BELGESEL FOTOĞRAF UYGULAMALARI Belgesel Fotoğraf Nedir?
Belgesel fotoğraf pek çok yönden 20. Yüzyılın hâkim fotoğraf türü oldu ve pek çok isim bu türle ilişkilendirildi: Eve Arnold, Werner Bischof, Robert Capa, Henri Cartier-Bresson,
Sebastiao Salgado, Dennis Stock…
Belge, ‘kanıt’ anlamına gelir ve izlerini ortaçağa ait bir terime kadar takip edebiliriz:
documentum. Documentum Ortaçağı’da resmi evraklara verilen isimdir; diğer bir deyişle sorgulanmayan, arkasına yasanın otoritesini alan bir gerçeklik ifadesidir.
Belgesel fotoğraf da her zaman bir tür olarak bu otorite ve anlam çerçevesinin içinde kalmıştır. Bir olayın kesin kanıtı olarak kullanılır, böylece tarihte olan bir şeyin gerçekçi ve nesnel bir temsili olarak görülür ve anlamı bu çerçevede oluşur.
Clarke, Graham (1997) The Photograph. OUP: New York. s. 145.
• Belgesel fotoğrafçı Ken Light belgesel fotoğrafın özellikle bilgilendirme ve öykü anlatma niteliklerinden bahseder:
Belgesel fotoğraflar, dünyanın ve medyanın büyük bölümünün dikkate almadığı olay ve topluluklara tanıklık yapmıştır.
İnsanlık durumunu gözlemlememize, yoksulluğun gözüne, insan ruhuna, sanayileşmeye ve toplumsal değişimlere bakabilmemize olanak tanımıştır.
TANIM:
Sosyal belgesel görüntüyü FSA fotoğrafçısı Arthur Rothstein’ın tanımıyla tanımlamaya devam ediyoruz: “Zorlayıcı ve inandırıcı gerçeklerle
yüzleştirerek, izleyicisini, anlamaya, sempati duymaya ve kimi zaman da eyleme geçmeye ikna eden derinlikli fotoğraflar.”
Ken Light, “Belgesel fotoğrafçılık üzerine”, ToplumBilim, Mart 2006.
• Belgesel ve toplumsal belgesel fotoğraf birbirinin yerine kullanılan terimlerdir. Bazen bu ikisinin arasında kesin çizgiler çekmek zor olsa da aralarında farklılıklar bulunmaktadır.
• Belgesel fotoğraftan farklı olarak toplumsal belgesel fotoğraf toplumsal değişmeyi etkileyen, fotoğrafik bir ajandır.
–Temel amacı toplumsal değişimdir,
–Temel konusu toplumsal olanaklara ulaşma imkânları düşük olan, daha az ayrıcalıklı katmanlardır.
–Belgesel fotoğraf yaklaşımının temel amacı toplumsal olaylara tanıklık etmektir / Toplumsal belgesel fotoğraflar salt tanıklık etmekle kalmaz, toplumsal değişmeyi hedef alır.
Merter Oral, “Fotoğraf ve Toplumsal Değişme”, ToplumBilim, Mart 2006.
Toplumsal Belgeci Fotoğraf Jacob Riis
Aslen Danimarkalı olan Riis, ABD’ye göç eder.
Önce muhabir, sonra fotoğrafçı olarak çalışır.
1880’lerde “Diğer yarı nasıl yaşıyor?” çalışmasını yapar.
Bu çalışmada New York’un kenar mahallelerindeki yaşamı göstermiş.
Kenar mahallelerdeki yoksul göçmenlerin durumunu gözler önüne sermek istemesinin altında orta ve üst sınıfın onların varlığından bile haberdar olmaması yatar.
Onların durumunu açığa çıkararak yardım yapmaya teşvik edeceğini düşünür.
Riis’in fotoğrafları 1899–1900 yıllarında New York valisi, daha sonra ABD başkanı olan Theodore Roosevelt’in reform yapmasında etkili olur.
