T.C.
SAKARYA ÜĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ESTĐTÜSÜ
AHMET HAMDĐ TAPIAR’I
“EDEBĐYAT ÜZERĐE MAKALELER”ĐDE
KELĐME GRUPLARI VE SÖZ VARLIĞI
YÜKSEK LĐSAS TEZĐ
Aylin UYSAL
Enstitü Anabilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı
Enstitü Bilim Dalı: Yeni Türk Dili
Tez Danışmanı: Doç. Dr. M. Mehdi ERGÜZEL
EKĐM-2007
T.C.
SAKARYA ÜĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ESTĐTÜSÜ
AHMET HAMDĐ TAPIAR’I
“EDEBĐYAT ÜZERĐE MAKALELER”ĐDE
KELĐME GRUPLARI VE SÖZ VARLIĞI
YÜKSEK LĐSAS TEZĐ
Aylin UYSAL
Enstitü Anabilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı
Enstitü Bilim Dalı: Yeni Türk Dili
Bu tez …/…/2007 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Oybirliği ile kabul edilmiştir.
Jüri Başkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi
BEYA
Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu,
kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu
üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını
beyan ederim.
Aylin UYSAL
15.10.2007
ÖSÖZ
Dil, insanların birbirleriyle duygu, düşünce ve isteklerini paylaşmak için kullandıkları
bir araçtır. Đnsanların ihtiyaçları doğrultusunda oluşturdukları ve nesilden nesile
aktarılan kelimeler ise dilin en önemli unsurlarıdır. Belli bir kavramı, durumu, olayı,
niteliği karşılayan bu kelimeleri zaman zaman çeşitli dil birlikleri halinde kullanmak
gerekir; çünkü tek başlarına kullanıldıklarında anlatılmak istenileni tam olarak
karşılayamazlar. Đşte bu yüzden kelimeler çeşitli gruplar halinde kullanılır. Böylece de
anlatılmak istenilenler tam ve eksiksiz olarak aktarılmış olabilir.
Kelime grupları, dilin gelişimi içinde kendilerini tamamlamış ve dil kendini yenilediği
sürece de tamamlamaya devam edecektir. Kullanılan kelimelerin çeşitleri, kullanılış
sıklıkları, ne şekilde ve hangi kelimelerle birlikte kullanıldıkları, kelimelere yüklenen
anlamlar bir manada kişinin üslubunun ve karakterinin göstergesidir. Bir yazarın, bir
şairin ya da bir düşünürün kullandığı kelimeleri inceleyerek onun sanatı ve dile
hâkimiyeti ile ilgili geniş bir bilgiye sahip olabiliriz.
Bu çalışmada giriş bölümünde önce kelime grupları ile ilgili çeşitli açıklamalara
değinilmiş, ardından eserini incelediğimiz büyük edebiyat adamı Ahmet Hamdi
TANPINAR’ın hayatı ve yapıtları hakkında bilgi verilmiş ve çalışmanın en önemli
aşaması olan “Edebiyat Üzerine Makaleler” adlı eserin kelime grupları bakımından
değerlendirilmesi verilmiştir. Bu değerlendirmeyi kelime tekrar sayıları takip eder. En
son kısımda “Edebiyat Üzerine Makaleler” kitabının dizini bulunmaktadır. Kelime
grupları yirmi başlık altında toplanmış ve bunlar incelemeyi kolaylaştırmak için kendi
içlerinde ayrıca tasnif edilmiştir.
Bu meşakkatli ve bir o kadar da zevkli çalışmayı bana tavsiye eden değerli danışman
hocam Prof. Dr. M. Mehdi ERGÜZEL’e çalışmam boyunca bana verdiği destekten
dolayı teşekkürü bir borç biliyorum. Ayrıca bütün hayatım boyunca bana destek olan
aileme, bilgilerini esirgemeyen hocalarıma, kardeşim Ayşen UYSAL’a, varlığı ve
yaptıklarıyla desteğini hiç eksiltmeyen sevgili eşim Murat UYSAL’a sonsuz
teşekkürlerimi sunuyorum.
Aylin UYSAL
10.10.2007
ĐÇĐDEKĐLER
ŞEKĐL LĐSTESĐ………...
