Avrupa Birliği
Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu
Mustafa İberya ARIKAN
AVRUPA BİRLİĞİ
YARGI DÜZENİNDE SAVCILIK KURUMU
¾ Avrupa Toplulukları Adalet Divanı
¾ Adalet Divanı Savcısı
¾ Savcı Mütaalası
¾ Avrupa Birliği Kamu Savcısı
¾ Topluluğun Finansal Çıkarları
¾ Avrupa Birliği Yargı Düzeni
¾ Topluluk Mahkemeleri
Ankara, 2009
AAvvrruuppaa BBiirrlliiğğii YYaarrggıı DDüüzzeenniinnddee SSaavvccııllııkk KKuurruummuu Mustafa İberya ARIKAN
Hukuk Kitapları Dizisi: 973 ISBN 978-975-02-1031-0 Birinci Baskı:
Ağustos – 2009
© Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.
Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş.’ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz.
Sayfa Tasarımı:
Ayşegül Genç Kapak Tasarımı:
İsmail Çam Yayın ve Dağıtım:
Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0–312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0–312) 435 24 72
Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli – İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) 230 52 62 /ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: www.seckin.com.tr, E–posta: yayin@seckin.com.tr
Baskı:
Seçkin Yayıncılık A.Ş., Tel: (0–312) 435 30 30
CANIM DEDEM
MUSTAFA ARIKAN’ın Aziz Hatırasına…
Teşekkür
Öncelikle sevgi ve ilgilerini hiçbir zaman eksik etmeyen, bugünlere gel- memde en büyük paya sahip olan Anne ve Babama, yüksek lisans eğitimim boyunca ve bu kitabın hazırlanış sürecinde benimle birlikte mücadele eden, emeğini esirgemeyen, bana her zaman inanan ve destekleyen canım Karıma, özellikle de sevgili kardeşim İpek Su’ya yine bu çalışmamda ve diğer uğraşla- rımda beni öz evlatları gibi destekleyen kayınvalidem ve kayınpederime sonsuz teşekkürler.
Avrupa Birliği hukukundaki engin bilgi ve deneyimlerini benden esirgeme- yen tez danışmanım Doç. Dr. Hacı Can’a, değerli görüşleriyle çalışmama katkı- da bulunan Doç. Dr. Oğuz Sancakdar’a ve Dr. Esin Çamlıbel’e ayrıca çeviriler hususundaki teknik desteğinden dolayı Türkiye Barolar Birliği’nin değerli mü- dürü Adnan Kılıç’a, kitabın basımını gerçekleştiren başta Koray Seçkin olmak üzere Seçkin Yayınevi çalışanlarına ve bu çalışmamda katkısı olduğunu düşü- nen tüm herkese minnetlerimi sunar teşekkür ederim.
Mustafa İberya ARIKAN Cumhuriyet Savcısı
Önsöz
Avrupa Toplulukları’nın kurulduğu ilk günden bugüne Topluluk içindeki konumunu, Toplulukların gelişimine paralel olarak sürekli geliştiren ve hatta hukuki görevlerini yerine getirirken ister istemez siyasi bir rol oynayarak, Av- rupa bütünleşme sürecini etkileyen, Avrupa Birliği politikalarının oluşum süre- cinin bir parçası haline gelen Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’nın bir üyesi olan savcısının bu sürece olan katkıları son derece önemlidir.
Divan’ın yargısal işlevinin açıklığını artırmak için savcı tarafından verilen mütalaa, yargıçlara yol gösterdiği gibi, hükmün anlaşılmasını da kolaylaştır- maktadır. Nice Antlaşması ile yapılan değişiklik öncesi her davada mütalaasını sunması gereken savcının, değiştirilen metne göre Divan kararıyla davadan rızası hilafına da olsa el çektirilmesi yargılama sürecini nasıl etkileyecektir? Ne Toplulukların ne de vatandaşı olduğu üye devletin adına hareket eden sadece Avrupa Hukuku’nun savunucusu konumunda olan savcının, yapılan değişiklik- lerden sonra Divan içerisindeki konumunun tartışılır hale gelmesi bir çelişki değil midir?
Bugün Avrupa Toplulukları kurulma amacı doğrultusunda, yarım asırdır verilen mücadele sonucunda ekonomik bütünleşmeyi gerçekleştirdikten sonra siyasi bütünleşme sürecinin sonuna yaklaşmıştır. Görünen o ki yakın bir gele- cekte üye devletlerin anayasal geleneklerinin ışığında entegrasyon sürecini ta- mamlayarak Avrupa Birleşik Devleti haline dönüşecektir. Peki, böylesine bü- yük bir coğrafyada ve bir o kadar büyük bir ekonomide, birliğin finansal çıkar- larını, ekonomik değerlerini dolayısıyla Avrupa milletlerinin menfaatlerini kim koruyacaktır? “Avrupa Birliği Kamu Savcısı” projesi bu soruya verilmesi muh- temel en doğru cevap olacaktır. Birliğin suç ve suçlularla mücadelede elini güç- lendirecek olan bu proje, Avrupa ceza ve ceza muhakemesi hukukunda sürege- len gelişimin belki de son ve en önemli halkası olacaktır.
