TÜRKiYE 1 DE HAC ORGANiZASYONU SEMPQzyUMU

(1)

TÜRKiYE ¹ DE

HAC ORGANiZASYONU SEMPQzyUMU

Dem, No:

Tas. No:

(Tebliğ ve Müzakereler) (7-9 TEMMUZ 2006)

. l+o ~oy

(2)

Diyanet işleri Başkanlığı Yayınları: 691 ilmi Eserler: 119

Türkiye'de Hac Organizasyonu Sempozyumu (Tebliğ ve Müzakere/ei)

Editör: Dr. Mehmet BULUT Grafik-Tasarım: TN iletişim (0312. 431 28 68)

Baskı Kontrol: M. Ali SOY

Baskı: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret işletmesi OSTIM Örnek Sanayi Sitesi 1. Cd 358. Sk. No: 11 06370 Yenimahalle 1 Ankara

Mayıs 2007, Ankara 2007-06-y -0003-691 ISBN 978-975-19-4028-5

Eskişehir Yolu 9. km. Çankaya 1 Ankara tel.: 0312. 295 72 94- faks: 0312. 284 72 88

diniyayinlar@diyanet.gov.tr

(3)

Kafile Başkanları ve Din Görevlilerinin Eğitimi

Prof. Dr. Hüseyin ALGÜL

Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi

Konunun Önemi

D

iyanet işleri Başkanlığı'nın mebrur bir haccın zemin ve şartlarını oluş

turmak gibi mübarek bir gaye ile hac günlerinde hacı adaylarının sevk ve idaresi için hiyerarşik bir anlayışla kafile başkanları ve din görevlile- rine sorumluluk tevdi ediyor olması altı çizilmesi gereken çok önemli bir husustur. Kutsal toprakları görme aşkıyla dolu insanlarımızın, rehberierin uygun ve örnek kılavuzluğunda hac ibadetini ifa edecek olmaları onlarda büyük bir kalbi inşirah ve itminan meydana getirmekte, bunun bir neticesi olarak sada- kat ve güven duygusu gelişmekte, samimi bir gönül bağı oluşmaktadır.

Gerçekten de henüz hac yoluna çıkılınadan önce hacı adaylarının

"ben kafile

başkamma

inamyorum, rehber din görevlime güveniyorum; bilgili, tecrübe/i,

geniş

muhakeme gücüne sahip, sevk ve idare

yeteneğini

haiz, gü- ler yüzlü insanlar ... Bunlarrn

rehberfiğinde

hac vazifemi gönül

hazzıyla

ya-

pabileceğimi

hissediyorum .. "

demeleri fevkalade güzel bir şeydir. ·

Hacca niyetlenen insanlarımızın Başkanlığın sorumluluk tevdi ettiği din görevlisine böylesine bir güven duygusu beslemeleri şu tebliğin ilgi alanını önemli kıldığı gibi kafile başkanları ve din görevlilerinin sorumluluğunu dü- şündürmesi açısından da üzerinde durulması gereken bir husustur.

Tebliğ konusunu ve kafile başkanları ile din görevlilerinin sorumlulukla- rını önemli kılan başka bir husus, söz konusu görevin başarılı veya başarısız olması halinde sonuçlarının müteakip yılların hac organizasyonianna olumlu ya da olumsuz yansıyacağı meselesidir. Bu görüşün gerçeklik payı olduk- ça fazladır. Çünkü insanımız hac ve umre arkadaşlığına asker arkadaşlığı gibi önem atfediyor, memnuniyet verici bir hac dönemi idrak etmişse din gö- revlisi veya kafile başkanı ile dostluk münasebetlerini hacdan sonra da ay- larca, hatta yıllarca sürdürebiliyor. Dolayısıyla hac organizasyonunda görev

127

(4)

128

TÜRKiYE'DE HAC ORGANiZASYONU SEMPOZYUMU

alan Diyanet temsilcilerinin hacı adaylarıyla hac mevsiminde oluşturdukları ülfet, muhabbet, yakınlık, dostluk veya bürudet/soğukluk, müteakip yıllarda hacca gitmeyi düşünenler, hatta buna karar verme aşamasında olanlar için olumlu veya olumsuz referans oluşturabilmekte, insanlarda özendirici veya uzaklaştırıcı etki yapabilmektedir.

Konuyu Temellendirme Hususunda Ana Referanslar

Görevin önemini ve sorumluluğun derinliğini kavrayabilmek için ana re-

feranslarımıza birlikte bir göz atalım:

Yüce Allah Kur'an-ı Kerim'de hakikatierin insanlara hikmetle, duyarlılık

la, incelikle, güzel uyarı ve öğütlerle, tatlı dil ve güler yüzle, müjdeyle, sa- bırla ulaştırılmasına, hizmet süresince -hizmetin gerektirdiği disiplin ve inti- zarnı aksatmaksızın-mümkün mertebe sertlikten, kabalıktan uzak durulma- sına, insanlara şefkatli ve merhametli davranılmasına, bu yolda karşılaşıla

cak sıkıntılara katlanılmasına işaret eder.

Hz. Peygamber (s.a.v) de Kur'an'da belirtilen ilkelere uyarak insanlarda görmek istediği islami değerleri ilk önce şahsında yaşamış sonra yakınlarına aktarmış daha sonra topluma ulaştırmıştır. Ayrıca o, insanı içtenlikle kazan- maya önem vermiş, itici değil, çekici, güler yüzlü davranmış, zorlaştırmayıp kolaylaştırmış, hizmetini Allah için yapmış, şahsi menfaat gözetmemiş, hizmetin hiçbir safhasında ümitsizfiğe kapılmamış, bütün bunlar onun başarı

sında etkili olmuştur.

