İmisyon Ölçümleri. HAZIRLAYANLAR: Prof. Dr. Aysel Atımtay Çevre Müh. Meltem Güvener. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

(1)

LIFE Projesi-Eğitim Semineri

ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 1

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

İmisyon Ölçümleri

HAZIRLAYANLAR:

Prof. Dr. Aysel Atımtay

Çevre Müh. Meltem Güvener

(2)

Koku ve Dağılımı

Emisyon Ölçümü İmisyon Ölçümü

(3)

İmisyon Ölçümleri

 Kokunun,

 koku kaynağından uzaklaştıkça azalması

 rüzgar etkisiyle değişken olması

nedenleriyle çevredeki koku konsantrasyonunun

olfaktometre ile doğrudan ölçümü mümkün değildir.

 Koku imisyonlarının belirlenmesi için alan

çalışmalarının yapılması gerekmektedir .

(4)

Alan Çalışmaları

 İmisyon Alanı:

Koku emisyonlarının ulaştığı, etkilediği alanın tamamıdır.

 Değerlendirme Alanı:

Koku imisyonu ölçümü ve değerlendirmesi

yapmak üzere belirlenmiş alandır. Bu alan

üzerinde bir grid sistemi oluşturulur.

(5)

Grid Sistemi Nasıl Oluşturulur?

Grid sistemi:

 hakim rüzgar yönü,

 yerleşim alanları,

dikkate alınarak;

 karelerin kenarı 100-500m

olacak şekilde oluşturulur.

(6)

De De ğ ğ erlendirme Alan erlendirme Alan ı ı

Koku Koku Kayna Kaynağığı

A1 A4

A2 A5

A3 A6

B1

B6 B5

B4

B3 B2

C1

D1 C4

C2 C3

C5 C6

D5 D6 D4

D3 D2

100-100-500m500m 100100--500m500m

(7)

De De ğ ğ erlendirme Alan erlendirme Alan ı ı

Koku Koku Kayna Kaynağığı

A1 A4

A2 A5

A3 A6 B4

B1

B6 B5

B3 B2

C4

C1 C2 C3

C5 C6

D4

D1

D5 D6

D3 D2

100-100-500m500m 100100--500m500m

(8)

Ölçümü Kimler, Ne Zaman Yapar?

 Panelistler

yılın değişik aylarında,

haftanın değişik günlerinde,

günün değişik saatlerinde (0-4, 8-12, 20-24 gibi) ölçüm yaparlar.

 Böylece, tam bir dağılım sağlanmış olur.

(9)

Alan Ölçüm Programı

D 12-16

Cumartesi 1 Mayıs 2004

16

C 8-12

Çarşamba 28 Nisan 2004

15

B 4-8

Cumartesi 24 Nisan 2004

14

A 0-4

Salı 20 Nisan 2004

13

D 8-12

Cuma 16 Nisan 2004

12

C 4-8

Pazartesi 12 Nisan 2004

11

B 0-4

Perşembe 8 Nisan 2004

10

A 20-24

Pazar 4 Nisan 2004

9

D 4-8

Çarşamba 31 Mart 2004

8

C 0-4

Cumartesi 27 Mart 2004

7

B 20-24

Salı 23 Mart 2004

6

A 16-20

Cuma 18 Mart 2004

5

D 0-4

Pazartesi 15 Mart 2004

4

C 20-24

Perşembe 11 Mart 2004

3

B 16-20

Cuma 5 Mart 2004

2

A 12-16

Pazartesi 1 Mart 2004

1

NOKTALAR ZAMAN

GÜN TARİH

(10)

Bazı Tanımlar

 Tekil ölçüm: Tek bir noktada yapılan ölçümdür.

 Ölçüm süresi: Tekil ölçüm için gerekli olan süredir.

 Değerlendirme periyodu: Tekil ölçümlerin gerçekleştiği toplam süredir. Bu süre

genellikle 1 yıldır (104 ölçüm), minimum 6ay

da (52 ölçüm) olabilir.

(11)

Tekil Ölçüm Nasıl Yapılır?

 Belirlenen tek bir ölçüm noktasında belirli bir süre yapılan koku ölçümüdür.

 Bu süre 10 dakikadır.

 Tekil ölçümler;

Değerlendirme alanındaki koku karakterini

Yayılan kokunun algılama frekansını

belirlemek üzere yapılırlar.

 Bu ölçümler bir grup panelist tarafından

gerçekleştirilir. Her panelist ayrı noktalarda ölçüm yapar.

(12)

Ölçüm

 Her panelist ölçüm noktasında 10 saniyede bir aldığı havayı test eder.

