YUKSEKOGRETiM KURULU

T.e.

YUKSEKOGRETiM KURULU

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN

•• ••

BUGUNKU DURUMU

iyindekiler

Boliim 1 Giris ... 1

1.1 Biiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~it1ilik. ... 3

1.2Mali Darbogaz ... 4

1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri ... 7

lo4Biitye Sistemi, idari ve Mali Mevzuat ... 11

1.5Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~l Sorumlu KIlma ... 14

1.6Yaplsal Degi~iklik ... 15

1.7 Bologna Deklarasyonu ... 18

BolUm 2. TUrk YUksekogretiminin Tarihcesi ... 20

BolUm 3. Universitelere Basvuru ve Yerlestirme ... 25

3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci SaYllan ... 25

3.2Ba~vuru Saytlan ... 25

3.3 Yiiksekogretim Kurumlanna Yerle~tinne ... 30

304<;e~itli Ogrenci Gruplanmn Ba~an Oranlannm irde1enmesi ... 35

304.1 Yeni Mezunlann Yerle~me Oram ... .36

304.2Mesleki ve Teknik Lise <;1k1$ Ogrenciler. ... 36

BolUm 4. Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan. ... ... .42

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SayIlan ... .42

4.2Lisansiistii Ogrenci SaYllan ... .46

4.3 Ogretim Elemam SayIlan ... .49

Boliim 5. Ogretim Uyesi Yetistirme ... 54

5.1 Yurtdl$ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gondenne ... 54

5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl$ma Gonderilen Ara~t1nna Gorevlileri ... 55

5.1.2yOK Tarafmd~m YapIlan Diizenlemeler. ... 62

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Yeti~tirme Reformu ... 68

6.1.1 Egitim Fakultelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon) ... 77

6.2 Meslek Yuksekokullan ... ··· .. ··· .. 78

6.2.1 Meslek Yuksekokulu Kriterleri ... ··· ... 79

6.2.2 Fiziksel Olanaklar. ... ··· ... ··· .. 79

6.2.3 Ogrenci Saytlan ve Okulla~ma Oram ... 80

6.2.4 Ogretim Elemanlan ... ··· .. 80

6.2.5 Endustriyel Egitim Projeleri ... ··· .81

6.2.6 Program Geli~tirme <;::ah~malan ... : ... 82

6.2.7 Lisans Programlanna Dikey Ge9i~ ... 83

6.2.8 Smavslz Ge9i~ Uygulamasl. ... 84

6.2.9 Okul-Sanayi Butiinle~mesi ... ··· .. 86

6.2.10 Mezunlanmn istihdaml ... 87

6.2.11 Finansman ... ·· ... ··· .87

6.2.12 Tamamlanan Projeler. ... 87

6.2.13 MYO'lann Geli~tirilmesine Yonelik Yeni Projeler. ... 88

6.2.13.1 150 MYO'nun Geli~tirilmesi Projesi ... 89

6.2.13.2 Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM) ... 90

6.2.14 Darbogazlar ... ···· .. ··· ... 91

6.3 Uzaktan Yuksekogretim ile ilgili Geli~meler ve <;::ah~malar. ... 92

6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi(ULAKBiM) ile ilgili <;::ah~malar. ... 97

6.4.1 ULAKNET' in Geli~imi ... , ... , ... 97

6.5 Stratejik Ara~tlrma ve Etiidler Milli Komitesi ... ~ ... 99

6.6 Turk Ermeni ili~kileri Milli Komitesi ... : ... ··· .. 101

6.7 Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Dersi ... 102

Boliim 7 Arastlfma ve Yaym Faaliyetleri ... 104

Boliim 8. Yiiksekogretimin Finansmam ... .. 115

8.1 Biitye Odenekleri ... 115

8.20grenci Ba~ma Biitye Odenekleri ... 118

8.3 YatInm Odenekleri ... 120

8.3.1 Yeni Yiiksekogretim Kurumlanmn KurulmasI. ... 120

8.3.2 Ylllar itibariyle Proje Sayllan ... .120

8.3.30denek Tahsislerinin Yetersizligi ... 121

8.3.4Universitelerin Gayri Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyacl ... 123

8.3.5 ilerleme ve <;':agda~la~ma Payl. ... 123

8.3.6Biitye Uygulamasmdan Dogan Finansman Aylgl. ... 123

8.3.7Yiiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi ... 123

8.3.8Yiiksekogretimde Aray-Gerey Yetersizligi ... 124

8.3.9Halen Devam Etmekte Olan Ve 2004 Ylh Yatmm Programmda Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyacl. ... 124

8.4Cari Odenekler. ... 125

8.4.1Yeni Yiiksekogretim Kurumlanmn Kurulmasl ... 125

8.4.2Yiiksekogretim Kurumlanna Ogretim Uyesi Y eti~tinnek iyin Yapllan Egitim Harcamalan ... 125

8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan ... 125

8.60grenci Ba~ma Cari Maliyetler Ve Ogrenci Katkl Paylan ... , ... 127

BOliim 9. Tiirk ve Akraba Topluluklarl he iliskiler ve Yurtdlsmda Okuyan T.e. VatandaSI Ogrenciler ... .... 128

9.1 Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Tiirk ve Akraba Topluluklanndan Gelen Ogrenciler. ... 128

9.1.1 Tiirkye Ogretimi ... 133

9.1.20grencilerin Ba~an Durumu ... 134

9.3 Ogretim Uyeleri ... .139

9.4 Yurtdl~mda Kurulan Ortak Universiteler. ... 140

9.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Turk -Kazak Universitesi ... 140

9.4.2 Klrglzistan-Turkiye Manas Universitesi ... 140

9.5 i~bir1igi Anla~malar ... 141

Bolum 1

Giri~

Cagda~ yiiksekogretimin kokenlerini Eflatun'un Academia'sma (M.0.400), Aristo'nun Lyceum'una (M.O. 387), Cin'deki imparatorluk Akademisi'ne (M.O. 124), ve hatta bir ara~t1rma kurumu niteligini de ta~ImasI nedeniyle, iskenderiye Miizesi'ne (M.O. 330-200) kadar gotiirmek miimkiindiir. Ancak, giiniimiizdeki yiiksekogretim sisteminin en onemli kurumunu olu~turan iiniversitenin prototipleri olan Bologna Universitesi'nin 1088, Paris Universitesi'nin 1160, Oxford Universitesi'nin ise, 1167 yllmda kuruldugu goz oniine almdIgmda, c;agda~ yiiksekogretimin yakla~Ik 900 yIlhk bir

gec;mi~e sahip oldugu genellikle kabul edilen bir husustur.