Hz. Peygamber (s.a.v), imkanlar elverdikçe herkese yardımcı olmaya, her meslekten insanla ilişki kurmaya önem verirdi. Kamu hizmetlerinde görev- lerin hemen yapılmasını, problemierin hızla çözülmesini, halka her konuda

kolaylık gösterilmesini isterdi. Müslümanları daha mutlu görmek onun en önemli gayesiydi. Bu sebeple müminlerin birbirlerini samimi bir sevgi ile sevmelerini, bir binanın tuğlaları gibi birlik içinde kenetlenmelerini, sevinç- lerine ve sıkıntıianna ortak olmalarını, haset ve kinden uzak durmalarını isterdi. Toplum içinde nezaketsizliği, kabalığı doğru bulmaz, insanların iyim- serlik duygularını zedeleyecek gereksiz davranışlardan kaçınırdı. Karamsar- lık doğuracak nitelikte nice sıkıntılar~a yüz yüze geldiği halde o, hep ümitli ve sabırlı davranmış, hayatını moraili ve neşeli bir anlayışla sürdürmüş, en zor şartlardaki görev ve hizmetlerini de şevk ve haz ortamında yürütmüştür.

Peygamber (s.a.v)'in hoşlanmadığı bir şey, yüzünden anlaşılırdı. Bir kişi

de gördüğü kötü davranışı giderirken, o kişinin şahsiyetini incitmemeye özen gösterirdi; dolayısıyla uyarısını sırf o kişiyi kastetmeksizin umuma mü- teveccih olarak yapardı. Hz. Peygamber (s.a.v)'in kişilik yapısı, mizaçiarı farklı insanları farklılıklarıyla birlikte kabule müsaitti. O, bu anlamda ön yar-

gıdan uzak bir şekilde iyi ilişkiler kurmaya hazır, müjdelerneyi ön planda tutan, hoşgörülü bir anlayışa sahipti. Bu sebeple insanların yetişme tarzına veya mizacına bağlı olumsuzlukianna sürekli sabırla karşılık verirdi.

(5)

EGiTiM VE iRŞAD HiZMETLERi

Peygamber Efendimizin hizmet kişiliğinde dikkati çeken en mühim hu- suslardan biri de muhatabı olan insanı Allah'ın biremaneti olarak görmesi, en küçük çocuktan en yaşlısına kadar kadın erkek herkesle Allah rızası için ilgilenmesi ve doğrulukla güvenilirliğini her zaman hizmete yansıtmasıdır.

Kafile Başkanları ve Din Görevlilerinde Bulunması Arzu Edilen Ö}:ellikler

Hacı adaylarının hac günlerindeki sevk ve idaresini kolaylaştıracağı ve huzurlu bir hac idrakine zemin teşkil edeceği için söz konusu temel refe- ranslardan hareketle bu kısımda hac süresince kendilerine sorumluluk tevdi edilecek bay ve bayan din görevlilerinde aranacak niteliklerle ilgili bazı hu- suslara değinmeyi uygun buluyoruz.

Bilgili olmak (ilm/ dirayet): Görevin özü dikkate alındığında bu özellik islam alanında yeterli sayılabilecek bir genel kültür birikimi haricinde hac me- nasiki ile ilgili ayrıntılı bilgi sahibi olmayı kapsar. Kafile başkanı ve rehber din görevlilerinin mümkün mertebe hac süresince Mekke ve Medine şartla

rında değerlendirebi lecekleri bilgi ve belgeleri içeren bir dosya hazırlamala

rı uygun olur. Bu dosyada Türkiye Diyanet Vakfı'nca yayınlanan islam An- siklopedisi'nde yer alan "Mekke, Medine, Mina, Arafat, Akabe Biatları, Mes- cid-i Nebl, Mescid-i Haram, Mescid-i Kuba, Meş'ar-i Haram, Müzdelife, Mi- na, Hacerü'I-Esved, Bedir Gazvesi, Uhud Gazvesi, Hendek Gazvesi, Hira

Mağarası" gibi maddelerin yer alması uygun olur. Buna ilaveten Hz. Pey- gamber ve ashab-ı kiramla ilgili bazı yayınların asıllarının veya çoğaltılmış bazı bölümlerinin hazırlık dosyasında bulunmasında ve bütün bunların se- yahattan önce ciddi olarak tetkikinde büyük faydalar vardır.

Sevk ve idare kabiliyetine sahip olmak, üstlendiği görev a/amyla ilgili ola- rak becerik/i ve yetenekli olmak: Bu durum, hac mevsimi süresince hacılara yapılacak rehberlikte olmazsa olmaz bir gereklilik olarak kendini hissettirir.

Bu da ister istemez bu alandaki yaşanmış tecrübeleri yanına almayı, onlardan

çıkacak problem çözme tekniklerinden yararlanmayı düşündürür. Dolayısıy

la her yıl hacda görev alan kafile başkanlarının kafilesindeki din görevlileriy- le birlikte hazırlayacakları raporların Hac Dairesi'nde arşivlenmesi müteakip yıllardaki hac organizasyonları için yarar sağlar. Arşive giren raporlar, ortala- ma zuhur edebilecek problemler veya haccın revnakl ı akışını/şevk ortamında yürümesini sağlayan tedbirlere dair değerli örnekler ihtiva eder.

Merhametli, şefkatli, güler yüzlü, anlayrşli, sempatik, müjdeleyici ve hoş

görü sahibi olmak: Bu prensipler, -temel referanslar kısmında da değinildiği gibi- Hz. Peygamber (s.a.v) devrinden başlamak üzere, insanla/toplumla ilgili alanda hizmet verecek şahıslarda aranan ortak özelliklerdir. Burada belirtilen özelliklerden her biri rehberin başarısını etkileyen başlı başına bir gü- zellik sayılır ve buna göre yapılan hizmetler güler yüzle yapıldığı için kafi- ledeaynı şekilde karşılık bulur. Ötelemeden, itmeden, sıradanlığın dışında

129

(6)

130

TÜRKiYE'DE HAC ORGANiZASYONU SEMPOZVUMU

samimi bir hoşgörü ile sahiplenmeyi sağladığı için kafilede paylaşılır. Zor zamanda da kafiledekiler sağlam durarak rehberin hizmetine destek verir, eksiklerini hoşgörü ile örterler.