 Koku algıladıysa ölçüm formuna 1, algılamadıysa 0 yazar.

 Panelist 10 dakika boyunca o noktada bulunur. Böylece 60 ölçüm yapmış olur.

(6 ölçüm/dak) × (10 dak) = 60 ölçüm

(13)

Ölçüm Formu

 Tarih

 Panelist

 Nokta İsmi

 Zaman

 Rüzgar Yönü ve Hızı

 Bulutluluk

 Sıcaklık ve Nem

 Koku var 1

 Koku yok 0

 Yüzde Koku Zamanı

(14)

Form Değerlendirme

Sonuçlar “% koku zamanı” olarak belirlenir;

% Koku Zamanı = 100 x Kokulu Ölçüm Sayısı Toplam Ölçüm Sayısı

% Koku Zamanı = 15

60 × 100 = % 25

Örnek:

(15)

Ölçümleri Değerlendirme

 6 ayl6 aylıık k ölölçüçüm programm programı;ı; Toplam

Toplam ööllçüçüm saym sayııssıı = 52 (g= 52 (güün)n)

 Her Her ööllçüçüm gm güünnüü yalnyalnıız bir tip z bir tip nokta

nokta ööllçüçüllüür;r;

Örneğin; 1 Mart 2004 – Pazartesi - 12-16 arası A noktaları

 52 g52 güün boyunca A,B,C,D n boyunca A,B,C,D noktalar

noktalarıında enda eşşit sayit sayııda da ööllçüçüm m gergerççekleekleşştirilir. Yani her tip tirilir. Yani her tip

noktaya ait;

52 / 4 = 13

52 / 4 = 13 ööllçüçüm (gm (güün) bulunur.n) bulunur.

13 gü13 günn 13 g13 güünn

13 g13 günün

13 g13 güünn

A1

B1 C1

D1

(16)

 Her Her ööllçüçüm noktasm noktasıındaki koku miktarndaki koku miktarıı ““% koku % koku zaman

zamanı”ı” olarak belirlenir;olarak belirlenir;

A1 noktas

A1 noktasıı: 15/60 = % 25 : 15/60 = % 25 B1 noktas

B1 noktası: 20/60 = % 33ı: 20/60 = % 33 C1 noktas

C1 noktasıı: 3/60 = % 5: 3/60 = % 5 D1 noktas

D1 noktasıı: 12/60 = % 20: 12/60 = % 20 A2 noktas

A2 noktası: 0/60 = % 0ı: 0/60 = % 0 B2 noktas

B2 noktasıı: ...: ...

C2 noktas

C2 noktasıı: ...: ...

D2 noktas

D2 noktasıı: ...: ...

 Her Her ööllçüçüm karesi tek tek ele alm karesi tek tek ele alıınnıır, o karenin kr, o karenin kööşşe e noktalar

noktalarındaki %KZ deındaki %KZ değğerlerinin belirlenen limiti erlerinin belirlenen limiti aaşışıp ap aşşmadmadığıığı kontrol edilir; kontrol edilir;

““% KZ > limit% KZ > limit”” ise o noktaya ise o noktaya “1“1”” puan verilir,puan verilir,

““% KZ < limit% KZ < limit”” ise o noktaya ise o noktaya “0“0”” puan verilir.puan verilir.

11 00 11 00 11

(17)

 6 aylı6 aylık k ölölçüçüm sonunda her noktada biriken puanlar toplanm sonunda her noktada biriken puanlar toplanıır. Bu r. Bu puanlar, o noktadaki koku miktar

puanlar, o noktadaki koku miktarıınnın kaın kaçç kez limit değkez limit değeri aşeri aşttığınığınıı ggösterir.österir.

ÖrneÖrneğğin; limit %KZ = %10 olsun ve her noktayıin; limit %KZ = %10 olsun ve her noktayı tek tek kontrol tek tek kontrol edelim,

edelim, Varsayal

Varsayalım ki:ım ki:

A1 noktas

A1 noktasıındaki % KZ, limit değndaki % KZ, limit değeri 6 ay ieri 6 ay iççinde toplam 2 kez aşinde toplam 2 kez aşmmış,ış, B2 noktas

B2 noktasıındaki % KZ, limit değndaki % KZ, limit değeri 6 ay ieri 6 ay iççindeinde toplam 1 kez aştoplam 1 kez aşmmış,ış, C1 noktas

C1 noktasıındaki % KZ, limit dendaki % KZ, limit değğeri 6 ay ieri 6 ay iççindeinde toplam 0 kez aştoplam 0 kez aşmışmış,, D1 noktas

D1 noktasıındaki % KZ, limit dendaki % KZ, limit değğeri 6 ay ieri 6 ay iççindeinde toplam 1 kez aştoplam 1 kez aşmışmış..

olsun.

