YUKSEKOGRETiM KURULU

T.e.

YUKSEKOGRETiM KURULU

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN _{•• ••}

BUGUNKU DURUMU

KaSIID 2005

iyindekiler

BijIUm 1 Giris ... 1

1.1 Btiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik. ... .3

1.2Mali Darbogaz ... 4

1.3 Ytiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri ... 7

I.4Btitye Sistemi, idari ve Mali Mevzuat ... 11

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~l Sorumlu KlIma ... .14

1.6 Y aplsal Degi~iklik ... 15

1.7Bologna Deklarasyonu ... , ... 18

BijIUm 2. TUrk YUksekijgretiminin Tarihcesi ... 21

BijIUm 3. Universitelere Basvuru ve Yerlestirme ... ... 27

3.1 <;e~it1i Liselerden Mezun Olan Ogrenci SaYllan ... , ... '" ... 27

3.2Ba~vuru SaYllan ... 27

3.3 Ytiksekogretim Kurumlarma Yer1e~tirme ... 32

3.4<;e~itli Ogrenci Gruplannm B~an Oranlanmn irdelenmesi ... 37

3.4.1 Yeni Mezunlann Yer1e~me Oram ... 38

3.4.2Mesleki ve Teknik Lise <;lkl~ Ogrenciler ... 38

BOlUm 4. Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan ... ... .43

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SaYllan ... .43

4.2Lisanstistti Ogrenci SaYllan ... 50

4.3 Ogretim Elemam SaYllan ... , ... 52

5.1 Yurtdl~ma Lisanstistti Egitim Amaclyla Eleman Gonderme ... .57

5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl~ma Gonderilen Ara~tlrma Gorevlileri ... 58

5.1.2YOK Tarafmdan YapIlan Dtizenlemeler. ... 65

5.2Yurtiyi Lisanstistti Programlanmn Etkin Hale Getirilmesi ... 68

Bijliim 6. Program Gelistirme ve Proje Cahsmalan ... 71

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Y eti~tirme Reformu ... 71

6.1.1 Egitim Fakiiltelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon) ... 80

6.2Meslek Yiiksekokullan ... 81

6.2.1 Meslek Yiiksekokulu Kriterleri ... 82

6.2.2 Fiziksel Olanaklar. ... 82

6.2.3 Ogrenci SaY11an ve Okulla~ma Oram ... 83

6.2.4 Ogretim Elemanlan ... 83

6.2.5 Endustriyel Egitim Projeleri ... 84

6.2.6 Program Geli~tirme <;ah~malan ... 85

6.2.7 Lisans Programlanna Dikey Ge9i~ ... 86

6.2.8 Smavslz Ge9i~ Uygulamasl. ... 87

6.2.9 Okul-Sanayi ButUnle~mesi ... 89

6.2.10 Mezunlanmn istihdaml. ... 90

6.2.11 Finansman ... " ... 90

6.2.12 Tamamlanan Projeler ... 90

6.2.13 MYO'lann Geli~tirilmesine Yonelik Yeni Projeler ... 92

6.2.13.1 150 MYO'nun Geli~tirilmesi Projesi ... 92

6.2.13.2 Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM) ... 94

6.2.14 Darbogazlar. ... 95

6.3 Uzaktan Yuksekogretim ile ilgili Geli~meler ve <;ah~malar ... 96

6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) nin <;ah~malan ... 1 0 1 6.4.1 ULAKNET' in Geli~imi ... 101

6.5 Stratejik Ar~tIrma ve EtUdler Milli Komitesi ... 103

6.6 Turk Ermeni ili~kileri Milli Komitesi ... 105

6.7 Ataturk ilkeleri ve inkllap Tarihi Dersi ... 106

Bolum 7 Arastuma ve Yavm Faalivetleri. ... 1 09

Bolum 8. Yuksekogretimin FinansmaDl ... .. 121

8.1 Butye Odenekleri ... 121

8.20grenci Ba~ma Btitye Odenekleri ... 124

8.3 YatInm Odenekleri ... 126

8.3.1 Yeni Ytiksekogretim Kurumlanmn Kurulmasl. ... 126

8.3.2 Ylllar itibariyle Proje Sayllan ... 126

8.3.30denek Tahsislerinin Yetersizligi ... 127

8.3.40niversitelerin Gayri Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyacl ... 129

8.3.5 ilerleme ve <;agda~la~ma PaY! ... 129

8.3.6Butye Uygulamasmdan Dogan Finansman AYlgl. ... 129

8.3.7Ytiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi ... 129

8.3.8Yuksekogretimde Aray-Gerey Yetersizligi ... ' ... 130

8.3.9Halen Devam Etmekte Olan Ve 2004 Ylh Yatmm Programmda Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyacl. ... 130