Eskilerin deyimiyle "hallalü'l-müşkilat" olmak, önemli addedilen prob- lemlerle ciddi bir şekilde hemen ilgifenrnek ve mümkün olan en h1zft bir şe

kilde çözmek için istekli olmak, sonuca ulaşmak için plan!t hareket etmek:

Bu anlayış, hizmet alanındamuhatap zümreyi rahatlatan bir etki yapar. Çün- kü hacla ilgili hizmetler söz konusu ibadeti yerli yerince tamamiayabilmek açısından önem taşır. Ayrıca hac, şiar/sembol boyutu ali bir ibadettir. Dola- yısıyla büyük hizmetlerin hazları kadar zorlukları da olur. işte böyle durumlarda hacı adaylarımızın problemierin çözüleceğine dair bir inanca sahip ol- ması, zorluk zamanında sığınabilecekleri bir güler yüzlü rehberle güven içinde hac yollarında birlikte huzur içinde yürümelerini sağlar.

Soğukkan!t, geniş görüşlü ve muhakeme yeteneğine sahip olmak: Bu ni- telikler, problemi en önemli, önemli, ertelenebilir/ehem-mühim sıralaması

na göre ele alabilmeyi, zorlukları ve engelleri daha kolay aşabilmeyi sağlar.

Samimi, duyarl1, ölçülü olmak, söz ve davramşlan itibariyle haci/ara ör- nek olmak, görevin özüne, sorumluluğun ruhuna hale/ getirmemek: Bu an- layış, kafile başkanı ve rehber din görevlilerinde doğal bir hizmet üslubu halinde bulunursa tüm hizmetlerin şevk ortamında yürümesi, sıkıntıların da payiaşılarak azaltılması söz konusu olur. Unutulmamalıdır ki, söz ve davra- nışlarda merkezileşen örneklik ve ölçülülük, hacılarda rehbere olan güven ve saygının artmasına yol açar. Verilen hizmet, kafilede her kesimde benim- senir, bu da memnuniyeti artırır. Memnuniyetten doğan rıza ve sevgi hali bir ortak duygu seli halinde kafiledekolayca yansıma bulur. Hizmet ortamında hacılada başarılı bir iç irtibat/gönül beraberliği sağlanabilirse işler oldukça

kolaylaşır, mevcut sıkıntılar en aza iner.

Görev süresince mesele/ere kurum ve hizmet merkezli yaklaşmak: Bu- nunla kastedilen şudur: Hac süresince görevlilerin hizmet alanıyla ilgili söz ve davranışları sadece kendisini bağlamaz, bunun sonuçları aynı zamanda kendisini görevlendiren kuruma yansır. Dolayısıyla söz konusu alanda yapı

lacak görev ve hizmet, kurum tabanli düşünülmelidir. Böyle bir düşüncenin içselleştirilerek görevlilerce benimsenmesi, temsil ağırlığını ve ona uygun donanıma sahip olmayı düşündürür ve hizmeti olumlu etkiler.

Hizmeti irfan boyutlu ve şevk üzere yapmak: Bu ilke, önceki maddeler- de belirtilenlerden farklı olarak bireysel, fakat herkeste olması arzulanan bir özelliği ifade eder. Bu özellik, hizmetin her safhasında koşturulup halledil- mesi gereken her şeyi acziyet, usanç ve bıkkınlık göstermeksizin samimi bir inanç ve arzu ile yapmayı doğurur.

Fedakar!tk, feragat, /sar, ihsan ve sab1r duygulan bak1mmdan haz1r ve eği

timli olmak: Burada kastedilen hizmetin sınırı normal ahvalde yerine getirilen

(7)

görevlerden sonra başlar. Görevin hakkıyla yapıldığına dair herhangi bir en- dişe olmasa bile ortada özel olarak ilgifenilmesi gereken bir husus görünebi- lir. Bu sıkıntının hizmet eksikliği ile hiçbir ilgisi de olmayabilir. işte böyle durumlarda konu ile ilgifenrnek mürüwetin, !sar ve ihsan anlayışının gereği olarak ortaya çıkar. Bu anlayışın yansıdığı hizmetlerin, mahiyeti icabı sayısı az olsa da tesiri çok olur. Çünkü karşılaştığı güçlüğün !sar ve ihsan metoduyla çözüldüğünü gören ve huzura kavuşan hacı adayı bunu diğerleriyle paylaş

maktan ayrı bir haz duyar. Böylece !sar ve ihsan boyutlu bu tür hizmetler kafile başkanı ve rehber din görevlilerinin saygınlığını kat kat artırmış olur.

iyi derecede veya yetecek ölçüde pratik Arapça'ya sahip olmak:

Bu durum, tek başına belirleyici olmasa da kafile başkanları ve rehber din görev- lilerinde aranan çok önemli bir özellik sayılır. Kafile başkanı ve rehber din görevlisinin böyle bir beceriye sahip olmasının hac günlerinde ne büyük fay- da sağlayacağını tahmin etmek hiç de zor değildir.

Bu kısım için sonuç olarak şöyle diyebiliriz: Bilgi, yetenek ve becerikli- likle samirniyet ve fedakarlığın hacı adaylarına rehberlik edecek kafile baş

kanları ve din görevlilerinde bir arada bulunması uygun olur. Sadece bilgili ve mütevazı olmak veya sadece atak ve beceriki i olmak yeterli değildir. Gö- revi, irfan, ihsan, !sar boyutlu olarak şevk üzere samirniyetle ve içtenlikle yapma anlayışı ile becerikli, geniş muhakeme gücüne sahip ve soğukkanlı olmak (sürpriz zorluklarla dolu olan hac günlerinde ortaya çıkabilecek problemierin üstesinden gelebilecek maharete sahip olmak) bir arada düşünül

melidir. Bu münasebetle kafile başkanlığı ve rehber din görevliliğine, yetenekli ve yukarıda belirtilen kıstaslarasahip olanların görevlendirilmesi, böy- le bir hizmette görev almayı düşünen din görevlileri için müteakip yıllarda

zihnl ve fikri hareketlilik sağlar.

