ARKİTEK'
M İ M A R L I K , Ş E H İ R C İ L İ K , T U R İ Z M D E R G İ S İ4 — 1975 YIL — XLV S T A N B U L Fiyatı : 25 T.L.
L ' A R C H I T E C T E
p e r i o d i q u e d ' a r c h i t e c t u r e d ' u r b a n i s m e e t d e t o u r i s m e
T H E A R C H I T E C T P e r i o d i c s l P u b l i c a t i o n O n A r c h i t e c t u r e T o w n P l a n n i n g a n d t o u r i s m
No. 360 - 4 — 1975 İ ç i n d e k i l e r : C i l d — 44
• Ö n e m l i h a b e r l e r 147 • S a f r a n b o l u m i m a r î d e ğ e r l e r i v e f o l k l o r u h a f t a s ı 148 • Y ü k s e l site- -j s i , Y a l o v a , M i m a r Y. O K A N 149 • K o r e ş e h i t l e r i anıtı, M i m a r B. E. A H N 157 • Ş a m halk k i - I t a p l ı ğ ı p r o j e y a r ı ş m a s ı , M i m a r H . B A B A N , M i m a r U . G Ü N D E Ş 160 • B e d r i R a h m i Eyüboğlu,,, y a z a n : D o ç . D. ERBİL 164 • H a l k yapı s a n a t ı n d a n b i r ö r n e k , B o d r u m ' d a s i v i l y a p ı l a r , konfe- r a n s : M i m a r C . BEKTAŞ 167 • Bir m o t e l p r o j e s i , m i m a r M . P O L A T O Ğ L U 173 • U ş a k ' d a çarşı, i ş h a n ı , h o t e l p r o j e s i , M i m a r l a r ı : Prof. İ. B A Y H A N , E. A Y S U , H . K A P T A N , 175 • Fatih C a m i i - Î n i n e s k i ş e k l i v e T ü r k m i m a r l ı k s a n ' a t ı n d a k i y e r i , D r . M . A G A O G L U 181 • K a y b e t t i k l e r i m i z 185 • B i b l i o g r a f y a 187 • Piyasa F i y a t c e t v e l i 189
S o m m a i r e : No. 360 - 4 — 1975 V o l u m e — 44
• N o u v e l l e s i m p o r t a n t e s 147 • S e m a i n e o r g a n i s e e p o u r la p r o t e c t i o n e t s a u v e g a r d e des va- l e u r s a r c h i t e c t u r a l s e t c u l t u r e l l e s de la v i l l e S a f r a n b o l u , c o n f . par C . BEKTAŞ a r c h . 148 • La ç i t e Y Ü K S E L a Y a l o v a ( İ s t a n b u l ) A r c h . Y . O K A N 149 • M o n u m e n t â la m e m o i r Ğ d e s combat- t a n t s s o l d a t s T u r c s â C o r e e , A r c h . B. E. A H N 157 • C o n c o u r s i n t e r n a t i o n a l du p r o j e t pour la b i b l i o t h e q u e p u b l i q u e â ( D a m a s ) S y r i e , A r c h . H. B A B A N e t U. G Ü N D E Ş 160 • La p e r t e du p e i n t r e Prof. B e d r i R a h m i E y ü b o ğ l u , e c r i t par D. ERBİL 164 • M a i s o n s t r a d i t i o n n e l l e s â Bod- r u m , c o n f . par C . BEKTAŞ a r c h . 167 • P r o j e t d ' u n m o t e l , A r c h . M . P O L A T O Ğ L U 173 • Un c o m p l e x d ' h o t e l , m a r c h e , i m m e u b l e d e s b u r e a u x , m a g a s i n s â U ş a k ( A n a t o l i e ) , A r c h i t e c t e s : Prof. İ. B A Y H A N , E. A Y S U , H. K A P T A N 175 • La f o r m e o r i g i n a l e d e la m o s q u e e Fatih ( M e h m e t II l e c o n q u e r a n t ) e t sa p l a c e d a n s l ' a r t a r c h i t e c t u r a l T u r c , D r . M . A G A O G L U 181 • N e c r o l o g i e 185 • B i b l i o g r a p h i e 187 • L i s t e d e s p r i x de m a t e r i a u x d e c o n s t r u c t i o n 189
C o n t e n t s : No. 360 - 4 — 1975 V o l u m e — 44
• İ m p o r t a n t n e w s 147 • W e e k o r g a n i z e d f o r t h e p r e s e r v a t i o n o f h i s t o r i c a l a n d c u l t u r a l valu- e s of S a f r a n b o l u c i t y , C o n f e r . by C . BEKTAŞ, a r c h . 148 O Y Ü K S E L s u m m e r r e s o r t s i t e , Yalo- va, By A r c h . Y . O K A N , 149 • M e m o r i a l f o r t h e T u r k i s h s o l d i e r s w h o d i e d in K o r e a n w a r , By A r c h . B. E. A H N 157 • İ n t e r n a t i o n a l c o m p e t i t i o n f o r D a m a s c u s p u b l i c b i b l i o t e q u e , Republic of S y r i a , By H. B A B A N a r c h . a n d U . G Ü N D E Ş a r c h . 160 • O b i t u a r i e s : B e d r i R a h m i Eyüboğlu, VVritten by A s s . Prof. D. ERBİL 164 • T r a d i t i o n a l h o u s e s of B o d r u m s o u t h - w e s t Anatolia, C o n f . by C . BEKTAŞ a r c h . 167 • A m o t e l p r o j e c t , B a n d ı r m a , A r c h . M . P O L A T O Ğ L U 173 • A h o t e l , o f f i c e a n d s h o p s c o m p l e x in U ş a k , A n a t o l i a , By A r c h i t e c t s : Prof. İ. B A Y H A N , E. AYSU,.
H. K A P T A N 175 n The o r i g i n a l f o r m o f t h e F a t i h M o s q u e ( A s b u i l t b y M e h m e t t h e Conqueror) a n d his p l a c e in T u r k i s h a r c h i t e c t u r a l a r t , D r . M . A G A O G L U 181, • O u r l o s s e s • News
• B i b l i o g r a p h y 187 • M a r k e t p r i c e s of c o n s t r u c t i o n m a t e r i a l s 189 ARKİTEKT'in Satıldığı Kitapevleri : Ankara : YAPRAK Kitabevi
Atatürk Bulvarı No. 127
Tünel Meydanı — Beyoğlu İstanbul : SERGİADİS Kitabevi
V R K İ T E K T
i a r l ı k , ş e h i r c i l i k T u r i z m D e r g i s i iter üç ayda bir yayınlanır.
B: Anadolu Han 33 — istanbul Tel: 22 13 07 Kuruluşu 1931
Sayı: 360 i ve sorumlu yayın müdürü:
Dr. Z e k i S. S a y â r Mimar D.G.S.A.
Teknik müdür:
Ömer Faruk Beşkardeş Mimar İ. T. Ü.
Sekreter:
Keti Çapanoğlu b i r l e r i :
lya: Dr. Y. Müh. Arslan Terzioğlu İV. — B . Amerika: Altan GÜRSEL Halûk TOGAY Mimar D.G.S.A.
!: Seyfi SONAD Mimar DG.S.
lya: Dr, BARAN ÇAĞA Mimar . Radi BİROL Mimar D.G.S.A.
Behzat A. Beyli I.T.Ü. R.I.B.
e ş a r t l a r ı : lahıs için 100.— TL.
80.— TL.
25 — T L . hemleketler için: 110.—r TL.
emiz istek üzerine gönderilir, o, resim ve abone bedelleri l'in adresine posta ile gönde-
Basılmayan yazılar iade edilir.
ii değiştiren abonelerin en geç inde bize haber vermeleri lâzım-
| takdirde kaybolan dergilerden sorumlu değildir.
iption rates:
isubscription Dollars 8.00 copy Dollars 2.00 riptions, letters, photos, articles ments t.ec. Should be addressed.
K İ T E K T
Han No. 33 Eminönü/İSTANBUL TURKEY ents pour l'etranger 1an 8.00 Dol.
e num§ro 2,00 Dolars payement et demande des ren- ınts, ainsi que pour tout envoi ments, tels que photos, artic- mces, bibliographie â insörer ıra la Direction A R K İ T E K T . Han No. 33 Eminönü İstanbul —
TUROUİE
H a b e r l e r Ö n e m l i
Birleşmiş Milletler Tarihî Eserîerin Çıkarıldıkları ülkeye iadesini kabul etti
BM Genel Kurulu, bir ülkeden ça- lınmış tarihi malların geri verilmesi yo- lunda karar almıştır. Tüm üye ülkelere bir çağında bulunan bu karara göre, üye ülkelerin, yerinden alınmış tarihî eser- leri eski sahibi olan ülkeye geri gönder- meleri ve bıınun için de taşıma tazminatı almaları gerekmektedir
Tarihî eserlerin bu şekilde sahiple- rine geri gönderilmesinin uluslararası ilişkileri, işbirliği ve anlayışı arttırmaya büyük katkısı olacağını belirten Genel Kurul kararı, tablo, eşya, yazı, anıt ve müzelik tüm malları kapsamaktadır.
Türkiye'nin Amerika, İngiltere, Fran- sa ve Almanya'ya kaçırılmış milyarlarca dolar değerindeki tarihî eşyayı bu karara dayanarak geri isteyebileceğini belirten ilgililer, böylece ilk önemli adımın atıl- mış olduğunu açıklamışlardır.
ö r g ü t ü n ü n s e m i n e r i
istanbul'da Dünya turizm örgütü ta- rafından 1975 kasım sonunda; bir hafta süren Uluslararsı bir turizm semineri düzenlenmiştir. Seminere bir çok ülke- lerden delegeler katılmış ve turizm'in geleceği hakkında çeşitli sorunlar tartı- şılmıştır. Özellikle turizm'in ülkelerin ya- kınlaşması insancıl ilişkiler ve sosyal açıdan önemi belirtilmiştir.
^Turizm'in çok yanlı etkileri olduğu, her yıl milyonlarca insanın yeni ülkeler tanımakta, çalışanlar tatillerinde yaşama sevincini bir kez daha tatmaktadırlar.
Forum'da delegeler, turistlerin daha kolay, daha düzenli ve konforlu tatil ge- çirmelerinin sağlanmasını dilemişlerdir.
Dünya turizm örgütünün kuruluşunun 50 yılı aştığı bu süre içinde turizm hiz- metlerinin geliştirilmesi yolunda büyük emekler sarfedildiği açıklanmıştır. 1940 dan sonra ücretli izinler sayesinde dün- ya turizminde aşamalar olduğu, kitle tu- rizminin başladığı, satın alma gücünü arttırıp turizmin eski dar çerçevesinden kurtularak bir turizm dünyası doğduğuna işaret edilmiştir.