Dokuzyiiz YIll a~km bir siire ic;inde c;e~itli a~amalardan gec;erek gelinen bugiinkii noktada, bir iilkenin yiiksekogretim sisteminin:

• Ara~tIrma iiniversiteleri,

• Kitlesel egitim yapan iiniversiteler,

• Klsa siireli mesleki egitim yapan kurumlar,

• Uzaktan ogretim kurumlan,

• Ticari amac;la orgiin ve uzaktan ogretim yapan kurulu~lar,

• Sirketlerin biinyelerindeki egitim birimleri

olmak iizere, aItI ana tiirdeki kurum ve kurulu~tan olu~tugu goriilmektedir. Bunlardan son ikisinin sistem ic;indeki oranlan heniiz c;ok az olmakla birlikte, ozellikle ileri iilkelerde son YIllarda geli~me egilimindedirler

Egitim-ogretimin yanmda, ara~tIrmanm da iiniversitenin i~levleri arasma girmesmm

gec;mi~i ise c;ok daha kIsadIr. Ondokuzuncu yiiZYIlm ba~mda, Wilhelm von Humboldt ideal iiniversiteyi, bir meslege yonelik GllmaksIzm egitim-ogretim ve pratik sonuc;lanna bakIlmakslZln ara~tIrma yapIlan bir kurum olarak tammlaml~ ve egitim-ogretim ile

ara~tIrmanm birbirlerini tamamlar nitelikte i~levler oldugunu ileri siirmii~tiir. Ancak, son yiizyll ic;inde meydana gelen bilimsel geli~meler ve ozellikle diinya sava~lan SIrasmda bu geli~melere dayah olarak iiretilen maddeler ve cihazlar, ba~ta ara~t1rma iiniversiteleri olmak iizere, yiiksekogretim sistemini, aym zamanda milli Ar-Ge sisteminin de bir parc;aSI haline donii~tiirmii~tiir. Giiniimiizde bir iilkenin Ar-Ge sistemi:

• Ozel Kurulu~lann Ar-Ge birimleri,

• Kamu Ar-Ge kurulu~lan,

• Yiiksekogretim kurumlan

olmak iizere iiy ana tiir kurumdan olu$maktad1r. Bu kurumlann Ar-Ge sistemi iyindeki i$levlerini kahn yizgilerle birbirlerinden aY1rmak, ozellikle giiniimiizde, her ne kadar artlk miimkiin ve dogru degil ise de, yiiksekogretim kurumlanmn ana i$levini temel bilimsel ve uygulamah ara$tlrmalar yapmak ve lisansiistii egitimle iist diizey Ar-Ge personelini yeti$tirmek olarak tammlamak geryekyi bir yakla$lmd1r.

Orne gin, Amerika Bir1e$ik Devletleri (ABD) ekonomisinin son kuk Y11daki biiyiimesinin % SO'si Ar-Ge'ye yapllan yatmmlann sonucudur. Bu iilkedeki Ar -Ge faaliyetlerinin % 73'iiniin ozel sektorde, % ll'inin kamu kurulu$lannda, % 16'Sl ise iiniversitelerde yiiriitiilmesine kar$lhk, patentlerde atlfta bulunulan bilimsel literatiiriin yakla$lk % 7S'i kamu kaynaklanndan finanse edilen ve biiyiik boliimii iiniversitelerde yiiriitiilen ara$t1rmalann sonucudur. Bu nedenle, insanhgm Ula$m1$ oldugu bilgi toplumunun temelini olu$turan bilgi teknolojileri (enformatik veya bili$im), ileri malzemeler, biyoteknoloji, esnek iiretim teknolojileri gibi yeni ve ileri teknolojiler, ara$t1rma iiniversitelerinin bulundugu Kaliforniya'daki Silicon Valley, Boston civanndaki Route 128 ve North Carolina'daki Research Triangle gibi yorelerde kurulan ye$itli olyeklerdeki ozel kurulu$larla iiniversitelerin i$birligi yapmalan sonucunda geli$tirilmi$, modern yonetim ve ileri iiretim sistemlerinin entegre bir

$ekilde kullamlmas1yla ticari faaliyete donii$tiiriilmii$tiir.

Ozetle, yakla$lk dokuzyiiz yllhk bir geymi$i olan yiiksekogretim sistemi, degi$en

$artlara uyum saglayarak geli$en toplumsal ihtiyaylan kar$llayabilmi$, yeti$tirdigi i$gucu, yarattlg1 yeni bilgiler ve saghk hizmetlerinden teknoloji transferine kadar uzanan geni$ bir yelpaze iyinde topluma sundugu ye$itli hizmetlerle, insanhgm saghk, mutluluk ve refahma yok onemli katkllar yapm1$, kiiltiirii muhafaza etmi$ ve geli$tirmi$, hem kendisini yenilemi$, hem de toplumsal degi$ime onciiliik etmi$tir.

Cografi smulann oneminin azald1g1, devletyiligin yerini serbest pazar ekonomisine b1raktlg1, ozelle$tirmeye h1Z verildigi ve rekabetin her alana damgas1m vurdugu giiniimiiziin kiiresel1e$mi$ diinyasmda, yiiksekogretim sistemi iiy temel i$levi olan, egitim-ogretim, ara$t1rma-geli$tirme ve toplum hizmetleri ile, iilke ekonomisinin itici giicii, iilkenin uluslararas1 rekabet giiciinii belirleyen ba$hca unsurlardan biri ve insanhgm Ula$m1$ oldugu bilgi toplumu a$amasmda bilgi ekonomisinin beyni niteligine biiriinmii$ bilgi fabrikas1du.

Doksanh Y111arda biryok iilke, yiiksekogretimin finansman ve yonetiminde koklii reformlara sahne olmu$tur. ilginy olan husus, geli$mi$lik diizeyi, politik ve ekonomik sistemi ve yiiksekogretim sisteminin yap1s1 baklmmdan biiyiik farkhhklar gosteren iilkelerdeki sorunlann ve bunlann yoziimii iyin yap1lan reform yah$malannm ana hatlan ve genel dogrultulan itibanyla biiyiik benzerlikler gostermesidir.

Diinyada yiiksekogretimin gundemini olu~turan sorunlar, bunlann 90ziimii i9in onerilen yeni yakla$lmlar ve yiiriitiilen reform yah$malanm alt1 ana ba$hk altmda, toplamak miimkiindiir (Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, 1994. Aynca Bkz. Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim , OSYM Yay. No. 2001-4).

