burnundan bir sahiİ şosesi 22 kilometrelik bir yolculukla oto- mobili Yalova kaplıcalarına götürebilir. Bu suretle, takriben (80) kilometrelik Üsküdar - Yalova mesafesi otomobil ile bir buçuk saatten az bir zamanda katedilebilecektir.
Otomobil şosesi şebekesi ikmal edilince artık pazar gün- leri Adalar ve Florya münakalâimdaki izdiham da az zaman sonra ferahlar. Çünkü, garbi Avrupa şehirlerindeki tecrübeler- de anlaşıldığı üzere «Weekend» yani «hafta sonu» usulü ta- ammüm edince, büyük şehirliler artık daha ziyade tabiatin sessizliğini aramakta ve izdihamlı yerlerden kaçmaktadırlar.
Bu hal tamamen beynelmilel bir mahiyette plup bütün şe-
hirlerde ilk önce zenginlere arız oiur, ve sonra tedricen dahâ fakir tabakalara geçer.
İstanbul için pek mühim olan bir şey de, halkın denize bol bol malik olduğu, âdeta denize doyduğu meselesidir. Bu itibarla halk artık denizin aksine, yani ormana tahassür ede- cek ve tabiatın heybetli ormanları içinde kendisini dinlemek ihtiyacını duyacaktır. Bu sebeple hinterlandın su ayırım yer- lerinde ormanlar yetiştirmek meselesi, istirahat mülâhazaları bakımından dahi, İstanbul havalisini plânının tanziminde ehemmiyetli bir yer tutmaya lâyıktır.
İstanbul, 11/12/1936
Küçük Mendires ovasının kenarında ve Güme dağlarının eteklerinde kurulmuş olan Tire kasabası kuruluş ve görünüş itibarlle Bursayı çok andırır. Bursanm arkasında (Uludağ) olduğu gibi burada da Güme dağı vardır.
[*] Bu yazının ve resimlerinin iktibas ve tercüme hakkı mahfuzdur.
Çok sevimli manzaraları ve harikulâde denecek derecede güzellikleri sinesinde taşıyan Gümedağlarının eteğinde garp- tan şarka doğru uzunlamasına serilen bu tarihî kasabanın her köşesinde eski Türk eserlerinin sayısız nümunelerine rastge- linir.
Elliyi geçen irili ufaklı minare bu kasabanın içinde çok kıymetli mebani ve asar bulunduğunu daha uzaklardan İh-
sas ederler. Tuğladan veya sıriı tuğladan (çini) yapılmış olan eski Selçuk minareleri ve daha sonraki devirlerin eserleri ken- di zamanlarının hatıralarını yaşatarak ziyaretçileri karşılar- lar.
Bu kısa yazıda bunlardan altı örnek vereceğiz.
1 — Yeşil İmaret öteki adı Aydınoğlu Yahşi bey eamiinin sırlı tuğladan yapılmış minaresi.
Renkler: Yeşil - mavi - patlıcan rengi.
Selçuk minaresinde minare şerefeleri peteklerile beraber sütun başlığına benziyor. Şerefe aynı kalınlıkta devam ede- cekmiş hissini veriyor. Bu yüzden bazı eserlerde minarenin bo- yu şerefeye kadarmış gibi gözde bir his bırakmaktadır. Hal- buki Yenicami minaresile Süleymaniyede bu yoktur. Külâh, şerefe, minarenin gövdesi ve kaidesi hepsi bir kül halindedir.
Minareyi kaideden külâhın üstündeki aleme kadar bir gözde görürüz. Selçuk minareleri, bu yüzden çok kere güdük- lükten ayrılamaz. Osmanlı devrine ait minareler ise orijinaldir ve minare, Osmanlı Türklerinin elinde gayesine vâsıl olmuştur.
Sırlı tuğladan yapılmış Selçuk minarelerinde renkler ar- moni itibarile fevkalâdedir, açık veya koyu yeşil, açık veya koyu mavi, lâcivert ve patlıcan renklerinin imtizacı çok iyi bir tesir bırakır. Renklerin imtizacında hiç falso yoktur. Yah- şi bey minaresi işte. bu tip minarelerin en güzel eserlerinden biridir.
