İç kolonizasyon

İ ç k o l o n i z a s y o n

M i m a r Z e k i S a y â r

Geçen yazımda memleketimizde bir kaç yıldanbsri ya-pılmakta olan göçmen yerleştirme işlerini ve bu münase-betle vilâyetlerde yeniden kurulan köylerin inşaatını, müm-kün olduğu kadar incelemiş ve tenkit etmiştim. Bu seferki yazımda (iç kolonizasyon) hakkında başka memleketlerde şimdiye kadar yapılan çalışma ve gayretleri, alman netice-leri anlatmağa çalışacağım. Artık bütün devletnetice-leri ciddi bir surette meşgul eden köycülük ve dolayısile iç kolo-nizasyon mes'eleleri her tarafta ehemmiyet peyda et-miştir. Bu sebeple her memlekette bu vadide büyük bir çalışma göze çarpıyor. Avrupada boş kalan sanayi ameleleri için yapılan yeni ziraat kolonileri ile, bizde göçmen yerleş-tirme işlerini köy mimarisi bakımından, ayni katagoriye sokabiliriz. Bu sebeple Avrupada bu sahadaki faaliyeti tet-kik etmek, bizim için çok faydalıdır.

Yeni köyler vücude getirmek mes'elesi bizde daha o kadar yeni başlıyor ki: Bu hususta hiç bir esas tekevvün etmemişdir. Bir kaç yıllık çalışmalar ilmî ve teknik esaslara ve bilgilere dayanmadığı için; geçen yazımda memleketimizde yapılan faaliyeti tenkit etmiştim. Biz henüz bu işte yalnız bü-yük bir hüsnü niyetle çalışmaktayız.

Biraz sonra bahsedeceğim veçhile medenî memleketler-de iç koloniler yaratmak hususunda, bir çok esaslar mey-dana getirilmiştir.

İç kolonizasyon işine başlarken, onun lâzımı gayrımü-fariki olan kanunları, istisnaları, muafiyetleri, malî imkân-ları, teknik esasları ve teşkilâtı da beraber kurmak, ve bunla-rı meydana getireceklere gösterilen kolaylıklar sayesinde kolo-nizasyonu her cihetten mükemmel yapmak çarelerini temin etmişlerdir.

Türkiyeye; bir kaç yıl zarfında gelecek yüz binlerce Türk köylüsünü, yeni ve modern esaslar içinde yapılmış

köy-lerde iskân etmek arzusundayız. Bu ise hakikatte kolay bir iş değildir. Çünkü bu işi hakkile başarmak için büyük bir sermaye, büyük bir fen heyeti teşkilâtı ister. 1930 a ka-dar on yıldan fazla bir zamanda Yahudilere yurt olarak se-çilen Filistinde, Siyonist teşkilâtının büyük kapitaller ile vü-cude getirdikleri kolonilerin adedi ancak 57 ve iskân ettik-leri nüfusun miktarı ise ancak (7556) kişi idi. Yalnız şu kadar ki Filistinde yurt tesisindeki uğraşmalar, tamamen fennî ve ilmî esaslar dahilinde olarak yapılmış ve bunları İngiltere hükümeti Ziraat Nezaretinin fen bürosu teşkilâtı vücude ge-tirmiştir.

İç kolonizasyon işinde büyük mikyasta muvaffak olan mem-leket Almanya olmuştur. Nasyonal-Sosyalistler iktidar mevki-ine geçtikten sonra, üçüncü Rayhstağın umdeleri meyanında, sanayide hasıl olan krizlerden dolayı işsiz ve mustarip bir halde bulunan büyük bir amele kütlesinin tekrar toprağa dönmelerini temin için bütün Almanyada büyük bir (koloni) faaliyeti başgöstermiştir.