Seçilmiş Kafile Başkanları ve Din Görevlilerioin Bu Özellikler Doğrultusunda Hazırlanması

Hac süresince hizmet edecek kafile başkanları ve din görevlilerinin bu özellikler doğrultusunda hazırlanması iki şekilde olabilir.

Birincisi, Başkanlık, adaylarda aranacak şartları ihtiva eden bir yazı ile müftülükleri bilgilendirilebilir. Dolayısıyla adaylar, hacda görev alacak bay- bayan din görevlileri arasına girebilmek için kendilerinden neler isteneceği

ni peşinen öğrenme ve ona göre hazırlanma imkanına kavuşurlar. Bu durum, adayları bu konuda daha iyi bir hazırlık yapmaya sevk eder.

ikincisi ise, seçilmiş kafile başkanları ve din görevlilerini kapsayan bir ha-

zırlık seminerinin hac günlerinden önce programlanmasıdır. Bunun bay ve bayanlara göre içeriği ve uygulanış biçimi üzerinde istişarl toplantılar yapı

labilir. Kanaatimce bu iki kademeli olarak düşünülebilir.

ilk önce tüm kafile başkanları uygun bir mekanda ve uygun bir zaman di- liminde bu konuda bir seminerde bir araya getirilebilir. Bu seminerde Baş-

131

---ooo-)

(8)

132 (-ooo--

kaniıkça merkezden özellikle bu alanda bilgili, dirayetli ve tecrübeli ele- manlar görevlendirilebilir. Aynı zamanda ilahiyat Fakültelerinin islam Tari- hi, Hadis, Din Psikolojisi, Din Sosyolojisi, Din Eğitimi, islam Hukuku başta olmak üzere diğer anabilim dallarındaki hocalarından yararlanılabilir.

ikinci kadernede ise hac için seçilmiş bay ve bayan din görevlileri periyodik olarak Diyanet işleri Başkanlığı eğitim merkezlerinde toplanarak onla- rı hac günlerindeki hizmetlere hazırlayan iyi düşünülmüş programlar uygu- lanabilir. Keza bu programlarda Başkanlığın merkezden uygun göreceği şah

siyetlerle ilahiyat Fakültelerinden bir kısım bilim adamları görev yapabilirler.

Yukarıda da kısaca ifade edildiği gibi söz konusu hazırlık seminerlerin- den gaye, gerek kafile başkanları gerekse din görevlilerine, hacı adaylarına daha başarılı hizmet sunabilmelerini sağlayacakları bir bilgi, görgü ve dona- nımı kazandırmaktır. Bunun için tüm imkanların değerlendirilmesi, bilgisa- yarlı, gösterim cihazi ı sunumların bütün detaylarıyla devrede olması ve gör- sel malzemeden yararlanılması uygun olur.

Bu süreçte iletişimle ilgili pratikleri yakalayabilmek, insan davranışlarını analizle gereken girişimleri düşünüp geliştirebilme yeteneğini kazandırmak açısından bu alana ışık tutan ilahiyat Fakülteleri dışındaki bilim adamların

dan da yararlanılabilir.

Teyiden belirtmek gerekirse söz konusu hazırlık seminerlerinde seçilmiş bayan din görevlileri de bulunmalı ve belki de onların Mekke ve Medine'de bayan hacı adaylarına dönük hizmetlerinde daha başarılı olmalarını sağla

yacak bilgiler üzerinde özenle durulmalı, bu alanda tecrübeli elemanlardan

yararlanılmal ıdır.

Kafile Başkanları ve Din Görevlilerinin Hacıların Sevk ve İdaresinde Dikkat Edeceği Bazı Hususlar

Hac Günlerinden Önce Hacı Adaylarının Hacca Hazırlanması Hac süresince hacı adaylarının sevk ve idaresinde gayeye uygun bir ba- şarı sağlanabilmesi için yolculuk ba_şlamadan önce kafile başkanları ve rehber din görevlileri nelere dikkat etmelidirler, neler yapabilirler? "Hacı aday- larının ülke içinde hac yolculuğuna hazırlanmaları" konusu daha sonraki bir oturumda detaylı olarak ele alınacağından tedahülü önlemek açısından burada sadece ilke bazında birkaç hatırlatma ile yetinilecektir.

Bunların başında adaylar arasında ülfeti sağlama gayesi taşıyan tanışma toplantıları gelir. Kanaatimizce bu ilk hazırlık toplantılarında sevk ve idare- yi kolayiaştırma açısından adap, erkan, usOI üzerinde durulabilir. Bu, hacı adayını mübarek sefere rOhen hazırlamayı sağlar; meşakkate tahammülü, sa- bırlı olmayı, şikayet bakışlı değil şükür ağırlıklı davranmayı öğretİr. Mek- ke'de, Arafat'ta, Müzdelife'de, Mina'da Şeytan taşlamaları sırasında aynı zaman ve mekanı kitlelerin ortaklaşa paylaşımı ndan, gerek Mekke gerekse Me-

(9)

EGiTiM VE iRŞAD HiThlETLERi

dine'de ikamet yerlerinde (evlerde-otellerde) yemekhane, asansör gibi mekan ve aygıtların aynı saatlerde kullanımından doğan sıkıntılara karşı sefer- den önce kafiledesağlanan ülfet önemli bir tedbir sayılır. Böylece hacı aday- ları hac süresince karşılaşacakları problemlere karşı kendini hazırlıklı hisse- der, istirahat, yemek ve benzeri konularda kendi ev şartlarını yakalayamaya- cağının farkında olur, dolayısıyla kendisini ibadetin özüne ve insani ilişkiler

de kefilale adaklar. Hac günlerinde hacı adaylarını sevk ve idarede kolaylık sağlama açısından Medine'de Mescid-i Nebl, Cennetü'I-Baki', Mescid-i Ku- ba, Mescid-i Cuma, Mescid-i Kıbleteyn, Uhud ve Hendek Muharebelerinin cereyan ettiği yerler, Mekke'de Kabe, sa'y mahalli ve Mescid-i Haram, şayet belli olmuşsa hacıların ikamet ve istirahat yerleriyle Harem'e irtibat yolları, Hira ve Sevr dağı, Arafat, Müzdelife, Mina vb. mekaniara dair harita, re- sim/poster ve şema gösterilmesi hem ülfeti hem de güven ortamını artırır.