1974 de ekonomik ve enerji krizine rağmen dünya turizminin % 5 bir artış göstererek 29 milyar dolara yükseldiği
boyan edilmiştir. Durmadan cndüstrile- şen kentleşen dünya'da bunalan insan- ların tatillerinde doğa ve bilmedikleri kül- tür ve san'at çevrelerinde daha mutlu vakit geçirmelerine yardım etmenin kaçı- nılmaz olduğuna karar verilmiştir.
Delegeler, Turizm ve Tanıtma Ba- kanlığı tarafından, gereği gibi ağırlanmış-
S e m p o z y u m
Boğaziçi Üniversitesi 11 - 13 Şubat tarihleri arasında «İstanbul Haliç Sorunları ve Çözüm Yolları» konulu bir Ulusal Sem- pozyum düzenlemiştir.
Sempozyumla ilgili bilgiler aşağıda sunulmuştur.
A m a ş :
Bu Sempozyumdan amaç kısmi de ol- sa aynı ülke sorunları ile ilgilenen çeşitli disiplinlere mensup Bilim Adamlarını ve Teknik Uzmanları bir araya getirmek ve istanbul'da çok önemli bir yeri olan Ha- liç'in bugünkü durumunu ele almak, şim- diye kadar yapılmış olan kişisel çalışmala- rı ortaya sermek, müşterek bir gözle konu- ları tartışmak, değerlendirmek, tebliğleri toplu olarak neşretmek ve sonuç olarak ilgili mercilere yapıcı önerilerde bulun-
TARİH: 11 . 13 Şubat 1976.
YER: Boğaziçi Üniversitesi, Saatli Bina Toplantı Salonu.
K o n u l a r : 1 — Şehir Plânlaması.
2 — Çevre Kirlenmesi Sorunları.
3 — Dip Temizlenmesi.
4 — Kıyı Tanzimi.
5 — Taşıma ve Diğer Havza Sorun- ları.
6 — Jeolojik ve Jeoteknik Sorunları.
7 — Deniz ve Kara Ulaşımı.
C — Enerji Sorunu.
9 — Çevre Kirlenmesini Önlemeye A i t Mevzuat.
Seminere katılma şartları : Aşağıdaki yazışma adresinden öğrenilebilir.
Boğaziçi Üniversitesi
istanbul Haliç Sorunları ve Çözüm Ycünrı Ulusal Sempozyumu
Organizasyon Komitesi Başkanlığı P.K. 2, Bebek - İSTANBUL Tel 663400 128, 160, 260
S A F R A N B O L U M İ M A R İ D E Ğ E R L E R İ V E
F O L K L O R U H A F T A S I
İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Ta- rihi ve Restorasyon Enstitüsü ile Saf.
ranbolu Belediyesi'nin ortaklaşa düzen- ledikleri «Safranbolu Mimarî Değerleri ve Folkloru Haftası» 30 Ağustos — 5 Ey- lül 1975 tarihleri arasında Safranbolu'da yapılmıştır. Haftaya: Enstitüler Üniver- siteler, Dernekler, Bakanlıklar ve konuyla ilgili çeşitli Müdürlüklerden temsilciler- le, Enstitü üyelerinden bir kısmı katıl- 1) Hafta süresince İTÜ Mimarlık Ta- rihi ve Restorasyon Enstitüsünce aşağı- daki faaliyetler düzenlenmiştir:
Enstitümüz üyelerinden İDMMA Mi- marlık Bölümü Mimarlık Tarihi ve Resto- rasyon Kürsüsü öğretim üyesi Y. Müh.
Mimar Reha Günay tarafından Safranbo- lu'yu konu edinen bir müzikli dia göste- risi yapılmıştır.
Bu gösterinin yanı sıra halkı koruma konusunda bilinçlendirmek ve konuya il- gi çekmek amacıyla akşamları Safranbo- lu'lara koruma filmleri gösterilmiştir. Bu filimlerden «JANUS», Avrupa Mimarî Mi- ras Yılı 1975 kampanyası amaçlarına yö- nelik bir yapıt olup, insanların mimarî ve kentsel çevrelerin yozlaşması karşısında sorumluluklarını dile getirmek amacında- dır. İkinci film «THE FUTURE OF THE PAST» da aynı anlamdadır. Bunların dışın- da Türk Film Arşivi hafta süresince Saf- ranbolu halkının rahatlıkla izleyebileceği filmlerin gösterilmesine olanak sağla- mıştır.
Safranbolu Halk Eğitim Merkezi sa- lonlarında Enstitümüz üyelerinden Y..
Müh. Mimar Reha Günay ile İTÜ Mimar- lık Fakültesi öğrencilerinden Mustafa Pehlivanoğlu'nun Safranbolu'nun ilginç yapılarından oluşan fotoğrafları sergilen-
Ege Üniversitesi Mühendislik Mimar- lık Akademisi Mimarlık Bölümü 1973 yı- lı III. sınıf öğrencilerinin rölöve çalışma- larından oluşan bir sergi de yine Halk Eğitim Merkezi salonlarında açılmıştır.
İTÜ Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü ile Heykeltraşlar Derneğinin işbirliğiyle hazırlanan, çeşitli heykeltraş- larımızın yapıtlarından oluşan bir sergi ise Safranbolu'nun tarihî yapılarından Cinci Hanı'nda açılmıştır.
Safranbolu Kız Meslek Okulu'nda ise
yörenin karakteristik giyim ve ev eşya- ları, oyalar, elişleri, kıl dokumacılığı, hayvan takımları ve demir işjerini içeren
«Safranbolu Tarihî Elişleri Sergisi» açıl- mıştır.
Bu filmlerin dışında İTÜ Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü'nce iki kısımdan oluşan bir Seminer düzenlen- miştir. 1 Eylül günü birinci 2 Eylül günü de ikinci kısmının yapıldığı bu seminerde, üyelerimizle Safranbolu Belediyesi yet- kilileri bildiriler sunmuşlar ve yeni bir- takım öneriler getirmişlerdir.
Toplantı boyunca üzerinde durulan konuları şöyle özetleyebiliriz:
— Görev, yetki ve parasal sorunla- rın korumayı zorlaştırması üzerinde du- rulmuş, halkın bilinçlendirilmesinin önemi belirtilmiştir.
— Safranbolu'nun son yıllardaki de- ğişim nedenleri tartışılmış, bunların yapı- ya etkilerini önlemek amacıyla İmar Yö- netmeliğine eklenen maddelerin Bakan- lıkça çok geç onanması eleştirilmiştir.
— Korunmanın nasıl yapılabileceği ko- nusunda halkın bilinçlendirilmesi 'içlin örnek korumalarda bulunulması öneril- miştir.
— Bunlara ilâveten, diğer yardımcı disiplinlerle işbirliği yapan uzman mimar- ların korunacak bölgelerin sınırlarını be- lirlemeleri, plânlama ve uygulamanın her aşamasında halkla bütünleşme çabası içinde olan bir örgüt sistemi kurup, ya- sal ve parasal sorunların çözümlenmesin- den sonra işe başlamaları gerekliliği be- lirtilmiştir.
2) Bu faaliyetler dışında, Hafta'nın bitiminden sonra İTÜ Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü birtakım girişim- lerde bulunmuştur:
Safranbolu'nun en ilginç tarihî yerle- rinden olan, Yemeniciler'in toplandığı A- rasta bugün hâlâ bütün özellikleriyle a-
yaktadır. Ancak esnafın merkeze!!
yakın dükkânlara taşınması ile eski d lılığını yitirmiş bulunmaktadır. 1 1 tarafından bu tarihî yerin eski canhlı®
kavuşturulabilmesi için Belediye'i rasını kamulaştırarak onarımını sı sı, ve çok yakınındaki Pamukçu fc da bu bütün içine alınması önerilmişi
Safranbolu Belediyesi tarafından;
rin önemli yapılarından Kazdağlıoğlu 1 misi'nin yörenin eski eserlerini toplayan bir «müze» haline <
karar verilmiştir.
Safranbolu'nun tipik tarihî evlerini birinin onarılarak geleneksel özellikler sahip bir otel haline dönüştürülmesi şünülmektedir.
Tarihî Cinci Hanı'nın Kültür Mûstc çarlığı. Vakıflar Genel MüdürlüğiiJ ranbolu Belediyesi ve İTÜ Mimarlık Hı hi ve Restorasyon Enstitüsünün ğiyle onarımı önerilmiştir.
Safranbolu çevresinin arkeoloji lerinin belirlenmesi ve yörenin yerleşmelerinden başlayarak kadar gelinebilmesr için bir komisf luşturulması ve bu komisyonun ce açılacak bir araştırma merkezim lışmalara başlaması önerilmiştir.
Ayrıca aşağıdaki komisyonların^
turulması düşünülmüştür:
Sosyolojik ve Etnografik komisyojî Belediye ile sürekli işbirliği halini olacak bir komisyon.
Bu öneriler dışında;
Üniversitelerin ortak program la Safranbolu'dan rölöve çalışmaları ları istenmektedir.
Safranbolu'nun çok yakınındâ müyle bütünlüğünü koruyan çevre ri Yörük, Bulak v.b. yerlerin Safi kültür bütünlüğü içinde ele alınma;
rilmektedir.
( Y ü k s e l S a h i l S i t e s i . Yalova — Karamürsel yolu üzerinde, iva'dan ortalama 8 km. uzaklıkta, de- î karayolu arasındaki arazinin üzerin- jnşa edilmiştir. Yüksel sahil sitesinin îlduğu arazinin yüz ölçümü yaklaşık
|k 27.000 m2, karayoluna olan cep- ise 210 m. dir. Yüksel Sahil sitesin- Yalova'ya, dolayısıyla Termal'e ve Bye'nin her tarafına kolaylıkla gidile-
| Sitenin yarım km. ye yakın olan
|ı tamamen kumsaldır. Arazı içinde,
|ıp haliç haline getirilen küçük bir I-akmaktadır.
İS i t e n i n N ü v e s i n i Ç o k k a t l ı b l o k l a r M e y d a n a
g e t i r m e k t e d i r Iturma bloklarının sayısı 3 olarak
llmüştür. I, blok 4, II. ve III. blok- 5 şer kattan oluşmuştur. I. blok, katında 9, diğer katlarda 12'şerden 45 daire vardır. II. blokta, giriş 9, diğer katlarda 12'şerden toplam fâire bulunmaktadır.
blok ise, giriş katında 12, diğer
siteden bir başka görünüş katlarda 16'şardan toplam 76 dairelidir.
Her 4 daire için müstakil bir giriş ve merdiven düşünülmüş olup bloklar bitişik apartımanlar şeklindedir.