1.1 Biiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik

Geli~mekte olan iilkelerde ilk ve ortaogretimdeki okulla~ma oranlannm hlzla yiikselmesi, geli~mi~ iilkelerde ise teknolojideki geli~melerin yiiksekogrenim gormi.i~

olmaYl ve yeti~kinlerin siirekli egitimini neredeyse zorunlu hale getirmesi, tiim iilkelerde yiiksekogretime olan talebi onemli olyiide artlrml~tu. 1970'ten 1995'e ye~itli

iilke grup1anndaki yiiksekogretim ogrencisi saYllan Tab10 1.l'de gosterilmi~tir.

Tablo 1.1. Yiiksekogretimdeki ogrenci sayIlan (milyon)

ULKEGRUBU 1970 1975 1980 1985 1990 1995

YDKSEK GELIR

GR 20.9 21.3 23.9 24.7 31.0 36.3

DiGER VLKELER 6.0 19.0 26.9 33.6 37.3 44.2

nUNY A TOPLAMI 26.9 40,3 50.8 58.3 68.3 80.5

.... ..

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 1999 ve Guruz, K., "Dunyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", OSYM Yay.No.2001-4)

Ce~itli cografi b6lgeler ve degi~ik ge1i~mi~lik diizeyindeki iilkelerin 1970 ve 1997 Yillanndaki ortalama yiiksekogretim okulla~ma oranlan Tablo 1.2'de gosterilmi~tir.

Gori.ildiigii gibi, soz konusu yirmi yedi Yllhk donemde, mm iilkelerdeki okulla~ma

oranlannda biiyiik artl~lar meydana gelmi~tir. Geli~mi~ iilkelerdeki okulla~ma oram

yakla~lk olarak bir kat artlm~tlr.

Tablo 1. 2 Yiiksekogretimdeki Okulla~ma Oranlan, %

ULKEGRUBU 1970 1980 1990 1997

Geli~mi~ Ulkeler 28,9 40,5 49,5 57,4

Latin Amerika ve Karayibler 4,7 10,5 12,6 16,3

Arap Ulkeleri 4,7 10.5 3,2 16,3

Dogu Asya ve Okyanusya 1,6 3,7 6,6 12,1

Giiney Asya 4,7 4,8 6,3 7,9

Afrika 1,1 1,8 3,2 4,2

DUNYA ORTALAMASI 10,0 13,7 15,3 19,5

Kaynak: UNESCO StatIstIcal Yearbook 1999 ..

Bu geli~meler, mm iilkeleri birim maliyeti daha dii~iik yiiksekogretim kurumlanna

yoneltmi~ ve bunun sonucunda da yiiksekogretim kurumlan arasmda i~levsel ye~itlilik artlm~tlr.

Bir iilkedeki tiim yiiksekogretim ogrencilerinin, aym zamanda yiiksek lisans ve doktora programlan da bulunan ara~tlrma iiniversitelerinde lisans diizeyinde ogrenim gormelerini dii~iinmek artIk miimkiin degildir. ABD'nin Kalifomiya eyaletindeki yiiksekogretim sistemi bu bakImdan mm diinyaya omek te~kil etmektedir (A Survey of Universities: The Knowledge Factory, The Economist, 4 October 1997). Bu eyaletteki yok saYldaki iki Ylll1k community college ve junior college gibi, iilkemizdeki meslek yiiksekokullanmn dengi olan kurumlann yanmda, iki tane yok kampuslu eyelet iiniversitesi ve yok saYlda ozel iiniversite vardu. University of

California, lisans, yilksek lisans ve doktora duzeyinde egitim yapllan bir ara~tlfma universitesi; California State University ise, sadece lisans ve yilksek Ii sans duzeyinde egitim yapllan bir kitlesel egitim universitesidir. Bu universitenin Miitevelli Heyet

Ba~kanllllll ifadesine gore, iiniversitenin birinci onceligi, eyaletteki ilk ve ortaogretim kurumlarllla nitelikli ogretmen yeti~tirmektir.

On lisans veya buna denk bir duzeyde mesleki ve teknik egitim yap an klsa sureli yuksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yuksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.1'de gosterilmi~tir. Goruldugu gibi, bu rur kurumlann sistem i9indeki payl bir '10k ileri iiIkede % 30'un uzerindedir. Ulkemizde de bu baglamda yah~malar yurutUlmekte olup, Temmuz 2001 tarihinde yururluge giren 4702 saYlh Kanun geregince Mesleki ve Teknik Orta Ogretim Kurumlanndan mezun olan adaylann istedikleri takdirde, bitirdikleri programm devaml niteliginde veya buna en yakm programlann uygulandlgl, oncelikle kendi Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi iyinde yer alan veya Mesleki Teknik Egitim Bolgesi dl~mdaki meslek yilksekokullan programlanna yerle~tirme i~lemlerine ilk kez 2002-2003 egitim-ogretim Ylhnda ba~lanml~tlf.

Ulkemizdeki Aylkogretim Fakultesi'ne benzer bir kurumsal yapl i9inde munhaslran bir diplomaya yonelik olarak uzaktan ogretim yapan kurumlann bazl Ulkelerin yuksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.2'de gosterilmi~tir. Bu tur yilksekogretim kurumlanmn, daha ziyade, gelir duzeyi nispeten du~uk ve nufusu gen9 olan Ulkelerde yaygm oldugu gorulmektedir.

1.2 Mali Darbogaz

Seksenli ylllardan ba~layarak, yilksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yaplian harcama miktarlannda reel du~u~ler meydana gelmi~tir. Bunun ba~hca nedenlerini ~u ~ekilde ozetlemek mumkUndur:

• Artan ogrenci sayllan,

• Hlzla geli~en teknoloji konusunda ogrencilerin birim maliyeti daha yilksek alanlara kaymasl,

• Hlzla geli~en teknolojinin daha pahah ekipman kullammml gerekli kllmasl,

• Kamu kaynakIanmn toplumsal getirisi daha yuksek olan temel egitim ve altyapl yatmmianna kaydmlmasl,

• Devlet9iligin yerini serb est pazar ekonomisinin almaya ba~lamas1.

