Üreticinin dikkatinden kaçılarak hazırlanan “çay kanun tasarısı”nın ayrıntıları öğrenildikçe üreticilerin de tepkisini çekmeye başladı.Hazırlanan kanunun taslağı kuru çay ihtisas borsasının kurulmasını öngörüyor
Üreticiler ve üretici örgütleri kuru çay piyasasının borsada dünya piyasalarındaki fiyatlara göre değer bulmasına karşı çıkıyor. Çünkü dünya piyasalarında çay fiyatı, emeğin çok ucuz olduğu ülkelerde üretildiği için çok düşük. Bu, rekabet edebilmek adına Türkiye’deki yaş çayın değerinden aşağıda fiyatlandırılmasına yol açacak. Şimdiki değeri dahi maliyetini karşılamayan çayın fiyatının daha da aşağılara çekilmesi bir çok üreticinin piyasadan çekilmesi anlamına gelecek. Bu aynı zamanda Doğu Karadeniz’de geçimini sadece çaydan sağlayan binlerce ailenin yoksulluğa sürüklenmesi demek.
Şeker fabrikalarının şu an ihale süreci olduğu hesaba katılırsa, geriye satılmayan tek tarımsal KİT ÇAYKUR kalıyor. Hazırlanan kanun tasarısı ÇAYKUR’un özelleştirilmesini ve çayın tamamen piyasaya açılmasını hedefliyor.
Üretici örgütlerinin bu konudaki ilk tepkisi şöyle: “Bir gerçek var ki, tüm tarımsal KİT’lerin özelleştirilmesi bu tür kanunların hazırlanması ile gerçekleştirildi. Şeker, tütün, pamuk vs, süreç aynı... ‘çayda da yapılmak istenen budur’ demek, kahin olmayı gerektirmiyor. Devlet bilinçli bir şekilde süreci örerken, kurtlar kuzuları parçalamasın-yemesin diye de etrafımıza çit örmektedir. Oysa o çit bizleri korumaz, koruyamaz. Tütün, pamuk, fındık vs. üreticilerinin hepsinin durumları malum. Üretici bitti, bitirildi. Hazırlanan kanun tasarında “sözleşmeli çiftçilikten” söz edilmesine de üretici örgütleri itiraz ediyor.
Üretici örgütleri, “çay üreticisini özel sektör ve tüm alıcılara karşı koruyacak, gerekirse pazarlık yapacak
örgütlenmeden yoksun bırakılmasının önlenerek sendika hakkı da dahil tüm örgütlenmelerin yasal güvence altına alınmasını” talep ediyor.
DENETLEME KURULU’NDA DEVLET İNSİYATİFİ
Yasal boşlukların yanı sıra denetimsizliğin yarattığı mağduriyetin giderilmesi adına oluşturulması hedeflenen çay Piyasasını Düzenleme ve Denetleme Kurulu da ayrı bir tartışma konusu...
Çay Üreticileri Sendikası (Çay-Sen) Başkanı Recep Memişoğlu kaygılarını şöyle ifade etti: “Kurulun temsiliyet ve yönetiminin belirlenmesi tamamen devletin inisiyatifinde olması bu kurumun baştan sorunlu doğmasına neden olacaktır.”
Kanun taslağının hazırlanış sürecinde üretici örgütlerinin görüşlerinin alınmamasına tepki gösteren kurumlardan olan Çay-Sen, üreticileri koruyacak maddelerin kanunda yer almasını talep etti:
“Çay Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurum”u, sanayici, devlet ve yaş çay üreticilerinden üretimdeki pozisyonları gereği ağırlıklarınca paylaşılmalıdır. Göreve getirilmesi düşünülen kişiler demokratik usul ve yöntemlerle
seçilmelidir. Temsili yetki, temsil ettiğiniz kesimin onayı ve desteği ile sabittir. Özel sektöre ilişkin yasal düzenlemeler yapılmalı, üreticiye karşı sorumluluklarını yerine getirmediğinde yasal yaptırımı olan düzenlemeleri içermelidir. ÇAYKUR’un yaşaması ve varlığını sürdürmesi biz çay üreticileri bakımından hayatı önem arz etmektedir.