1934 te 80 000 hektarlık bir arazi üzerinde 5000 adet, 1936 da 8 500 adet küçük çiftlik vücude getirilmiştir. Bun-lardan başka 1933 te 200 000, 1934 te 300 000 köy evi inşa edilmiştir. Bu binaların bir çokları kolonizasyon şirketleri tarafından yapılmıştır. Devlet inşaat masrafının % 90 nını temin etmiştir.

Bu kadar büyük bir inşaat faaliyetinin kısa bir zaman-da meyzaman-dana gelmesi büyük bir paraya mütevakkıf olduğu gibi kolonizasyon için vücude getirilen kanunların, teşkilâtın bu işte büyük bir rolü olmuştur.

ka-Almanyada yapılan (Eisenberg) kolonisinin umumi vaziyet plânı.

nunlar bizim köy inşaatı faaliyetimizde istifade edilecek bir örnek teşkil edebilir:

«Büyük Harbin netayici, Versay muahedeleri umdeleri ve nihayet büyük iktisadî buhranın tesiratı Almanyayı yeni yeni maişet tarzlarının taharrisi esaslarile meşgul etti. Bu esasattan biri de (İç kolonizasyon) mes'elesidir ki tamamen ziraî veya nimziraî teşekküllerin yaratılmasına müstenit me-saiyi ihtiva eder.

1— Tamamen zirai olan teşekküllerin gayesi; bütün ihtiyaçlarını topraktan temin edecek yeni bir (köylü kolonisi) vücude getirmektir. Almanlar buna (Vollerwerbsstelle) derler. 2— Nimziraî olan teşekküllerin gayesi ise: İhtiyaçlarının mühim bir kısmını topraktan temin eden ve fakat bunun haricinde ayrı bir işle de iştigal eden bir (işçi kolonisi) ya-ratmaktır. Almanlar buna (Nebenenverbsiedlung) diyorlar. Ziraî koloniler vasıtasile Almanyada yeni bir köylü ta-bakası vücude getirmek, Nasyonal - Sosyalistler hükümetinin yeni bir hayat nizamı meydana getirmek hususundaki gaye-lerinden birini teşkil etmektedir. Hayat şartlarında yapılacak bu yeni ve cezri tahavvül iktisadî sahada da yeni bir nizamm teessüsünü temin edecektir.

Halkı toprağa davet edip çiftçiliğe teşvik etmek şüphe-siz ki aileleri iktisadî buhranlardan vikaye edecek, ve onlara yeni hayat şartları dahilinde emniyetle yaşamak imkânla-rını bahşedecektir.

Zirai koloniler sayesinde memleketin muhtelif mınta-kalarına bir nisbet dahilinde mütesaviyen taksim edilecek halk zümresi şehirlerin gayri sıhhî tecemmü mıntakaların-dan kurtarılmış olacaktır ve Almanya gibi sanayileşmiş bir memlekette ileride olması muhtemel dahilî iş buhranlarının da bu suretle bertaraf edileceği muhakkaktır.

K a n u n l a r :

Almanya kolonizasyon işlerine müteallik kanunlar şun-1— ı ı ağustos 1919 tarihli «Reichssiedlungsgestz» ka-nunu:

Bu kanuna nazaran kolonizasyon serbest ve iktisadi bir teşekküldür. Hükümetin bu teşekküllere ne şekilde yar-dım edeceği tayin ve tesbit edilmiştir. Şirket ve cemiyetler şeklinde tebarüz eden kolonizasyon organları bu kanunu mevkii tatbika koyacaklardır. Otoriteler, şirketler, arazi mü-bayaaları hakkındaki esaslar ve kanunî muameleler tayin ve tesbit edilmiştir.

2— 14 temmuz 1933 tarihli kanun:

«Ziraî kolonizasyon teşkilâtı hükümet işidir ve bir nu-maralı kanunla mevkii tatbika konur»;

3— 29 eylül 1933 tarihli kanun:

Alman hükümeti, eski Alman âdatına istinaden, Alman köylüsünü millet kanının menbaı olarak tanır. Alman köy-lüsünü her nevi fahiş ipotek harçlarından vikaye eder ve bir aileye mahsus mülklerin yabancı kimselere satılıp aile mirasına aileden hariç kimselerin katılmaması hususunun teminine çalışır.