Seksenli J1l1arda bu etmenlerin sonucu olarak yilksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapllan harcamalardaki reel azalma, du~uk gelir grubu Ulkelerde

% 12,3, alt orta gelir grubu Ulkelerde % 9,1 ve ust orta gelir grubu ulkelerde ise % 4,6

Pakistan 72

Hollanda 59

Singapur 59

Tayvan 55

Bel~ika 55

IsV e9 52

yek Cumhuriyeti 49

Malezya 49

Israil 48

Irlanda 48

$iIi 48

Yin 48

Isvi9re 47

Peru 45

Avustralya 45

ABD 45

Rusya 42

Norve9 41

Portekiz 38

Finlandiya 37

Macaristan 36

Japonya 33

Kore 33

Birle~ik Kralilk 32

Yeni Zelanda 32

Arjantin 31

Yunanistan 30

Almanya 26

Tayland 24

Ispanya 23

Filipinler 21

OrdOn 21

Endonezya 18

MISlr 17

TOrkiye 15

Kolombiya 13

Bulgaristan 12

Hindistan 11

Avusturya 10

Meksika

_5

Italya

_3

Kaynak: OECD Statistical Yearbook 99 ve GUrilz, K, "Dilnyada ve 1l1rkiye' de Yilksekligretim", OSYM Yay.

No. 2001-4

$ekil 1.1 KIsa silreli yilksekligretim kurumlarlDlD bazl illkelerin yiiksekligretim sistemleri i~inde kaYlt"

Tayland 37

. ' , . . .

TOrkiye • • • • • • • • • • • • • • • • 111:1 ..•.••••••••• ³⁵

HongKong . . .

iliI ... IIII1I1 ...

~

yin . . . 25 .

i

Pakistan • • • • • • • • • • • • • • Yeni Zelanda ~

... ,

18 18

Endonezya

~.---.

Tayvan • • • • • • • • • • • • 15

Israil 13

Hollanda . . . 11

~

Kore • • • • • • • 9

f

Irlanda • • • • • • 1⁸ i

Ispanya • • • • • 7 Meksika • • • • • • 1 7 Birle§ik Kralhk

_ _ 5

OrdQn _ _ 5

Venezuela 4

Almanya

_3

Hindistan

.1

Portekiz

.1

Italya <1 Malezya <1

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye' de Yiiksekogretim", OSYM Yay.

No. 2001-4

~ekil: 1.2 Uzaktan ogretimin bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i~inde kaylth ogrenci saYlSlmn yiizdesi olarakpaYI

olarak gergekle~mi~, yiiksek gelir grubu ulkelerde ise %0,9 artI~ meydaIia gelmi~tir. Bu

geli~meler Diinya Bankasl 'nca yiiksekogretimde kriz olarak nitelendirilmi~tir.

Ce~itli cografi bolgelerde ve degi~ik geli~mi~lik duzeyindeki iilke gruplannda 1995 Ylhnda yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklardan yapIlan ortalama harcama miktarlan

Tablo 1.3'de gosterilmi~tir. Goriildligli gibi, geli~mi~ iilkelerdeki harcamalar, geli~mekte

olan iilkelerdeki harcamalann yakla~lk alb katldlr. Aym ytl Tiirkiye'de yapdan harcama, sadece orgiin ogretim goz oniine almdlgmda 1538 $ ile diinya ortalamasmm yartsmdan, a91kogretim de dahil edildiginde 755 $ ile dortte birinden az olarak

gergekle~mi~tir.

Tablo 1.3 Ogrenci ba~ma kamu kaynaklarmdan yapdan harcamalar (1995).

Ogrenci Ba§ma Yapllan Harcama (ABD$)

nUNYA ORTALAMASI 3.370

Gelismis B(Hi!eler 5.936

Kuzev Amerika 5.936

AsvalOkvanusva 5.488

Avruoa 6.585

Eski Sovvet BloQ:u Ulkeler 457

Gelismekte Olan Rolpeler 967

Sabra AfiikaSI 1.241

Arap Olkeleri 1.588

Latin Amerika / Karayipler 937

Doifu Asya/Okvanusya 709

GiineyAsya 1.058

En Az Geli§mi§ Ulkeler 252

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, Working Document ED-98/CONT.202/CLD.23.

1.3 Yliksekogretimde Serb est Pazar Ekonomisi Yonelimleri

1980'li Ylllarda Reagan ve Thatcher ile ^ba~layan serbest pazar yonelimleri, 1990'11 Ylllarda

Birle~ik Kralhk ve ABD'nde kurumsal yapllar kazamm~ ve bu iilkelerden rum dunyaya

yaYllml~br. Bu yonelimleri ~u ~ekilde ozetlemek mumkundur:

* Reel ogrenim ucreti uygulamasl,

* Kaynaklann ye~itIendirilmesi,

* Maliyet verimliligi ve i~letmecilik,

* Akademik degerlendirme, kalite kontrolu ve akreditasyon,

* Ozel yliksekogretim kurumlannm yaygmla~mas1.

Yiiksekogretim, artlk tiim iilkelerde yart kamusal bir hizmet olarak kabul edilmektedir. (::unkli, yliksekogretimin biri toplumsal, digeri ise ki~isel olmak uzere iki tilr getirisi vardH. Bu getirilerin ekonomik ve sosyal boyutlan Tablo 1 'de

ozetIenmi~tir. Siyasi otoritenin, yliksekogretimle ilgili almacak kararlarda bu noktaYl goz onune almasl son derece onemlidir.

Dunyadaki gene1 egilim, birim maliyetin ^ki~isel getirinin ^kar~lhgl olan kIsmml reel ogrenim ucreti olarak vergi mukelleflerinden ogrencilere ve ailelerine kaydlrmaktlr. Aynca, beslenme ve bannma iyin yapllan subvansiyonlar da azaltIlmaktadlr.

Bazl iilkelerde reel ogrenim ucretlerinin devlet yliksekogretim kurumlannda ogrenci

ba~ma yapllan harcamalara oram Tablo I.5'te gosterilmi~tir. Buradan a91k9a

iddia tiimiiyle ger;ersizdiro Tersine, yiiksekogretim ancak bu hizmeti iicretsiz olarak verebilecek kadar zengin olan iilkelerde reel ogrenim iicretine tabi olmayabilmektedir.