Lewis Hine
ABD’li sosyolog ve fotoğrafçı.
Göçmenler, çocuklar ve çocuk işçiler üzerine çalışıyor.
1905 yılında New York’ta Ellis Adası’nı ziyaret eder ve binlerce göçmenin yaşamını
fotoğraflar.
ABD'deki çocuk işlerinin çalışma koşullarını incelemekle gözler önüne serdi.
Dorothea Lange, Göçmen Anne, 1936
Amerikalı belgesel fotoğrafçı olan Lange,
Colombia Üniversitesi’nde fotoğrafçılık eğitimi almıştır.
1935-39 yılları arasında FSA için çalışır.
California, Nipomo’da Göçmen Anne fotoğrafını çeker. Bu fotoğraf o dönemde yaşanan
sıkıntıların bir sembolü, yoksulluğun ikonu olur.
Lange, portre fotoğrafına ilişkin şunları söyler:
“İnsan yüzü evrensel bir dile sahiptir. Aynı ifadeler dünyanın her yerinde geçerli ve anlaşılırdır.
Gerçekten evrensel iletişime sahip tek dilin bu
olduğuna inanıyorum. Bütün anlam gölgeleri, tutku ve heyecan patlamaları, hepsi insan anatomisinin bu bölümünde yani yüzde toplanmıştır.”
Dorothea Lange
Photo League
1936 yılında New York’ta, toplumsal duyarlılık sahibi, hümanist belgeseller üreten fotoğrafçıları bir araya getirmek amacıyla kurulur.
Üyeleri arasında, aynı zamanda kurucuları olan Sol Libsohn ve Sid Grossmanç (Photo League okulunun direktörü), Walter Rosenblum (Photo Notes’un editörü), Eliot Elisofon (Life fotoğrafçısı) bulunuyordu.
1940’larda pek çok önemli fotoğrafçı Photo League’de aktifti ya da onun
aktivitelerini destekliyordu: Berenice Abbott, Margaret Bourke-White, Eugene Smith, Helen Levitt, FSA fotoğrafçısı Arthur Rothstein, Beaumont Newhall, Nancy Newhall, Richard Avedon, Feegee, Robert Frank, Harold Feinstein, Ansel Adams, Edward Weston ve Minor White...
Paul Strand
Blind Woman, New York, 1916 Paul Strand
Strand, Stieglitz’in öncülük ettiği Photo-Secession tarzı resimsel fotoğraftan, sosyal belge tarzı fotoğrafa dönüşü simgeleyen önemli figürlerden biridir.
Lewis Hine’dan fotoğraf eğitimi alarak belgeselci eğiliminin oluşmasını sağlamıştır.
1930’lu yıllarda ilgisini doğrudan 1929 krizinin ardından oluşan toplumsal çözülmeye yöneltmiştir.
John Berger, Strand’ın fotoğraflarının Bresson’un antitezi olduğunu söyler.
“Bresson için fotoğraflanan an, ansaldır, saniyenin binde biridir ve Bresson o anın peşinde sanki vahşi bir hayvanın izini sürüyormuşçasına koşar. Strand içinse fotoğraflanan an, süresi ideal olarak saniyelerle değil, ömrün tümüyle ilişkisine göre ölçülen, biyografik ya da tarihsel andır.”
Henri Cartier Bresson
Henri Cartier Bresson/Fotographer Downtown, England, 1962
Zamanın en önemli fotoğrafçılarından biri olarak Bresson, fotoğrafı snap shot (şip şak) fotoğraftan disipliner sanat seviyesine taşımıştır.
Çalışmaları sıklıkla ardılları tarafından esin kaynağı olarak benimsenmiştir. Çalışmaları ve foto-röportajları dünyanın en önemli dergilerinde otuz yıl boyunca aralıksız yayınlanmıştır.
