t t k ^ » ' "
S c r v t - 2 H - 1 2
Şehirlerimizin plânları
Bizde; mimarlık gibi şehirlerimizin birer mü- kemmel plâna istinaden inkişafları pek güç anla- şılan ve kabul olunan bir meseledir; dün denile- bilecek bir zamana kadar şehir plânına
lüzum hasıl olması yüzünden bir ecne- biye sipariş edilen Ankara'nın plânile bu ihtiyaç görülmeğe başlamıştır; mevcut Av- rupa şehirlerinin bünyelerile onların üzerinde bir şehircinin yapabileceği ameliyat ile veya baş- tan başa yeni bir şehir vücude getirmekle bizim Türk şehirlerinin inkişafları arasında bambaşka manzaralar vardır. Düşünülecek olursa bütün şe- hirlerimiz mazi ve hars itibarile birer açık hava müzesi halindedir; ekseri yerlerde mamur yer- lerin yanında yine yığınlarla kıymettar harabe- ler başbaşa durmaktadır. Şehirlerimizi yaparken yolumuza çıkacak bu gibi eserleri fedaya mı mec- bur kalacağız. Avrupa şehirlerinde bu cihet esasen halolmuştur. Eski şehirlerin üzerinden müteaddit medeniyetler fasılasızca imtidat ederek çehrele- rinde büyük izler bırakmışlardır ve ekseriyetle de bütün devirler taş inşaat yapmakla geçtiği için bütün sokakların şekilleri teazzuv etmiştir.
Bizde ise bütün baştan aşağı yeniden yapıl- mağa muhtaçtır; sokaklarımıza yeni istikametler ve şekiller vermek lâzımdır, halbuki yolumuzun üzerine bir çok kıymettar binalar çıkar: Ekseri şöyle vaki olmuştur. Yeni eser yapmak için eskisi yıkılır. Bunun için hazırlanan cüz'i paramız da eski eserin sağlam duvarlarını yıkmak için sarf olunmuştur, bu suretle ekseri yeni işimizde suya düşer.
Eski eserlerin çokluğu memleketimizin en büyük servetlerinden biridir, yalnız. Orman, ma- den ve toprak ile olmayan öyle bir servet ki, bir çok harap vilâyetlerimiz, bu eserlerin maddeten çokluğu ve manen güzel olmaları sayesinde birer inci gibi parıldayorlar. Bizim neslimiz bu eserlerin kıymetine bigâne kalıp, vakıf bütçelerimizin ta- mirat hanesi bu kıymettar eserlerin muhafazası için kabarmadıkça yüz sene sonra gelecek nesiller birer taş bulamıyacaklardır.
Yeni şehirciliğin ideali mazinin en yüksek hars eserlerini bozmak değil, bilâkis olanların ya-
ürlıanist Mimar B u r h a n Arif
nına konulacak her yeni ve yerinde olan bir bina ile kıymetlerini arttırmaktır. Ekserisi taştan olan abidelerin yanı başında baraka denilebilecek dü- kkânlar doludur; görgüsü kalfalığı geçmeyen bir inşaatçının yaptığı bir kârgir sırıtır. Binanın oraya yapılmasında hangi belediyenin ruhsat verdiğine hayret ederiniz. O belediyede bir imar plânı yok- tur, bu gibi çirkin eserler çoğaldtkça imar plânı- nın ehemmiyeti takdir edilir.
likişaf plânlan n\evcut c!an bir şehrin haya- tiyetinde istikrar olacağı tabiidir. Bir malsahibi için mülkünün, istikbalde şehrin umumî vaziyetin- de alacağı mevkii bilmek ne büyük bir .zevktir.
Fransada harpten sonra turizmin nekadar , i l e r i gittiğini, hariçten gelen seyyahların, gerek
memleket halkının, dahilde bir çok yeni kasaba- ların, tebdilhava istasyonlarının, plâjların vücude gelmesinde en büyük âmil oldukları malumdur Küçük küçük bu yeni doğan merkezlerin büyüme- sinde yeni yolların açılıp inşaatın emniyet ve se- kinetle ilerlemesinde her yerin bir imar plânına malik olması en büyük âmillerden biridir.