Tablo 1.4 Yiiksekogretimin getirileri

Toplumsal Ki~isel

•

•

•

•

• Tiiketimdeki artl~ • ^{Y atmmda artl~}

Ekonomik

i~giicii esnekliginin artl~l Daha iyi yah~ma ko~ullan

•

•

•

•

•

• •

•

Sosyal kenetlenme Mii~teri olarak daha ..

karar

•

•

Sosyal

•

kullanma becerisinin geli~imi

•

•

Tablo 1.5 BaZI iilkelerde devlet iiniversitelerindeki reel ogrenim iicretlerinin k amu k a~na kl arm an d o~renCI a~ma °b yapi an arcama ara oram I h I DIke Reel U cret/Y apIlan

DIke Reel

Harcama (%) D cret/Y apIlan

Harcama (%)

Letonya 75 Kolombiya 10

Bulgaristan 42 Estonya 9

Avustralya 30 Japonya 9

Sili 26 C;in 9

Jamaika 25 Polonya 7

Endonezya 25 Malezya 6

Vietnam 23 C;ek Cumhuriyeti 5

Kore 23 Tayland 5

ispanya 20 Hindistan 5

israil 20 Pakistan 4

Slovenya 19 MlSlf 4

Litvanya 18 Sri Lanka 3

Kosta Rika 16 Honduras 3

ABD 15 Bolivya 3

Filipinler 15 Macaristan 2

Barbados 15 Guatemala 2

Kenya 12 Tlirkiye 2

Nepal 10 Fransa 1

Kaynak: Priorities and Strategies for Education, The World Bank, Washmgton, D.C., 1995 ve Giiriiz, K, "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksek6gretim", 6SYMYay. No. 2001-4.

Yiiksekogretimin devlet kurumlannda da reel ogrenim iicretine tabi kllmmasl giderek

yaygmla~maktadlr. Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri Tablo 1.6'da gosterilmWir.

Tablo 1.6 Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri.

DIke Ogrenim D creti

Avustralya 3.300-5.500 $

Birle~ik Kralhk 1.000 $

<;in 888 $

Hollanda 2.250-3.150 $ Yeni Zelanda 2.300 $

Kaynak: A. Wagner, Costs and Financing ~fTertiary Education: DECD Trends and New Perspectives, The World Bank, Washington, D.C., June 22, 1998.

Burada ilginy olan iki nokta bulunmaktadlr. Bunlardan birincisi, Birle~ik Kralhk'taki uygulamanm muhafazakar hiikiimet zamamnda planlanmasma kar~lll, ogrenim iicretine her zaman kar~l ylkml~ sosyal demokrat hiikiimet zamamnda hayata geyirilmesidir. ikincisi ise, <;in'deki ogrenim iicretinin fert ba~ma milli gelirin birkay katl olmasldu. <;in'deki bu uygulamayla, ogrenim iicretlerinin harcamalan kar~tlama oram, Tablo 1.5'deki % 9 diizeyinden % 20'ye yiikselmi~tir. Reel ogrenim iicreti uygulamasl, eski Sovyet Blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

Reel ogrenim iicretinin firsat e~itligini zedeleyerek iilkenin toplumsal dengelerini bozmamasl baklmmdan dikkat edilmesi gereken noktalar ~unlardlr:

• Reel ogrenim iicretinin yamnda, ba~anh ve mUhtay ogrenciler iyin kar~lhkslZ burs;

diger ogrenciler iyin ise, bory alabilme imkanlan mutlaka mevcut olmahdu.

• Borylara uygulanacak geri odeme siireleri ve faiz oranlan ticari faizlerden dii~iik,

ancak geri top lama iyin yapllacak-harcamalan fazlaslyla kar~llayacak diizeyde olmahdlr.

Muhtar; ogrencilerin belirlenmesi, borr;lara uygulanacak Jaiz oranlarzndaki hakkaniyet olr;iisii ve geri odeme mekanizmalarz gibi hususlar birr;ok iilkenin giindemindedir. Mezuniyetten soma vergi Siir~a1jl uygulanmasl ve iilkemizdeki YURTKUR e~degeri bir kamu kurumunun veya iiniversitelerin garantisi ve klsmi siibvansiyonu ile ticari bankalann da bu amayla devreye sokulmasl, bu alandaki onemli yeni uygulamalardlr.

Yiiksekogretimde serbest pazar ekonomisi yoziimlerinin ikincisi ozel yiiksekogretim kurumlanmn yaygmla~masldlr. Ozel yiiksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri iyindeki payl Sekil 1.3'te gosterilmi~tir. Buradan ar;lkr;a goriildiigii gibi, ozel yiiksekogretim kurumlarlmn ancak zengin iilkelerde

yaygznla~abilecegi yolundaki gorii~ de tiimiiyle ger;ersizdir. Nitekim, bu rur kurumlar

ba~ta Romanya olmak iizere, eski Sovyet blogu iilkelerinde de giderek

yaygmla~maktadlr.

Filipinler 85 ,

81

Kore 78

65

Endonezya 63

61

Hindistan 60

59

Hollanda 53

52

Portekiz 35

34

Peru 33

30

9ⁱ¹ⁱ 28

25

Romanya 25

18

Tayland 18

17

Venezuela 17

16

Fransa 13

12

Bulgaristan 12

11

Letonya 11

10

Hong Kong

" ' 6

"4

Siovenya . 3 . 3

TOrkiye* . 2 .1

c;:ek Cumhuriyeti

Macaristan

Almanya

Kaynak: Higher Education: The Lesson of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Gllrllz,K., "Dllnyada ve 1llrkiye' de Yilksekilgretim", OSYM Yay. No. 2001-4

~ekil 1.3 Ozel yiiksekilgretim kurumlanDln bazl iilkelerin yllksekilgretim sistemleri i~inde kaYlth ilgrenci saYlSlD1D yilzdesi olarak paYI

* 2003-2004 akademik )'lhnda bu oran iilkemiz i9in % 3,7 dir.

Geli~mi~ iilkelerdeki ozel yiiksekogretim kurumlan, daha ziyade, kar amaC1 giltmeyen vak1flar tarafmdan kurulmu~, yiiksek prestijli ara~t1rma iiniversiteleri niteligine sahip kurumlardu. Buna kar~I1tk, ge1i~mekte olan iilkelerdeki ozel yiiksekogretim kurumlan ise,

arzu edilen sonur;lan verebilmesi ir;in, ar;lk, !feffaf ve net standartlar ile nitel ve nicel performans gostergelerine dayall akademik degerlendirme, kalite kontrol ve akreditasyon sistemlerinin kurulmasl zorunludur. Kamu kaynaklanndan bu tilr kurumlara yapIlacak yardlm ve katkIlann bu tilr standart ve gostergelere baglanmasl kaymllmazdlr.

Devlet yiiksekogretim kurumlannm kar~l kar~lya bulunduklan sorunlan yozme ve dar bogazlan a~mada serbest pazar ekonomisi kurallanna gore davranabilmeleri 19m

giri~imci yakla~lmlar1a kaynak ye~itlendinnesine yonelmeleri, neredeyse tilm iilkelerde yiiksekogretim giindeminin ana konulanndan biridir.