9 a y r ı t i p d a i r e . Sayıları 178 i bulan daireler brüt a- lanlarına göre 9 ayrı tipte plânlanmıştır.
Sitede 53, 56, 62, 63, 66, 67, 68 85 ve 86 m2 lik daireler bulunmaktadır. Hepsi denizi gören dairelerin birer salonu, bi- rer ya da ikişer yatak odası, mutfağı, banyosu ve geniş balkonları vardır.
Her dairede mutlaka yeteri kadar gömme dolap bulunmakta, salonlar, mut- fak, banyo, koridor ve balkonlar famerit, odalar marley kaplanmıştır
V i l l a t i p i K o n u t l a r
Derenin iki yanına ikişer katlı müs- takil konutlar serpiştirilmiştir. Bunların sayısı 24 olarak düşünülmüştür. Eğik ah- şap çatılı bu villaların her biri bağımsız girişli, üçer yatak odalı, ikişer banyolu- dur. Yatak odalarının bulunduğu üst kata ahşap bir iç merdivenle çıkılmakta olup, salon iki kat yüksekliğindedir.
villa tipi ev elevasyonu
D e r e b o y u b i r G e z i n t i y e r i d i r Site arazisinin içinden akmaKta olan dere taranarak haliçleştirilmiş ve deniz bu yolla villaların arasına kadar gir- miş bulunmaktadır. Dere üzerinden geçiş iki zarif köprü ile sağlanmış, site sakin- lerinin kayık ve motorlarının yanaşabilme- si için dere içinde özel bağlama yerleri düşünülmüştür.
O t o p a r k v e y e ş i l S a h a l a r
Site çevresinde bütün daire ve villa- lar için otopark alanları ayrılmış olup iç yollar, sessizlik ve güvenliğin korunabil- mesi için yalnız yaya yolu olarak kulla- nılacaktır. Site planında, modern şehirci- liğin gereklerinden olan çocuk bahçesi ve yeşil sahalara da gereken yer ve önem verilmiştir.
S i t e d e m o d e r n b i r m a h a l l e n i n b ü t ü n ö z e l l i k l e r i v a r d ı r Site halkının ihtiyaçlarını karşılamak için şimdilik 7 adet dükkânın yeteceği dü- şünülmüş ve sağlanmıştır. Dükkânların boyutları 5 m. X 5 m. dir. Sitenin ihtiyacı olan su ise aşağı yukarı 3 km. uzaklıktan getirilecek ve Ortaklara Yalova Belediye- sinin geçerli fiyatıyla satılması sağlana-
İ i İ / !
sitenin çarşısı
1 9 2 9 — 1 9 7 4
1929 yılında İstanbul'da doğdu. Yük- sek öğrenimini 1953 yılında I.T.Ü. Mimar- lık Fakültesinde tamamladı. 1953 ile 1960 yılları arasında T.C. Emekli Sandı- ğının Hilton Oteli inşaatı ile Mimari Bü- rosunda kontrollük görevi ifa etti. 1961 yılında Prof. Şehirci Mimar Marc J. Sau- gey ile Cenevre'de oteller ve ikamet si- teleri konularında 2 yıl çalıştı. Dönüşün- de Emekli Sandığı Ankara Oteli inşaatı- nın bitimine kadar tatbikat ve kontrol mi- marlığı görevi yaptı (1963 — 1967)
Bu çalışmaları takiben serbest mi- marlık atölyesi açarak mesleki faaliyet- lerini yoğunlaştırdı. Takriben 25 mimari proje yarışmasına iştirak ederek, 4 birin- cilik, 7 ikincilik, 1 üçüncülük ve 5 mansi- yon kazandı. Bu arada muhtelif banka şubeleri ve toplu konutlar projelendirdi.
Bıraktığı eserler arasında:
— Ankara Belediyesi Ulus işhanı (GİMA) 1953
— Millî Eğitim Bakanlığı Test — t raştırma Merkezi 1961
— S.S.K. Üsküdar Dispanseri 1968
— Ordu Yardımlaşma Kurumu Tepe- başı Oteli (ETAP Oteli) 1971
— Yüksel Toplu Konut Sitesi 1971
— Osmanlı Bankasının 10, Ziraat Bankasının 5, iş Bankasının Yozgat Şube- leri
Oteller konusundaki çalışmaları : 1 — T.C. Emekli Sandığı Hilton O- teli (1 ve 2 kısım inşaatlarında kontrol, luk)
2 — T.C. Emekli Sandığı İzmir Efes Oteli (Kontrollük)
3 — T.C. Emekli Sandığı Afyon Oteli (Kontrollük)
4 — T.C. Emekli Sandığı Tarabya O teli (Kontrollük)
5 — T.C. Emekli Sandığı Büyük An- kara Oteli (Kontrollük)
6 — Ankara Oteli yanında MİLKA oteli avan projeleri
7 — Cenevre'de Marc J. Saugey bü-
rosunda (Ankara oteli, Hotel du Khone Hotel VVilson avan projeleri)
8 — Ankara Stad Oteli proje yarış- ması 2. Ödül 1964
9 — İstanbul Maçka Oteli yarışması 2. Ödül 1966
10 — M.S. Bakanlığı Harbiye Ordu-
evi Oteli 2. Ödül 1967 11 — ispanyada San Sebastian Sitesi Şeref Mansiyonu 1965 (Ulus sı yarışma)
Evli olup, 2 kız çocuğa sahipti yılında yakalandığı hastalıktan kurtu yarak ebediyete göçtü. Tanrıdan ret dileğiyle.
sitenin elevasyon >
İ K S E L S İ T E S İ t Z İ N O ve P L A J
S İ S L E R İ
° ° . P
ı ^ a f c i
t c t m r \ ' " t -
elevasyon ve kesitler
İ s k e l e .
Kayık ve motor yanaşabilecek, üze- rinde güneşlenebilecek ve denize derin- den girmek isteyenlerin de bu isteklerini karşılayabilecekleri iskelenin uzunluğu 50 m. eni ise 2.5 m. dir. Beton iskelenin ucunda 7 m. çapında daire biçiminde bir pist bulunacak, burada su derinliği 2.5 m.
kadardır.
G a z i n o v e y ü z m e h a v u z u
Deniz kıyısında inşa edilen gazino yaklaşık olarak 500 m2 lik bir alan kap- lamaktadır. iki katlı yapının alt katında mutfak ve servis bölümleri, yüzme ha- vuzunun soyunma mahalleri, bir bar, üs*
katında lokanta kısmı bulunmaktadır. Ga zinonun önünde .deniz içinde yer ala cak olan yüzme havuzu 35 m. X 20 m büyüklüğünde, çevresi ve içi kumlu ol»
cak, bir atlama rampası bulunacaktır.
Havuz suyu tabiî sirkülasyonludur
gazino kat planı
kat planları elevasyon ve kesitler
Proje müellifi: Mimar B.H. AHN Hyang atölyesi — Seoul Kore Uygulama: Ankara Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü
Bu anıt Kore'de şehit düşen asker- lerimizin kutsal hatıralarına izafeten iki dost devletin işbirliği ve Ankara Belediye- sinin büyük katkısı ile yapılmıştır.
Anıt niteliğinin yanı sıra insanlık ideali uğruna yapılan savaş hatıralarını yaşatmayı, gerekli zamanlarda anma, kut- lama koruma faaliyetlerinin maddî ve manevî yönlerini hatırlamayı ve Türk — Güney Kore kültür çevreleri ile yakın ilişkileri sürdürmeyi amaçlamaktrdır.
Kore bahçesinde yapılan Türk Şe- tfŞI^
hitleri anıtı savaşılan yöredeki mimariyi f~~
olumlu bir şekilde yansıtmaktadır. Pro- I jesi Koreli mimar B.E. AHN'a aittir, inşa
tarzı betonarme karkas olup, merasim
platosu mermer, anıtın diğer yüzeyleri ise traverten ile kaplıdır.
Anıt zemin aktının I. nci kısmından yükseldikçe diğer kısımları küçülüp dara- lan bir piramit şekli almaktadır. İnşaat 1973 yılı sonlarına doğru bitmiştir.
Anıtın üzerindeki kulesi ile birlikte toplam yüksekliği 27.55 metredir. Kore bahçesi i|e birlikte anıtın maliyeti takri- ben 1.200.000.00 T.L. dir.
anıtın planı
Ş A M H A L K K İ T A P L I Ğ I U L U S L A R A R A S I P R O J E Y A R I Ş M A S I
H ü s e y i n B A B A N Mimar I. T. Ü U ğ u r G Ü N D E Ş
Mimar İ.T.Ü Ülkemizden bu yarışmaya katılan Y.
Mimar Hüseyin Baban, Y. Mimar Uğur Gündeş ortak projesinde, Şam şehrinin gelişmekte olan bir bölgesinde, önemli dairesel bir kavşak alanı üzerinde yer ala- cak olan kütüphane binasının şekillen- mesinde, yöresel mimari özellikler ve çevre talepleri etkin faktörler olmuştur.
Değişik fonksiyonları olan mahaller ve en son kütüphanecilik teknolojisini içeren bu projede, özellikle kendini kuvvetle hissettiren iklim şartları, ışık ve tabii ha- valandırma sorunları bina oluşumundaki önemli etkenlerdir. Dışa maksimum ka- panma, ayarlanabilir tepe ışıklıkları, se- rin iç avlular bu arada sayılabilir.
Bu proje, elemelerden sonra içinden
maketin kuşbakışı görünüşü
muhtelif maket görünüşleri bir elevasyon ve kesit
ödül kazanan tekliflerin seçildiği son gruba dahildir.
Temmuz 1973 de Suriye Bayındırlık Bakanlığı tarafından yarışmaya çıkarılan Şam Halk Kitaplığı sonuçları Ocak 1975 de açıklandı.
Jiiri: M. PİSSARSKİ (Bulgaristan) M. ECOCHARD (Fransa) A. FRANTA (Polonya) V. ARTIGAS (Brezilya) R. GHOSN (Lübnan) CH. AL-OMARİ (Suriye) I.M. PEİ (A.B.D.) çalışmalara katıla- Yarışmaya katılan 79 projeden jüri önce 53 projeyi tesbit edilen kriterle:' ışığında elemiş geriye kalan 26 proje için den 1. 2, 3 ve mansiyona layık projeleri seçmiştir.