4— 4 kânunusani 1935 tarihli kanun: 11 ağustos 1919 tarihinde neşredilen kanunun mütemmi-mi olup büyük arazinin küçük parçalara taksimütemmi-mini ve ipotek muamelelerini tanzim eder ve bu cins arazinin alım, satım işlerini tesbit eder.

K ö y l ü K o l o n i z a s y o n u n u n f a a l i y e t i : Hükümet arazi mübayaası için gayet az faizle köylüye uzun vadeli kredi açar.

Köylüyü inşaata teşvik etmek için; yapı işlerine ait nizamnamelerile serbestiyi ve kolaylığı temin eder. İlk beş sene için yeni yapıları vergiden muaf tutar. Birinci sene ipotek faizi istemez, ikinci sene yalnız % \i faiz alır, bunun içinde borcun amortismanı da dahildir. Müteakip senelerde borç miktarı azaldıkça faiz tedricen çoğaltılır ve nihayet % 4 ü yani azamî haddini bulur. Yüzde i da borcun amortis-manı için alınır.

Mektep ve kilise gibi umumî mebani yapmak istiyen köylüye hükümet nakden yardım eder. Hususî tahsisat verir. Çiftlik tesis etmek istiyenlere de daha müsait şerait altmda kredi açar.

T e ş k i l â t :

Alman hükümeti Ziraat Nezareti köylü kolonizasyonu-nun nâzım ve hâkimi rolündedir. Emrinde «Almanya kolo-nizasyon bankası» ve vilâyetlerin ziraî icra heyetleri bulun-maktadır. Mahallî icraat ve faaliyetler icra heyetlerine bağlı ziraat ofisleri tarafmdan temin edilmektedir. Ayni zamanda tanınmış ziraî sosyeteler bu faaliyete iştirak etmektedir.

Ziraat Nezaretinden maada «köylü korporasyonları» da kolonizasyon faaliyetlerile ikinci derecede iştigal eden te-şekküllerdir.

K o l o n i z a s y o n (Siedlung):

Kolonizasyon plânlarının heyeti umumiyesinin esasatı Ziraat Nezareti tarafından tertip edilir. Kısım kısım ayrılan plânların teferruatile de mahalli ziraat sosyeteleri ve vilâyat ziraat ofisleri iştigal eder. Umumî plân şu kısımlara tefrik edilmiştir:

A— Arazinin muhtelif mülkiyetlere parçalanması, B— Köylerin tanzim (amenajman) plânları, C— Köy evleri plânları.

Muhtelif mülkiyetlere ait arazi parçalarının vüs'ati, coğrafî vaziyete, iklime, ziraatin nev'ine, fennî ve iktisadî şeraite göre değişir.

Plânların tertip ve tanziminde inşaatın yapılacağı mın-takalarda mevcut yapı malzemesinin cins ve miktarı göz önünde tutulmuştur. Ahırların ve gübre çukurlarının yapı-lışına hususî bir ehemmiyet verilmektedir ve bilhassa bu gibi hususat ziraî yapı sosyetelerinin yedi ihtisasına bırakılmıştır. Su tedariki mes'elesi de, her mıntakanın ihtiyacına göre, ya kuyu açmak suretile ve yahut mevcut suları pompa tesisa-tile civara taksim etmek üzere temin edilmektedir. Bütün bu tesisatın maliyet fiatları en küçük teferruatına kadar hesaplanmıştır. Bahçelerin tanzimi ve terrasman masarifi köylüye aittir.

