DİN VE MANEVİYAT PSİKOLOJİSİ:
KONUSU
AMACI VE TARİHİ
ÖĞR. GÖR. AYSU GÜL ŞANLİ
DİN PSİKOLOJİSİ
MANEVİYAT PSİKOLOJİSİ
DİN
• Arapça bir kelime olan din,
ceza ve yargı, usül, adet ve
tutulan yol anlamlarına gelir.
Dinlerin Ortak Noktaları
1. Her şeyden üstün ve kuvvetli bir varlığın/varlıkların kabul edilmesi 2. Bu varlığın bilgi ve akıl gücünün
üstünde olması
3. İlahi varlığın insandan yapmasını istediği ve istemediği talepler
4. Dini inanç-düşünce-duygu-davranışla dini bir hayat
Psikolojisi Din
• İnsanların bireysel dini davranışlarını,
–bu davranışların psikolojik nedenlerini ve
sonuçlarını bilimsel ilkelerden hareket ederek
bilimsel yöntemlerle araştıran bilim dalıdır.
ÖRN: Her
psikoloji ekolü bir insanın Allah’la ilişkilerini farklı
nedensel sebeplerle açıklamıştır.
1. Freudçu psikanalistlere göre;
• Tanrı inancı çocukluktaki baba figürünün ileriki yaşlarda
yeniden ortaya çıkmasıdır
• Mistik deneyimleri
bilinçdışının bastırılmış unsurları ve çocukluk
deneyimleri ile açıklamaya
çalışmışlardır
2. Jungçu analitik psikolojiyi benimseyenlere göre;
• Bir insan dine bağlılık gösteriyorsa kendini kolektif bilinçdışına
*açmıştır ve bilincin din arketipinden etkilenmektedir
* kolektif bilinçdışı: ortak-nesiller arası-türler arası aktarılan
3. Davranışçı ekole göre;
• Dini duygu-düşünce-davranışların kökeninde koşullu refleksler vardır
• Başına gelen kötü bir durum sonrasında kişi dua etmiş ve duanın kişiye maddi/manevi yararı olmuşsa
davranışı pekişir.
• Duaya karşılık alamazsa söner
Psikolojisinde Din Araştırma
Yöntem ve Teknikler
• Sistemli gözlemler
• Arşiv inceleme
• Anketler
• Mülakat
• Tutum ölçekleri
• Kişilik testleri
• Deneyler
Din ve
Maneviyat Psikolojinin
İncelediği Konular
– Dindarlığın kaynakları (genetik-sosyal- psikolojik)
– Dini ve manevi tecrübe – Dini gelişim
– Dindarlığın ölçülmesi, boyutları – Dua, ibadet ve dini ritüeller
– Din değiştirme – Dini tutumlar
– Din ve ruh sağlığı – Ölüm ve din
– Mistizm
– Kişilik ve din – Mutluluk ve din
Din ve Maneviyat
Psikolojisinin Amacı ve
Tarihi
Psikoloji ve Din:
Bir dargın bir barışık kardeşler
• Din ve modern psikoloji ilişkisi 1880’li yıllara dayanır
• Din üzerinde bazı olumsuz etkiler;
– Aydınlanma felsefesi,
– Bazı antropologların dinin ilkel toplumlarda ortaya çıktığını belirtmesi
– İnsanı materyalist ele alan ve ruhsal yönü ihmal eden felsefeciler
• Ancak Batı’da din tarafında yer alanlar, insanın ruhsal yönünü incelemek için psikolojiyi çıkış yolu görmüştür.
• Din Psikolojisinin kurucusu sayılan William James «Dini tecrübenin çeşitliliği, 1902» eserinde dinin tecrübi
yönünü psikolojiyle temellendirmeye çalışmıştır.
• Miller psikanalitik bulguların dine yardım için
kullanılabileceğini ve psikanalizin determinist (bir şey olacaksa olur) yönünün dinle aşılabileceğini
düşünmüştür
• Psikologların din konusuna olan ilgileri 1920’lerden 1960’lara doğru azalan bir eğilim göstermiştir.
• Davranışçılığın indirgemeci yöntemleri inancın veya direkt ölçülemeyen yapıların araştırılmasına çok az yer verdiği için;
dini ve manevi konular bu dönemde ihmal edilmiştir.
• Psikoloji alanındakilerin çoğu bilim-din çatışmasında dine karşı önyargılı yaklaşmışlardır
• Bu süreçte psikoloji bilimi modern bilimle şekillenmiştir
• Son zamanlarda dünya çapında dine yönelme eğilimi din psikolojisinin az da olsa önem kazanmasını sağlamıştır
• Jung ‘un ifadesiyle din insanlık tarihinin en eski ruhsal aktivitelerinden biridir
• Din psikolojisinin kuruluşu psikolojinin kuruluşuna dayanmaktadır;
– W. Wundt, S. Hall, W. James gibi bilim adamları aynı zamanda din psikolojisinin de kurucularındandır
– APA’nın ilk başkanı olan S. Hall aynı zamanda din psikoloğudur. 1917’de
«Psikolojinin Işığında İsa Mesih» isimli eserini yayımladı.
– Hall 19.yüzyılın ikinci yarısında deneysel din psikolojisinin doğup gelişmesini sağlayanlar arasındadır. Din psikolojisi’nde anket yönteminin kullanılarak başarılı çalışmalar yapılmasına Hall öncülük etmiştir.
• Dünyada ilk psikoloji laboratuarı kurarak deneysel psikoloji çalışmaları başlatan Wilhelm Wundt’un on ciltlik “Milletler Psikolojisi” adlı eserinde din psikolojisine önemli katkılar sağlayan bölümler vardır.
• Wundt eserinde halk psikolojisini incelerken dillerin, mitolojilerin ve örflerin üzerinde durmuştur.
• Wundt’a göre «dil, dini gelenekleri canlı olarak korur ve birey bunlar vasıtasıyla kendi kişiliğine has dindarlığı elde eder».
• Allport, olgunlaşmış bir dini duygu modeli önermektedir. Ona göre “dini duygu bireyi anlamlı bir şekilde bütün varlığıyla
ilişkilendiren bütüncül bir tavırdır”.
• Allport, dindarlık tipolojisi ve dinsel önyargı konularında önemli çalışmalar yapmıştır. Dindarlık tipolojilerini “dışsal (extrinsic)” ve
“içsel (intrinsic)”olarak iki yönelime ayırmıştır.