Resim çalışmaları sırasında etkilendiği Kübizm anlayışını fotoğraflarına da taşımıştır.
Bresson fotoğraf çekme deneyimi için Mutlak An kavramını tanımlamıştır.
Ona göre mutlak an saniyeden çok daha kısa bir süre içerisindeki, en doğru çerçeve, kompozisyon ile ulaşabileceğimiz, bize
fotoğraflanan olayın ya da insanın özünü anlatan zamandır.
Bu anın şipşak fotoğraftan ayrıldığı nokta ise insan davranışlarını ve duygularını yansıtmasındaki ayrıntıda gizlidir.
Josef Koudelka
Josef Koudelka / GYPSIES 1960’lar
Koudelka çağdaş fotoğrafçılar arasında yüksek düzeyde biçimsel çingene fotoğrafları ile tanınmış bir isimdir.
1962 yılından itibaren Doğu Avrupa, İngiltere, İrlanda, Fransa ve İspanya’yı gezerek geniş çaplı çingene çalışması gerçekleştirmiştir.
Koudelka çalışmalarında, özellikle de çingene projesinde, homojen bir topluluğun yaşam, dogum, evlilik ve ölüm ritüellerini fotoğraflayarak zengin bir koleksiyon
oluşturmuştur.
Koudelka, 68 Prag Baharını Brejnev tankarı tarafından yıkılması ile umutsuzluğa düşmüş ve iki yıl sonra ülkesini terk etmek zorunda kalır.
Bu gelişmenin ardından sürgün günlerinde çektiği fotoğraflarını "Exiles/Sürgünler" adlı kitapta toplar.
Kitabın kurgusu da, ayrıca bir hikaye bütünlüğü içerisinde Koudelka kimliğindeki yabancının öyküsünü anlatmaktadır.
.
• 1960’lı yıllarda ABD’de belgesel fotoğrafçılar Walker Evans’ın 40’larda gerçekleştirdiği “sokak fotoğrafı” yaklaşımını dönüştürerek çalışmalarının merkezine oturturlar.
• Bu dönüşüm Evans’ın çalışması ile kıyaslandığında bu yeni eğilimin mesafeli ve ironik olması ile ilişkilidir.
• Bu fotoğrafçılar Amerikan popüler kültürünün işaretleri ve sembolleri üzerine odaklanırlar.
• Kendi içerisinde diğer görsel sanatlardan beslenen bu eğilim özellikle Amerikan orta sınıfının yükselişi ile birleşerek yeni ifade biçimleri ortaya koydu.
Belgesel fotoğrafta dönüşümler
• 60’larla birlikte ‘şipşak estetiği’ Amerikan popüler kültürünün göstergesi haline dönüştü.
• Fotoğrafçılar trafik işaretleri, çizgi roman karakterleri gibi görsel kültür öğelerini kullanarak çeşitli kolajlar oluşturdular, çağdaş kültürü simgeleyen otomobiller, bilboardlar, grafitiler gibi nesneleri konularının merkezine yerleştirdiler.
• 1966’da Nathan Lyons bu yaklaşımı kavramlaştırarak buna sosyal manzara fotoğrafçılığı adını vermiştir. Sosyal manzara yaklaşımı gerçekliğin Doğrudan Fotoğraf’ta olduğu gibi büyük format makinelerin kullanımı, keskin netlik ve iyi baskı ile olmayacağını, içsel ifadenin bu gibi biçimsel uygulamaların önünde yer alması gerektiğini savunmuşlardır.
• Robert Frank, Bruce Gilden, Lee Friedlander bu perspektifin uygulayıcısı olmuşlardır.
Robert Frank
Belgesel fotoğraf/sokak fotoğrafçılığı da 1950’li ve 1960’lı yıllarda dönüşüm geçirir.
Bu dönüşümün en önemli örneği Robert Frank’in The Americans çalışmasıdır.