Alât ve edevatı ziraiye ve çift hayvanatı masarifi kıs-men çiftliklerin maliyet fiatlarına ithal edilmiş, kıskıs-men de köylünün şahsi masarifi olarak addedilmiştir.

Ekseriya yeni yerleşen köylüler (buğday, arpa, saman, patates) gibi ihtiyaçlarını ilk sene zarfında komşularından temin ederler ve hasatta iade ederler.

Kolonilerde gerek «köylü işçiler» servisinin, gerekse komşu köylülerin yardımile, yeni köylüye ait inşaat ve tesi-sat maliyetlerinin azaldığı memnuniyetle görülmektedir. Ma-hallî teşkilâtın hazırladıkları raporlar ve iktisadi şerait te-sisat maliyetlerinin esası olarak tutulmaktadır.

İşte, bu şekildeki çalışmaların neticesi olarak yeni köy-lüler (Siedler) mal sahibi sıfatını alırlar. Fakat borçlarını tamamen ödeyinciye kadar malları üzerinde hükümetin hu-kuku bakidir.

Bu yeni mülkiyetler için (type) kontratlar vardır. Bun-lar köylü ile ziraat ofisleri tarafından imzalanır. Borcun

PLAN D UNE FERME Almanyada küçük çiflik

tamamen itfası 50-60 seneye taksim edilmiştir. İlk seneler müstesna, müteakip senelerde % 4 faiz ve % i amortisman olmak üzere köylü her sene borcunun % 4h na müsavi bir para verir. Bazı mıntakalarda faiz miktarı % 4 ten daha aşağıdır. Her mmtakada, faizleri daha fazla indirmek için tedbirler alınmaktadır.

Yeni vücude getirilen kolonilerin varidat ve masarifatı hakkında kat'î bir rakam söylemeğe imkân yoktur. Çünkü her mıntakanın ayrı bir hususiyet arzetmesi, toprağının, ik-liminin başka başka olması ve ziraî koloni köylüsünün tarzı faaliyeti, ailesi efradı ve mülkiyetin vüs'ati umumî masari-fat ve varidat yekûnların çok muhtelif olmasını intaç ettir-mektedir.

K o l o n i y e t a h s i s e d i l e c e k a r a z i n i n i n t i h a b ı :

Bu arazinin intihabı sosyal, ekonomik ve demografik bakımdan büyük bir ehemmiyet arzeder. Hükümetin hima-yesi ve kontrolü altında tanzim edilen işler meyanında yerri tesis edilen koloninin sosyal ve kültürel ihtiyaçları nazarı itibara alınır. Mektepler, kiliseler, sosyal cemiyetler, mü-esseseler mıntakavî şeraite göre teşkil edilir.»

Almanyada, zirai kolonilere müteallik kavanin ve rriza-mat harpten evvelki ve sonraki devirlerin tecrübî esasatına göre yapılmıştır. Kolonizasyon işleri serbest ve şahsi mesai ile değil, fakat Nasyonal - Sosyalistler hükümetinin, iktisadî nizama uygun, devlet politikasile tanzim edilmiştir.

Alman çiflik evi projelerinden bir tipin muhtelif görünüşleri.'

Çünkü her şeyden evvel; bugünün modern telâkkilerine uygun binalar ve köyler meydana getirmek gayedir. Geçen yıl Trakyada köy evi olarak yapılan binaların hiç bir mi-mari telâkkiye uygun olmadığı, bir çoklarında helâ dahi bu-lunmadığını gördük. Ev sahaları iskân edilen köylünün ih-tiyacını teminden o kadar uzaktı ki köylü evlerin etrafında kısa bir zaman sonra kara kerpiçten bir çok ilâveler yapmak mecburiyetinde kalıyordu. Bir kaç senedenberi gerek Trak-yada ve gerek Anadolu da (köy inşaatı) gayrifennî olarak yapılmıştır. Bu faaliyet fenni ve malî büyük bir bilgisizlik içinde devam etmiştir. Meselâ:

Büyük bir inşaat faaliyetinde lüzumu olan milyonlarca tuğlayı temin edebilecek paranın sarfına rağmen binalar kâ-milen kerpiçten yapılmıştır. Halbuki ayni masrafla büyük bir tuğla stoku imali kabil olurdu. Önümüzdeki (iç kolonizasyon) faaliyetimizi artık ilmileştirelim. Bu işte tecrübe ve ihtisas sahibi olmuş kimseler tarafından elde edilen kaidelere uya-rak ve onlardan istifade ederek çalışmamız lâzımdır.

1935 uluslararası kongresinde, muhtelif memleketler de-legelerine; memleketlerindeki kolonizasyon faaliyetlerden hulâsa edilmiş şekilde neticeleri toplamak ve bunlardan isti-fade etmek gayesile bir sual cetveli tertip edilmiştir. Bu cet-veli ehemmiyetine binaen aşağıya naklediyorum.

Sual cetveli:

«Cihanşümul ekonomik krizden dolayı muhtelif mem-leketlerde vukuagelen büyük işsizliğe karşı bir çok tedbirler alındı. Bu tedbirler meyanında, en mühimlerinden biri de kolonizasyon mes'elesidir ki gayesi; sanayi merkezlerinde iş-siz dolaşan bir kısım köylünün toprağına ve çiftine dönme-sini temindir. Bu maksatla işsiz tabakanın bir kısım gıda ihtiyaçlarını bizzat kendilerinin temin edebilmeleri için en-düstriyel şehirler civarında kâfi derecede araziye malik evler vücude getirildi ve bu suretle işten ve gelirden mahrum kim-selerin ihtiyaçlarının kısmen tatminine çalışıldı. İşte bu gaye-ler uğrunda, muhtelif memleketgaye-lerde vücude getirilen ka-nunî esasat ile ekonomik ve finansal hareketleri ve teknik teş-kilâtın ehemmiyetini tesbit etmek için aşağıdaki «sual cet-veli» tanzim edilmiştir.

Alman bu tedbirlerin bir kısmı köylü ve çiftçinin kolo-nizasyonuna, bir kısmı da kriz dolayısile işsiz kalan ve binıreti-ce gidasının bir kısmını bizzat yetiştirmek mecburiyetinde bu-lunan amelenin kolonizasyonuna aittir. Bu iki çeşit kolonizas-yorru yekdiğerinden tefrik etmek faydadan hali değildir.

Bi-naenaleyh raportörlerin bu hususu nazaraı itibare almaları lâzıdır:

I Kanunî esaslar:

1— Kanun ve talimatnamelerin isim ve tarihleri? 2— Kanun ve talimatnamedeki mühim maddelerin

hu-lâsası?

3— Tasavvur halinde bulunan kavanin ve tedabir. II Kolonizasyonu teşvik için vasıtalar: a) Sermaye tesisi.

1— Sermaye tesisi için kimler tarafından para veril-diği? [ • ] .

2— Şimdiye kadar ne kadar meblâğ sarfedildiği, ve ne kadar sarf edileceği?

3— Hangi mali ve fennî esaslara göre kolonizasyon iş-lerine para tahsis edildiği?

b) Mümasil teşvik çareleri.

Vergiden muafiyet, harçlardan muafiyet, inşaat tali-matnamelerinde gösterilen kolaylıklar, hükümet ve beledi-yeler tarafından taahhüt edilen işler.

III Teşkilât:

1— Sermaye tesisine ait teşkilât.

2— İdari işlerin icrası için fennî hazırlıklara ait teşkilât. 3— Toprağa avdeti temin için resmî, hususî ve ilmî teşekküllerin gayret ve araştırmaları ve takip et-mek istedikleri hukukları.