8.4 Cari Odenekler. ... 131

8.4.1Yeni Yuksekogretim Kurumlanmn Kurulmasl. ... 131

8.4.2yuksekogretim Kurumlanna Ogretim Uyesi Yeti~tirmek iyin Yapllan Egitim Harcamalan ... 131

8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan ... 131

8.6 Ogrenci Ba~ma Cari Maliyetler Ve Ogrenci Katkl Paylan ... 133

Bolum 9. Turk ve Akraba Topluluklan ile iliskiler ve Yurtdlsmda Okuvan Tee. Vatanda

O ... renciler ... 135

'9.1 Turk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Y~ayan Turk ve Akraba Topluluklanndan Gelen Ogrenciler. ... 135

9.1.1 Turkye Ogretimi ... 140

9.1.20grencilerin Ba~an Durumu ... 141

9.2Yurtdl~mda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler. ... 143

9.3 Ogretim Uyeleri ... ··· .. 146

9.4 Yurtdl~mda Kurulan Ortak Universiteler. ... 147

9.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Universitesi ... 147

9.4.2 Klrglzistan-Tiirkiye Manas Universitesi ... 147

9.5i~birligi Anla~malar. ... 148

Bolum 1

Giri§

Cagda~ yuksekogretimin kokenlerini Eflatun'un Academia'Sllla (M.0.400), Aristo'nun Lyceum'una (M.O. 387), Cin'deki imparatorluk Akademisi'ne (M.a. 124), ve hatta bir ara~tlrma kurumu niteligini de ta~lmasl nedeniyle, iskenderiye Muzesi'ne (M.a. 330-200) kadar goturmek mlimklindur. Ancak, gUnumuzdeki yliksekogretim sisteminin en onemli kurumunu olu~turan universitenin prototipleri olan Bologna Dniversitesi'nin 1088, Paris Universitesi'nin 1160, Oxford Universitesi'nin ise, 1167 ythnda kuruldugu goz onune almdlgmda, yagda~ yliksekogretimin yakla~lk 900 ytlhk bir

geymi~e sahip oldugu genellikle kabul edilen bir husustur.

Dokuzyliz yth a~klll bir sure iyinde ye~itli a~amalardan geyerek gelinen bugunku noktada, bir Ulkenin yliksekogretim sisteminin:

• Ara~t1rma universiteleri,

• Kitlesel egitim yapan universiteler,

• Klsa sureli mesleki egitim yapan kurumlar,

• Uzaktan ogretim kurumlan,

• Ticari amayla orglin ve uzaktan ogretim yapan kurulu~lar,

• Sirketlerin blinyelerindeki egitim birimleri

olmak uzere, a1tl ana turdeki kurum ve kurulu~tan olu~tugu gorulmektedir. Bunlardan son ikisinin sistem iyindeki oranlan henuz yok az olmakla birlikte, ozellikle ileri Ulkelerde son ytllarda geli~me egilimindedirler.

Egitim-ogretimin yanmda, ara~t1rmanm da universitenin i~levleri arasma girmesmm

geymi~i ise yok daha klsadlr. Ondokuzuncu ylizythn b~mda, Wilhelm von Humboldt ideal iiniversiteyi, bir meslege yonelik olmakslzlll egitim-ogretim ve pratik sonuylanna bakllmakslzm ara~t1rma yapllan bir kurum olarak tarnmlaml~ ve egitim-ogretim ile

ara~t1rmarnn birbirlerini tamamlar nitelikte i~levler oldugunu ileri surmii~tur. Ancak, son ylizytl iyinde meydana gelen bilimsel geli~meler ve ozellikle diinya sava~lan slrasmda bu geli~melere dayah olarak uretilen maddeler ve cihazlar, ba~ta ara~t1rma iiniversiteleri olmak iizere, yliksekogretim sistemini, ayrn zamanda milli Ar-Ge sisteminin de bir paryaSl haline donu~turmu~tiir. Gunumiizde bir Ulkenin Ar-Ge sistemi:

• Ozel Kurulu~lann Ar-Ge birimleri,

• Kamu Ar-Ge kurulu~lan,

• Yiiksekogretim kurumlan

olmak uzere u~ ana till kurumdan olu~maktadlf. Bu kuhunlann Ar-Ge sistemi i~indeki i~levlerini kahn ~izgilerle birbirlerinden aymnak, ozellikle giinumuzde, her ne kadar artIk mumkun ve dogru degil ise de, yiiksekogretim kurumlannm ana i~levini temel bilimsel ve uygulamah ara~tmnalar yapmak ve lisansusm egitimle ust duzey Ar-Ge personelini

yeti~tinnek olarak tammlamak ger~ek~i bir yakla~lmdlf.

