LOJİSTİK YÖNETİMİ 6. HAFTA: ENVANTER YÖNETİMİ YRD.DOÇ.DR. SAMET GÜNER

LOJİSTİK YÖNETİMİ

6. HAFTA: ENVANTER YÖNETİMİ YRD.DOÇ.DR. SAMET GÜNER

Öğrenme Hedefleri

- Envanter ile stok kavramları aynı şeyi mi ifade eder? Aralarındaki farklılık nedir?

- İşletmelerde ne tür envanterler bulunur?

- Niçin envanter bulundurulur? Envanter bulundurmanın avantajı ve bulundurmamanın sakıncaları nelerdir?

- İşletmenin sipariş politikası nasıl belirlenir? Ne zaman ve ne kadar sipariş verilmelidir?

- Envanter nasıl yönetilir? Modern envanter yönetim yaklaşımları nelerdir?

STOK

Stoklar işletmenin satmak, üretmek veya işletme ihtiyaçlarında kullanmak üzere elinde bulundurduğu değerlerdir (miktar).

Başka bir bakış açısıyla stoklar, işletme çabalarının düzenli ve verimli

yürütülebilmesi için girişimcinin elde bulundurduğu fiziksel malların genel adıdır.

ENVANTER

Envanter, işletme stokundaki ürün ve materyallerin periyodik olarak

güncellenen ayrıntılı bir döküm listesi, kayıt veya raporlardır (değer).

Envanterler, birçok üretici, toptancı veya perakendecinin toplam varlıkları içerisindeki en büyük yatırımı

kapsarlar.

Envanter Çeşitleri

Elde tutulma amaçlarına göre 6 çeşit envanterden bahsedilebilir;

- Çevrim stokları - Transit stoklar - Spekülatif stok - Dönemsel stok - Ölü stok

- Güvenlik veya tampon stoku

Çevrim stokları: İhtiyaçların karşılanması için partiler halinde malzeme sipariş etme (bu şekilde birim mal başına düşen nakliye ücretini azaltma)

Talep tahmininin kesin olarak bilindiği ve sipariş zamanının sabit olduğu stoklardır.

0 100 200 300 400

Sipariş Verilmesi

Sipariş Verilmesi

Sipariş Verilmesi Siparişin

varışı

Siparişin varışı

Ortalama Çevrim Stoku Envanter

2 ÇevrimStokDüzeyi  Q

Transit stoklar: Bir yerden başka bir yere taşınmakta olan stoklardır. Gideceği yere varmadan satışa/teslimata hazır olmamasına rağmen, çevrim stokları olarak değerlendirilebilirler.

Spekülatif stok: Mevcut talebi karşılamak dışındaki amaçlarla tutulur. Muhtemel bir fiyat artışı, grev veya hammadde kıtlığı beklentisi ile ihtiyaçtan fazla satın

almak gibi.

Dönemsel Stok: Spekülatif stokun başka bir formudur. İstikrarlı bir işgücü ve üretim dönemi sağlamak amacıyla sezon başlamadan önce envanterin

biriktirilmesini ifade eder.

Ölü stok: Belirli dönem aralığında hiçbir talebin olmadığı ve muhtemelen modası geçmiş ürünler.

0 100 200 300 400 500

Ortalama çevrim stoku Envanter

Güvenlik Stoku

Ortalama Stok = Ortalama Çevrim Stoku + Güvenlik Stoku

Güvenlik veya tampon stokları: Talep veya sipariş sürelerindeki belirsizlik

nedeniyle çevrim stoklarında oluşan yetersizlik nedeniyle tutulurlar. Ortalama envanterin bir kısmının, kısa dönemli talep veya sipariş süresi varyasyonlarını karşılamak amacıyla ayrılmasıdır.

Envanter Bulundurma Maliyeti

 Stokları kontrol etmek zordur

 Sermayenin bir kısmının atıl durumdaki stoklara yatırılması, alternatif yatırım fırsatlarının kaçmasına neden olur.

 Yüksek seviyede hammadde stoku bulunduran firmanın üretim maliyetleri, hammadde fiyatının düşmesi ile beraber artacaktır.

 Stok bulundurma maliyetine katlanmak gerekir (sabit maliyetler, güvenlik, enerji, kira, vs).

 Stoklardaki ürünün modası geçebilir.

Yüksek envanter seviyesi, işletmenin karlılığını iki şekilde düşürebilir;

(1) Envantere ödenen nakit para nedeniyle (sigorta, zarar, vergi, faiz vs) net kâr azalır.

(2) Envanter yatırımının artması ile toplam varlıklar da artar ve bu da

varlık devir hızının düşmesine neden olur.