Bilgilendirme çalışmasının poster, maketli örnekler ve elektronik ortamda gösterim cihazı (projeksiyon) kullanılarak desteklenmesi ve bu şekilde gör- sel malzemenin öne çıkarılması, hacla ilgili bazı filmierin seyrettirilmesi adaylar üzerinde zannedildiğinden daha çok ilgi uyandırabilir ve motive edici etki yapabilir. Tabii ki hazırlık safhasında belirli bir program dahilinde hacla ilgili temel bilgilerin hacı adaylarına sade, heyecanlı ve özendirici bir üslupla anlatılması yolculuğa şevkle odaklanmalarını kolaylaştırabilir. Ha- zırlık safhasında planlanan programlar uzun soluklu hale dönüştürülürse bu süreçte yapılanlar hacı adayları üzerinde çok olumlu etki yapar ve hac gün- lerindeki sevk ve idare o derece kolaylaşır.

Hac Günlerinde Yapılacak Rehberlik

Hacı adaylarının manevi atmosferi teneffüs ve terennüm ederek bir hac ibadetini haz üzere ifa edebilme şartlarından bir diğeri de kafile başkanları ve din görevlilerinin hac süresince hacılara yapacağı rehberliktir. Bu sebeple - yukarıda ayrıntılı olarak sıralandığı gibi- rehber din görevlilerinin sevk ve idare kabiliyetine, üstlendiği görev ve hizmeti kemaliyle tamamiayabilecek be- ceri ve yeteneğe sahip bulunmaları, görevin özüne uygun tarzda samimi ve duyarlı davranmaları beklenir. Söz ve davranışlardaki örneklik ve ölçüyü mu- hafaza etmek ise sevk ve idarenin nüvesini oluşturur. Çünkü hac günlerinde olan bitenleri hatırlayan herkes, hacı adayının gözünün daima kafile başkan

ları ve rehber din görevlileri üzerinde olduğunu hatırlar. Çoğu kez halde, ye- mekhanede, çayhanede, Mescid-i Nebl'de, Mescid-i Haram'da v.b. mekanlarda doğal beraberlikler fırsat sayılıp mini sohbetlerle değerlendirilmek suretiyle hacı adaylarının gönül derinlikli ibadete, Kur'an okumaya, dua ve istiğ

fara yönlendirilmeleri, zamanı iyi değerlendirme hususunda duyarlı davran- maları sağlanabilir. Her beraberliği fırsat bilerek hacı adayı ile kurulan bu ül- fet, sevk ve idaredeki genel huzuru ve muvaffakiyeti artırıcı bir etki de yapabilir. Bu cümleden olarak bazen, tavafa ve ziyaretiere beraber gitmek, haccın gereği olan manevi kuralları, yapıp edilecek hususları paylaşmak hacıları ibadeti daha derinlikli yaşamaya motive etmek bakımından yarar sağlar.

133

(10)

134

00<>---

Bu noktada kafile başkanları ile rehber din görevlilerinin hizmeti irfan boyutlu ve şevk üzere yapmaları, merhametli, şefkatli, güler yüzlü, anlayışlı, sempatik, müjdeleyici ve müsamahalı davranmaları, önemli addedilen prob- lemlerle ciddi bir şekilde hemen ilgilenmeleri ve mümkün olan en hızlı bir şekilde çözmeye çaba göstermeleri beklenir. Bu, hem fert olarak hizmeti İr

fan boyutlu/gönülden yapma anlayışının hem de hizmete kurum merkezli bakmanın bir tezahürüdür. Dolayısıyla bu noktada soğukkanlı, geniş görüş

lü ve sabırlı olmak önem taşır. Zira hacı adayının şevk üzere ibadet ve taatı

nı ifaya medar olacak her olumlu çaba, görevliye İnşirah-ı kalp/iç huzuru olarak yansıyacağı gibi temsil ettiği müesseseye de artı puan olarak döne- cektir. Ayrıca hizmette temel alınan referanslara uygun düşeceği için yapı

lan hizmetin Allah rızasına muvafık olacağı da ümit edilir.

Hacı adaylarına rehberlikte etkili olabilmenin yollarından biri de kafile başkanı ile rehber din görevlilerinin kendi aralarındaki münasebetlerin iyi olması ve bunun hacı adaylarına yansımasıdır. Ayrıca, başarının artmasında din görevlilerinin hizmet sunumunda mümkün mertebe tüm hacı adaylarına eşit davranmaları, birileriyle özel bir biçimde ilgilenmeye daha çok zaman ayırıp da diğer bazılarının ihmal edildiği izienim i uyandırmamaları önem ta- şır. Bu noktada hac süresince yaşanmış örneklerden yola çıkarak bazı sonuç- lara ulaşmak daha da kolay olabilir.

Hac ibadetini geçmiş yıllarda ifa etmiş hacılarımızın rehber din görevli- leri ile ilgili çok olumlu tespit, değerlendirme ve takdirleri vardır: "Allah ra- zt olsun, hac süresince tüm yolculukta, Medine'de, Mekke'de bizimle çok güzel ilgilendi/er, tavafta ve ziyaretlerde rehberlik ettiler, bol bol Kur' an, ila- h/ ve kasideler, na't-1 şerifler okudu/ar, dini' sohbet ve dua yaptt!ar, istekleri- mizi önemseyerek ilgililere ulaşttrmak suretiyle çözdüler. Gerçekten de st- kmtt!an da mutluluklan da rehber din görevlileriyle birlikte yaşadtk, biz ken- dilerinden memnunuz" sözlerini hacılarımızdan çokça duymuşuzdur. An- cak umumi gaye bu tür olumlulukları azamiye yükseltmek, sıkıntıları ise as- gariye indirmek olduğundan burada yaşanan tecrübelere dayalı bazı problemlere ve çözüm yollarına da işaret etmekte yarar vardır.