ÖZET……….
SUMMARY………..
GĐRĐŞ………
BÖLÜM 1: KELĐME GRUPLARI………
1.1. Türkçe’de Kelimelerin Diziliş Sırası………..
1.2. Kelimelerin Dizilişindeki Zaman Sırası………..
1.3. Kelimelerde Eklerin Sıralanış Sistemi………
1.4. Kelime Grubunun Eki………...
1.5. Kelime Gruplarının Kullanılışı………...
1.6. Kelime Gruplarının Diğer Özellikleri………...
1.7. Kelime Grubu Çeşitleri………...
1.7.1. Đsim Tamlaması………...
1.7.2. Sıfat Tamlaması……….
1.7.3. Sıfat Fiil Grubu………...
1.7.4. Zarf Fiil Grubu………..
1.7.5. Đsim Fiil Grubu………..
1.7.6. Tekrar Grubu………...
1.7.7. Edat Grubu……….
1.7.8. Bağlama Grubu………...
1.7.9. Unvan Grubu……….
1.7.10. Birleşik Đsim………
1.7.11. Ünlem Grubu………...
1.7.12. Sayı Grubu………..
1.7.13. Birleşik Fiil………..
1.7.14. Kısaltma Grupları………
1.7.14.1. Đsnat Grubu………
1.7.14.2. Akkuzatif (Yükleme) Grubu……….
v
vi
vii
1
5
8
8
8
9
9
9
9
9
11
12
12
12
13
14
15
15
16
16
17
17
19
19
20
1.7.14.3. Datif (Yaklaşma Grubu……….
1.7.14.4. Lokatif (Bulunma) Grubu……….
1.7.14.5. Ablatif (Uzaklaşma Grubu………
1.7.14.6. Vasıta Grubu……….
1.7.15. Aitlik Grubu……….
BÖLÜM 2: AHMET HAMDĐ TAPIAR………..
2.1. Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri………..……….
2.2. Tanpınar’ın Üslubu ve Edebiyat Üzerine Makalelere Dair………….……...
BÖLÜM 3: AHMET HAMDĐ TAPIAR’I “EDEBĐYAT ÜZERĐE
MAKALELER”ĐDEKĐ KELĐME GRUPLARI………...…………..
3.1. Đsim Tamlamaları.………...
3.1.1. Belirsiz Đsim Tamlamaları……….
3.1.1.1. Đki Kelimeden Oluşan Belirsiz Đsim Tamlamaları…………...
3.1.1.2. Üç Kelimeden Oluşan Belirsiz Đsim Tamlamaları…………..
3.1.1.3. Dört Kelimeden Oluşan Belirsiz Đsim Tamlamaları…………
3.1.1.4. Beş ve Daha Fazla Kelimeden Oluşan Belirsiz Đsim
Tamlamaları...
3.1.2. Belirli Đsim Tamlamaları………...
3.1.2.1. Đki Kelimeden Oluşan Belirli Đsim Tamlamaları……….
3.1.2.2. Üç Kelimeden Oluşan Belirli Đsim Tamlamaları……….
3.1.2.3. Dört Kelimeden Oluşan Belirli Đsim Tamlamaları…………..
3.1.2.4. Beş ve Daha Fazla Kelimeden Oluşan Belirli Đsim
Tamlamaları……….
3.2. Sıfat Tamlamaları…….………..
3.2.1. Đki Kelimeden Oluşan Sıfat Tamlamaları………...
3.2.2. Üç Kelimeden Oluşan Sıfat Tamlamaları………...
3.2.3. Dört ve Daha Fazla Kelimeden Oluşan Sıfat Tamlamaları…………...
3.3. Sıfat Fiil Grupları………...
3.4. Zarf-Fiil Grupları………
3.5. Đsim Fiil Grupları………
20
21
21
22
22
23
23
32
34
34
34
34
49
53
56
57
57
71
89
103
176
176
219
253
461
605
625
3.6. Tekrar Grupları.………...
3.6.1. Aynı Kelimenin Tekrarıyla Oluşan Tekrar Grupları……….
3.6.2. Yakın Anlamlı Kelimelerin Tekrarıyla Oluşan Tekrar Grupları……...
3.6.3. Zıt Anlamlı Kelimelerin Tekrarıyla Oluşan Tekrar Grupları…………
3.7. Edat Grupları……….
3.7.1. “Đçin” Đle Oluşan Edat Grupları……….