Envanter Bulundurmama Maliyeti

Beklenmedik talep artışlarında müşteri talebi karşılanamaz (hem nakit hem de itibar kaybı).

Karşılanamayan talebi telafi etmek için daha masraflı bir üretim sürecine girilebilir.

Üretim sürecinde yavaşlama ve hatta kesilmeler yaşanabilir.

Niçin Envanter Tutulur?

1- Ölçek ekonomisinden faydalanmak : Satın alma, taşıma ve üretim süreçlerinde işletmelere ölçek ekonomisine ulaşma imkanı verir.

2- Arz ve talebi dengeler: Özellikle de dönemsel arz veya talepler,

envanteri zorunlu hale getirir. Üretim kapasitesini talebin maksimum olduğu döneme göre ayarlamak büyük maliyet gerektirir. Bunun

yerine envanter tutulur.

Tipik Bir Tedarik Zincirinde Arz-Talep Dalgalanması

0 20 40 60 80 100 120 140

ARZ TALEP

Talep Fazlası

Arz Fazlası

Talep Fazlası

Stok tutulması gereken zaman aralığı

3- Uzmanlaşma sağlar: Envanter, her bir fabrikanın ürettiği üründe

uzmanlaşmasına imkan verir. Üretilen ürünler konsolidasyon depolarına gönderilir.

Müşteri siparişleri, çeşitli ürün varyasyonları yapılarak bu depolardan karşılanır.

Taşıma maliyetlerinden de tasarrufu yapılır.

A

B C

D Konsolidasyon Deposu

Üretim Tesisleri ve Ürettikleri Ürün Cinsi Müşteriler

4- Belirsizliklere karşı korunma sağlar: Talepteki ve sipariş döngüsündeki belirsizliklere karşı firmayı korur.

Hammadde Envanteri

Bitmiş Ürün Envanteri Yarı Mamul

Envanteri

- Hammadde envanteri; fiyat artışı, grev, dönemin tedarik için uygun olması (süt veya yaş meyve gibi) nedenlerle tutulur.

- Yarı mamul envanteri; üretim sürecinde parça eksikliğinden kaynaklanan kesintileri engellemek için tutulur.

- Bitmiş ürün envanteri; beklenmeyen bir talep artışı karşısında stokta

bulunmama durumuyla karşılaşmamak için tutulurlar. Müşteri memnuniyetsizliği engellenir.

5- Tedarik zinciri üyeleri arasında tampon görevi görür: Coğrafi olarak birbirinden ayrı olan TZ birimleri arasında tampon görevi görür

Envanter

Tedarikçi – Satın alma Satın alma – Üretim Üretim – Pazarlama Pazarlama – Dağıtım

Dağıtım – Aracılar Aracılar – Müşteri

Ne Zaman Sipariş Verilmeli?

Sabit sipariş miktarı: Zamandan bağımsız olarak ancak sabit miktarlarda sipariş vermek.

Sabit sipariş zamanı: Sipariş miktarı değişkenlik gösterse de, sipariş zamanları sabit kalır.

Yeniden sipariş noktası (YSN): Talebin kesin bilindiği durumlarda, günlük talep miktarı ile yenileme süresinin çarpımına eşittir.

YSN = GT x YS

Örneğin, günlük talep 100, yenileme süresi ise 2 günse, YSN = 200 birim olacaktır.

Eğer belirsizlik söz konusu ise, güvenlik stoku (GS) da eklenmelidir.

YSN = (GT x YS) + GS

Örneğin, 100 birim güvenlik stoku isteniyorsa, YSN = 300 birim olacaktır.

0 100 200 300 400 500 600

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0 100 200 300 400 500 600

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

YSN YSN YSN

YSN YSN YSN

Güvenlik Stoku

Ss Politikası Envanter seviyesi belirli bir seviyenin

(s) altına

düştüğünde, sipariş verilerek yeniden maksimum noktaya

(S) gelinir.

Yeni sipariş noktası, teslim süresinin, ortalama talebin ve talep değişkenliğinin

bir fonksiyonudur.

s S

s S

Ne Kadar Sipariş Verilmeli?

Ekonomik sipariş miktarı (ESM)

Maliyet

Sipariş miktarı Sipariş maliyeti

Stok maliyeti Toplam maliyet

Optimum sipariş miktarı

ESM iki maliyeti göz önünde bulundurur:

(1) Stok maliyeti, (2) Sipariş maliyeti.

- Miktar arttıkça stok maliyeti artar.

- Miktar arttıkça sipariş işleme maliyeti azalır.

Sipariş maliyeti nelerden oluşur?