Ornegin, Amerika Birle~ik Devletleri (ABD) ekonomisinin son kIrk yI1daki bUyiimesinin % 50'si Ar-Ge'ye yapllan yatmmlann sonucudur. Bu Ulkedeki Ar -Ge faaliyetlerinin % 73 'unun ozel sektOrde, % 11 'inin kamu kurulu~lannda, % 16'Sl ise universitelerde yiirutUlmesine kar~lhk, patentlerde atlfta bulunulan bilimsel literaturun

yakla~lk % 75'i kamu kaynaklanndan finanse edilen ve bUyiik bolumu universitelerde yiirutUlen ara~tInnalann sonucudur. Bu nedenle, insanhgm ula~ml~ oldugu bilgi toplumunun temelini olu~turan bilgi teknolojileri (enfonnatik veya bili~im), ileri malzemeler, biyoteknoloji, esnek uretim teknolojileri gibi yeni ve ileri teknolojiler,

ara~tInna universitelerinin bulundugu Kaliforniya'daki Silicon Valley, Boston civanndaki Route 128 ve North Carolina'daki Research Triangle gibi yorelerde kurulan ~e~itli ol~eklerdeki ozel kurulu~larla universitelerin i~birligi yapmalan sonucunda geli~tirilmi~, modern yonetim ve ileri uretim sistemlerinin entegre bir

~ekilde kullamlmaslyla ticari faaliyete donu~turulmu~till.

Ozetle, yakla~lk dokuzyiiz y:Ilhk bir ge~mi~i olan yiiksekogretim sistemi, degi~en

~art1ara uyum saglayarak geli~en toplumsal ihtiya~lan kar~I1ayabilmi~, yeti~tirdigi i~gucu, yarattlgl yeni bilgiler ve saghk hizmetlerinden teknoloji transferine kadar uzanan geni~ bir yelpaze i~inde topluma sundugu ~e~it1i hizmetlerle, insanhgm saghk, mutluluk ve refahma ~ok onemli katkllar yapml~, kulturu muhafaza etmi~ ve

geli~tinni~, hem kendisini yenilemi~, hem de toplumsal degi~ime oncUlUk etmi~tir.

Cografi slmrlann oneminin azaldlgl, devlet~iligin yerini serbest pazar ekonomisine blraktlgl, ozelle~tinneye hlZ verildigi ve rekabetin her alana damgaslm vurdugu gunumuzun kureselle~mi~ dunyasmda, yiiksekogretim sistemi u~ temel i~levi olan, egitim-ogretim, ara~tlnna-geli~tinne ve toplum hizmetleri ile, Ulke ekonomisinin itici gucu, Ulkenin uluslararasl rekabet gucunu belirleyen ba~hca unsurlardan biri ve insanhgm ula~ml~ oldugu bilgi toplumu a~amasmda bilgi ekonomisinin beyni niteligine burUnmu~ bilgi fabrikasldlr.

Doksanh y:Illarda bir~ok Ulke, yiiksekogretimin finansman ve yonetiminde koklU refonnlara sahne olmu~tur. i1gin~ olan husus, geli~mi~lik duzeyi, politik ve ekonomik sistemi ve yiiksekogretim sisteminin yaplsl baklmmdan buyiik farkhhklar gosteren Ulkelerdeki sorunlann ve bunlann ~ozumu i~in yapllan refonn ~ah~malannm ana hatlan ve genel dogrultulan itibanyla buyiik benzerlikler gostennesidir.

Diinyada yiiksekogretimin gundemini olu~turan sorunlar, bunlann yoziimii i9in

onerilen yeni yakla~lmlar ve yiirutUlen reform ~ah~malanll1 yedi ana ba~hk altmda,

toplamak mumkundur (Higher Education: The Lessons of Experience, The World

Bank, 1994. Aynca Bkz. Guruz, K., "Dunyada ve Turkiye'de Yuksekogretim ,

6SYM Yay. No. 2001-4).

1.1 Bfiyfime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik

Geli~mekte olan Ulkelerde ilk ve ortaogretimdeki okulla~ma oranlannm hlzla ytikselmesi, geli~mi~ Ulkelerde ise teknolojideki geli~melerin ytiksekogrenim gormti~

olmaYl ve yeti~kinlerin stirekli egitimini neredeyse zorunlu hale getirmesi, tUm tilkelerde ytiksekogretime olan talebi onemli olytide art1rml~hr. 1970'ten 1995'e ye~it1i

Ulke gruplanndaki ytiksekogretim ogrencisi saY1lan Tablo 1.1 'de gosterilmi~tir.

