Kelebeklere etkiyen ilaçlar Şeritlere etkiyen ilaçlar
T.C.
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ
FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ ANABİLİM DALI
Kelebeklere
Etkiyen İlaçlar
Genel Bilgiler
• Kelebek hastalığının sağaltımında kullanılan son derece etkili ilaçlar bulunmakla beraber, hastalıkla mücadeleyi tümüyle ilaçtan beklemek gerekmez.
• Bakır sülfat, metaldehid gibi ilaçlarla otlaklarda sümüklü böceklerle mücadele edilmeli
• Sulu arazilerde drenaj çalışmaları yapılmalıdır.
• Bu arada, düzenli aralıklarla sürü ilaçlaması yapılması ve koruyucu ilaç uygulamaları
yapılmalıdır.
Kelebek ilaçlarının sınıflandırılması
• İki fenollu bileşikler (hekzaklorofen, diamfenetid, bithionol, bromsalanlar).
• Salisilanilidler (oksiklozanid, klioksanid, rafoksanid).
• Nitrofenoller (disofenol, niklofolan, nitroksinil).
• BZD’lar (triklabendazol, albendazol, tiyabendazol).
• Sülfonamidler (klorsulon)
• Benzamidler (klosantel)
• Halojenli hidrokarbonlar (hekzakloroetan, heksakloroparaksilen, karbontetraklörür, tetraklorodifloroetan).
• Diğerleri (erkek eğrelti otu, brotianid, hetolin gibi)
Kelebek ilaçlarının sınıflandırılması
• İlaçlar olgun ve olgun olmayan kelebeklere etkiyenler diye de 2 grupta toplanabilirler;
• Bu ilaçlardan triklabendazol, diamfenetid ve kısmen de rafoksanid dışındakiler olgun kelebeklere
etkilidirler;
• Sayılan üç ilaçtan özellikle ilk ikisi genç kelebeklere etkilidirler.
• Diamfenetid özellikle genç kelebeklere etkilidir;
kelebekler olgunlaştıkça etkinliği azalır.
İki fenollu bileşikler
• Hekzaklorofen
• Diamfenetid
• Bithionol
• Bromsalanlar
Hekzaklorofen
• Ağızdan verildikten sonra sindirimden iyi emilir.
• Vücudu büyük ölçüde safrayla terk eder.
• Antelmintik ve bakterisit etkili bir maddedir.
• Olgun kelebeklere (F.hepatica, F.gigantica),
• Bazı kanatlı şeritlerine (Raillietina cesticillus) ve
• Moniesia türlerini etkiler.
• Olgunlaşmamış (<8 haftalık) kelebeklere etkili değildir.
• İlacın olgun kelebeklere etkisinde glukuronid bileşiğinin safrayla atılmasının katkısı vardır.
Hekzaklorofen
• Normal şartlarda hayvanların ilacın sağaltım dozlarına tahammülü iyidir.
• Et ve süte olumsuz etkisi yoktur.
• Sağaltım dozlarının aşılması halinde iştahsızlık ve düşkünlük yapabilir.
• Normal dozunun 3-4 katı miktarlarda ölüme yol açabilir; özellikle sığırlara kesin dozaj yapılarak verilmelidir.
• İlaca karşı, bilhassa düşkün ve şiddetli
karaciğer hasarı olanlarda olmak üzere, sürü duyarlılığı bulunabilir.
Hekzaklorofen
• Zehirlenmelerde
• Kas titremeleri, durgunluk, iştahsızlık, sürgün ve ayağa kalkamama.
• Otopside karaciğerde yağlı soysuzlaşma dikkat çeker.
• İlaç sağaltım dozlarında bile düşkünler ve gebelerde ölüme sebep olabilir.
• Kanatlılara 32-44 mg/kg dozlarda verilen ilaç 3-9 gün süreyle yumurta verimini %30 dolayında
azaltabilir.
Diamfenetid
• Ağızdan verildikten sonra sindirim kanalından emilir ve tüm vücuda dağılır.
• İlaç uygulanmasını izleyen 3 gün süreyle karaciğer ve safrada yüksek yoğunluklarda bulunur.
• İlaç karaciğerde deasilazlar tarafından deasetile edilir ve amin türevine çevrilir;
• Bu metabolit parazitin tegumentinde vakuolleşmeye ve felce sebep olur.
• Amin türevi 7nci haftaya kadar bu dokuda gömülü halde bulunan kelebeklerin hızla ölümüne sebep olur.
Diamfenetid
• Koyun karaciğerinde parenkimde yerleşmiş olan
olgunlaşmamış F.hepatica ve F.gigantica duyarlıdır.