Esasen, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde meydana getirilen bir yüksek lisans tezi olan bu eser, geçen zaman içerisinde Avrupa Birliği hukuk mevzuatında meydana gelen değişiklikleri de kapsayacak şekilde güncelleştirilmiş şekliyle, geliştirilerek bir kitap haline getirilmiştir.
Bu itibarla, Avrupa Birliği’nin bugün bulunduğu noktaya gelmesinde en büyük paya sahip olduğunu düşündüğümüz Avrupa Toplulukları Adalet Divanı ve bu Mahkeme’nin sui generis bir üyesi olan Divan Savcısı ile Toplulukların
10 Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu
ekonomik menfaatlerini koruması beklenen Kamu Savcısının hukuki yüzünü mesleğimin objektifinden inceleyerek ülkemizde bir ilk olan bu çalışmanın bundan sonraki benzeri çalışmalara ışık tutmasını ve hukuk dünyamıza yararlı olmasını diliyorum.
Ankara, 19 Mayıs 2009
Mustafa İberya ARIKAN Cumhuriyet Savcısı
İçindekiler
Teşekkür ... 7
Önsöz ... 9
Kısaltmalar ... 15
Giriş ... 17
Birinci Bölüm AVRUPA BİRLİĞİ YARGI DÜZENİ VE ESASLARI §I. AVRUPA TOPLULUKLARI ADALET DİVANI ... 21
A. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’nın Kuruluşu ... 22
B. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’nın Kurumsal Yapısı ... 24
1. Divan Görevlilerinin Hukuksal Statüsü ... 25
a. Yargıçlar ... 25
aa. Atanma Usulleri, Sayıları ve Görev Süreleri ... 25
ab. Nitelikleri ... 26
ac. Göreve Başlamaları ve Dürüstlük Yükümlülüğü ... 27
ad. Kıdem Düzenleri ... 28
ae. Hak ve Yükümlülükleri ... 28
af. Davaya Bakmaktan Memnuiyeti, Çekinmesi ve Reddi ... 29
ag. Görevlerinin Sona Ermesi ... 30
b. Divan Başkanı ... 30
c. Divan Başkâtibi ... 31
d. Mesleki Görevliler ... 33
da. Yardımcı Raportörler ... 33
db. Hukuk Araştırma Görevlileri ... 34
e. Diğer Memur ve Görevliler ... 34
2. Divan’daki Yargılama Birimleri ... 34
a. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı ... 36
3. Divan’ın Çalışma ve Yargılama Yöntemi ... 37
a. Yargılamanın Aşamaları ... 37
aa. Yazılı Aşama ... 38
ab. Sözlü Aşama ... 41
ac. Tahkikat Aşaması ... 43
ad. Müzakere Aşaması ... 44
ae. Hüküm ... 46
af. Divan Kararlarına Karşı Hukuk Yolları ... 47
afa. Kararın Yorumu ... 47
afb. İtiraz ... 47
afc. Üçüncü Kişilerin İtirazı ... 48
afd. Yargılamanın Yenilenmesi ... 48
12 Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu
ag. Yargılama Masrafları ... 48
ah. Divan’ın Tatil Günleri ... 49
aj. Divan’ın Hizmet Birimleri ... 49
aja. İlk Derece Mahkemesi ve Personel Mahkemesi’nin Adalet Divanı’nın İdari Hizmet Birimlerinden Faydalanması ... 50
b. Tarafların Divan Önünde Temsili ... 51
c. Divan’ın Yargılama Dili ... 52
C. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’nın Görev ve Yetkileri ... 53
1. İşlevi ve Görev Alanı ... 53
2. Divan’ın Yargı Yetkisinin Niteliği ve Kapsamı ... 55
3. Divan’ın Zorunlu Yargı Yetkisine Giren Davalar ... 58
§II. AVRUPA TOPLULUKLARI İLK DERECE MAHKEMESİ ... 58
A. İlk Derece Mahkemesi’nin Kuruluşu ... 58
B. İlk Derece Mahkemesi’nin Oluşumu ve İşleyişi ... 59
C. İlk Derece Mahkemesi’nin Bakmaya Yetkili Olduğu Davalar ... 60
D. Savcıların İlk Derece Mahkemesi’ndeki Konumu ... 62