ÇAYKUR’u bu haliyle bizde eleştiriyoruz, ama biz bir adım daha ileriye taşımak için. Günün koşullarına cevap veren, ayak uyduran, çay üreticisinin yönetimde söz sahibi olduğu, harcamalarının şeffaf ve halka açık bir mali yönetimi olan, siyasal iktidarların müdahale edemeyeceği özerk bir yönetim vb. düzenlemeleri talep etmekteyiz.”
Memişoğlu, oluşturulan kurul da ziraat odalarının temsilinin çiftçilerin temsili anlamına gelmeyeceğini vurguladı: “Ziraat Odaları yukarıdan aşağıya devletin örgütlediği yarı resmi kurumlardır. Bir kaç yayın ve beyanı dışında yapılan bir şey yoktur. Odaya ilişkin üretici açısından yaygın kanı şudur; Ziraat Odası, resmiyette lazım olursa ‘çiftçilik belgesi’ verir, başkada bir işe yaramaz.”
ÇAY-SEN’İN ÖNERİLERİ
* Çay üreticisine yeniden hasada başlayabilmesi ve zorunlu girdiler için “ön ödeme”, “mahsuben ödeme” şeklinde alıcıların desteklemeleri gerekmektedir. Yoksa çiftçi bir yandan da faizle boğuşmaktadır.
* Pırlantadan bile yüzde sıfır KDV alınırken, Gübreden yüzde 18 KDV alınması kabul edilebilecek bir husus değildir. Gübredeki KDV derhal yüzde bire indirilmelidir.
* çay alım evinin mülkü ortak olan çiftçiye aittir. Yaş çay alıcıları bu merkezleri bedavadan kullanırken birde tamirat ve eksiklikleri giderme yükünü çiftçiye yüklemektedirler. Alım evlerine ya makul düzeyde kira vermeleri, yada bundan sonraki masrafları karşılamaları kanun maddesine konmalıdır.
* Taban fiyat uygulaması devam etmelidir. Belirlenen taban fiyatının altında yaş çay alımı yapanlara bir cezai yaptırım uygulanmalıdır. Üreticiyi başka türlü koruyamazsınız.
* Taban fiyat hesaplanırken çay üreticisinin girdileri, aile ziraatı yapması, bölgenin bir ve vaz geçilmez ürün olması, enflasyon oranı ve büyümeden pay vs. geçimlilik bir gelir elde etme esasları düşünülerek hesaplanmalıdır. Bu konuda çiftçi Sen ve Çay-Sen’in önerisi şudur ; Maliyet + Enflasyon + yüzde 25 kâr payı şeklinde hesaplanmalıdır.
* Kota ve kontenjan uygulamaları seçim ve şartlara göre değil bir kanun gereği değişmemeli,siyasilerin keyfiyetine bırakılmamalıdır.
* Çay tarlaları yeniden ruhsatlandırma yapılmalı. Çünkü, bugün kayıtlı olmayan binlerce dönüm çaylığın olduğunu herkes biliyor.
* Hazırlanan kanun taslaklarında yaş çay paralarının ödeme şekli tam bir trajikomikliktir. çay paraları ödemesi bir esasa bağlanmalı ve kimsenin keyfiyetine göre de değiştirilmemeli. Bizim çay üreticileri olarak bu konuda talebimiz ; toplanan yılın sonuna kadar ödemelerin tamamlanmasıdır.
* Yaş çay taban fiyatı ürün toplanmaya başlanmadan önce açıklanmalıdır.
* Çay üreticisi açısından hiç bir yararı ve gelişimine katkısı olmayan Rize Ticaret Borsası’na üreticiden kesilen binde iki oranındaki kesintinin derhal durdurulması gerekmektedir.