Hac süresince karşılaşılan problemlerden biri yaşlı hacı adaylarının yaş

lılıkları sebebiyle yaşadığı problemlerdir. Doğrusu, zor ayakta duran ve zor yürüyen bazı dede ve nineleri oralarda görmek hem sevindirici hem de dü- şündürücü olmaktadır. Özellikle Mekke'de Zihicce'nin 8-14 günleri arasın

da Arafat ve Müzdelife vakfeleri, şeytan taşlama, Kabe'yi tavaf ve sa'y vazi- felerinin yerine getirilmesi sürecinde bu denli yaşlı kişilerin oldukça zorlan- dığı gözlemlenmektedir. Dolayısıyla mali açıdan imkanlar elveriyor ve hac ibadetini ifayı düşünüyorsa insanlarımızı hacca daha genç ve orta yaşlarda gitmeye özendirmek uygun olur. Eğer bir şekilde hacca gitmek yaşlılık dö- neminde nasip olmuşsa böylelerini genç veya orta yaş grubundan akraba veya tanıdıklardan aynı kafilede hac görevini yapacak birilerine emanet etmek doğru olur. Çünkü kabul etmek gerekir ki, din görevlisi arkadaşlar her an

(11)

herkesle ayrı ayrı ilgilenemezler. Buna zamanları olmadığı gibi güçleri de yetmez. Onların rehberliği genel olarak tüm kafileyedir ve stratejik rehber- likle kafilenin hac ibadetini esenlik içinde gerçekleştirebilmektir. Hülasa bu derece yaşlı büyüklerimizin akrabadan biri olmaksızın kendi başlarına

hacca gönderilmeleri üzerinde düşünülmelidir. Bununla beraber din gö- revlilerinin ilgi alanlarına az da olsa böylesine yaşlı insanların gireceği de akılcJ.an ırak tutulmamalıdır. Dolayısıyla rehber din görevlisi arkadaşları

mız bir fedakarlık ve feragat göstermek suretiyle kafilelerle genel ilgilen- menin ötesinde problemli bazı hacı adaylarına zaman ayırmaya çaba gös- termeli, uygun yönlendirmelerle onların da hac ibadetini sağlıklı biçimde yerine getirmesine katkı sağlamalıdırlar.

Kafile başkanları ve din görevlileri için hedef, rehberliği azami ölçüye çı

karabilmektir. Herkesten teşekkür ve takdir de beklememek gerekir. Zira te-

şekkür etmek olgun insan olma ve yetişkinlik meselesidir, bir tarzın ve hayat anlayışının sonucudur. Bir insan özel hayatında iyilik gördüğü birine teşek

kürü nezaket ve zarafetin bir gereği sayarsa hac günlerinde de bunun gere-

ğini yapar. Dolayısıyla istisnai mahiyette de olsa bazı hacı adaylarının hac günlerinde kafile başkanları ve din görevlilerinin hizmetlerini görmezden gelme yaklaşımı rahatsız edici bir durum olmakla beraber fazla büyütülme- meli; her şeye rağmen din görevlisi, rehberliğini, insanlardan herhangi bir karşılık beklemeksizin Allah rızası için en iyi düzeyde yapma çabası içinde olmalıdır. Önemli olan, din görevlisi olarak ortada görünmek, insanlardan saklanmamak, insanlarla hemhal olmak, ilgilenmek, örnek olmak, onlara kendilerinden biri olduğunu hatırlatacak bir örneklik sergilemektir. Dolayı

sıyla herhangi bir başarısızlıktaveya kafileyi üzecek bir gelişmede sebepler tek kişilere indirgenmemeli, bunun sebeplerini görevliler dahil herkes biraz kendisinde aramal ıdır. Bu durumda kafile başkanı ve rehber din görevlisi ar-

kadaşlarımızın hac günlerinde hacı adaylarıyla daha çok beraber olabilmek için fırsatları daha iyi değerlendirmeleri, onları rahat ettirmeleri, problemle- rini çözmek için daha gayretli davranmaları uygun olur. ilaveten rehber din görevlilerinin, barınma/iskan şartları, tuvalet, banyo, abdest alabilme, yemek, çay, meşrubat, Harem'e ulaşabilme, hurma alışverişi, zemzem hazırlı

ğı ve benzeri konularda eşgüdüm içinde hacı adaylarına olumlu yönlendir- me yapmaları, problemleri yerinde ve zamanında çözmeye çalışmaları, ma- hallinde halledilemeyen problemleri ise üst birimlere aktarmaları beklenir.

Hacı adaylarımızın tahsil seviyeleri ve "önce tekkesonra Mekke" fehva- sınca hacca gönül hazırlıkları giderek artmaktadır. Bu münasebetle onlar bir- takım zaruretlerden kaynaklanan eksiklikleri müsamaha ile karşılayabilirler.

Ama problem zaruretin dışına çıkıyor ve keyfilik boyutuna giriyorsa bu noktada müsamahalı davranmak kişisel telakkilere göre değişebiliyor. Bu sebeple bazı hacı adaylarının bu tür ilgisizlikten kaynaklanan problemleri müsa- maha bakışıyla görmezden gelmeleri beklenmemeli, ibadet vakitleri dahil,

hacı adaylarının sınırlı olan Mekke ve Medine günlerinde din görevlilerinin

135

(12)

136

kendilerine biraz daha fazla zaman

ayırmalarını düşünüp

istemeleri

doğal karşılanmal ı,

rehber din görevlilerimiz de

onların

beklentilerine uygun biraz daha fazla zaman

ayırmaya

özen göstermelidirler.

Hacı adaylarına planlı,

etkili sohbet

programları düşünülmelidir.

Bunun- la,

aşırı sıklıkta değil,

fakat özlem duyulur ve

İstenilir aralıklarda

vaktinde,

zamanında, mekanında yapılan

sohbetler kastedilmektedir. Bu safhada

^hacı

adaylarını

hac ibadetini

şevk

üzere derinlikli olarak ifaya zemin

hazırlaya

cak bilgilendirme gaye edinilmelidir.

Dolayısıyla

bu alandaki sohbet konu-

ları

iki grupta ele

alınabilir.