- i î ı i l f l • jf -mm i
g i r i ş c e p h e s i
Sonuç olarak:
1. Ödül M. DUNİKOVVSKİ grubu (Po- 2. Ödül A. HAFKEMEYER. MOHAMED FOUAD (Batı Alman — Suriye)
iki Adet 3. Ödül
a) TALAL AKİLÎ. K. WEVER (Doğu Alman — Suriye)
b) i. TATAROV grubu (Bulgaristan) Mansiyonlar: B. Sabbagh, G. Orgill (Batı Alman — Suriye)
Kiyoshi SEİKE (Japonya) Program: 2000 Okuyucuya hitabedo- cek şekilde, kabul kısmı, enformasyon ve servisler, okuma salonları. Körler için özel kısım, kıymetli koleksiyonlar, eski arap yazmaları, müze, büfe ve dinlenme kısımları, konferans salonları, kitap ka- bul, cilt vs.
Kitap depoları (Toplam 2.000.000 cilt), gezici kütüphane seksiyonu, matbaa, ga- raj ve sığınakları ihtiva etmektedir.
kitap depo katları planları
ve kesitler — - f r f İ T l
a - " • 1 ' 1 f = p s
w
ta!
t tK a y b e t t i ğ i m i z d e ğ e r l e r :
B E D R İ R A H M İ E Y Ü B O Ğ L U
Doç. Devrim ERBİL
Türk Sanat ve kültür dünyası. Bed- ri Rahmi Eyüboğlu'nun ölümü ile renkli ve ünlü bir ustasını yitirdi. Batı dünyası içinde Picasso'nun varlığı ne anlam taşı- yor idiyse, Eyüboğlu'nun varlığı da ülke- miz için o anlamı taşırdı. Ele avuca sığ- mazlığı, yaratıcılığın bütün boyutlarını zorlamak, çevresini etkilemek, ve giderek çağının bir sanat simgesi olarak üne, yaygınlığa kavuşmak gibi kişilik yapısı- nın ortak özellikleri, sanat davranışı ve yaşam biçimlerinin benzer yanlarıdır. E- yüboğlu, Türk Sanat ve Kültür oluşumuna ressam, şair, öğretici, konuşmacı sanat yazarı ve düşünürü olarak yadsınmaz kat kılarda bulunmuştur. Bu çok yönlü ve- rimli ve yaratıcı kişiliğinin etkileri yakın çevresinin sınırlarını aşmış, dar bir çev- renin sanatçısı olmaktan öte toplumun malı olabilmek ayrıcalığına ulaşmıştır.
Üne ve yaygınlığa kavuşmasında şairliği- nin ve yazarlığının büyük payı vardır. Ne varki, Eyüboğlu'nun bu yönleri herşeyden önce resminin bütünleyici unsurlarıdır.
Şiirlerinde sözcüklerle çok renkli resim- ler yaptığı görülür. Onun fırça izlerinde boya ve renk tadları izlenir. Onun şiir tutkusu, insan belleklerine akıldan çıkma yacak resimler çizme tasasıdır bir ba- kıma; insan hayal güçlerinde her an ye- şerip filizlenecek, tazelik ve canlılığını yitirmeyecek renk ve biçim ilişkileri ku- rabilme özleminin sözcüklerden oluşmuş bir başka çeşnisi, ya da düşündüğü, tasar- ladığı resim olaylarının eskizidir. O- nun şiirleri, şiirlerinden akılda kalan renk- lerle bezenmiş bir dünyadır. Resimlerin- deki şiir bu ustaca birleşmenin ürünüdür.
Yazarlığı öğreticiliğinin bir uzantı
siydi. Yakından tanıyanlar ve öğrencileri çok iyi bilirler ki, o her zaman iyi bir Akademi hocası olması ile övünmüştür.
Bugün yaşayan türk resminin pek çok tanınmış sanatçısı onun atölyesinden ye- tişmiştir. Aslında, Eyüboğlu, günümüzün bütün ressamlarına bir şeyler vermiştir.
Bazısına yüreklilik, bazısına teknik bilgi- ler. Ama, hepsine öğrettiği ortak ilke ise, sanatın bir coşku ve sevinç kaynağı ol- duğudur. Yaşamının temel ilkesi ve fel- sefesi; yaşamı olanca gücüyle sevecen- liği ile kucaklamak onunla bütünleşmekti.
İnsanoğluna sunulmuş tüm nimetim tadını çıkarmak gerekti. O, yaşamın bi yüsünü kavramıştı! Bütün iş sevgidera Dünyaya sevgiyle bakan, işini aşkla yi pan mutlaka başarıya ulaşırdı. Onun hoş lık mucizesi bu yalın ama büyük ger$F bağlıydı.
Onca, bir ressam gördüklerini;
gularını, düşündüklerini başkalarına v<
rebilmek için yaşamla, bütünlenmesr, |j işi büyük bir aşkla ve coşkuyla yapı®
gerekti.
gerçea
BEDRİ R. EYUBOĞLU
Bedri Rahminin bir mozaik yapıtı
Kendi yaşamı ve sanatı coşkusunun kanıtıdır.
Eyüboğlu, açık . seçik ve anlaşılır olmaktan yanaydı. Bütün yazıları, şiirleri ve resimleri bunu belgeler. Halka ulaş- mak, onun kültürüyle yakından tanışmak, isterdi. Bu nedenle yerli köklerden yarar- lanma, bu toprakların ve geleneklerin bi- rikimini değerlendirme yoluna gitti. Bü- yük uygarlıkların kavşağı Anadolu'da ge- lişim halk sanatlarını ve özellikle köy nakışlarını severek inceledi. Kendi topra- ğının mail olan bu eserlere duyduğu ilgi sanatını ekledi. Eyüboğlu'nun kişiliğini belirleyen coşkunluk, şiir dolu bir dünya yaratmak ve hayâl gücünün zenginliği bu etkilerle birleşince türk resmi güçlü bir sanatçı kazanmış oluyordu.
Resimleri bu halk sevgisinin, Anado- lu nakışının kokusunu taşıdı uzun süre.
Son işlerinde, renk diğer resim eleman- larından daha çok ilgilendiriyor sanatçıyı, Rengin gücüne olan köklü inancını çeşitli
malzeme olanaklarını zorlayarak renge yepyeni tadlar kazandırmakta kullanıyor.
Eyüboğlu, bütün gücüyle renge çullanı- yor. Renk tutkusunu renge alışılmadık tadlar kazandırmakta kullanıyor. Boyanın anlatımına yetmediği yerde renkli kumla- rı, taşları deniyor. Mozaikler, seramikler yapıyor; resim yüzeyini tual bezi olmak- tan kurtarıyor. Boyaları alışılmadık biçim- lerde kullanıyor; serpiyor akıtıyor, kazı- yor. Gerektiğinde bez parçaları, renkli camlar yapıştırıyor, ya da kağıtları bu- ruşturuyor. Bütün . didinmeleri dünyamıza getirmek istediği bir çeşni ve insanları renkle düşündürebilmek için.
Bedri Rahmi Eyüboğlu resim sanatı- nın yapıda yer almasının gerekliliği inan- cındaydı. «Mimarlık, resme kendi içinde yer verip onu göçebelikten kurtaramadığı sürece resim sanatından söz edilemez»
derdi. Mimarların ressamı, nakışçıyı, se- ramikçiyi desteklemesiyle ortaya çok o- lumlu işlerin çıkacağına böylelikle halkın
sanatla karşılaşma ' larının artacağına ini sındaki tarih
yutlarına uygun bir biçimde varolup i nı mutlu kılan, yaşamını daha sevimli ya- pan bir biçimde sürmesini dilerdi. Çok sayıda yapıya mal olmuş mozaik, mik, vitray panoları, onun sanatının gün- lük yaşama karışıvermiş, sevimli, alımlı örnekleridir. Ülkemizde mimarların larında ressama daha çok iş vermeler nunda, Türk resminin daha bir sağlıklı ge- lişeceği, serpilip boy atacağı konusunda- ki düşünceleri uzun süre canlılığını ve geçerliğini koruyacağa benzer.
Bütün değerleri ile bîr büyük ustayı, verimli bir çağında erken yitirmenin acısı gönüllerimizden kolay silinemiyecek.
Ne varki onun resmi şimdiden bir e- kol, düşünceleri de yol gösterici birer öğ- reti, olmuştur.
Bunlar yaratıcı kişinin ölümsüzlüğü anlamını da içerir.
Bütün
gibi
yu seçti!
İç duvarlarına D Y O S A D O S A N ' ı , son kat boyası olarak D Y O L U X ' ü . . .
Şimdi DYO S A D O S A N ' l a kaplı Sheraton Otelinin duvarları.
DYO S A D O S A N ' m erişilmez kadife matlığıyla, yüzeye soluk aldıran dayanıklı " f i l m " tabakasıyla.
Ve DYOLUX'le değerlendirildi Şheraton'un ahşap, metal konstrüksiyonları.
Ülkemizin en kaliteli alkid esaslı, sentetik son kat boyasıyla.
Bir kez daha gerçekleşti DYO kuralı... Sheraton'da.
HALK YAPI SANATINDAN BİR ÖRNEK BODRUMDA SİVİL YAPILAR
Konuşma : c e n g i z B E K T A Ş Fotoğraflar
s e l m i n B a ş a k Röleveler : Ş u I e ö z
İ.T.Ü Sinan holünde mimar Cengiz BEKTAŞ'ın 11 Kasım tarihinde «Halk ya- pı sanatından bir örnek: Bodrumda Sivil yapılar, konulu konferansın özetini ve Mimar Selmin Başak'ın Bodrumdan çek- diği fotoğraflardan oluşan sergiden b»
zı dokümanları yayınlamaktayız.
G e n e l G ö r ü ş l e r Kişinin mimar olabilmesi için yal- nızca eğitimin yetmediğini, uygulama i- çinde yuğrulmaklığı gerektiğini biliyoruz.
Ancak, eğitim ve uygulama deneyleri so- nucu, dalının, yapım yöntemleri bilgisini bir başka deyişle «alfabe» sini edinebile- cektir kişi. Yaratma olayı için bunun an cak bir başlangıç olabileceği ortadadır.
Bundan öte, kendini yetiştirme yolunda yapacaklarının birinin de;
«Geçmişte neler yapılmıştır?»
«Günümüzde neler yapılmaktadır?»
«Sorunların geçmişteki ve şimdiki du- rumları nedir?»
Sorulan üzerinde düşünme, yeterin- ce bilgi, daha önemlisi görgü edinme ol- ması gerekmektedir. «Gelecek» İçin çö- zümlerinin, geçmişin deneylerinin yan- lışlıklarından arınmış, doğru, güzel yön- lerini özümlemiş olması, ona, yaratıcılı- ğında önemli adımlar kazandırabilecektir.