Devlet yiiksekogretim kurumlannm giiniimiizde kabul edilen gelir kalemleri ve bunlann kaynaklan Tablo 1.6'da gosterilmi~tir. Ancak, bir devlet yiiksekogretim kurumunun, bu tabloda gosterilen kaynaklan degerlendirebilmesi ir;in vazger;ilmez on kO!ful, kurumun tabi oldugu hiitr;e sistemi ile idari ve mali mevzuatm ⁰ kuruma, serbest pazar ekonomisinin getirdigi rekabet ortaml ir;inde gereken bir;imde hareket edebilme imkanlanm saglamasldlr.

1.4 Biitc;e Sistemi, idari ve Mali Mevzuat

Yiiksekogretimin kaynaklan ne kadar ye~itlendirilirse ye~itlendirilsin, ozel yiiksekogretim kurumlanmn payl ne kadar artarsa artsm, yiiksekogretimin finansmam, dogrudan ve dolayh yollarla biiyiik olyiide kamu kaynaklanna dayanmaya devam edecektir. DolaYlSlyla sorun, kamu kaynaklarmm en etkin ve en verimli bir;imde kullamlmasl ve kurumlarm tabi oldugu idari ve mali mevzuatm gereken esneklikleri saglamasldlr.

Tablo 1.6 Devlet yiiksekogretirn kururnlarmm gelir kalemleri ve kaynaklan.

Gelir Kalemleri Kaynaklar

Devlet (Vergi Ogrenciler Ticari Mezunlar Uluslararasl Miikellefleri) Ebeveynler Kurulu~lar HaYlrseverler Kurulu~lar

Devletin Biit~e Vasltaslyla Dogrudan Katklsl ~

Ogrencilere Yap dan Katkdar

• Burslar ~ ~ ~ ~

• Siibvansiyonsuz Krediler ~ ~

• Siibvansiyonlu Krediler ~ ~

Mal ve Hizrnet Uretirni

• Sertifika Programlan ~ ~

• Dall1~manhk ~ ~ ~

• Ara~t1rma-Geli~tirme ~ ~ ~

• Mal Uretimi ~ ~

• Laboratuvar Testleri ~ ~

Kira ve Faiz Gelirleri ~ ~

Bagl~lar ~ ~ ~

Bu hususlar, ozellikle devlet yiiksekogretim kurumlan bakImmdan son derece

1. Bir onceki yll yapllan odenek tahsisi iizerinde pazarhk edilerek anla~ma yontemi ile

olu~turulan, 90k saYlda fasll ve kalemden olu~an biitge, 2. Ogrenci saytsl gibi girdi gostergelerine gore hazrrlanan biitye,

3. Mezun saytsl, mezunlann niteligi, yaYlmlanan bilimsel makale ve iiretilen hizmetlerin niteligi gibi, 9lkn gostergelerine gore hazlrlanan biitye,

4. Devlet katbsmm dogrudan ogrencilere verilen vo~erlerin kaydolunan kuruma ibraz edilmesi sureti ile ogrencilerin tercihlerine gore kaynak tahsisi (voucher scheme).

Yukanda ozetlenen biitge sistemlerinin uygulanmakta oldugu bazl iilkeler Tablo l.7'de verilmi~tir. Bu sistemler arasmda en verimsiz olam, iilkemizde halen uygulanmakta olan birinci sistemdir. Bu sistem, kamu kaynaklarznzn hem dagltlmznda hem de kullammznda a$lrl merkeziyetfi, biirokratik i$lemleri fok yogun, sznlrlaYlcl, falz$anlarz ve iiniversite yon eticilerin i motive etmeyen, yaratlcllzgl engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda$mayan bir yap,dad,r. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ara$tlrma ve egitim-ogretim faaliyetlerinde beklenen fagda$ uygulamalarz, ne yaZlk ki olumsuz yonde etkilemektedir.

Tablo 1.7 Bazl Ulkelerde uygulanan biit.;e sistemleri.

1. Sistem 2. Sistem 3. Sistem 4. Sistem Arjantin Bir1e~ik Avustralya Sili

Brezilya Kralllk Danimarka

Cezayir ein Finlandiya

Fas Endonezya Hollanda

Filipinler Fransa israil

Gana Gooey

Hindistan Afrika Honduras isve<;:

italya Japonya

Kenya Kanada

Nepal Macaristan

Nijer Nijerya

Pakistan Norvey PaDua Yeni Gine Vietn~m

Peru Sudan Tanzanya TURKiYE Urdiin Veneziiella Yemen Yunanistan

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4

Buna kar~lllk tUm ileri iilkeler, girdi ve/veya 91kt1 gostergelerine dayah torba biitge sistemine

ge9mi~lerdir. Bu sistemde devlet katklSl tek kalem olarak verilmekte, kurumlar diger kaynaklardan elde ettikleri gelirleri (ogrenim iicretleri dahil) devlet katbsl ile

birle~tirerek, faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun harcama kalemlerine aynlacak odenekleri kendileri belirlemektedirler.

Geli§mekte olan iilkelerde de bu yonde bir egilim vardIr. Omegin, Aljantin'de 1997 yllmda 1,5 milyar ABD dolan olan toplam yiiksekogretim biityesinin % 13 'ii, gostergelere dayah klsml torba biitye olarak dagIt1lml§ ve 70 milyon ABD dolan tutanndaki odenek ogretim iiyelerine ara§t1rma faaliyetlerindeki performanslarma gore yapIlacak ek odemelere aynlml§t1r. 1997'de % 13 olan biityenin bu kIsmmm, 2000 yIlmda % 40'a yIkmasl hedeflenmi§tir.

Yukanda ozetlenen serbest pazar yonelimleri Klta Avrupasl iilkeleri, Avustralya ve Japonya'ya, aym felsefi temeller iizerinde, ancak degi§ik §ekillerde ve degi§ik oranlarda yansIml§t1r. Bilindigi gibi, 19. yiizyll ba§1 ile 1980'li yIllann ortalan arasmda geyen donem, yiiksekogretimin kurumsal sevk ve idaresi ile kurumsal yapIlannm §ekillendigi donemdir. Devlet bu donemde, Klta A vrupasl iilkelerinde diizenleyici bir rol iistlenmi§, Yiiksekogretimde akademik oligar§i ile devlet biirokrasisi arasmda dengeye dayah, biirokratik bir diizen kurmu§tur. Ancak, serbest pazar yonelimlerinin artmasma paralel olarak, KIta A vrupasl iilkelerinde de devletin yiiksekogretimdeki rolii, siireyleri diizenlemekten (regulatory state), kurumlann girdi ve yIkt11anm degerlendirerek, bunlara gore kaynak tahsis eden degedendirici (evaluative state) bir §ekle donii§mii§tiir. Bu degi§iklige parale1 olarak, ozellikle ABD ve bir olyiide de Birle§ik Kralhk'ta eskiden beri varolan giri§imcilik ve i§letmecilik, KIta A vrupasl iilkelerinin yiiksekogretim kurumlanna da yeni kavramlar olarak girmeye ba~laml§tIr.

