RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ VIII- RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

(1)

RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ

Nİ1303096

TEHLİKE ANALİZ METODOLOJİLERİ

AMAÇ:

(Nitel ve Nicel) Risk analiz yöntemleri HAZOP ve ÖRNEK ÇÖZÜM

Risk analiz yöntemleri ve hesaplama örnekleri

12

RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ

1

74 Slayt

6

VIII- RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

6/6

Kaynaklar: ÇSGB-Özlem Özkılıç,

Nurdoğan İNCİ

Elektrik Mühendisi

İş Sağlığı ve Güvenliği Danışmanı ve GEDİK ÜNİVERSİTESİ Öğretim görevlisi

nurdoganinci@gmail.com 2017 Bahar dönemi

(2)

Tehlike

metodolojileri Kriterler

Tehlike ve çalışabilirlik analizi HAZOP

Ne, Nasıl Niçin kimler Özel Branşa Yönelik

“Tehlike ve İşletilebilme, çalışmaları olarak

kimya endüstrisinde proses dizayn aşamasında ve proses işletme esnasında yaygın olarak

kullanılır.

Tim Çalışması Tim

Gerekli

Doküman Çok fazla

Gerekli Zaman Orta (Hafta)

Tim Liderinin

Deneyimi Orta derece deneyim

Kalitatif/

Kantitatif Kalitatif

RİSK ANALİZ METODLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

(3)

Nİ1201297 3

HAZOP

Hazard and Operability

Tehlike ve çalışabilirlik analizi

Kimya endüstrisinde operasyonun proses dizayn aşamasında ve proses işletme

esnasında yaygın olarak kullanılır.

Kalitatif ve Kantitatif

➢ Kılavuz Kelime + Proses Parametresi = Sapma

➢ FMEA ile ölçülebilir değerler bulunur

SEVESO

RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

(4)

SEVESO

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik Seveso Direktifi

(82/501/EEC)

09.12.1996’da 96/82/EC sayılı “Tehlikeli Mad. İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolüne İlişkin Direktif

(Seveso-II Direktifi)

ÇSGB komisyonunda 30.12.2013 tarih ve 28867

Mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

(5)

Nİ1201297 5

1/12

HAZOP

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi

Tehlike

RİSK YÖNTEM

Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir.

Multi disipli bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır.

Belirli anahtar ve kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır.

Analiz çok disiplinli bir takım tarafından gerçekleştirilmeli

ve bir takım lideri tarafından yönetilmelidir.

(6)

3/12

HAZOP

Tehlike

“Tehlike ve İşletilebilme Çalışmaları” olarak adlandırılan bu metot, kimya endüstrisinde tehlikelerin tanımlanmasında

yardımcı olması maksadıyla proses dizayn aşamasında ve proses işletme esnasında yaygın olarak kullanılır.

HAZOP uygulanırken öncelikle bir proses veya operasyonun

bir adımı seçilir yada proses veya operasyonda çalışanların

doldurduğu “Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Formunda

belirtilen adım için değerlendirme yapılır.

(7)

Nİ1201297 7

2/12

HAZOP

Tehlike

HAZOP Takımı:

• Fabrika müdürü

•Fabrikanın işveren vekili

• İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı

• İşletme (Proses) Mühendisi

• Sistem ve Otomasyon Mühendisi

• Elektrik Mühendisi

•Makine Mühendisi

• İnşaat Mühendisi (Gerekli ise)

(8)

12/12

HAZOP

(9)

Nİ1201297 9

12/12

HAZOP

(10)

12/12

HAZOP

(11)

Nİ1201297 11

Tehlike

CCA Neden-Sonuç Analizi

RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

Neden - Sonuç analizi,

Hata Ağacı ile Olay Ağacı Analizlerinin bir harmanıdır.

Neden - Sonuç analizinin amacı, olaylar arasındaki zinciri tanımlarken istenilmeyen sonuçların nelerden meydana geldiğini

belirlemektir.

(12)

Tehlike

RİSK YÖNTEM 2/4

WHAT IF Olursa ne olur Analizi

Bu metot, fabrika ziyaretlerinde ve prosedürlerin gözden geçirilmesi esnasında yararlıdır. Mevcut potansiyel tehlikelerin tespit edilme oranı yüksektir. Genel

olarak olursa ne olur? Sorularına alınacak cevaplar formata yazılır

RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

(13)

Nİ1201297

13

2/5

PHA Ön Tehlike Analizi

PHA Preliminary Hazard Analysis:

Tehlikeli madde veya prosesler için kullanılır.

Geçmiş deneyim analizleri yapılır, kalitatiftir. (Nitel) Bu metotta olası sakıncalı olaylar önce tanımlanır daha sonra ayrı ayrı çözümlenir.

PHA takımı: Tecrübeli bir İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı liderlik etmelidir.

Bu metodolojiden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin

sıklıkla ortaya çıktığını ve Hangi analiz metotlarının

uygulanmasının gerektiğini belirler.