2 — Kara Hasan camii minaresi.
Kaidesi taştan kendisi tuğladan yapılmıştır. Eser, miza- beler halinde yükselir. Şehzade, Beyazıt ve Süleymaniye mi- narelerinde buna benzer süsler, hatlar vardır. Halbuki Yenica- mide ve Süleymaniyede bu hatlar yoktur. Böyle karışık hatlar eserin esaletine zarar verir. Bununla beraber sanatkârın bu hatları bulup ta minareyi yüksekliğe ve uzunluğa doğru gö- türmüş olması bir buluştur. Mısır koçamna benziyen bu mi- nare primitif fakat orijinal bir eserdir.
3 — Kara Kadı Mecdettin camii minaresi.
Tuğla ve horasandan yapılmıştır. Mısır koçanına benzi- yen minarenin tekemmül etmiş bir şeklidir. Fakat minarenin üzerine karışık hatlar, desenler koymak suretile sanatkâr ib- dadan ziyade el oyunundaki sanata kaçmıştır. Bu itibarla, bazı zevat evvelki minareyi ikinciye nazaran daha kıymetli bulmaktadırlar.
Güme dağlarının kestane ormanları bu minareye bir fon teşkil etmekte ve etrafı medrese odalarile çevrilmiş olan kü- çük avludaki turunç ağaçlarının dalları ve yaprakları arasın- dan bu eserin görünüşü gözde iyi bir tesir bırakmaktadır. Hey- betli ve asil görünüşü Güme dağlarının üzerinde sahhar ve füsunkâr binlerce güzelliği ortaya yaymış olan tabiatı taklit etmek hevesi sanatkâra hâkim olmuştur denilebilir.
4 — Gâzirzade camii, minaresi.
Taştan bir kürsü üzerine tuğla ile horasandan yapılmış- tır. Kürsü belki mahallî malzemeye uymak için yassı taşlar- dan tuğla gibi işlenmiştir. Tuğla ve harç ile minareyi ören sa- natkâr bunlar ile desenler de vücude getirmiştir. Bir taraftan güzel şekiller vücude getirmek diğer taraftan tuğlaların derz- lerini şaşırtmak için böyle yapılmıştır.
5 — Narin cami minaresi.
Bu minarede de evvelkindeki ruh hâkimdir. Fakat bu da- ha muvaffak olmuş bir tiptir. Konstruksiyon daha rasyonel- dir.
Sanatkârın yalnız tuğla ile harç kullanarak, mütenevvi inşa malzemesinin ancak ikisinden istifade ederek hem böyle asırlara mukavemet eden gayet sağlam hem de görüldüğü gibi son derece zarif bir eser brtaya koyabilmesi muvaffakiyetinin derecesini yükseltmektedir.
6 — Hasır pazarı camii minaresi.
Bu minarede kırk bir desen vardır. Cami bedeni konstruk- siyon itibarile ne kadar kuvvetli ise minarenin de bu şekilde kırk desenli yapılmış olması o kadar hatalı görülmektedir. Sa- natkârın minareye vermek- istediği propözisyonda mütereddit olduğu aşikârdır. Minarenin üzerine son devirlerde sıva ve badana vurulmuş, asli hüviyeti kaybolmuştur. Cami bedeni de yakın zamanlarda, bir aralık, ayıiı akıbete maruz kalmıştır.
Verdiğimiz şu bir iki niimune Tire minarelerinin sanat tarihi bakımından da ihmal edilmiyecek eserler ve vesikalar olöufur.u göstermiye kâfidir. Kendi periyodlarmı çok güzel yaşatmakta ve canlandırmaktadırlar.
Selçukta, Birgide, Bergamada bulunan minarelerden bir kaç nümuneyi de müteakip sayıda arz ve kendi görüşlerimizi ilâve edeceğiz.
Bunları, daha evvel de, bir münasebetle söylediğimiz gibi, ilmî birer izah olarak değil, tetkik ve tetebbular yapan zevata birer etüd malzemesi olarak (Arkitekt) sütunlarına tevdi et- mekteyiz.