Talep formu oluşturma, satın alma formu, mal kabulü, tedarikçinin faturasını işleme, tedarikçinin ödemesini yapma vs.

𝐷

𝑄 × 𝐶_𝑝 𝑄

2 × 𝐶_𝑠 𝑇𝐶 = 𝐷

𝑄 × 𝐶_𝑝 + 𝑄

2 × 𝐶_𝑠

ESM Formülü

𝑄 = 2 × 𝐷 × 𝐶

𝐶

𝑇𝐶 = 𝑇𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 𝑆𝑖𝑝𝑎𝑟𝑖ş 𝑀𝑎𝑙𝑖𝑦𝑒𝑡𝑖 𝑄 = 𝑆𝑖𝑝𝑎𝑟𝑖ş 𝑀𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝚤

𝑆𝑆 = 𝑆𝑖𝑝𝑎𝑟𝑖ş 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 𝑆𝐴 = 𝑆𝑖𝑝𝑎𝑟𝑖ş 𝐴𝑟𝑎𝑙𝚤ğ𝚤

𝐷 = 𝑌𝚤𝑙𝑙𝚤𝑘 𝑇𝑎𝑙𝑒𝑝

𝐶

= 𝑆𝑖𝑝𝑎𝑟𝑖ş 𝑀𝑎𝑙𝑖𝑦𝑒𝑡𝑖 𝐶

= 𝑆𝑡𝑜𝑘 𝑀𝑎𝑙𝑖𝑦𝑒𝑡𝑖 𝑆𝑆 = 𝐷

𝑄 𝑆𝐴 = 𝑌𝚤𝑙 𝑆𝑆 𝑇𝐶 = 𝐷

𝑄 × 𝐶

+ 𝑄

2 × 𝐶

Sipariş Maliyeti Stok Maliyeti

𝑄 =

25

= 25 𝑆𝑆 = 1250

25 = 50 𝑆𝐴 = 360

50 = 7,2 𝑇𝐶 = 1250

25 × 6,25 + 25

2 × 25 = 625

Örnek

Yıllık Talep = 1250 adet Sipariş Maliyeti = 6,25 TL Stok Maliyeti = 25 TL

Stok maliyeti

Sipariş maliyeti

Envanter Politikasının Belirleyicileri

Bir işletmenin envanter politikası şu kriterlere göre belirlenir;

- Talep karakteristikleri - Teslim süresi

- Ürün sayısı

- Amaç (hizmet seviyesini artırmak mı yoksa maliyetleri azaltmak mı?) - Maliyet yapısı

Modern Envanter Yönetimi Yaklaşımları

1- ABC Analizi

2- Just in Time (Tam Zamanında) Yaklaşımı 3- Satıcı Tarafından Yönetilen Envanter

4- Envanter Takibi

1- ABC Analizi

ABC analizi, eldeki yüzlerce veya binlerce farklı envanterin aynı değere sahip olmadığı varsayımına dayanır. Bu nedenle her envanter aynı şekilde

yönetilmemelidir.

Genel kabul görmüş kurala göre, satışların %80’i ürünlerin %20’sinden sağlanır.

Satışların %20’si ise ürünlerin %80’inden elde edilir (80/20 kuralı).

Satışların %80’ini sağlayan envanterin %20’lik kısmına, diğerlerinden daha fazla önem verilmelidir. Örneğin, satışı düşük olan envanter tüm depolarda yer

almamalıdır. Satışı yüksek olanlar ise daha fazla lokasyonda ve daha kolay erişilebilecek noktalarda konumlandırılmalıdır.

Envanterin sınıflandırması şu şekillerde olabilir; değer olarak satış hacmi, miktar olarak satış hacmi, en hızlı satan birimler, en karlı olan birimler vs.

ABC analizi sonucunda hangi envanterin hangi lokasyonlarda bulundurulacağı ve hangi sıklıkla kontrol edileceğine karar verilir. Örneğin A grubu daha fazla yerde bulundurulmalı ve her gün kontrol edilmeliyken (hatta bazı durumlarda saatlik), B grubu haftalık, C grubu ise tek bir depoda bulundurulup aylık kontrol edilebilir.

D grubundakiler taşıma maliyetlerini artıracak, depoda yer işgal edecek ve envanter çevrim hızını düşüreceği için mümkün olduğunca elimine edilmelidir.

A – En kritik envanter grubu

B – Orta derecede kritik envanter grubu C – Düşük derece kritik envanter grubu

D – Ölü (death) stoklar

Soru: Bu sınıflandırma hangi oranlarda yapılmalıdır?