Özellikle kişi ve toplum yaşamının, kültürünün, doğrudan yansıtıcısı olan mi- marlık dalının uğraşıcıları, yalnızca kendi dallarının genel konuları, genel kültürü ile yetinmiyeceklerdir. İlk çağlardan bu yana bir kültür köprüsü olagelmiş, her türlü etki ve değişimlere açık yürekle o- lanak sağlamış Türkiyemiz'de, bir özüm.
leme amacıyla, geriye bakış, karmaşık ve zor gibi görünebilir. Ne var ki, nere- deyse herşeyin el altındalığı, günün Türk mimarı için büyük bir şanstır.
Söz konusu, yapı sanatının, yalnızca örgütlenmiş, devlet eliyle yürütülen, ka- mu kesimi değildir. Simgesel anlamlar
da taşıyan, halkın ortalama ekonomik gü- cünün üzerinde bir güçle oluşturulan bu türlü kamu kesimi yapılarının dışında, halkın kendi olanakları, koşulları içinde gerçekleştirilen anonim yapı sanatı ürün- leri, iddiasız, açık gönüllü çözümlenişle- riyle, günümüz mimarı için, incelemeleri
— bilinmeleri — tanınmaları kaçınılmaz bir kesimi oluştururlar.
D e y i m l e r
Bu tür yapılar için, Bernard Rudofsky 1964 de yayınlanan yapıtında «Mimarsız Mimarlık» deyimini kullanıyordu.
Aydın Germen, «Mimarlık» dergisin- deki (1974/5) yazısında şimdilik koşuluy- la, «Yöre Mimarisi» demektir.
Başka pek çok çalışma, ya da tartış- malarda «Halk Yapıları», «Halk Yapı Sa- natı» gibi deyimler geçer.
Halk sözcüğü, daha bağlayıcı olan aşamalara varmamış; bir yörede oturan, ortak koşullarla, çıkarlarla, etkilerle bir- birine bağlı bir topluluğu tanımlar; özel- likle, az önce değindiğim gibi dil, din farkı tanımayan bir kültür köprüsü olan Türkiyemizde, daha hümanist, daha birleş- tirici olmaktadır. Bu nokta özellikle Türki- yemiz için, folklor yönünden özel bakış açıları, çalışma yöntemleri geliştirme zo- runluğunu da ortaya koyar kanısındayım.
Batı kültürünün bu konularda ulus- çu, kapalı çevre görüş açıları, bizim için özellikle sakıncalı olabilir. Ayrıca bu yön- temlerin, nerede olursa olsun, tutucu ol- mamaları, folklorun özüyle çelişirliğe düşmemek için, zorunludur.
H a l k Y a p ı S a n a t ı n ı n F o l k l o r İ ç i n d e k i Y e r i
Halk yapı sanatı deyimli, «folklor»
kavramıyla daha bir uyuşur durumdadır.
Halka, folklora, koşut olarak, halk ya- pı sanatı da, durağan değil, devingen bir
Folklor gibi, halk yapı sanatı da ano- nim bir olaydır.
Folklor gibi, halk yapı sanatı da kol- lektif bir olaydır.
Folklor, zaman içinde oluşur, halk ya- pı sanatı da...
Folklor, çeşitlemeye açıktır, halk ya- pı sanatı da...
Folklor, katkılardan korkmaz, halk ya- pı sanatı da...
Folklor, yaşamla birlikte yürür; halk yapı sanatı, yaşamın doğrudan, gerçek yansıtıcısıdır.
Folklor, insan yaşamını tümüyle kap- sar, halk yapı sanatı, tüm insan yaşamı- nın yeri, oylumdur.
Halk yapı sanatı, bence, folklorun içerdiği Tarih, antropoloji, Sosyoloji, Et- noloji, Müzikoloji v.b. konuları içinde en önemli yerlerden birini alır.
H a l k Y a p ı S a n a t ı n ı n Ö ğ r e t e c e k l e r i ;
Halk yapı sanatının geçmişi ve bu- günüyle incelenmesinin. Mimara pek çok şey öğreteceği, özellikle, yöresel koşul- ların doğurduğu yapıların, ona, geçmişi ve günü anlamakta, geleceği tasarlamak- ta yararlı olacakları açıktır.
Entelektüel düşünüş yolunun, bazen, gereksiz karmaşık, dolambaçlı çözümlere getirdiği bazı sorunların, halk eliyle, Kris- tof Kolomb'un yumurtası örneği, ne den- li kolayca da, doğrudan, iddiasız çözümleni- verdiğini görmek, gereksinmelere karşı- lık bulmakta yalın, karmasasız, içten dav- ranmanın örneklerini tanımak, ona, kendi yolunda ışık kaynakları sağlıyacaktır.
Yalnızca bu nedenlerle bile, Türkiye'- miz folkloru içinde. Halk Yapı Sanatı ü- rünlerinin, çok iyi araştırılıp saptanmaları, gelecek kuşaklara en azından belgeleri- nin bırakılması gerekmektedir.
Değerlerimizi saptamakta, Yalnızca, duygusal bir sevgi yolu i- nandırıcı olamaz. Sevginin yolu tanımak- tan geçtiğinde ancak inandırıcı olabilmek- tedir. Bu denli kocaman bir çalışma yel- pazesinin bugüne dek pek çok yerine el atılmıştır. Özellikle İstanbul Teknik Üni- versitesi yayınlarını saygıyla anarım. Ne varki, daha pek çok çalışma gerektiği de ortadadır.
H a l k Y a p ı S a n a t ı K a r ş ı s ı n d a T u t u m u m u z :
Folklor belgeleri olarak halk yapı sanatı ürünlerini kıskançlıkla korumak gerekiyor.
Yalnız bu koruma olayı, bizi, durağan- lığa, giderek tutuculuğa götürmemelidir.
Sapmalardan kaçınılacaktır. Ama, bozul- maktan korku, değişmekten korkuya var- mamalıdır. Değişme olmazsa, korkulmaz- dır. Günümüzden katkı olmazsa korkul- malıdır. Yalnızca dünü beğenmek, bugün-
den kaçmanın, yaşayan halkı küçümseme- nin, ona inanmamanın göstergelerinden biridir. 5 yüzyıl öncekinden en küçük de- ğişiklik göstermeyen bir yerleşme, her- şeyden önce, durmuşluğun, geri kalmış, lığın belgesidir.
5 yüzyıl önceki yapının bugün de ol- duğu gibi yapılması, ancak, araştırmacı- nın, incelemesini kolaylaştırmaya yara- yabilecek, bir yerinde sayma olayıdır.
En azından hüzün vericidir.
Hele, 0,5 yüzyıl önceki yapıyı tanıyıp . sevme olayında takılıp kalırsak, ona gü- nümüzün sorunlarının bilinciyle yeni a- dımlar, olanaklar, çözümler açısından ba- kamazsak, durumumuz, günümüzün ola- naklarıyla 4 yüzyıl önceki mimarlığı An- kara'da Kocatepe Camii'nde kopyaya kal- kışanlardan farklı değil demektir. Ayrıca halk, her zaman yeniliklere açıktır. Bozul- ma olmadan, güzel bulduğumuz doğrultu- da ilerleme istiyorsak, yarı aydının yeni- lik diye getirdiği yanıltmacalarına dik- kat etmemiz gerekiyor.
B o d r u m d a Y e r l e ş m e : A n a B ö l ü m l e r ;
İç bükey yönleriyle denize bakan iki yarım ayın, uçlarının birleşme yerindeki Bodrum kalesinden, sırtınızı güneye, açık
Bodrumdan tipik bir sokak denize verip, sağ yanınıza, doğuya baktı- ğınızda, daha çok Girit'ten, adalardan gö- çen, müslüman ya da değil. Osmanlıların yerleştikleri Kumbahçe bölümünü görür.
Sola baktığınızda, Anadolu Türkleri- nin yerleştiği batı bölümünü görürsünüz.
Bu ikisinin arasında, üzerinde bulunduğu- nuz kalenin önünde, 40 — 45 yıl öncesine dek mezarlık olan, «Merkez» vardır. Bu bölüm şimdi çarşıdır; kaleye doğru, yalı kahve ve onun önündeki alanla biter. İl- ginç bir yapı yoktur burada, yalnızca bir han vardır.
Tüm Bodrum'a baktığınızda, Halikar.
nas Balıkçısı Cevat Şakir'i, ağaç olmuş, yaprak olmuş görürsünüz.
Bellasombralar, okaliptüsler, grevilya- lar, şamfıstıkları, palmiyeler, kaktüsler, size, buraya sürgün gelenin, bir tek kişi- nin, sevgiyle neler yapabileceğini, yeşil yeşil türkülerler. İlçeye, kıyıdan dağlara, önden arkaya doğru bakarsanız, şu ilginç kuruluşu görürsünüz:
Kıyı boyunca, dar, yoğun, bir yerleş- me kuşağı...
Çakıl taşları gibi, sanki birbirine sür.
te sürte oluşmuş, ap-ak, ne yönden bakar- sanız bakın güzel evler... Güzel, oranlı
pencereler, bugün bile Mozoleyi ansıtan tepecikleriyle bacalar... (Bu söylediğimiz,;
ve hemen bundan sonra söyliyeceklerimizt daha sonra değineceğimiz, ilçenin fiziksel özelliğinin bozulmaya başlamasından ön- ceki zaman için, (10 . 15 yıl öncesi için), geçerlidir.
Kıyı kuşağının ardında, bahçeler ku- şağı; onun da ardında, yamaçların eşiğin- de gene bir yerleşme kuşağı...
Özellikle ön yerleşme kuşağında, merkezin sağında ve solunda, (doğusunda ve batısında) başkalık görülür.
Doğudaki Kumbahçe bölümünde kıyı kuşağı, sürekli, yoğun, batıya oranla ge-
Kanuni döneminden beri bu bölüme yerleşenler, yukarıda da belirtildiği gibi, adalardan gelmişlerdir. Denizciliğe, ba.
lıkçıltğa, tecime dönüktürler. Geçen yüz- yıldaki dokusu da böyledir buranın. Ge- nellikle taş döşeli küçücük avluları olan evlerden, dar, gölgeli sokaklardan oluşur.
Kıyı kuşağının batı bölümü ise daha süreksiz, dar, daha az yoğun, daha yeni- dir.
Burada oturanların ana uğraşları ta- rımdır. Geçen yüzyılda, özellikle bu bölü- mün deniz kıyısında, hemen hemen hiç
Bodrumdan bir başka görünüş
bir konut yoktur. Bugünkülerin çoğu, Neyzen Teyfik Caddesi adını alan kıyı yo.
lunun açılmasından sonra yapılmışlardır.
Kıyı ile yamaç kuşaklarını birbirlerin- den ayıran bahçeler kuşağı, tarıma uygun bir düzlüktür. Böylece de korunagelmiş.