(14)

2/5

PHA Ön Tehlike Analizi

Amaç Analizi

Geçmiş deneyim Analizi

Tehlike tanımlanması

Risk değerlendirme/seçim Riski Azaltma

Potansiyel tehlikeli eleman

Geçmiş Kazalar

Hata Analizi

Hata ağacı–Olay ağacı

Tehlikeli olay

Emniyet Sistem Kaybı

Tehlikeli durum

(15)

Nİ1201297 15

3/12

HAZOP

Tehlike

HAZOP ÇALIŞMA PROSESİ

HAZOP Çalışma ekibinin oluşturulması Doküman toplanması

Sapma sonucu tahmini ve nedenlerinin araştırılması Kimyasal etkenler Fiziksel etkenler Sistem etkenleri

Sonuç analizi Önlemler ve kontrol sonuçları

Kılavuz kelimelerle sorgulama

(16)

PROSES VEYA OPERASYON Mekanik

etkiler

Fiziksel etkiler

Kimyasal etkiler

Elektrik etkiler

Radyasyon etkileri FMEA ve HAZOP

KALİTATİF TANIMLAMA VE TEHLİKELERİ DEĞERLENDİRME

KABUL EDİLEBİLİR-EDİLEMEZ RİSKLERİ İÇEREN İSTENMEYEN OLAYLARIN AYRIŞTIRILMASI

KANTİTATİF RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ

Kritik ve tehlikeli bir olayın meydana gelme frekansının olasılığının hesaplanması

Kritik ve tehlikeli bir olayın Şiddetinin büyüklüğünün hesaplanması

4/12

HAZOP

Tehlike

(17)

Nİ1201297 17

12/12

HAZOP

HAZOP ADIMLARI

➢ HAZOP çalışmasının uygulanacağı fabrika ünitesinin seçimi

➢ Boru ve enstrümantasyon (P&ID) diyagramlarının incelenmesi (izometri)

➢ İş akış diyagramlarının incelenmesi,

➢ Kullanılan proses ve ekipmalar hakkında ayrıntılı bilgi edinilmesidir

➢ Tehlikeli maddelerin tanımlanması ve değerlendirilmesi

➢ Kimyasalın toksitesi, alt ve üst patlama (LEL, UEL),

➢ Kaynama ve donma noktası, kimyasal kararlılığı

(18)

12/12

HAZOP

HAZOP ADIMLARI

➢ Malzeme güvenlik ve bilgi formlarının (MSDS) elde edilmesi

➢ Proses kontrol parametrelerinin incelenmesi (sıcaklık, basınç, akış hızı)

➢ Kimyasal maddelere maruz kalma süresi,

➢ Yangın patlama ve parça fırlama gibi tehlikelerin belirlenmesi,

➢ Tehlikelerin tespit edilmesi için çalışma alanının

belirlenmesi

(19)

Nİ1201297 19

HAZOP ADIMLARI

Hazop uygulanırken öncelikle bir proses veya operasyonun bir adımı seçilir, yada proses veya operasyonda çalışanların doldurduğu

“Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Formu” nda belirtilen adım için değerlendirme yapılır.

Değerlendirmeye başlamadan önce yapılan çalışmanın amacı açıklanır,

prosesin veya operasyonun bir değişkeni seçilir ve kılavuz kelimeler kullanılarak anlamlı bir “Tehlikeli Sapma” belirlenir.

Kılavuz Kelime + Proses Parametresi = Sapma

Tehlikeli sapmanın belirlenmesinde aşağıdaki Tabloda verilen

“HAZOP Sapma Matrisi” yardımcı olarak kullanılır.

8/12

HAZOP

(20)

HAZOP ADIMLARI

Belirlenen tehlikeli sapma için HAZOP takımı tarafından muhtemel nedenlerin listesi hazırlanır, bu aşamada takımın tecrübesi ve liderin önderliği önem kazanır.

Tehlikeli sapmanın sonuçları dikkatle gözden geçirilerek, sapmanın oluşmasını önleyici koruyucu önlemler tanımlanır ve önlemlerin alınmasından sonra kalan riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar verilir.

8/12

HAZOP

(21)

Nİ1201297 21

12/12

HAZOP

(22)

11/12

HAZOP

Anahtar Kelime

(23)

Nİ1201297 23

12/12

HAZOP

(24)

Tehlike

RİSK YÖNTEM 9/12

HAZOP

(25)

Nİ1201297 25

12/12

HAZOP

Kaynak: (Kennet ve Carlton, 1991)

(26)

12/12

HAZOP

(27)

Nİ1201297 27

HAZOP

Kimya endüstrisinde proses dizayn Tehlike ve çalışabilirlik analizi örneği

RİSK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

(28)

12/12

HAZOP

Sıvı yakıt buharı çıkışı Sıvı yakıt girişi

(29)