Diizenleyici devletten, degerlendirici devlete donii~iimii, KIta A vrupasl iilkeleri bakImmdan ~u §ekilde ozetlemek miimkiindiir:

DUZENLEYiciDEVLET DEGERLENDiRici DEVLET

SEVK VE iDARE

• Aynntll1 kanun ve yonetmelikler ... Amaylar ve hedefler

• Merkezde karar ... . Kurumda kararlar Sembolik rector ... Giiylii rektor

• Sadece ogretim uyeleri ... 0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • Tum ilgililer ve payda~lar

KA YNAK T AHSisi

• Aynntll1 biitge ... 0 . . . 0 • • • • • • • • • Torba biitye Fakiiltelere tahsis ... Kuruma tahsis

Bir onceki Ylia gore veya girdilere bagh ... Girdi ve yIktIlara bagh KURUMSAL YAPI

• Devlet Kurumu ... Devlet kurumlanmn yamnda ozel kurumlar

• Rekabet yok. ... DIke ve diinya olyeginde rekabet

Kaynaklann yogu kamusa1... ... Kaynak yaratmanm te~viki

Ogrenim iicretsiz ... Reelogrenim iicreti Biirokratik ve oligar~ik ... Giri~imci ve toplum ve

Tiim bu geli~meler goz oniine almdlgmda, devlet iiniversitelerimizin gerek egitim- ogretim, gerekse ara~tlrma-geli~tirme faaliyetleri baklmmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite diizeyine ula~abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere

gore kendilerini siirekli olarak yenileyebilmeleri iyin yuksekogretimde sagltklz bir rekabet ortaml olu§turulmasmm §art ve artlk kafmllmaz oldugu aflkfa gorUlmektedir. Boyle bir ortamm olu§turulmasl ifin gereken on ko§ul ise, devlet universitelerimizin yurtdl§mdaki universitelerin ve vaklf iiniversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalandlr.

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kaql Sorumlu KIlmma

Toplumsal ya~amda yok onemli rolleri olan ve kamu kaynaklan kullanan yiiksekogretim kurumlanmn topluma kar~1 daha fazla sorumlu kllmmalan yoniindeki egilim 80'li Yillardan itibaren giiylenmeye ba~laml~tlr. 29 Mart 1985'de Birle~ik

Kralhk'ta Sir Alex Jarrat Ba~kanhgmda bir komite tarafmdan hazirlanarak bu iilkenin RekWrler Komitesi'ne (Committee of Vice Chancellors and Principals - CVCP) sun ulan Report of the Steering Committee for Efficiency Stlldies in Universities ba~hkh rap or, bu baklmdan diinya yiiksekogretim tarihinde onemli bir kilometer ta~1 olarak kabul edilmektedir. Nitel ve nicel performans gostergeleri deyimleri ilk kez Jarrat Raporu adl verilen bu raporda kullamlml~, bu tilr gostergelerin kalite ve verimliligi olymede kullamlmasl, rekWriin akademik liderlik vasfi yanmda kurumun ba~hca icra orgam oimasl ve modem finansal yonetim tekniklerinin iiniversitelerde yaygmla~tmimasl gibi onerilere raporda yer verilmi~tir.

Jarrat Raporu'nun yaymlanmasmdan bugiine kadar geyen onbe~ YII iyinde akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyon tiim iilkelerde yiiksekogretimin giindemine girmi~tir. Biryok iilkede bu amaylara yeni kurum ve

kurulu~lar olu~turulmu~ ve yontemler geli~tirilmi~, ABD ve Birle~ik Kralhk gibi bazi iilkelerde iiniversiteler egitim ve ara~tuma faaliyetlerine gore degerlendirilerek

sualanml~, bu sualamalann periyodik olarak kamuoyun duyurulmasl rutin hale gelmi~

ve nihayet bir yok iilkede kaynak tahsisi performans gostergeleri ile ili~kilendirilmeye ba~lanml~tu. Ozellikle ara~tIrma fonlarmm dagltIml, neredeyse tam amen kurumlarm ve ogretim iiyelerinin miinferit performanslarma endekslenmi~tir.

Akreditasyonu ye~itli ~ekillerde tammlamak miimkiindiir. Ulkemiz iiniversitelerinin de iiye oldugu, bugiinki adl A vrupa Universiteler Demegi (European Universities Association, EUA), daha onceki adl A vrupa Rektorler Konferansl (Standing Conference of Rectors, Presidents and Vice-Chancellors of the European Universities, CRE) olan uiusiararasl kurulu~un kabul ettigi tamma gore:

"Akreditasyon kabul edilmi§ standartlara uygun ve donemsel olarak yapllan akademik degerlendirmeler sonucunda bir kurumun kalitesi hakkmda formel olarak yap dan yazdi heyandlr.

Kisacasl, akredite edilmi~ bir yiiksekogretim kurumu, faaliyetlerini belirli standartlara gore yiiriiten ve belirli bir kalite diizeyinin iizerinde ogrenei yeti~tiren ve ara~tlrmalar yap an bir kurumdur. Ba~ka bir ifadeyle, akreditasyon akademik degerlendirmelerin nihai sonueu olup, ba~hea i~levleri kalite kontrolii ve kalite teminatldir.

ABD'nde akredite olmaml~ bir yiiksekogretim kurumu kamu kaynaklanndan mali destek

alamadl~ gibi, mezunlannm i~ bulma imkanlan son derece klSlth, mesleklerini icra etmeleri ise esasen yasaktlr.

ABD hal en akreditasyonun tam anlamlyla uygulandlgl tek iilkedir. A vrupa iilkeleri ise heniiz akademik degerlendinne ve ''yumu:jak'' kalite kontrolii ve kalite teminatl

a~amalannda olup, bir 90k A vrupa iilkesinde bu ama9la kamu kurumlan kurulmu~ ve kamu kaynaklanndan tahsis edilen biitgeler bu i~lemlerle bir ol9iide ili~kilendirilmeye ba~laml~tlr (Bkz. Sursock, A., "Towards Accreditation Schemes for Higher Education in Europe?", eRE, 17 January 2001).