Bu kuşak, batı bölümünde dar, doğu- da ger.'ştir. Çünkü, batıdaki yamaçlar, do- ğudakilerden, kıyıya daha yakındır. Batıda yeşil kuşağın dar oluşu, yamaç kuşağı ile kıyı kuşağının bağlantılarını kolaylaş- tırır. Doğuda ise. bahçe kuşağının çok ge- niş olması nedeniyle, böyle bir bağlantı hemen hemen yoktur. Bu, yamaç yerleş- me kuşağının doğu bölümünün cılızlığı- nın nedenlerinden biridir.
• Yamaç yerleşme kuşağının batıdaki kuruluşu çok ilginçtir. Bir çizgi üzerinde- ki «komşuluk» birimlerinden oluşur. Te- pecik. Türk kuyusu. Eski Çeşme komşu- luk birimleri, kendi ikincil çekirdekleri çevresinde gelişirler, geliştikçe birbirle- riyle bütünleşirler. Gene de hizmet dağı- lım oranı bozulmaz. Daha çok gelişme ola.
nağı bulurlar.
Bu bölümün, doğudaki kıyı yerleşme bölümünden, daha kolay, daha hızlı geliş- mesi bunun kanıtıdır.
Günümüzde Doxiades'in bir çalışma-
sındaki yerleşme önerisi de budur; bildi- ğimce, Japonya'da önerilen, ülke ölçe- ğindeki planlamanın ilkesi de...
Batı yerleşme kuşağındaki bu ikincil çekirdeklerin, kıyıyla ilişki kuran uzantı- ları, yolları vardır. Bütün bu bölüm, daha çok yeşille içiçedir. Yalnız deniz, ya da yalnız kara yoktur bu bölümde. Bir başka açıdan, denizin önüne varlıklıların perdesi çekilmemiştir.
Deniz belli bir oranda içerilere dek yeşille birlikte yaşanır olmuştur. Yüksek bahçe duvarlarıyla, dar, gölgeli sokakların oluşturduğu yol ağı da doğal olarak, bu yerleşmeye uygundur. Geçen' yüzyıldan son çağlara dek pek değişmemiştir. An- cak, bugünkü merkezin oluşmasından son- ra, Milas yolunun buraya bağlantısı yeni- dir.
Bodrum'un en güzel yönlerinden bi- ri, belki de başlıcası, evlerinin birbirleriy- le saygılıca bir araya gelişleri, kümelen- meleri, bütünleşmelidir. Bir sokağın kesi- ti, açılım olarak da, perspektif olarak da, doyumsuz güzellikler ortaya koyar. Zemi- ne uyan, dar, gölgeli, çoğunlukla taş kaplı sokaklar, 2 metreyi geçen beyaz bahçe duvarları, güzel, oranlı pencereler, kapılar; duvarlardan sarkan mor konsolos
çiçekleri, zakkum ve başka çiçekler; nar, incir, dut gibi ağaçlarla, en az ev içlerin- ce güzel, Akdeniz'i yansıtırlar. Dış oylum- lar, kişilerin doğaya katkısına saygı uyan- dırırlar. Tekilden çoğula, dengeli, sü- rekli geçişi, yukarıda da değinildiği gibi, doğayla ve birbirleriyle bütünleşmeyi simgeler bu durum.
Helâlar, hemen ardlarındaki üzerleri örtülü çukurlara bağlıdırlar. Bugün için bu durum ilkel bulunabilir. Ne var ki kanali- zasyon yapıp bunları denize bağlamak da çözüm değildir.
Türk Koyu denilen batı limanında bundan 10 — 15 yıl önce, sakıncasızca denize girilebilirken, bugıın bu, pislikten ötürü olanak dışıdır. ,
Y e r l e ş m e y e B u g ü n ü n E t k i l e r i :
Bodrum'un İç Anadolu'ya bağlantıları- nın, çağımıza dek, zor oluşu, kıyıda kö- şede kalışı, az gelişmişliği sonucunu do- ğurmuştur. Az gelişmişlik bir yerde az dokunulmuşluk, az bozulmuşluk ya da bü- yük yanlışların henüz yapılmaınışlığı an- lamına da alınabilir. (1970 de oturanları 6100 kişidir.) Ne varki, son yıllarda ge- lişen yerli ve yabancı turizm, toplum ya- pısında önemli değişikliklere neden ol- maktadır. Buna bağlı olarak ilçenin fizik-
tipik bir Bodrum evi planı.
Selmin Başak tarafından aslına uygun olarak restore edilmiştir.
sel özellikleri değişmekte ve ne yazık ki bozulmaktadır. Eski evler yıkılmakta, yerlerine, nitelikçe pek kötü, yenileri ya- pılmaktadır. Varlıklılar, kıyı kuşağını daha da yoğunlaştırarak, denizle arkaları ara- sında bir perde oluşturmaktadırlar. Nere- de bir çirkinlik görürseniz, nerede bir uyuşmamışlık görürseniz, orada, bizler- den, kendinde kendine yabancı olanlar- dan birinin izi vardır. Bunları yapanlar, yarı aydınlıktan öteye varamamış büyük kentliler ve onlara ister istemez uyan var- lıklı yerlilerdir. Ve bütün bunlar aracı ola- rak, ne yazık ki, mimarları kullanmakta- dırlar.
İşte. giriş bölümünün sonunda değin- diğim, yarı aydının getirdiği bozukluklar- dır bunlar. Okullardan çıkar çıkmaz uy- gulama alanına bırakıverdiğimiz, yeterli deney geçirmemiş, kültür özümlemesini tamamlayamamış kişilerin, yerli halkın yenilik sandığı girişimleri, pek çok Ana- dolu yerleşmesi gibi burayı da kısa süre- de bozmuş ve bozmaktadır.
B o d r u m ' d a E v T ü r l e r i : Çok önemli olmayan ayrıntıları bir vana bırakırsak, çok kaba çizgilerle üç değişik ev türü ile karşılaşıyoruz Bod- rum'da...
1 — Musandıralı ev 2 — Sakız türü ev 3 — Kule ev
Bodrum'da bugün yaşamakta olan ustalar için kule evler çok eskidir. Onla- ra sorduğumuzda uyguladıkları iki türlü
1. Musandıralı ev, bir de daha sonra çıkan 2. Sakız türü ev. 30 — 40 yıl önce-
sine dek en çok geçerli olan musandıralı ev türüdür. Ev türü, yaptıranın isteğine bağlıdır.
M u s a n d ı r a l ı E v : Daha çok toprakla uğraşanların yap- tırdıkları ev türüdür. Plan bir dikdörtgen- dir. Bu dikdörtgenin dar boyutu, ara kat döşemesinin, ya da çatının yapılacağı ge- recin olanaklarına bağlıdır.
Gereç, ağaçtan elde edilen dilme- dir. Dilme ve tahtaları, dağdan tahtacı- lar (genellikle betaşiler) el bıçkısıyla bi- çip, katırlarla getiriyorlarmış. Daha çok çıralı çam kullanılıyor. Finikeden kayıkla katran ağacı da getirilirmiş. Ölçüleri, 14/7-8 cm. kesitte ve 3.5 - 4 m. uzunluk- tadır. Buna göre, evin dar boyutunun, du- var kalınlıkları çıktıktan sonra, temiz iç ölçüsü 3.20 - 3.60 m. arasındadır.
Dış ölçü, duvar kalınlıklarıyla, 4.20 • 4.60 m. eder.
Dikdörtgenin uzun boyutu ise, iç öl- çüleriyle 5.5 - 6.5 m. dir. Dış ölçüleri duvar kalınlıklarıyla 6.5 - 7.5 m. olmak- tadır. (ilgi duyanlar için belirtmek doğru olur: Bu, bir altın orandır. Bu oran, evin pek çok öğesinde (kapı, pencere) gine- lenmiştir.) Dikdörtgenin uzun boyutunun üçtebir noktasında giriş kapısı vardır. Bu- radan düz ayak girilir içeriye. Genellikle, girişe göre yakın olan, dar boyutu oluş- turan duvarın ortasında ocak vardır. O- cak, girişin karşısına gelen duvarda da olabilir. A l t ev denilerî bu bölüm, pişirme yeri olarak kullanılır. Ocağın, hemen ya- nındaki ev köşesinde, duvar içinde, yun- malık vardır. Burası daracık, içinde küple ya da tenekeyle su bulunan bir yıkanma
yeridir. Burası gelişerek dışarıya çıkıntı j da yapabilir. Girişin öteki yanındaki bir merdivenle, aşağı yukarı 160 — 180 cm.
yükseklikteki oturma yerine çıkılır. Bura- nın altı olan, pişirme giriş yerinden kul- lanılan bölüm, depo - anbar . kilerdir, j Toprakla uğraşan kişi için çok gerekli o- [ lan bir yerdir. Oturma bölümünün, evin, pişirme yeri ocak duvarının karşısındaki dar boyutu olan duvarında da, gene or- tada, bir ocak daha yapılıyor. Bu iki du.
vara bu yüzden ocak duvarı da denir. 0- | turma gereksinimi kerevetlerle karşıla-
Burası ile pişirme yeri arasında yük- lük denilen ahşap dolaplar vardır. Oturma yerinden, öteki uzun duvara yaslanmış!
bir merdivenle (100 — 120 cm. yüksek.!
İlkte) gene yüklüğün gerdiği Musandıra' ya çıkılır. Böylece merdivenler yüklüğün]
iki yanında yer almış olurlar.
Bu merdivenlerin hemen yanyana yapılarak yüklüğün bir yanda kaldığı ç5-|
zümler de çoktur. Burada, yatak, yorgan,;
şu-bu durur, sandık odası işlevi görür.
Tavan yüksekliği 160 - 180 cm. arasın- dadır. Yatma yeri olarak da kullanılabll-j mektedir. Musandıradaki pencereden da- ma çıkma olanağı vardır. Sonuçta, çok zengin bir iç oylum doğmuş olur. Bu oy- lumda bölümlerin yükseklikleri işlevlerlnel uygundur. Pişirme - giriş bölümü olan alt ev (260 - 280 cm.), musandra bölümm
(160 — 180 cm.) ancak gerekli yükseklik- tedirler. (Ölçüler bölümünde verilen bilgi- lere de bakınız). Oturma bölümü, tavanı en yüksek bölümdür (yaklaşık olarak 300 cm.) Böylece, hava değişimi, havanın içer.
deki dönüşü kolaylaştırılmış olur. Musan- dıralı ev türü, alttaki bir yer katının üze- rine de oturtulabilir. Basık olan bu kat, ahır olarak kullanılır. Asıl eve dıştan merdivenle ulaşılır. Helalar daima bahçe-
Dış ölçüler, hemen hemen, musan.
dıralı evdeki gibidir. İçeriye, uzun boyu- tun ortasından girilir. Giriş, gün doğusu- na bakan yöndedir. Sabah güneşi alır.