§III. AVRUPA TOPLULUKLARI PERSONEL MAHKEMESİ ... 63
İkinci Bölüm AVRUPA TOPLULUĞU ADALET DİVANI NEZDİNDE GÖREV YAPAN SAVCILIK KURUMU §I. GENEL OLARAK SAVCILIK KURUMU ... 67
A. Kurumun Tarihsel Gelişimi ... 67
B. Kurumun Hukuksal Temel ve Özellikleri ... 69
C. Personel Yapısı ve Hukuki Konumu ... 75
1. Savcı Sayısı ... 75
2. Savcıların Atanması ve Görev Süreleri ... 77
3. Savcıların Tabi Olduğu Hükümler ... 78
a. Göreve Başlama ... 78
b. Yargı Muafiyeti ... 79
c. Savcılık Sıfatıyla Bağdaşmayan İşler ve Dürüstlük Yükümlülüğü ... 79
d. Merkezde Oturma Yükümlülüğü ... 80
e. Davadan Memnuiyeti, Çekinmesi ve Reddi ... 80
4. Görevlerinin Sona Ermesi ... 81
5. Başsavcı ... 81
D. Savcının Görev ve İşlevleri ... 83
E. Savcı Mütalaasına İlişkin Açıklamalar ... 90
1. Mütalaaların İçeriği ve Düzenlenmesi ... 90
İçindekiler 13
2. Mütalaasız Yargılama ... 92
3. Mütalaanın Gerekliliği ... 94
§II. AVRUPA BİRLİĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE SAVCILIK KURUMU ... 95
A. Avrupa Topluluğu Antlaşması Çerçevesinde Savcılık Kurumu ... 96
B. Adalet Divanı Statüsü Çerçevesinde Savcılık Kurumu ... 96
C. Adalet Divanı Usul Tüzüğü Çerçevesinde Savcılık Kurumu ... 99
§III. AVRUPA TOPLULUĞU MAHKEMELERİ USULÜNDE SAVCININ YERİ ... 105
A. Genel Olarak ... 105
B. Adalet Divanı’nın Yargılama Usulünde Savcının Yeri ... 109
1. Yazılı Usul Aşaması ... 110
a. Ön Karar Prosedürü ... 114
2. Sözlü Usul Aşaması ... 114
3. Müzakere Aşaması ... 119
C. Avrupa Topluluğu Antlaşması Madde 300’de Öngörülen Usul ... 120
D. AAETA Madde 103’te Öngörülen Usul ... 122
E. İlk Derece Mahkemesi’nin Yargılama Usulünde Savcının Yeri ... 124
§IV. SAVCILARIN DOĞRUDAN ETKİ PRENSİBİNİN GELİŞİMİNE OLAN KATKILARI ... 126
A. Genel Olarak ... 126
B. Bir Anayasal İlkenin Doğuşu – 1960’lı Yıllar ... 129
C. Yönergelerin Doğrudan Etkisi – 1970’li Yıllar ... 135
D. Yönergelerin Yatay Doğrudan Etkilerinin Sınırlanması – 1980’li Yıllar ... 138
E. Yatay Doğrudan Etkinin Sınırlamalarıyla Mücadele – 1990’lı Yıllar ... 141
F. Uygulanabilirlik Konusuna Yeni Bir Yaklaşım – 21. Yüzyıl ... 146
G. Bölüme İlişkin Değerlendirme ... 156
Üçüncü Bölüm AVRUPA BİRLİĞİ KAMU SAVCILIĞI §I. GENEL OLARAK... 159
§II. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN MALİ ÇIKARLARININ KORUNMASI ... 163
A. Tarihsel Gelişim ... 164
B. Yasal Dayanak ... 167
C. Yeşil Kitap Çerçevesinde Avrupa Birliği Kamu Savcılığı ... 169
1. Genel Olarak ... 169
2. Hukuki Statü ve İç Örgütlenme ... 171
14 Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu
a. Avrupa Birliği Kamu Savcısı’nın Statüsü ... 171
b. Atanması ve Görevinin Sona Ermesi ... 172
c. Avrupa Birliği Kamu Savcılığı’nın Hiyerarşik Rolü ... 173
3. Yerinden Yönetime Göre Örgütlenmesi ... 173
a. Delege Avrupa Savcıları’nın Statüsü ve Rolü ... 174
b. Avrupa Birliği Kamu Savcılığı’nın Görevi İfa Araçları ... 175
4. Avrupa Birliği Kamu Savcılığı’nın Soruşturma Yetkisindeki Suçlar ... 175
5. Yargılama Usulü ... 176
a. Soruşturma Aşaması ... 176
b. Kovuşturma Aşaması ... 178
D. Lizbon Antlaşması Çerçevesinde Avrupa Birliği Kamu Savcılığı ... 179
Sonuç ... 181
Kaynaklar ... 185
Kavramlar Dizini ... 189