11

22

00

11 A1

B1 C1

D1

(18)

 Her bir ölçüm noktasındaki toplam puanlar hesaplandıktan sonra; her bir ölçüm karesi

değerlendirilir ve her karenin % KZ limit değerini aşıp aşmadığı kontrol edilir.

 Örnek:

13 gü13 günn 13 gü13 günn

13 gü13 günn

11

22

00

11 A1

B1 C1

D1

Ölçüm karesinin köşelerindeki

puanlar toplanır ve gerçekletirilen toplam ölçüm sayısına bölünür;

2 2 + + 1 1 + 0 + 0 + + 11 = 4= 4

4 / 52 = 0.08 % 8 4 / 52 = 0.08 % 8

Elde edilen değer limit değerin altında bulunmuştur;

% 8 < % 10

(19)

 Bu limit değeri Alman Yönetmelikleri’nde;

YerleYerleşşim birimleri iim birimleri iççin in KZ = %10KZ = %10

EndüEndüstriyel alan istriyel alan iççin in KZ = %15KZ = %15

olarak verilmi

olarak verilmi ş ş tir. tir.

(20)

Pilot Çalışma

 Şeker Fabrikası emisyon kaynağı olarak alındı.

 10 yıllık meteoroloji verileri ile hakim rüzgar yönü KD ve GB olarak belirlendi.

 Yerleşim yerleri ve hakim rüzgar yönü dikkate alınarak ölçüm noktaları belirlendi.

 Bir yıllık ölçüm programı hazırlandı.

 Program doğrultusunda ölçümler gerçekleştirildi.

 Ölçümler sonucunda bölgeye ait koku haritası çizildi.

(21)

İmisyon Alanı

(22)

Değerlendirme Alanı

(23)

Yıllık Koku Haritası

(24)

12.– 5. Aylara Ait Koku Haritası

(25)

İmisyon Ölçümleri. HAZIRLAYANLAR: Prof. Dr. Aysel Atımtay Çevre Müh. Meltem Güvener. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

İmisyon Ölçümleri

Koku ve Dağılımı

İmisyon Ölçümleri

 Kokunun,

nedenleriyle çevredeki koku konsantrasyonunun

olfaktometre ile doğrudan ölçümü mümkün değildir.

 Koku imisyonlarının belirlenmesi için alan

çalışmalarının yapılması gerekmektedir .

Alan Çalışmaları

 İmisyon Alanı:

Koku emisyonlarının ulaştığı, etkilediği alanın tamamıdır.

 Değerlendirme Alanı:

Koku imisyonu ölçümü ve değerlendirmesi

yapmak üzere belirlenmiş alandır. Bu alan

üzerinde bir grid sistemi oluşturulur.

Grid Sistemi Nasıl Oluşturulur?

Grid sistemi:

dikkate alınarak;

olacak şekilde oluşturulur.

De De ğ ğ erlendirme Alan erlendirme Alan ı ı

De De ğ ğ erlendirme Alan erlendirme Alan ı ı

Ölçümü Kimler, Ne Zaman Yapar?

 Panelistler

 Böylece, tam bir dağılım sağlanmış olur.

Alan Ölçüm Programı

Bazı Tanımlar

 Tekil ölçüm: Tek bir noktada yapılan ölçümdür.

 Ölçüm süresi: Tekil ölçüm için gerekli olan süredir.

 Değerlendirme periyodu: Tekil ölçümlerin gerçekleştiği toplam süredir. Bu süre

genellikle 1 yıldır (104 ölçüm), minimum 6ay

da (52 ölçüm) olabilir.

Tekil Ölçüm Nasıl Yapılır?

Ölçüm

 Her panelist ölçüm noktasında 10 saniyede bir aldığı havayı test eder.

 Koku algıladıysa ölçüm formuna 1, algılamadıysa 0 yazar.

 Panelist 10 dakika boyunca o noktada bulunur. Böylece 60 ölçüm yapmış olur.

(6 ölçüm/dak) × (10 dak) = 60 ölçüm

Ölçüm Formu

Form Değerlendirme

Sonuçlar “% koku zamanı” olarak belirlenir;

Örnek:

Ölçümleri Değerlendirme

 Bu limit değeri Alman Yönetmelikleri’nde;

olarak verilmi

olarak verilmi ş ş tir. tir.

Pilot Çalışma

İmisyon Alanı

Değerlendirme Alanı

Yıllık Koku Haritası

12.– 5. Aylara Ait Koku Haritası

6.– 11. Aylara Ait Koku Haritası