• Kendisiyle birlikte veya daha sonra olgun
kelebeklere etkili olan bir ilacın kullanılması önerilir.
• İlaç sığırlarda etkisizdir.
• Sağaltım indeksi genellikle geniştir.
• Koruyucu olarak diamfenetid-rafoksanid karışımı halinde kullanılır.
• İlkbahar ve sonbaharda 2 ay arayla 2 kez koruyucu olarak kullanılabilir. böylece hastalık kontrol altına alınır.
Salisilanilidler
• Oksiklozanid
• Rafoksanid
• Klioksanid
Oksiklozanid
• Ağızdan verildikten sonra, sindirimden iyi emilir.
• Glukuronid bileşiği halinde başlıca safrayla atılır.
• Diğer salisilanilid ve fenol türevleri gibi oksidatif- fosforilasyon kenetini kırar.
• İlaca ergin F.hepatica ve F.gigantica duyarlıdır;
• Sağaltım dozunun 3 katında gençleri de etkiler.
• İstenmeyen etkilerinin az olması sebebiyle,
karbontetraklörür ve hekzaklorofenden üstündür.
• İlacın sağaltım indeksi 4 dolayındadır.
Oksiklozanid
• Ağır karaciğer hasarı olanlarda sağaltım güvenliği daralır.
• İleri derecede gebe koyun ve sığırlarda zararlı bir etkisi olmaksızın kullanılabilir.
• İlaçla sağaltım sırasında hafif derecede sürgün oluşabilir; bu durum sağılan hayvanlarda süt verimini azaltabilir. Süt hayvanlarında
kullanılmaması tavsiye edilir.
• Oksiklozanid levamizol ve BZD türevleriyle birlikte hazırlanan müstahzarlar şeklinde de kullanılır.
Rafoksanid
• Koyun ve sığırlarda, sindirim kanalından iyi emilir ve 24-48 saat içinde plazmada doruk yoğunluğa ulaşır.
• Hayvanlar 28 gün geçmeden kesilmemelidir.
• Süte geçtiğinden sütçülerde kullanılmamalıdır.
• Sığır ve koyunlarda F.hepatica ve F.gigantica duyarlıdır;
• Sığırlarda ergin Haemonchus ve Bunostomum türleri,
• Koyunlarda bunların olgun ve larvaları ile Ostrus ovis'e de etkilidir.
Rafoksanid
• Genç parazitlere güçlü etkili olması bunların yol açtıkları akut olayların sağaltımında oldukça etkili olmasını sağlar.
• Sağaltım indeksi (5) genellikle büyüktür.
• Doz aşımında iştahsızlık ve sürgün dikkat çeker.
• Koyunlarda yüksek dozlar göz sinirinde soysuzlaşma ve katarakta sebep olabilir,
• Normal şartlarda tüm gevişenlerde güvenle kullanılabilecek bir maddedir.
Klioksanid
• İlaca olgun ve olgun olmayan F.hepatica duyarlıdır.
• Olgun olmayanlara daha yüksek dozlarda verilmelidir; bu durum ise sağaltım indeksini küçültür.
• Doz aşımında ateş, yere yatma ve ölüm görülür.
• Sağaltım dozlarında gebe, yeni doğmuş ve sağılan hayvanlara güvenle verilebilir.
Nitrofenoller
• Niklofolan (meniklofolan)
• Nitroksinil
• Disofenol
Niklofolan (meniklofolan)
• Ağızdan verildiğinde rumende kısmen metabolize olur; bu sebeple, biyoyararlanımı düşüktür.
• İlaç uygulamayı izleyen 5-8 gün süreyle sütle atılır.
• Olgun ve genç F.hepatica ve F.gigantica duyarlıdır.
• Olgunlaşmamış parazitlerin doza bağlı duyarlıdır.
• Bu ise ilacın sağaltım indeksini küçültür.
• Sağaltım indeksi dar bir maddedir.
• 6 aylıktan büyük, gebe ve hastaların tahammülü iyidir.
• Parenteral uygulama kolaylığı vardır.
Nitroksinil
• Ağızdan ve parenteral yollarla yavaş emilir,
• Vücuttan dışkı ve idrarla yavaş (yaklaşık 1 ay) atılır.
• İlaç verilen hayvanlar 42 gün geçmeden kesilmemelidir.
• Süt hayvanlarında kullanılmamalıdır.
• Sığır ve koyunlarda olgun F.hepatica ve F.gigantica duyarlıdır.
• Ayrıca, bu hayvanlarda Paraflaria bovicola ve Haemonchus türlerine de etkilidir.