3.7.2. “Gibi” Đle Oluşan Edat Grupları………
3.7.3. “Đle” Đle Oluşan Edat Grupları………...
3.7.4. “Kadar” Đle Oluşan Edat Grupları……….
3.7.5. “Diye” Đle Oluşan Edat Grupları………...
3.7.6. “Bile” Đle Oluşan Edat Grupları………
3.7.7. “Göre” Đle Oluşan Edat Grupları………...
3.7.8. “Evvel” Đle Oluşan Edat Grupları………...
3.7.9. “Karşı” Đle Oluşan Edat Grupları………...……...
3.7.10. “Sonra” Đle Oluşan Edat Grupları………...
3.7.11. “Beri” Đle Oluşan Edat Grupları………..
3.7.12. “Doğru” Đle Oluşan Edat Grupları………..
3.7.13. “Üzere” Đle Oluşan Edat Grupları………...
3.7.14. “Rağmen” Đle Oluşan Edat Grupları………...
3.7.15. “Dair” Đle Oluşan Edat Grupları………..
3.8. Bağlama Grupları………...
3.8.1. “Ve” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları……….
3.8.2. “Veya” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları……….
3.8.3. “Veyahut” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları………
3.8.4. “Đle” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları……….
3.8.5. “Hem…hem…” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları………...
3.8.6. “Đster…ister…” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları………...
3.8.7. “Gerek…gerek…” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları…………...
3.8.8. “Değil” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları………
3.8.9. “Ne…ne…” Bağlacı Đle Kurulan Bağlama Grupları……….
3.9. Unvan Grupları………...
3.10. Birleşik Đsimler……….
683
683
685
685
686
686
699
708
724
734
737
743
746
748
751
758
760
762
762
766
766
766
853
859
859
862
863
863
864
867
869
874
3.11. Ünlem Grupları………...
3.12. Sayı Grupları.………...
3.13. Birleşik Fiiller.………..………...
3.14. Kısaltma Grupları……….
3.14.1. Đsnat Grupları………...
3.14.2. Akkuzatif (Yükleme) Grupları……….
3.14.3. Datif (Yaklaşma) Grupları………...
3.14.4. Lokatif (Bulunma) Grupları………...
3.14.5. Ablatif (Uzaklaşma) Grupları………..
3.14.6. Vasıta Grupları………...
3.15. Aitlik Grupları………..
3.16. Arapça-Farsça Tamlamalar………...
3.17. Kelime Grupları Đle Đlgili Sayısal Veriler……….
BÖLÜM 4: EDEBĐYAT ÜZERĐE MAKALELER’E AĐT DĐZĐ….……..
SOUÇ……….……….
KAYAKÇA………
EKLER……….
ÖZGEÇMĐŞ………..
879
880
881
901
901
901
901
904
905
914
916
921
925
929
1269
1270
1273
1498
ŞEKĐL LĐSTESĐ
Şekil 1: Kelime Gruplarının Çeşitlerine Göre Dağılımı……… 925
Şekil 2: Đsim Tamlamalarının Dağılımı………. 925
Şekil 3: Bağlama Gruplarının Dağılımı………... 926
Şekil 4: Edat Gruplarının Dağılımı……… 926
Şekil 5: Kısaltma Gruplarının Dağılımı………... 927
Şekil 6: Sıfat Tamlamalarının Dağılımı………... 927
Şekil 7: Tekrar Gruplarının Dağılımı………... 928
SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti
Tezin Başlığı: Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Edebiyat Üzerine Makalelerinde Kelime
Grupları ve Söz Varlığı
Tezin Yazarı: Aylin UYSAL Danışman: Doç. Dr. M. Mehdi ERGÜZEL
Kabul Tarihi: 16 Ekim 2007 Sayfa Sayısı: VII(önkısım)+1273(tez)+225(ekler) Anabilimdalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilimdalı: Yeni Türk Dili