Plânlar ekseri çoğaltılarak saç levhalar üzerine çıkarılır. Belediyelerin önüne, istasyonlara en işlek caddelere asılır.
En ufak bir köyün bile plânı vardır; bunların teknik ve san'at itibarile ne derece muvaffak ol- dukları şüphesiz mevzuumuzun haricinde bir iştir.
Demek istediğimiz; eyi ve fena her hangi plânın halkın seciyelerinde mündemiç olan imar arzu ve kabiliyetini kuvvetlendirmesidir.
Şehirlerimiz niçin işe yarar bir imar plânına malik olamıyorlar: bunun sebeblerini şöylece gö- riyoruz. Bazı belediyeler kadastro haritalarını yaptırmakla imar plânları arasındaki farkı pek tefrik edemiyorlar. Kadastro plânlarını bir arazi- nin mevcut vaziyetinin çıkarılarak tesbiti, imar plânlarının ise bambaşka, mevcutlu bir şehirin ilerlemesi sebeplerini aramak ve bunun için muh- telif vaziyetlerin serbestçe çalışması imkânını ver- mek demek olduğunu takdir etmelidir. Bu itibarla biri sırf hendese işidir, diğeri san'ata aittir.
Şehirlerin p l â n ı n d a tetkik edilecek ilk işte
M ı n t a k a taksimatı: Şehirlerin ileride büyüme- sine ait b ü t ü n şekiller nazarı itibara alınarak ev- velâ serbest kalması icap eden sahalar ile inşaat yapılması iktiza eden kısımlar tahdit edilir. İşte kadastro haritasında olmayan bir iş; bu taksimat yapıldıktan sonradır ki mıntakalann ayrılması ge- lir. ( M i m a r mecmuası, ikinci sene, 1 ve iki numa- ralara m ü r a c a a t ) .
Bu yazıları bir çok taşra şehirlerimizin plân- larına lâzım gelen kıymet ve ehemmiyetin veril- mesi için yazıyoruz. Belediye kanununda bunun ana hatlarına temas edilmiş, kanun bunların ya- pılmasını mecburî kılmıştır. Her belediyenin şimdi İsrar edeceği bir iş: Şehrin ilerideki vaziyetini ve tatbikatını da kısmen gelecek nesillere bırakacağı, eyi ve durendişane gören imar plânına malik ol-
Asyada Türk şehir pilânları.
M i m a r Ş e h a b e t t i n - Munch.n.
Mimar Şahabettin. u/.un' seneler- denbcri Al manyada. Mimarinin şehirci- lik şubesinde, ihtisas yapmakladır.
Th. Fischer, Seifer, Oraesscl, Bcs- telnıayer gibi proferörlerin, atölyelerin-' de sclıircl'ifte ait 'muhtelif projeleri ik- mal etmiştir.
1 — A s y a ' d a Türk şehirleri.
Türkler şehir mimarisini islâmiyetten önceki yaşayışlarında öğrenerek tatbik etmişlerdir. Şehir mimarisinde ilk Türk devri 107 M . tarihinden ev- vel başlar. O vakitlerde H u n ' l a r dairevî plânlar- d a n mürekkep A s y a ' d a köy ve şehirler kurmuş- lardır. Uygur Türklerinin zamanlarına kadar dev- rin şehir plânları, dairevî olarak göze batar.
Uygur Türkleri zamanında, şehircilik kay- ğusu pek ziyade kuvvet kespeder. Şehirlerde, m u n t a z a m şekilli plânlar görülür. Bu devirde ha- kiki surette şehirleri benimsemek için fazlaca a- lâka vardır. Meselâ; ilk zamanlarda sıkça görülen dairevî şehir p l â n l a n , çok hatlardan mürekkep şekillerde dikkati çeker. Bu devrin en güzel mi- salleri, Ç i n ' d e Nankin, Turhan'da H o ç o şehirleri- dir. Bunlardan sonuncusu, murabbadan intihap edilmiş şehir plânına örnektir. Burada H o ç o şehrini gösteren bir plân görüyoruz. Şehir mu- rabbaa yaklaşan bir müstatildir. Kaideleri 450,m
uzunluğunda, yan dılı'lan bu mıkdardan pek az bir eksikliktedir. Şehrin etrafı kalın duvarlı bir
f
(Hoço) şehri