• Sağaltım indeksi dar (<2) bir ilaçtır.
Nitroksinil
• İlaç yapı yönünden dinitrofenole yakındır ve ona benzer etkiler oluşturur.
• İlaç uygulama yerinde hafif doku tepkimesine yol açar.
• Sarı renkte boya maddesi olması sebebiyle, Uygulama yerindeki yün ve kılları boyar.
• İlaç ağızdan ve parenteral (DA, Kİ) olarak kullanılır.
• İlacın enjeksiyonla verilmesi daha etkilidir.
Benzamidler
• Klosantel
• İlaç 6-10 haftalık kelebekler,
• Kan emici yuvarlak kurtlar ve
• Parazitik sinek larvalarına etkilidir.
• Ağızdan ve parenteral olarak verilir.
• Son derece uzun etkilidir.
• Sağaltım indeksi büyük (6) bir maddedir.
• İvermektinle birlikte de kullanılabilir.
Sülfonamidler
• Klorsulon
• Sığırlarda sindirim kanalından hızlı emilir ve
yaklaşık 4 saatte plazmada doruk değerine çıkar
• Dolaşımda önemli bir kısmı (%75) proteinlere ve bir kısmı da (%25) alyuvarlara bağlanır.
• Kelebeklerde glikolizi engelleyip enerji metabolizmasını bozarak etkir.
• Genellikle ergin F.hepatica ve F.gigantica etkilidir.
• F.magna'ya zayıf etkili, P.cervi'ye ise etkisizdir.
BZD ve ön-BZD bileşikler
• BZD
• Triklabendazol (sadece genç kelebeklere etkili)
• Albendazol
• Fenbendazol
• Tiyabendazol
• Oksfendazol
• Mebendazol
• ön-BZD
• Netobimin
Triklabendazol
• Vücutta triklabendazol sülfon ve sülfoksite çevrilir.
• Koyunda 1-13 haftalık F.hepatica ve F.gigantica'ya etkili
• D.dentriticum'a etkisi zayıftır.
• Yuvarlak kurtlar, şerit ve kelebeklere ise etkisizdir.
• Sağaltım indeksi büyüktür.
• Kelebek sezonunda 5-6 hafta, akut ve subakut olaylarda 8-10 hafta arayla tekrarlanması önerilir.
• Hayvanlar 28 gün geçmeden kesilmemeli ve
• İlaç süt hayvanlarında da kullanılmamalıdır.
Albendazol
• Ağızdan sığırlarda karaciğerin kelebek yükünü
%95'e varan oranda azaltır.
• Koyunlarda olgun F.hepatica üzerinde %99 oranında etkilidir;
• Koruyucu olarak kullanılmasından da iyi sonuç alınır.
• Albendazol D.dentriticum’a karşı %98 dolayında etkilidir.
şeritlere
etkiyen ilaçlar
Genel bilgiler
• Şerit infestasyonlarının kontrol altına alınmasında, ara konakçılarla temasın kesilmesi bakımından
temizliğe gerekli önem verilmelidir.
• Şerit infestasyonlarında sağaltımın amacı parazitin tümüyle uzaklaştırılmasına yöneliktir.
• Sağlam kalan skoleks başka bir hayvanın
vücudunda 2 haftadan daha kısa bir süre içinde kendisini yenileyebilir.
• Bu sebeple, ilacın kullanılmasını izleyen 2-3 hafta süreyle parazit parçaları yönünden dışkının
incelenmesi tavsiye edilir.
Şerit ilaçlarının sınıflandırılması
• Eskiden genellikle şeritleri öldürenler ve vücut dışına atılmasını sağlayanlar diye 2 grupta
toplanılırdı.
• Bugün, iki şekilde de etkiyen ilaçların bulunması
sebebiyle böyle bir gruplandırma anlamını yitirmiştir.
• Eski tip şerit ilaçlarının çoğu parazitleri geçici olarak felç edip bağırsak hareketleriyle vücut dışına
atılmasını sağlayan maddelerdir.
• Bu tipten etkisi olan ilaçların kullanılması
durumunda parazitin vücut dışına çıkarılması için sürgüt verilmelidir
Şerit ilaçlarının sınıflandırılması
• Bunamidin tuzları
• Bunamidin hidroklörür
• Bunamidin
hidroksinaftoat
• Diğer İlaçlar
• Niklozamid
• Praziquantel
• Epsiprantel
• Nitroskanat
• resorantel
• BZD ve ön-BZD bileşikler
• Albendazol
• Fenbendazol
• Oksfendazol
• Mebendazol
• Kambendazol
• Netobimin
Bunamidin hidroklörür
• Ağızdan tablet veya draje şeklinde verilir.