Nİ1201297 29

12/12

HAZOP

Sıvı yakıt buharı çıkışı Sıvı yakıt girişi

(30)

12/12

HAZOP

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması MetodolojisiHAZOP Prosesin açıklaması

Ağır sıvı yakıtı ısıtarak yakıt buhar haline getirilip buhar haline getirilerek yakılma sistemi

FCV; Sıvı yakıt kontrol vanası, FAL; Akış kontrol seti

FC; Giriş vana kontrol ünitesi FE; Düşük akış alarmı,

TSH; Yüksek sıcaklık anahtar

I-5; TCV Ana Vanasını kapatan interlok TE; Çıkış sıcaklığını ölçen element

PSV; Basınç kontrol vanası

PSHH; Doğal gaz hattında aşırı yüksek basınç anahtar I-4; TCV Ana Vanasını kapatan interlok

PV; Pilot vanası

TCV; Brülör kontrol vanası

(31)

Nİ1201297 31

12/12

HAZOP

Prosesin açıklaması

Ağır sıvı yakıtı ısıtarak yakıt buhar haline getirilip yakılma sistemi

FCV; Sıvı yakıt kontrol vanası,

FCV; akış miktarını tespit ederek akış kontrol ünitesine, gönderen bir akış elementi FE, ve bir düşük akış alarmı FAL’ den oluşan akış kontrol seti ile kontrol edilmektedir.

Doğal gaz bir basınç düşürme vanası PRV, ana brülör kontrol vanası TCV ve pilot vanası PV’den geçmek suretiyle beslenmektedir.

(32)

12/12

HAZOP

(33)

Nİ1201297 33

12/12

HAZOP

Prosesin açıklaması

Doğalgazla ısıtılan brülör ve ısıtma serpantinli buharlaştırma fırını Ana brülör kontrol vanası kızgın yakıt buharının çıkış sıcaklığını ölçen sıcaklık elementinden TE’den, sinyal alan sıcaklık kontrolörü, TC

tarafından kontrol edilmektedir.

Doğal gaz hattında aşırı yüksek basınç sivici PSHH, hat üzerinde basınç aşırı yüksek olduğunda I-4 interlock yoluyla ana brülör kontrol vanası TCV’yi kapatmaktadır. Aynı zamanda kızgın yakıt buharı için

belirlenmiş maksimum bir sıcaklık değerine ulaşıldığında yüksek sıcaklık sivici TSH, ana brülör kontrol vanasını kapatmaktadır. Son olarak fırın içerisinde alev söndüğünde alev dedektörü, hem pilot vanasını hem de ana brülör kontrol

vanasını kapatmaktadır.

(34)

12/12

HAZOP

Şekil 5’de doğalgazla ısıtılan brülör ve ısıtma serpantininden oluşan bir yakıt buharlaştırma fırını görülmektedir. Yakıt ısıtma serpantinine sıvı olarak girmekte, buharlaşıp kızgın yakıt halini alarak ısıtma serpantinini terk etmektedir.

Doğal gaz brülöre harici hava ile karıştırılarak girmekte ve sıcak alev üretilerek fırına beslenmekte yanma gazları ise fırını bacadan terk etmektedir.

Sıvı yakıt akışı bir akış kontrol vanası FCV, akış miktarını tespit ederek akış kontrol ünitesine FCV’ye, gönderen bir akış elementi FE, ve bir düşük akış alarmı FAL’den oluşan akış kontrol seti ile kontrol

edilmektedir.

Doğal gaz bir basınç düşürme vanası PRV, ana brülör kontrol vanası TCV ve pilot vanası PV’den geçmek suretiyle beslenmektedir. Ana brülör kontrol vanası kızgın yakıt buharının sıcaklığına göre

(35)

Nİ1201297 35

12/12

HAZOP

(36)

12/12

HAZOP

(37)

Nİ1201297 37

12/12

HAZOP

(38)

12/12

HAZOP

(39)

Nİ1201297 39

10/12 HAZOP Tehlike ve İşletilebilme

Çalışması Metodolojisi

HAZOP Çalışması Akım

Şeması

(40)

KAYNAKÇA

Özlem ÖZKILIÇ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi

Prof. Dr. H. Hilmi SABUNCU Yeni Yüzyıl Üniversitesi İş Sağlığı Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Mehmetcik BAYAZIT İTÜ İnşaat Fakültesi Ana Bilim Dalı (Mühendislikte Güvenlik ve Risk Analizi) kitabının yazarı

Meryem FIKIRKOCA İTÜ İnşaat Fakültesi Hidrolik Ana Bilim Dalı(Bütünsel Risk Yönetimi) kitabın yazarı

Yük. İnş. Müh. Latif Onur UĞUR sektöründe riskler ve risk yönetimi kitabı Dr. Ahmet Coşkun DÜNDAR Makine Mühendisi

ISAG 5 Adımda Risk Değerlendirme TC ÇSGB –İSGÜM

1

(41)

Nİ1201297 41