IV Kolonizasyon: 1— Umumî plânın esasları. a) Mıntakavî amenajman esasları. b) Vaziyet (Situation) plânı.

c) Ev civarında arazinin vüs'ati, kiraya verilebileceK olan kısım.

2— Ev ve merbutatı. a) Ev tipinin plân ve elevasyonları.

b) Kanunî, fennî ve iktisadî mecburiyetler (plânların tevdii ve inşaattaki çalışma bakımından). c) İnşaatın teknik detayları (ekipman, tesisat, su ve

kanalizasyon).

3— İnşaatın maliyeti. (Her ev başına). a) Koloni evinin ve ilâvelerinin safî değeri. (Ahır,

b) Vasati arazi fiatları. c) Her evin amenajmanı fiatları.

d) Müteferrik masarif (su, gaz, elektrik, kanalizasyon, terasman, bahçe ilâh.)

e) Eski ve yeni envanterlere ait masarifat ve tadat miktarı.

4— Normal inşa fiatlarını indirme imkânları: Bu hususta sarfedilen gayretler, eşhas, komşulardan görülen yardım ve hizmetler, parasız veya tenzilâtlı arsa te-mini, ucuz malzeme ve mesai temini.

5— Bahçe ve tarlalar.

a) Arazi ekimi hakkında umumi cevaplar, mesai saat-leri ve tarlalarda çalışan kimsesaat-lerin miktarı. b) Toprağın vasati randımanı. c) Randıman şartlan. 6— Kolonicinin varidat ve masarifatı. a) Mülkün ismi, mülkiyetin serbest veya mahdut

olu-şu, tekadüm hakkı, uzun icare, muvakkaten icare (kanunî esaslar, kontratın neşri, ve kabilse bir mo-delinin Fransızca, İngilizce veya Almanca tercemesi.) b) Kolonicinin nazarı itibare almak mecburiyetinde

olduğu vazifeler.

Tesis sermayesi faizleri ve amortismanları, arazinin amortismanları, uzun icarelerin faizleri, idare ve teşkilât masrafları, sigortalar ilâh. (bunları ayrı ayrı göstererek izahat verilmesi).

c) Kolonicinin vasati masarif ve varidatı. (Şahıs başına senevi isabet eden masarif): 1— Ev, gıda, elbise, tahsil ve terbiye, istirahat ve

mü-masilleri.

2— Ekim, nebat, alât ve edevat, ıslahat ve mümasilleri. (Ümit edilen vasati gelir):

1— Topraktan alınan randıman miktarı. 2— Bunun haricindeki mesaiden elde edilen kazanç.

Koloninin iktisadî durumu ve bekası ne şerait altın-da temin edilmiştir?

V Kolonici:

1— Kolonicilerin sureti intihabı, eski meslekleri, içtimai ve iktisadî kanaatleri ve mezhepleri, kolonicinin karısının mevki, vaziyeti ve vazifeleri. 2— Kolonicilerin tahsil vaziyeti, gençlik talim ve

terbi-yesi, iktisadî müktesebatı ilâh.

3— Kolonicilerin teşriki mesaisi (teşkilâtları ve ziraî kooperatif şirketleri).

4— Kolonicinin sosyal ve kültürel bakımdan noktai na-zar ve icraatı (mektepler, çocukların büyütülme ve terbiye tarzları).

VI Şimdiye kadar yapılan tecrübeler vc alman netice lerin hulâsası: Tekrar toprağa avdetin müstakbel inkişafı hakkında ümitler, düşünceler.

VII Toprağa avdet hakkında intişar etmiş en mühim eserlerin hulâsası: (Bu eserlerin bibliyografisi).»

Yukarıdaki vesaikin tetkikinden anlaşıldığı üzere, mede-nî memleketlerde iç kolonizasyon işlerinin ne kadar büyük bir ehemmiyetle takip edildiği, ve bu meselenin ne kadar ince tetkiklere, ilmî çalışmalara mevzu teşkil ettiği görülmektedir.