Birincisi, Medine ve Mekke'nin tarihi

mirasının

ele

alınmasıdır:

Medine'de Mescid-i Nebl, Hz. Peygamber ve ashab merkez- li sohbetler, Hz. Peygamber'in

sağlığında

Yesrib'ten Medine'ye

geçiş

ve o dönemde sosyal, kültürel ve ekonomik

hayatın oluşumu,

dini

hayatın nabzı

ve

şehir civarında oluşan

siyasi, dini

gelişmeler,

Uhud ve Hendek muhare- beleri, Hicret, Kuba ve Mescid-i Kuba, Mescid-i Cuma,

Kıbleteyn

vb. konu- lara yer verilebilir. Özellikle Medine döneminde Müslümanlar (Ashab: En- sar-MuhacirOn)

arasındaki

samimi

kardeşlik

ve

dayanışmanın islam'ın geliş

mesine

katkısına değinilebilir.

Mekke'de, Kabe tarihi, Mültezem,

Makam-ı

İbrahim,

Hz. Hacer ve sa'y, Hz. Adem ve Arafat, Müzdelife, Hz.

İbrahim

ve

İsmail

ile

Mina/şeytan taşlama ilişkileri,

Hz. Peygamber'in Veda

haccı,

ilk vahiy ve Hira,

islam'ın yaydışında

Mekke

yılları,

Akabe ve biatlar, Hicret ve Sevr vb. konulara yer verilebilir. Mekke devrinde ilk

Müslümanların

göster-

diği

emsalsiz

sabır

ve çabalar üzerinde durulabil ir. Böyle bir

irşad programı, hacı adaylarının

gerek Medine gerekse Mekke'deki günlerini daha

anlamlı

daha yürekten ve daha içten

değerlendirmeye

ruhi ortam

hazırlama bakı

mından

önem

taşır.

Hiç

kuşkusuz irşad programiarına

muhatap olma

bakı

mından kadın hacı adaylarıyla

erkek

hacı adayları

müsavidir.

Bu

yılki

hacda (2006) gerek Mekke'de gerekse Medine'de

katıldığım

sohbetlerde bu

konuları

ele

aldığımız

zaman

hacı adayları

içtenlikle

teşek

kür ettiler ve bu tür sohbetleri daha erken dinlemeleri halinde o mübarek mekanlarda geçen günlerini daha iyi

değerlendirebileceklerini

belirttiler.

Medine'de

katıldığımız

bir sohbetin sonunda bir

hacı adayı

söz alarak,

"bu sohbeti

keşke şehre

ilk

geldiğimiz

günlerde

dinlemiş olsaydık"

dedi.

Zira Mekke'ye gitmelerine bir gün

kalmıştı.

Mekke'de

katıldığımız

bir sohbetin sonunda da yine bir

hacı adayı

benzer bir ifade

kullandı.

Çünkü terviye'ye bir gün

kalmıştı.

Bu durum bende kafile

başkanları,

rehber din görevlileri ve

irşad

ekibi sohbetlerinin

isteğe bağlı

olmaktan

çıkarılıp,

ge- rek Medine'de gerekse Mekke'de Fetva ve

irşad

Merkezi'nce en az biri

şehre

intikal edilen ilk günlerde olmak üzere

ikişer

adet sohbet planlan-

masının

uygun

olacağını düşündürdü.

Zaten kafileler istekte bulunuyor ve her

akşam

sohbetler

planlanıyor.

Bunun

peşinen

merkezden

planlanması

halinde

irşadda,

ileri hedeflere

ulaşmak

mümkün

olabileceği

gibi ilk gün-

lere bir sohbet

konulacağından hacı adaylarının

o mekan ve

zamanı

da-

ha iyi

kıymetlendirme ortamı hazırlanmış

olur.

(13)

EGITiM VE iRŞAD HiZMETLERi

Burada dikkatimizi çeken bir problem özellikle Medine'deki otellerde özel sohbet salonlarının olmayışı sebebiyle yemekhanelerin kullanılması, bunun için sohbetlerin saat 21.00-22.00 arasındaki bir zamanda başiayabil

mesi ve bitişin soru cevap faslıyla birlikte saatin 24.00'e yaklaşmasıdır. Bu durum, zeminlerdeki mescitler ve teraslar sebebiyle Mekke'deki otellerde biraz daha rahat görünmektedir.

H~cıları sıkmadan ibadet ve istirahata gerek! i zamanı ayırmalarını da dikkate alarak anlamlı, yapıcı, yönlendirici sohbet toplantılarının başarılmasın

da kafile başkanlarının sorumluluklarının son derece önemli olduğunu be- lirtmekte yarar vardır. Bu açıdan, düzenlenecek kapsamlı sohbetlerde kafile başkanlarının görüşleri de önem taşımaktadır.

Sonuç

Sonuç olarak hacca gidecek görevlilerin bilgi, içtenlik, fedakarlık, feragat, lsar, ihsan, sabır duygularının güçlü olması, rehberliğe ehil olması, di- siplinli ve dirayetli olup sevk ve idare meziyetine sahip bulunması gerekir.

Bu konuda her şeyden önemlisi bilgi, samirniyet ve fedakarlığın din hizmet- lisinde bir araya gelmesidir. Öte yandan kafile başkanları ve rehber din gö- revlileri henüz hac yolculuğu başlamadan önce hacı adaylarıyla tanışma toplantıları yapmalı, onları Mekke ve Medine'ye ve ibadetin seyrine dair bilgilendirmeli, her çeşit sıkıntıyı sabırla göğüslerneye yatkın hale getirme- li, hacı adaylarını sevgi, saygı ve ülfetle, paylaşılır, moraili bir yolculuğa ha- zırlamalıdırlar. Mekke ve Medine'ye ilk ulaşımda hacı adayları ikamet yer- lerine seri bir şekilde sevk edilmeli, gündelik hayatta sıkça kullanılacak olan yemekhane ve benzeri mekaniara dair bilgi verilmeli, hastalık halinde tedavi merkezleri (hastane ve sağlık ocağı) hakkında gerekli tanıtım yapıl

malı, Harem' e gidiş geliş yolları gösterilmeli, ilk gidişte olgun bir sahiplen- me ile iyi bir rehberlik yapılmalı, niyet ve ihramdan başlamak üzere hac ibadeti süresince yapılacak dualar ve ziyaret yerleriyle ilgili donanım sağ

lanmalı, ziyaret gün ve saatleriyle ilgili program açıklanmal ı, periyodik ara-

lıklarla yapılan sohbetlerle hacı adaylarının ibadet ve taata hazırlanması

planlanmal ı, irşad merkezinden istenecek manevi destekle kafilede muhte- valı sohbetlerle mensubiyet duygusu güçlendirilmelidir.