Diploma denkligi veya diplomalann kar~lhkh olarak tamnmasl, bir iilkeden alman bir diplomamn ba~ka bir iilkede bir iist dereceye yonelik programa kabul edilmeye veya i~

bulmaya imkan vennesidir. Belirli standartlan sagladlgl belgelenineyen kurumlann diplomalannm tamnmaSl tabi ki soz konusu degildir. Akademik degerlendinne, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun onemi, i~ giiciiniin de giderek kiireselle~tigi

diinyamlzda bu bakImdan da biiyiik onem ta~lmaktadlr.

Kureselle:jen dunyam1zda bu tur akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun uluslararasl boyutlar kazanmasl muhtemel bir geli:jmedir. Zira,

i~gucunun uluslararasl hareketliligi artml~, ulusal diizeydeki ~irketlerin transnasyonalle~mesi sonucunda iiretim ve Ar-Ge faaliyetleri bir iilke yerine, birbirini tamamlayan par9alar halinde, birden 90k iilkede yapIlmaya ba~lanml~tlr.

Tiim iilkelerde kaliteyi artlnna yoniindeki 9abalar a~aglda slralanan konular iizerinde

odakla~maktadlr:

• Etkili ogretim yontemlerinin geli~tirilmesi, ge~itli te~vik (perfonnansa bagh ek odeme) ve miieyyidelerle (azalan siirekli i~ garantisi) ogretim elemanlannm ogretici ve ara~tlncl

niteliklerinin yiikseltilmesi,

• Kiitiiphane, laboratuvar, te9hizat, bilgisayar ve internet baglantlSl gibi ogretim, ogrenme ve ara~tlnna altyaplslmn geli~tirilmesi,

• Kaynaklann ekonominin ihtiya9 duydugu daha gegerli alanlara yoneltilmesi, bu amaca uygun miifredatlan olan yeni egitim programlannm geli~tirilerek uygulamaya konulmasl,

• Ogretim program Ian ile ara~tlrma faaliyetlerinin, kurumun misyonuna uygun bir bi9imde, entellektiiel derinliginin ve disiplinlerarasl geni~liginin artlnlmasl,

• Nisbi olarak azalan kamu kaynaklan ve artan rekabet kar~lsmda, kurumun misyon ve ama9lanna uygun idari te~kilatl ile kaynak yonetiminin kurularak etkin bir bi9imde

i~letilmesi.

1.6 Yapisal Degi~ildik

Yukanda slralanan hususlar, ozellikle iiniversitelerin klasik yapIlannda koklii degi~ik1ikleri gerektirmektedir. Ogretim iiyelerinin yamnda, ozellikle mali kaynak yonetiminde uzmanla~ml~ profesyonellerle, ogrencilere yonelik beslenme, bannma, saghk, kiiltiir ve spor hizmetlerinde gorevli uzmanlar ve kurumun iirettigi mal ve hizmetleri pazarlayan ki~iler, giderek artan bir ~ekilde yonetimde yer almakta ve bu tiir faaliyetlerin gerektirdigi idari birimlerin aglrhgl artmaktadlf.

ate yandan, egitim ve ara~tlrma faaliyetlerinin giderek disiplinlerarasl nitelik kazanmasl, geleneksel kiirsii, boliim ve fakiilteler arasmdaki kat! disiplin slmrlanm ortadan kaldlrmakta, bunlann yamnda, ye§itli disiplinlerden gelen ki~ilerin olu~turdugu geyici ve siirekli gruplann onemi artmaktadu.

iyinde bulundugumuz ve goriiniir gelecekte geyerliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonktilriin gerektirdigi yiiksekogretim mezunu

ki~ilerde aranan temel nitelikler ~unlardlr:

• Disiplinlerarasl proje gruplannda yalwabilme yetenegi,

• Sorun yozebilme ve analitik dii~iinme yetenegi,

• Kendi dilinde ve en az bir yabancl dilde yazdl ve sozlii ileti~im yetenegi,

• Bilgisayar okuryazarhgl,

• Bir mesleki alanda derinlik yamnda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda geni~lik (omegin, makine miihendisligi ogrencisinin yevre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler almasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri iilkelerdeki lisans programlan siirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim iiyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla yiikiimlii klhnmaktadlr. Soz konusu degi§ikliklerin ana hatlanm ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) ~eklinde diizenlenmesi,

• Miifredatlar ve ders iyeriklerinde grup yah§maSml iyeren proje ve tasanmlann aguhgmm artmlmasl.

• Bilgisayar uygulamalanmn her dersin iyerigindeki aglrhgmm artmlmasl,

• Alanlar ve disiplinler arasmdaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalann

genelle~tirilmesi.

• Son yll1arda, yiiksekogretim kurumlannm geleneksel yapllannda en koklii degi~ikliklere yol ayan unsur, ileri telekomiinikasyon ve bilWm teknolojilerine dayanan uzaktan egitim ve bilgiye u1a~lm teknolojilerinde meydana gel en ba~ dondiiriicii

geli~melerdir.

Uzaktan egitim, ogrencinin ogrenim siiresinin biiyiik bir boliimiinde ogretmeni i1e yiiz yiize temas halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basllml~ yazlh metinler halinde ve/veya diger medya araylan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen odevler, telefon, televizyon, bilgisayar ve video gibi araylarla ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin hlzla artan bir yogunlukta kullamldlgl bir ogretim tilrn olarak tammlanmaktadlr.

1830 Ylhnda mektupla ogretime ba~layan uzaktan egitimde, daha somalan telefon, televizyon ve video yogun olarak kullamlmaya ba~lanml~tlr. Bu tilr ogretimin kurumsalla~ml~ ilk omegi, orgiin yiiksekogretime devam etme olanagl bulamayan yeti§kinlerin egitimi amaCl ile 1969'da ingiltere'de kurulan ve herkese aylk oldugu iyin Open University (Aylk Universite) adl verilen iiniversitedir. Bu iiniversitenin halen 168.000 ogrencisi vardu. Tiirkiye'deki ilk uzaktan egitim uygulamasl 1974 ydmda Milli Egitim Bakanhgl'na bagh olarak faaliyete geyirilen YAYKUR ile ba~layan mektupla ogretim olup, 1981 Yllmda bu kuruma kaYlth ogrenci saylSl 1 O.OOO'e yakla~ml§ idi. Bu ogrenciler daha soma Anadolu Universitesi'ne bagh faaliyete geyirilen ve ingiltere'deki omekten esinlenerek Aylkogretim Fakiiltesi adl verilen fakiilteye devredilmi~tir.

Aylkogretim Fakiiltesi halen esas olarak posta ve televizyondan yararlanarak uzaktan