Y R D . D OÇ . D R . R A MA D A N E Y Y A M Y R D . D OÇ . D R . N A ZA N D OĞ R U E R
Ünite 6
Literatür Değerlendirme
Literatür Değerlendirme
Literatür taramasının sistematik bir şekilde
yapılmasının ardından araştırmacının elinde kendi
araştırma sorusu ile ilişkili çok sayıda kaynak olacaktır.
Bundan sonraki aşama ise eldeki materyallaeri okumaya hatta tekrar tekrar okumaya dayalıdır.
Bu okuma süreci araştırmacının elindeki materyallere aşinalık kazanana kadar devam etmelidir.
2
Literatür Değerlendirme
Ancak araştırmacıların sık karşılaştıkları durumlardan birisi bir araştırmanın başlığı araştırmacının araştırma konusu ile çok ilişkili gözükse bile araştırmayı okumaya başladığında içeriğin çok farklı olmasıdır.
Bu noktada zaman kaybının da önüne geçebilmek için bir makalenin ilk olarak özet kısmı okunmalıdır.
Özet, çalışılan konu ile ilgili içeriğin ana hatlarıyla açıklandığı bölümdür.
3
Literatür Değerlendirme
Araştırmacı bir makalenin özet bölümünü okuduktan sonra o makalenin tamamını okuyup okumaya daha rahat karar
verebilir.
Bir araştırmacı bir makaleyi okurken bu makalenin güçlü ve zayıf yanlarını değerlendirmelidir.
Bu değerlendirmeyi yapmadan kendi çalışmasında bu makaleye atıf yapmamalıdır.
Bu değerlendirme süreci literatürde eleştirel değerlendirme olarak adlandırılmaktadır.
4
Eleştirel Değerlendirme
Eleştirel değerlendirme sürecinde ilk adım araştırmacının elindeki materyalin araştırma makalesi mi yoksa değerlendirme makalesi mi olduğunu belirlemesidir.
Araştırma sorusuna da bağlı olmakla birlikte araştırma makalelerine genellikle öncelik
verfilmesi gerekmektedir.
5
Eleştirel Değerlendirme
Elde edilen literatürün araştırma makalesi, değerlendirme makalesi vb. olarak ayrımı yapıldıktan sonra ikinci adım eldeki araştırmaların en azından 2-3 kez okunmasıdır.
Araştırmacı okuduğu makaleyi özetleyebilir noktaya geldiğinde bir başka makaleyi okumaya geçebilir.
Burada cevap verilmesi gereken soru: “Bu araştırma neden yapılmış?” Okunulan makale bir araştırma makalesi ise bu araştırmanın yöntemini ve elde edilen sonuçların ne olduğunu da yanıtlayabilmek gerekir.
6
Eleştirel Değerlendirme
Eleştirel değerlendirmede üçüncü adım da okunulan
makalenin güçlü ve zayıf yanlarının değerlendirilmesidir.
Bu aşamada da aslında daha çok makalelerin dergilerde yayınlanması için hakemlerin kullandığı değerlendirme kriterleri ile ilgili formalar kullanılabilir.
Özellikle literatür taraması ilk kez yapılıyorsa ve
araştırmacı araştırma yöntemleri ile ilgili bilgi sahibi
değilse eleştirel değerlendirme kriterlerinin kullanılması özellikle tavsiye edilmektedir.
7
Eleştirel Değerlendirme
Eleştirel değerlendirmede yapabilmek için araştırmacının araştırma desenleri ile ilgili temel düzeyde bilgi sahibi
olması gerekmektedir.
Yoksa değerlendirme formları, kriterler hiçbir anlam ifade etmeyecektir.
Örnek: Bir araştırmanın yöntem bölümündeki “Bu araştırmada öntest-sontest kontrol gruplu desen kullanılmıştır” açıklamasını anlayabilmek için araştırmacının bu desenin anlamını bilmesi gerekmektedir.