Ev içinin hava değişimini kolaylaştırır.
Burası, doğal olarak, bakış yönüdür de.
(Denize yönlenme). Girişten, kapıdan az daha geniş bir bölüme (150 — 200 cm.) girilir. Buranın sağında ve solunda birer oda vardır. Girişin karşısına gelen duvara yaslanan bir merdivenle ikinci kata çıkı- lır. İkinci katta ,orta bölümün giriş ka- pısı üzerine gelen yüzüne, ayazlık deni- len, üzeri örtülü olabilen, bir çıkma ek- lendiği de olur. Birinci katta, orta bölü- mün iki yanında, alttaki odaların tam üst- lerinde birer oda daha vardır. Alt ev de- nilen zemin kat ya da yer ev, üst ev deni- len birinci kattan daha basıktır. Ocaklar genelde alt evdedir. Alt evde ocak oldu- ğunda da üst evde ocak yapılmaz. Alt evdeki odalardan biri, kışın, pişirme ve
yemek yeri olarak kullanılır. Yazın, bu iş, doğal olarak dışarıda görülmektedir. O- cağın yanında, gene köşe içinde, yunma- lık vardır. Gün, genellikle alt evde ge- çer. Güzel eşyalar üst kata konur. Bu ev- lerde, orta bölüm yapılmadan, dikdörtgen plan, ortadan ikiye ayrılarak, girişin, doğ- rudan odalardan birine yapıldığı, yukarıya çıkan merdivene de bu odada yer verildi- ği, üst katta, merdivenin çıktığı odadan bir yüklükle ayrılmış ikinci odaya geçilen çözümler de çoktur. Bütün türlerde iler- de göreceğimiz gibi, gereçlerin, yapım yönteminin, kapı - pencere oranlarının bir olması, kitle benzerliği, nedenleriyle, tüm Bodrum da, değişik yerleşme bölümleri arasında bile bir bütünlük oluşmuştur.
Her iki türde de helalar dışarıda ve genellikle bahçe duvarının kıvrılması yo- luyla yapılmışlardır. Bahçeler, Kumbahçe de küçücük bir avluya dönüşeninde de, büyüklerde de, ev içlerince özenle tasar- lanmışlardır. Ocak, bulaşık yıkama yeri, su havuzu ya da su küpü, kuyu başı, a- çıkda yemek yeme, oturma yerleri gölge- likler, içerden çok dışarıda yaşanan bu iklim için, işlevlerine en uygun yolda dü- şünülmüşlerdir.
K u l e E v :
Bodrum'da kale içindeki tarihi yer- leşmeden sonra, kale dışına taşma sıra- sında ilk yapılan tür «Kule Ev» olmuş- tur. Sonra bu türde evler bütün ilçeye serpiştirilmiştir. ( * )
İlerdeki bölümlerde kendisinden söz edeceğimiz, konuştuğumuz ustaların en yaşlısı Arif Kaptan, kulelerin, benim bu- gün Bodrum içinde göremediğim köprüle- rinden söz etti. Yerlilerin kule ev diye gösterdikleri pek çok ev, altında ahır ka- tı olan musandırah evden başka bir çö- züm değildir. Azıcık yüksek olan her eve
«kule ev» adı yakıştırılmaktadır. Kulenin zeminden bir kat yukarıdaki girişine dıştan merdivenle çıkılır. Eskiden bu mer- diven evin girişinden ayrık yapılır, ve ev içinden indirilen bir köprü ile bağlantı sağlanırmış. Kulelerin girişleri, öteki tür- lerden değişik olarak, poyraza açılır. (De- nizin ters yönü). Gene de poyrazın sert esintisine karşı bir duvarla korunuyorlar.
Bu evlerin üstleri de kale gibi sivri uçlu dişlerle, mazgallarla bitirilmektedir. Bu dişler pek çok eve süs olarak da yapılmış- lardır.
Bütün bunların (girişin köprülü olu- şu; kapının, denizin ters yönüne, poyraza açılışı; mazgallar) savunma zorunluğun- dan doğduğu söylenmektedir. Kule evin planı, kare ya da kareye yakındır.
I S I N M A K
P A H A L I D E Ğ İ L D İ R !
d s a v a r i a r i ü g z Y T ö N O i s a . » Kış yaklaşırken yakıt masraflarının tasası da başlar birlikte.
Ama YTONG duvarlarla korunan bir evde oturanların böyle bir sorunu yoktur.
YTONG duvarlar % 4 0 oranında azaltmıştır yakıt masraflarını. Çekinmezler kıştan, soğuktan.
Isınmak pahalı değildir onlar için. Huzurludurlar YTONG duvarlar içinde.
" E V Y A P A N I N G U R U R U , E V A L A N I N H U Z U R U "
YTONG
I KARAKÖY - İSTANBUL
Cenajans . 1996/68
Bandırma Belediyesi tarafından in- şası öngörülen Tatlısu mevkiindeki mo- tel konaklama, eğlence tesisleri ve plaj bölümlerini kapsayacak biçimde Beledi- yece verilen ihtiyaç programı (II. sınıf turistik motel ve plâj) arsanın topoğra- fik strüktürü, iklim koşulları, doğal de- ğerler ve yöresel mimarî, dikkate alına- rak plânlanmıştır.
Verilen arsayı kesen mevcut sahil yolunun deniz tarafında yöre halkına da hizmet edebilen açık plâj, dağ tarafında da motel tesislerine yer verilmiştir. Bu iki yapı grubu arasında ilişki, mevcut yol altından bağlanmıştır.
İki blok halinde 120 yatak olarak çö- zümlenen konaklama ünitelerinde, zemin katta 3 kişilik, I. katta 2 kişilik ve 2. kat- ta tek kişilik odalara yer verilerek çözüm- lenmiş ve manzaraya dönük güneşlenme terasları elde edilmiştir.
Arazide mevcut su değerlendirile- rek yapıları bağlayan eleman olarak kul- lanılmıştır.
Yatak üniteleri yakınında ve dışarıya da hizmet edebilen idare, çarşı ve sosyal tesislere yer verilmiştir.
Yapılan planlama özelliklerine göre, yöre inşaat malzemelerine yer verilmiş-
tir.
U Ş A K ' da Ç A R Ş I İ Ş H A N I H O T E L P R O J E S İ
Prof. İrfan BAYHAN Y. M i m a r ETH/SIA Emre AYSU Y. M i m a r — İ D M M A Hüseyin KAPTAN Y. M i m a r — İ D M M A
i i _ ÇEVRE VERİLERİ:
1.1, M i k r o k l i m a t i k v e r i l e r : Hakim rüzgar kuzey rüzgarı olup, kış i aylarında soğuk ve kar görülmektedir.
Yaz aylarında güneyden esen Sam yeli adı ile anılan rüzgârlar bunaltıcı sıcakla- ra sebep olup.
Güneşlenme süreleri Ege bölgesi ge- nel karakterindedir. Özellikle yaz ayların- da ve kısmen ilk ve son baharda, (erken yaz.geç bahar) batı ve güneybatı yapı yü- zeylerinde güneş rahatsız edici olabilir.
Bu verilere göre, yöresel özellikler ve gelenekler de dikkate alındığında, iç
; avlulu, kuzeyi kısmen kapalı, (yaz ayla- rında serin rüzgar almak üzere kanal boş- s luğu) ve rüzgar almaya elverişli bir çözüm
gerekli olmaktadır. Öneride ayrıca güneş alan yüzeylerde koruyucu yapı elemanla- [ rı, (güneş kırıcları) yerine yapı b i ç i m i
ile mekânsal kat çıkmaları şeklindeki j çözümler t e r c i h e d i l m i ş t i r . Söz konusu [çıkmalar kat planlarının amaçlarına uy-
gun çözümlenmesi çabasının yanısıra ya- tay planlamada blokların fonksiyonlarına
| göre boyutlandırılmıştır.
t 1.2. Yapı bütünün y e r aldığı parseli çevreleyen kentsel elemanlar ve ilişkile-
Arsanın güneyindeki tarihi ulu cami ve c a m i i n arkasında, alt katlarında ti- caret bulunan Belediye binası, kuze- yinde ve batısında eski şehir dokusun- dan kalan 2 — 3 katlı kağgir yapılarla konutlar yer almakta ve yeni imar pla- nında kat adetleri y ü k s e l t i l m e k t e d i r . 1972 yılında tasdik edilen tadilatlı imar planına göre, cami ile arsa arasındaki yol, cami arsasından alınmak suretiyle 14.50 m. genişliğe çıkarılmış, doğudaki y o l 6.0 m. batıdaki ise 9.80 m. genişliğinde dü- zenlenmiştir.
Arsanın kuzeyinde bahçesi bulunan bir ilkokul, güneyinde de Ulucami ile ar- sa arasında bütünlenen bir yeşil alan ay- rılmıştır. Y e t i ş m i ş ağaç gruplarının yer aldığı cami adası çevreyi oluşturmakta-
J _ LL
s i™ r İ
1 1 l| |IFLAAS^LLI|||||||||LU R s z
I
ı İ T İ
.J rJiff
T R N I - P T - B R J P L ( H I FAÜ+^R - İ - T - P - S " -1 pUt i
. R l.-R...
i]
- R1
Î Q U 4 4 J L J L J " ( M Î * M-.» ,,,4W,ı 0ir
k i KESİTİ
4. kat planı 1 : 600
3. kat planı 1 : 600
çatı, tavan, cephe kaplama tatbikatı bütün dünyada
HER TÜRLÜ GENİŞ BİLGİ A Ş A Ğ I D A K İ B Ü R O L A R I M I Z D A N TEMİN EDİLEBİLİR.