• Tablet midede dağılır ve ince bağırsakların ön kısmındaki parazitleri etkiler.
• Emilen ilaç karaciğerde BT'a uğrar.
• İlaç parazit derisinin geçirgenliğini bozar. Glikoz vd besin maddelerinin emilmesi azalır ve parazit ölür.
• Ölen parazitler konakçının sindirim kanalında sindirilebilir.
• Skoleksin mukusla örtülü olduğu durumlarda, bu kısım parçalanmaz ve ilacın etkinliği azalır.
Bunamidin hidroklörür
• Etçillerin tüm şeritlerine etkilidir.
• Köpeklerde T.psiformis ve Mesocestoides corti ile
• Olgun E.granulosus'a %100
• Sonuncusunun olgun olmayanına %86-99 etkilidir.
• Dipylidium caninum'a etkisi değişkendir (%55-90).
• Kedilerde Hydatigena taeniaformis'e de etkilidir.
• Aç karnına verilmesi ilacın etkinliğini artırır.
• İlk uygulama sırasında erginleşme aşamasında olan ve böylece ilacın etkisinden kurtulan
ekinokoklara karşı uygulamanın 6 hafta sonra tekrarlanması tavsiye edilir.
Bunamidin hidroksinaftoat
• Koyun ve keçilerde M.expansa ve M.benedeni’ye
• Köpeklerde T.psiformis ve T.hydatigena'ya etkilidir.
• İlacın Ekinokoklara da etkisi vardır.
• İlacın etkinliği tok karnına verildiğinde daha fazladır;
• İlaç bulamaç şeklinde ağızdan verilir.
• Koyun ve keçilere ilkbahar veya yazın uygulanır.
• Yeni bir infestasyon ortaya çıkarsa uygulama sonbaharda tekrarlanır.
Niklozamid
• Sindirim kanalından çok az emilir.
• İlaç glikozun emilimini engeller ve
mitokondrionlarda oksidatif-fosforilasyon kenetini kırarak etkili olur.
• Ölen şeritler sindirim kanalında parçalanıp, sindirilir.
• Skoleks ve boyun kısmını dışkıda tanımak zordur.
• İlaç, Ekinokoklar hariç, tüm şeritleri etkiler.
• İlaç son derece güvenlidir.
• Düşkün ve gebelerde de rahatça kullanılabilir.
• Yalnız, süt hayvanında kullanılmamalıdır.
Praziquantel
• Sindirim kanalından çabuk ve tam emilir.
• Emilirken bağırsak duvarında ve karaciğerde büyük ölçüde ilk geçiş etkisine maruz kalır.
• Tüm vücut kesimlerine dağılır.
• Kan-beyin engelini aşar ve safraya geçer.
• Bu farmakokinetik özellikleriyle, konakçının değişik organ ve dokularına yerleşmiş olan şerit larvalarına etkili olur.
• Parazitlerde hücre zarı istirahat zar gerilimini bozarak ve deriden glikozun geçişini
kolaylaştırarak etkili olur.
Praziquantel
• İnsan ve hayvanlarda olgun ve genç şeritleri etkiler.
• Şerit larvalarına da güçlü etkisi vardır.
• Kelebekler ve şistozomlar üzerinde de etkisi vardır.
• Ağızdan veya parenteral yol etki gücünü değiştirmez.
• Ara konakçılarda bulunan şerit larvaları üzerinde de son derece etkilidir.
• Şerit mücadelesinde değerli bir ilaçtır.
• Hidatik kistine %100 oranda etkinlik sağlayabilir.
• Sağaltım indeksi son derece büyüktür.
Epsiprantel
• Sindirim kanalından son derece az emilir.
• D.caninum,
• T.psiformis ve
• T.taeniaformis duyarlıdır.
• İlacın sağaltım indeksi (>36) çok büyüktür.
Nitroskanat
• Köpek ve kedilerde şerit ve yuvarlak kurtları kapsayan çok sayıda parazite etkir.
• İlacın olgunlaşmamış Ekinokoklara etkisi de güçlüdür.
• Ara sıra sürgüne yol açabilir.
• İlacın aç karnına sabahleyin verilmesi tavsiye edilir.
Resorantel
• Sindirim kanalından emilmesini takiben hızla atılır.
• Parazitlerde glikozun parçalanmasındaki son basamağı engelleyerek enerji metabolizmasını bozar.
• Seyrek de olsa, hayvanlarda sürgüne yol açabilir.
• İlaca gebelerin tahammülü oldukça iyidir.