8
Eleştirel Değerlendirme
Bu noktada araştırmacıların her bir araştırma yöntemi ile ilgili kapsamlı bir şekilde konuya hakim olması
beklenmese bile en azından bir-iki araştırma deseni hakkında bilgi sahibi olması olmalıdır.
Burada araştırma desenleri açıklanmıştır ama daha kapsamlı bilgi sahibi olmak isteyen araştırmacılar, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ile ilgili kitapları okuyabilirler.
9
Araştırma Desenleri
Amprik araştırmalarda, araştırma
desenleri deneysel ve tarama türü olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
10
Tarama Modeli
Tarama Deseni: Geçmişte ya da halen varolan durumu varolduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma
yaklaşımıdır.
Tarama modelleri ikiye ayrılmaktadır:
1. Örnek Olay Tarama Modeli
2. İlişkisel Tarama Modeli
Genel tarama modeli de kendi içinde ikiye ayrılmaktadır:
1. Tekil Tarama Modeli
2. İlişkisel Tarama Modeli
11
Tarama Modeli
1. Tekil Tarama Modeli: Değişkenlerin tek tek, tür ya da miktar olarak oluşumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan araştırma modelleridir.
2. Ġlişkisel Tarama Modeli: İki ya da daha çok
değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirleyen araştırma modelleridir.
12
Deneysel Desenler
Deneysel Desenler: Değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkilerini keşfetmeyi amaçlayan araştırma desenleridir.
Deneysel desenler, denek sayısı kriterine göre ikiye ayrılmaktadır:
1. Tek Denekli ya da Küçük Gruplu Desenler
2. Çok Denekli Desenler
13
Deneysel Desenler
1. Tek Denekli ya da Küçük Gruplu Desenler:
Temel karşılaştırma genellikle deneğin zamana bağlı olarak gösterdiği gelişimle ilgilidir.
2. Çok Denekli Desenler: Kendi içerisinde üçe ayrılmaktadır:
a) Deneysel Desenler
b) Yarı Deneysel Desenler
c) Zayıf Deneysel Desenler
14
Deneysel Desenler
Yarı Deneysel Desenler: Laboratuar ortamına göre daha az yapılandırılmış
çevrelerde meydana gelen davranışları çalışmak isteyen araştırmacılar tarafından
kullanılmaktadır.
Araştırma yapmaya yeni başlayan yazarlar için araştırma desenine uygun değerlendirme
kriterleri kullanmaları daha uygun olur.
15
Deneysel Desenler
Araştırmacıların eleştirel değerlendirme formlarının yanısıra aşağıdaki soruları da kendilerine sorabilirler:
1. Araştırma sonuçları nasıl genellenebilir?
2. Sonuçlar güvenilir mi?
3. Araştırmadaki önemli değişkenler ve yapıların değerlendirilmesi doğru bir şekilde yapılmış mı?
4. Araştırmadan elde edilen sonuçlar başka bir şekilde de yorumlanabilir mi?
5. Bu çalışmanın alanın gelişimine katkısı nedir?
16
Sonuç
Araştırmacı literatür taraması sonucunda ulaştığı yayınları kendi çalışmasında kullanacaktır.
Ancak araştırmacı elindeki bir yayına atıfta
bulunmadan önce bu çalışmanın niteliğinden ve ortaya koyduğu bulguların güvenirliğinden emin olmalı ve elindeki araştırmanın sınırlılıklarına dikkat etmelidir.
17
Sonuç
Örnek: Araştırmacı, sadece tek ebeveynli çocuklara depresyon ve kaygı düzeylerinin her iki ebeveyni olan çocuklardan daha yüksektir şeklinde bir sonuca ulaşan
araştırmayı okuyorsa, araştırma desenleri hakkında bilgisi varsa bu araştırmadan bu sonucun çıkmayacağını bilir.
Ama araştırma desenleri hakkında hiçbir bilgi sahibi
değilse ilginç bir bulgu diye bu sonuca kendi çalışmasında yer vererek kendi çalışmasının niteliğini azaltır.
Bu nedenle araştırmacılar bir yayını okurken eleştirel değerlendirmeden vazgeçmemelidir.
18