MERKEZ : Büyükdere Cad. 48 kat 4-5-6 Mecidiyeköy - istanbul ANKARA (irtibat bürosu); Emek İş Kanı kat 14 No. 9 Kızılay - Ankara İZMİR C ıı ıı ) : Cumhuriyet bulvarı 1380 Sokak 4B/8 izmir ADANA ( ı» ıı }• Ziya paşa Bulvarı Bulvar Garaj» yanı 34/16 M » m FABRİKA : Gebze Dilovası Tel. 486 - 487
ARK. — 69
F a t i h C a m i i n î n e s k i ş e k l i v e ı T ü r k m i m a r l ı k s a n a t ı n d a k i jy e r i
Dr. M e h m e t A ğ a o ğ l u (Geçen sayıdan devam) 1462 de inşasına başlanılan ve 1471 de tamamlanan bu âbidenin burada tes- bit ettiğimiz eski planını bir de kısalta- rak tarih tekâmül noktâi nazarından müta- laa edelim. Acaba İstanbul toprağında inşa edilen bu ilk Sultan Câmii Türk mi- marî tarihinin inkişafı içinde uygun bir bi- namıdır, yoksa Ayasofya Kilisesinin tesiri altında vücuda gelmiş yeni ve mebdesiz bir tip m'idir? Yukardaki izahtan sonra şurası tahakkuk ediyorki, Fâtih Câmii e-
; sas şeklinde bir çok müdekkiklerin iddia j ettikleri gibi, doğrudan doğruya Bizans mimarî tarzının nüfuz ve tesiri altında vücuda gelmiş bir bina değil (16) aksi- ne Selçuklu Türkleri başkenti olan Kon- ya'da başlıyan ve sonra Bursa'da ileriye götürülen ve en nihâyet istanbul'da tekâ- mül noktasına varan gayet mantıkî bir gelişme eseridir. Tabiidirkl 1299 yılından başlayarak evvelce doğu ve güney Anado- lu'da İran ve Arap mimarî tarzı ile temas halinde bulunan Türk ruhu mimarisi batı Anadolu'daki fütühat sonunda, yeni kaza- nılan Bizans sahalarının yerel etkisi altında dış şekil ve terkibatta kısmen de- ğişiklik gösterecek idi. istanbul'un fethin- den sonra bu dış değişiklik daha kuvvetli bir amelle göze çarpmaktadır. Fakat bu olay ile hiç bir vakit, bazı müstesnalar hariç olmak üzere (17), Türk ruh ve mima- rî şahsiyeti inkâr etmek kabil değildir.
: Türk mimarî ruhu İstanbul'un fethinden iki yüz yıl önce malik bulunduğu evsaf ve özelliğin aynına fetihten sonra da ma- lik bulunur idi. Türk aşarî mimariyesini incelerken tarihî gerçeki dâima nazarî iti- bardan olur tutmamalıdır. Selçuklular
şekil : 6
devri Türk mimarisi ile Osmanlılar devri Türk mimarisi arasında şüphesiz bir fark görünmektedir, fakat bu fark mimarinin e- sasında değil yalnız görünür eşkâlinde- dir. Daha başlangıçda iç hacimi genişlet- mek ve birleşdirmeğe meyyal bir mimari- nin esas kişiliğini inşa unsurlarının dış şeklinin teferruatında değil, bilakis ara- mak icap eder.
Biz burada konumuzla ilişkisi bulu- nan ve (H. Glück) Glück tarafından sap- tanan gerçeğe yani selçukiler devri medrese mimarisi ile Osmanlılar devri Câmi mimarisi arasında tevsii ha- cim noktayı nazarından mevcut olan ıız- vî rabıta hakkındaki mutaleati tekrar et- mek istemiyoruz. (18) Selçuklu Türkleri başkenti Konya'daki Karatay (Şekil 5) ve- yahut İnce Minareli medreselerini planları ile Bursa'daki câmilerden yalnız birinci Sultan Murad câmii planının (19) muka- yesesi bize bu ciheti, yâni bu iki Türk sa- nat devresinin mimarisi arasındaki tekâ- mül bağlarını ispat etmek için yeterli- dir. (20)
1400 yılından sonra ikmal edilen Yıl- dırım Beyazıt Câmii ile (Şekil 6) Keza Bursa'daki mâruf Yeşil Câmi (Şekil 7) bize bu gelişmenin yeni bir safhasını gös- termektedir. H. Glück'ün gösterdiği veç- hile aslen medrese havlısı (Avlusu) olan ve burada büyük tam bir kubbe ile kapalı bulunan câmi hariminin orta krsmı, kıble tarafında bulunan ve oldukça büyütül- müş bir ve iki yan taraflarındaki nisbeten küçük diğer iki, yine aslen medrese Ey- vani olan kısımlar ile kemerler vasıta- sıyla birleştirildiği gibi- kıble cihetindeki diğer iki hücre duvarlar ile ayrılmışlar-
dır. Burada her iki câminin cephe kısmı- na bir takım tâli derecede hücreler ilâve edilmiştirki, bahis konusu mimarî tekâ- mülü tarihi noktai nazarinden hiç bir öne- mi hâiz değildirler. Edirne'de (21) ve son- radan İstanbul'da inşa edilen ilk câmîler, Meselâ Fâtih zamanı, 1465 de inşası tamamlanan Murad Paşa Câmii IŞekil 8) ayni planı göstermektedir. Aradaki önem- siz fark, burada harimin vasati kısmı ile diğer aksamının yekdiğerinden divarlar ile tecridindedir.
İlk önce Bursa Câmilerinde ileriye götürülen bu medrese planı, Türk mima- rî sanatına hâs olan iç hacmin tevzi ve tevhidine doğru temayül'ün gelişmesine daha ziyade imkân veriyor idi. Câmi içinin müteaddid kısımlarını yekdiğerinden a- yırd eden divarların terki-, tevhidi hacim noktai nazarından gayet mühim bir tekâ- mül eseri teşkil ediyordu. Diğer taraftan câmiin hariminin vasati kısmına kıble ci- hetinden iltisak peyda eden dikdörtgen şeklinde ve tam kubbe ile kaplı kısım, yarı yarıya küçültülerek bir yarım kubbe ile kapatılmış idi. Bu son deyişiklik had- di zâtında iç hacmi (camiin harimine) merkezi bir karakter vermek için zorun- lu idi. 1497 de inşası bitirilen Atik Ali Pa- şa Câmii (Şekl 9) yukarda tavsif ettiği- miz Türk mimarisinin bu gelişme safha- sını bize pek açık bir suretle göstermek- tedir. Her ne kadar bu Câmii eski Fâtih Câmiinden 25 yıl sonra inşa edilmiş ise- de ayni mimarî fikrin sonuncunun plan şekline dahi hakim olduğuna şüphe edi- lemez. Fâtih Câmiinin planını tertip için başka nümuneler aramağa lüzum yok idi.
Atik Ali Paşa Câmiinde olan vasati tam
şekil : 7
şekil : I : 10 ve yarım kubbelerin yan taraflarındaki
küçük kubbe adedinin ikiden üçe çıkarı ması bu kubbeler altındaki iç hacim sımlarını yekdiğerinden ayıran diva ların terki, eski Fâtih Câmi'nin pla nı meydana çıkarıyor idi ki, biz burada nu karşımızda görmekteyiz (Şekil 4), (22).
Bu Türk mimarisinin organik bir tekamül eserinden başka bir şey değildir. Fâtih Câmi eski şekli ile içhacminin inkişafına daha ziyade imkân bahşediyordu. Bunun planında vücuda getirilen yeni kısımların yâni kıble cihetindeki yarım ve iki yan küçük kubbelerin örtdüğü harim kısmının câmiin ön tarafına ilâvesi bize maruf Türk mimarı Hayrettin tarafından inşa e- dilen Sultan Bayezit Camii'nin planını hu- sule getiriyordu. (23). Binaenaleyh Sultan Bayezit Câmiinin planı, İslâm — Türk gü- zel sanatlar tarihi müdekkiklerinin iddia ettikleri gibi «Ayasofya kilisesinin pla- nını tatbikten» (24) ibaret değil, yukarda- ki izahattan anlaşıldığı gibi Türk mimari- sinin pek mantıkî bir tekâmülü eseridir.
537 yılında inşa edilen Ayasofya'nın Türk Mimarisi üzerindeki etkisinden bahset- mek hatta «Aile ihre Kirchenbautense- ien die Aja - Sophia abgeguckt» (25) gibi
maâlsiz cümleler ile muazzam bir mimar- lık eseri hakkında tarafgirâne mutaleat- ta bulunmak pek kolaylıkla görülmesi ka- bil tarihî gerçeklerden uzaklaşmak de- mektir.
İstanbul'un fethi ile Türk Mimarisi âni bir değişiklik göstermez, bilakis baş- langıç ve menşei Anadolu'da bulunan Türk mimarisi ruhu yeni ve muazzam mer- kezi devletle bizzat gelişme seyrini ta- kip ederek tedrisi ve uzvi bir surette en yüksek bir tekâmül noktasına varmasını teyid ve ispat eder.
Tarihi kaynakların verdiği bilgiye na- zaran 11 Mayıs 1765 de meydana gelen büyük deprem sonucunda harap olan Ca- miin kalan kısmı yere kadar yıktırılmış idi. Bu tahrip ameliyesiyle Camie ait medrese ve Sultan Mehmet Fâtih türbe- sinin tâmiri tam bir yıl devam etmiş ola çaktır, zira bugünkü câmiinin vazı esası 1767 yılının iptidasında başlıyor. (26)
Türk kudreti hâkimiyetinin inkiraza doğru yuvarlandığı bir zamanda — ki ay- ni devir Türk mimari sanatının dahi zevâ- lini irâe eder vücuda gelen yeni Fâtih Câmii bugünkü şeklini iktisap ediyor (Şe- kil 10) ki bu da 1588 de ölen meşhur
Türk Mimarı Koca Mimar Sinan Ağanın 1543 de inşa ettiği şehzade câmiinin is- ! ter planı, ister ise dış görünüşünü tak- lid ve tekrardan başka bir şey değildir {şekil 11).
Şehzade Carrçii'nin planı ise Baye.
zit Câmii planının yan taraflarına ilâve edilen iki yarım kubbe ile ileriye götü- ; rülmüş yeni bir şeklidir. Bu suretle Türk i mimari sanatının iç hacmini merkezileş- I tirmek fikrinin şu son merhalesine vâsıl olmuş bulunuyor idi. Bizans mimarlık i sanatının 537 den itibaren takriben sekiz yüz yıllık (1453 e kadar) bir zaman içeri- sinde bulmağa başaramadığı bu mimari fikri çoban ve Muharip Türkler tarafından j tatbik sahasına vazı, taklid ile vücuda gelecek bir olay değildi. Şu kısa mütale.
attan gördüğümüz gibi Türkler başlangıç j uzvi inkişaf safahatina, en nihayet son ge.
lişme noktasına mâlik ibdaı ve kendi mi- mari ruhlarının mahsulu olan bir mimari- [ ye mâlik bulunuyorlar idi. Hem, öyle bir mimari ki, iç hacmi noktai nazarından dünya idrâk edebildiği yegâne şâheserler vücuda getirmiştir.
Doktor Ağaoğlu Mehmet
(16) C. Gurlitt, Dje Baukunst Con:
tinopels — s. 58 f.
(17) Mukayese buyrulsun — H. Glück, Türkisch. Dekorations Kunst. (Mo- natşheft, «Kunst und Kunsthand- vverk» 23 Jahrgang. VVien. 1910 Heft 1 — 3)'. '
( 1 £ İlk evvel ^müellifi mezkur'ur
he kupelbau Renaissance