2- Just in Time (JIT) Yaklaşımı

İlk olarak otomobil endüstrisinde uygulanmıştır (Ford ve Toyota).

JIT, güvenlik stoklarını azaltarak veya tamamen ortadan kaldırarak ve envanterin tam olarak üretimde ihtiyaç olduğu anda tedarik edilmesiyle toplam envanter miktarını azaltmayı amaçlar. Bu yaklaşımda envanter israf olarak görülür.

JIT’nin tersi JIC (Just in case) yani ‘ne olur ne olmaz’ mantığı ile beklenmeyen durumlar için güvenlik stoku tutmaktır.

Lojistik açısından JIT; hatasız hammadde tedariği, daha küçük hacimler, daha sık sevkiyat, daha yakın tedarikçi lokasyonu demektir.

JIT, taşımacılığı daha da kritik bir konuma getirmektedir. Çünkü risk yükselmiştir.

JIT yaklaşımı, düşük yakıt maliyetinin, düşük trafik karmaşasının, fazla taşımacılık kapasitesinin ve terör tehlikesinin olmadığı ortamlar için benimsenmiş ve kabul görmüştür.

Ancak yukarıda sayılan faktörlerden bir tanesinin olumsuzlaşmasıyla beraber, JIT yaklaşımı da belirli derecede önemini kaybedecektir.

Tartışma sorusu: Türkiye’de faaliyet gösteren bir otomobil işletmesinin envanterini JIT yaklaşımı ile yönetmesi gerekli mi?

Bunun avantajlarını ve dezavantajlarını tartışınız.

3- Satıcı Tarafından Yönetilen Envanter (VMI)

Geleneksel envanter yönetiminde siparişin hacmi ve zamanlaması siparişi veren birimin kontrolündedir. VMI yaklaşımında ise kontrol tedarikçinin elindedir.

Üreticiler, dağıtımcıların veya perakendecilerin envanter sistemlerine EDI veya internet ile erişerek, envanter seviyelerini takip ederler. Dağıtımcının veya

perakendecinin envanter seviyesi belirli bir seviyenin altına düştüğünde, üretici kendi belirlediği miktardaki siparişi belirli bir zamanda gönderir.

VMI sayesinde üretici talep tahminlerini daha gerçekçi bir şekilde (hatta gerçek zamanlı veriye göre) yapabilir.

Bu sistem taraflar arasında karşılıklı güven gerektirir. Aksi halde tedarikçi, sistemi istismar ederek sipariş miktarını gereğinden fazla tutar ve envanter seviyesini şişirebilir.

4- Envanter Takibi

Teknolojik gelişmeler envanter takibini kolaylaştırmış ve ucuzlatmıştır.

Barkod ve RFID gibi teknolojiler sayesinde envanter takibi daha kolay bir şekilde yapılmaktadır. Barkoddan farklı olarak RFID, iki taraflı veri iletişimine imkan vermekte ve ürünlerin tek tek okutulması

gerekliliğini ortadan kaldırmaktadır.

Wal-Mart RFID kullanımı sayesinde promosyonlu ürün satışını %20 artırmış ve hızlı satılan ürünlerin stokta bulunmama durumunu %60

oranında azaltmıştır.

Envantere Bakış Açısındaki Değişim

Eskiden, tüm taleplerin karşılanabilmesi için

envanterlerin bulundurulması normal bir işletme faaliyeti olarak algılanırdı.

Günümüzde ise işletmeler envanter bulundurmayı bir maliyet unsuru olarak görmektedirler ve envanteri tedarik zincirindeki başka birimlere aktarmanın yolunu

aramaktadırlar.

Depoda bol miktarda hazır parça olduğunda, tabii ki kendimizi daha güvende hissederiz: İkinci dünya savaşı öncesinde, savaş sırasında ve ertesinde parça alıp yığmak

normal görülen bir davranıştı.

TAIICHI OHNO Toyota üretim sisteminin kurucusu

…Ancak bu tür bir yaklaşım, bugün için artık uygulanabilir

değildir. Endüstri topluluğu yalnızca gerekli olanı, gerektiği

zaman ve gerektiği kadar üreterek, köylü dünyasının eski

mantığını yeniden ortaya çıkarmamalıdır.