Medine'de Peygamberimizi ziyaret için uygun saatler hakkında tesviyeler yapılmalı ve ziyaret esnasında yapılacak dua, Ravza'da kılınacak namaz ve Mescid-i Nebl'de ibadetle ilgili doyurucu bilgi aktarılmalı, Uhud şehitliği, Ba- ki' mezarlığı, Mescid-i Kuba, Mescid-i Kıbleteyn, Mescid-i Cuma, Hendek (Ahzab) muharebesi hakkında yerinde tatminkar bilgi verilmeli, istasyon gibi

Osmanlı'dan intikal eden tarihi mekaniara ait bilgi aktarılarak ecdadımızın

mübarek yerlere yaptığı hizmetin önemi hacı adaylarına kavratılmalıdır.

Burada özellikle Medine'de bayan hacı adaylarının Peygamber Efendimi- zin kabrini ziyareti esnasında yaşanan meşakkati hatırlamak uygun olur. Bi-

137

(14)

138

- ( ) O o - -

!indiği gibi bayan hacıların Peygamberimizin kabrini ziyaret saatleri sınır

lı olup günün belirli bir zamanına hasredilmiştir. Dolayısıyla bu ziyarette izdiham yaşanmaktadır. Bu münasebetle Başkanlığın, bayan hacı adayla- rının söz konusu ziyareti huzurlu bir ortamda yapabilmelerini sağlamak için yeterli sayıda Arapça pratiği iyi durumda olan bayan din hizmetiileri- ni görevlendirmesi önem taşımaktadır.

Mekke'de illa ki umre niyetiyle yapılan ilk tavafta mümkün mertebe topluca bulunulmalı, tavafa niyet, dualar, tavaftan sonra kılınacak namaz, zemzem içi li rken yapılacak dua üzerinde önemle durulmalı, müteakiben topluca sa'y yapılmalı ve hacı adayları İstirahat mahalline salimen ulaştırılmalıdır.

Kanaatimizce bu ilk tavaftaki gönül huzurunun hacı adaylarına yaşatıl

ması psikolojik açıdan çok önemlidir. Müteakip tavaflara hacı adayının gü- ven içinde gelebileceği ortam sağlanmalı, beklenmedik problemierin doğdu

ğu durumlarda nasıl davranılacağı ve başvuru yerleri bildirilmeli, tevriye gü- nünden itibaren yapılacak işlerle ilgili bilgiler öğretilmeli, Mina, Müzdelife ve Arafat'ın hac ibadeti açısından önemi ve belirli günlerde oralarda yapıla

cak şeylerle ilgili bilgiler sunuimal ı, özellikle, Arafat'ta geçirilecek gece ve arefe günü gerçekleştirilecek vakfenin önemi vurgulanmalı; o gece ve gün- düzün uygun saatlerinde yapılacak kısa hatırlatmalada her hacı adayının bu kıymetli zaman dilimini en iyi bir şekilde değerlendirmesi sağlanmalıdır. Ay- rıca Hira ve Sevr mağaraları başta olmak üzere islam'ın yayılmasında tarihi öneme sahip mekanlar hakkında bilgi verilmeli, islam'ın ilk yayılma yılların

da Müslümanların karşılaştığı sıkıntılar ve bunların nasıl aşıldığı doğru bil- giyle ve kısmen heyecanlı bir üslupla anlatılmalıdır.

AyrıcaKabeve Mescid-i Haram'da ecdadımızın tarihte yapageldiği mad- di manevi hizmetlere dair bilgi sunulmalıdır. Bu cümleden olarak 1. Ahmed {1603-1617) Kabe'yi tamir ettirmiş, IV. Murad {1623-1640) yenilemiş, Kanu- ni {1520-1566) altın oluk taktı rm ış, Yavuz {1512-1520) ahşap revaklar yerine alem li kubbeler yaptırmış, 1. Abdülhamid {177 4-1789) onarmış, ll. Abdülha- mid {1867-1909) Şam'dan Mekke'ye kadar uzanan Hicaz demir yolunu inşa ettirmiştir. Osmanlılar Kudüs, Mekke, Medine fukarasına ramazan bayramın

dan önce ulaştırılmak ve kutsal mekanları güzelleştirmek üzere her yıl surre alayları tertip ederek para, giyecek ve kıymetli eşya göndermişler, Hz. Fatıma soyundan gelen Seyyid ve Şerifleri de özel bir statüde değerlendirilmişlerdi.

Gerek Mekke'de gerekse Medine'de Fetva ve irşad Heyetiyle bazı kafile başkanlarının da katılabileceği durum değerlendirme toplantılarının düzenlenmesi ve sonucun rehber din görevlilerine yansıtılması tüm hac görevlilerinin daha etkili hizmete yönelmesini sağlayacağı gibi mevcut problemierin çözülmesinde olumlu etkiler yapacaktır. Hacıların sevk ve idaresinde özlenen hedefe ulaşabilmek için şartlara göre değişik organizasyonlar daima düşünülebilir; bu konuda olayların akışına göre üretken- lik ve çeşitlilik esas alınmalıdır.

(15)

Bu hatırlatmalar doğrultusunda hareket edilirse umulur ki, hacı adaylarının rehber din hizmetiiierine bağlanma duyguları artar ve görevlinin gösterdi- ği/planladığı tarzda sağlıklı ve huzurlu bir hac gayesine daha kolay erişilebilir.

Saygılarımla.

139