“Şipşak estetiğiyle desteklenen gevşek ve ‘konuşma diline’ daha yakın kullanım yeni bir eleştirel biçim sunmuştur… Frank’in yapıtları önemli ölçüde stilize edilmiş, ne istediğini bilen Henri-Cartier Bresson (The Americans öncesi dönemde Frank’in en yakın olduğu isimdir aynı zamanda) ‘tabloları’ndan daha ciddiyetsiz ve gündelik görünmekle beraber,
‘hareket halinde’ bir nesle hitap etmektedir.”
David Bate, Fotoğraf: Anahtar Kavramlar, (çev. Bahar Şimşek), , sf. 212-213.
Bruce Gilden
Gilden’ın New York sokakların yönelttiği fotoğraf makinesi dolayımsız ama müdahaleciliği aracın doğası ile özdeşleştiren bir anlatımı benimsemiştir.
Yöneldiği nesnenin kendinden devinimi şip-şak estetiğinin tüm unsurlarını içinde barındırmakla birlikte, makinenin varlığı müdahaleci bir unsur olarak kendiliğinden ortaya çıkmaktadır..
Dijital Teknolojiler ve Belgesel Fotoğrafın Dönüşümü
Dijital teknolojilerle birlikte belgesel fotoğrafın dönüşümüne işaret eden en önemli örneklerden biri 7 Temmuz 2005’te Londra metrosuna yapılan
bombalı saldırı sonrasında çekilen ve dağıtıma giren fotoğraflardır. Bu fotoğrafları profesyonel fotoğrafçılar değil, istasyonlarda sıkışıp kalan insanlar cep telefonları ile çekmiştir. Saldırıdan sağ kurtulanlar hayatta olduklarının kanıtı olarak ailelerine fotoğraflarını gönderirler ve bu
fotoğraflar aileleri tarafından fotoğraf paylaşım sitelerinde paylaşılmasından hemen sonra BBC, SkyTV tarafından kullanılır.
Ethan Zuckerman (2014) “CuratingParticipation.”Aperture, Spring 2014. s. 36.
Yeni teknolojilerle birlikte toplumsal tepki yaratmaya yönelik üretimde bulunmanın yöntemleri de çeşitlendi.
Artık hashtag’ler aracılığıyla kolektif projeler üretiliyor.
Eskiden bir fotoğrafçı projeyle yapmak için dergilere vb. bağımlıydı.
Günümüzde fotoğrafçılar sosyal medyada binlerce takipçiye ulaşabiliyor.
Susan Meiselas’ın 1978 yılında Nicaragua’da çalışırken Instagram diye bir şey olsaydı onu kesinlikle kullanmak isteyeceğini, sokaklardaki
ayaklanmaları anı anına yükleyeceğini söyler.
Boot, Chris (2014) “Photography, Expanded. Susan Meiselas in Conversation.”Aperture, Spring 2014. s. 28, 30.
Yeni teknolojilerle birlikte anlatım biçimleri de çeşitlendi.
Antonin Kratochvil 2007 tarihli Roadwork projesinde Çavuş Jack Lewis’in Irak’taki askeri hadiseye (2004-2005) ilişkin otobiyografik sözlerini alır ve buradaki sahneleri belgesel fotoğrafın görsel dilini kullanarak stüdyoda oyuncularla yeniden canlandırır…
Akıllı telefon estetiği: Akıllı telefonla çekilen fotoğrafların sıradanlığının bir samimiyet yarattığı ve günlük hayatlarında benzer teknolojiler
kullanan izleyiciyle çok kolay bir şekilde bağlantı kurduğu söylenir. Artık Ron Haviv ve Michael Christopher Brown gibi dünyaca ünlü savaş
muhabirleri bile fotoğraflarını akıllı telefonlarıyla çekip dünyaya yayıyor.
Mayes, Stephen (2014) “Toward a New DocumentaryExpression.” Aperture, Spring 2014. Sf. 34-35.