Envanter seviyesini azaltan faktörler

 Üst yönetimin bu konudaki çabası (%19)

 Depodaki stok tutma birimleri (ürün çeşitliliği) (%10)

 Doğru tahminleme (%7)

 Sofistike envanter yönetimi yazılımı kullanmak (%6)

 Tedarik zinciri üyeleri ile işbirliği (%6)

 Diğer önlemler

Kamçı Etkisi

Talep miktarlarında meydana gelen değişkenlik yönetimsel bağlamda sıkıntılara neden olur. Bu değişiklikler aşırı envantere, zayıf ürün tahminlerine, yetersiz veya aşırı kapasitelere, uygunsuz ürünler veya uzun gecikmeler nedeniyle zayıf

müşteri hizmetlerine, belirsiz ürün planlamalarına ve yapılan yanlışları düzeltmek için yüksek düzeltme maliyetlerine katlanmayı gerektirebilir.

Kamçı etkisi kavramı, 1958 yılında Forrester tarafından ortaya atılmıştır. Verilen siparişlerin tedarik zincirinde geriye doğru gidildikçe giderek yükselmesini ifade eder.

Kamçı etkisi, tedarik zinciri içerisinde aşırı envanter birikmesine neden olur.

0 50 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0 50 100 150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

3. ayda müşteri talebinde

meydana gelen küçük bir artışın tüm tedarik zincirini nasıl

etkilediğini inceleyeceğiz.

Eski talep Yeni talep

MüşteriPerakendeci Eski stok miktarı

Yeni stok miktarı

Yeni sipariş miktarı

Eski sipariş miktarı

Perakendecinin stok miktarı 3.

ayda artan talep nedeniyle azalır.

Hem azalan talebi karşılamak, hem de artan talep beklentisiyle 4. ve 5. aylarda, sattığından daha fazla sipariş verir.

Talep artışının olduğu dönem

Müşteri ve perakendeci açısından

Dağıtım merkezi ve üretici açısından

0 50 100 150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Eski stok miktarı

Yeni stok miktarı

Eski sipariş miktarı

Yeni sipariş miktarı

Dağıtım merkezi, perakendecinin müşteriye gösterdiğinden daha fazla tepki gösterecek ve 7. ve 8.

ayda daha fazla sipariş verecektir.

0 50 100 150 200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Eski üretim miktarı

Yeni üretim miktarı

En nihayetinde üretici, tüm

tedarik zinciri aktörlerinden daha fazla tepki vererek, yıl sonuna

doğru kabul edilemeyecek

seviyede üretim gerçekleştirmiş olur.

Dağıtım MerkeziÜretici

Tedarik Zincirinin Bütününde Kamçı Etkisi

0 50 100 150 200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

TALEPTEKİ %20’LİK BİR ARTIŞ, TEDARİK ZİNCİRİNDE ÇOK DAHA BÜYÜK ÜRETİM SEVİYELERİNE SEBEP OLUYOR.

Eski Talep Artan Talep

Yeni üretim miktarı

Satış

promosyonları suni talep

yaratır.

Bu suni talep envanteri

azaltır.

Üretim ve satın alma planları

geçmiş trendlere göre

yapılır.

Kapasite ihtiyaçları suni talebe göre yapılır.

Kapasite talebi aşar.

Envanter aşırı hale

gelir.

Envanter Azaltımı

Sendromu

Kamçı Etkisi Nasıl Önlenebilir?

Gerçek zamanlı satış takibi (POS, EDI gibi sistemler kullanılabilir)

Zincir üyeleriyle etkin koordinasyon (Bilgi çarpıklığının ve gecikmesinin engellenmesi)

Tedarik zinciri üyeleri ile bilgi paylaşımı Tutarlı talep tahmin yöntemleri geliştirme Fiyat oynamalarından kaçınmak

Kıtlık oyunu durumlarını ortadan kaldırmak

KAYNAKLAR

CHANDRA, Charu ve Sameer KUMAR (2000), “Supply Chain Management in Theory And Practice: A Passing Fad or a Fundemental Change?”, Industrial Management & Data Systems, MCB University Press

GENÇ, Ruhet (2009), Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetiminin Yöntem ve Kavramları, Detay Yayınları, 1. Baskı, Ankara http://erp.karmabilgi.net/envanter-yonetimi/

http://iulojistik.files.wordpress.com/2010/.../bolum-2-talep-tahmin-yontemleri1.pdf http://enm.blogcu.com/talep-tahminleri/2680899

http://www.ekodialog.com/Konular/talep-tahmini-tahminleri.html

http://www.herseyvarmis.com/muhendislik-maliye-reklam/talep-tahmini-t4958.0.html

KOTLER, Philip (2004), Günümüzde Pazarlamanın Temelleri, çev. Ümit Şensoy, Optimist Yayınları, 2. Baskı, İstanbul ÖZDEMİR, Ali ve Aslı ÖZDEMİR, Talep Tahminlemesinde Kullanılan Yöntemlerin Karşılaştırılması: Seramik Ürün Grubu Firma Uygulaması