Tablo 1.1. Yfiksekogretimdeki ogrenci saydan (milyon)

ULKEGRUBU 1970 1975 1980 1985 1990 1995

YDKSEK GELiR

GR 20.9 21.3 23.9 24.7 31.0 36.3

DiGER ULKELER 6.0 19.0 26.9 33.6 37.3 44.2

nONY A TOPLAMI 26.9 40,3 50.8 58.3 68.3 80.5

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 1999 ve Glirtiz, K., "Dtinyada ve Ttirkiye'de Ytiksekogretim", OSYM Yay.No.2001-4)

Ce~itli cografi bolgeler ve degi~ik geli~mi~lik dtizeyindeki Ulkelerin 1970 ve 1997 Yillanndaki ortalama ytiksekogretim okull~ma oranlan Tablo l.2'de gosterilmi~tir.

Gortildtigti gibi, soz konusu yirmi yedi Y1lhk donemde, ttim Ulkelerdeki okulla~ma

oranlannda btiytik artl~lar meydana gelmi~tir. Geli~mi~ Ulkelerdeki okulla~ma oram

yakla~lk olarak bir kat artml~t1r.

Tablo 1. 2 Yiiksekogretimdeki Okulla~ma Oranlan, 0/0

ULKEGRUBU 1970 1980 1990 1997

Geli~mi~ Ulkeler 28,9 40,5 49,5 57,4

Latin Amerika ve Karayibler 4,7 10,5 12,6 16,3

Arap Ulkeleri 4,7 10.5 3,2 16,3

Dogu Asya ve Okyanusya 1 6 37 6,6 12,1

Gooey Asya 4,7 4,8 6,3 7,9

Afrika 1,1 1,8 3,2 4,2

DUNYA ORTALAMASI 10,0 13,7 15,3 19,5

Kaynak: UNESCO StatIstIcal Yearbook 1999 ..

Bu geli~meler, tUm Ulkeleri birim maliyeti daha dti~tik ytiksekogretim kurumlanna

yone1tmi~ ve bunun sonucunda da ytiksekogretim kurumlan arasmda i~levsel ye~it1ilik

Bir filkedeki tUm yfiksekogretim ogrencilerinin, aym zamanda yfiksek lisans ve

doktora programlan da bulunan ara~tIrma finiversitelerinde lisans dfizeyinde

ogrenim gormelerini dfi~finmek artlk mfimkfin degildir. ABD'nin Kalifomiya

eyaletindeki ytiksekogretim sistemi bu balamdan tUm dtinyaya omek te~kil etmektedir (A

Survey of Universities: The Knowledge Factory, The Economist, 4 October 1997). Bu

eyaletteki yok saYldaki iki yIlhk community college ve junior college gibi,

tilkemizdeki meslek ytiksekokullanmn dengi olan kurumlann yanmda, iki tane

yok kampuslu eyelet tiniversitesi ve yok saYlda ozel tiniversite vardlr. University of

California, lisans, yiiksek lisans ve doktora duzeyinde egitim yapilan bir ara~tmna

universitesi; California State University ise, sadece lisans ve yiiksek lisans duzeyinde egitim yapilan bir kitlesel egitim universitesidir. Bu universitenin Miitevelli Heyet

Ba~kaDlnlD ifadesine gore, iiniversitenin birinci onceligi, eyaletteki ilk ve ortaogretim kurumlarma nitelikli ogretmen yeti~tirmektir.

On lisans veya buna denk bir duzeyde mesleki ve teknik egitim yapan kisa sureli yiiksekogretim kurumlanmn bazi Ulkelerin yiiksekogretim sistemleri iyindeki payl Sekil 1.1 'de gosterilmi~tir. Gorfildugu gibi, bu mr kurumlann sistem iyindeki payt bir yok ileri Ulkede % 30'un uzerindedir. Ulkemizde de bu baglamda yah~malar yiirutUlmekte olup, Temmuz 2001 tarihinde yiirurlUge giren 4702 saYIh Kanun geregince Mesleki ve Teknik Orta Ogretim Kurumlanndan mezun olan adaylann istedikleri takdirde, bitirdikleri programlll devami niteliginde veya bUlla en yaklll programlann uygulandlgl, oncelikle kendi Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi iyinde yer alan veya Mesleki Teknik Egitim Bolgesi dl~llldaki meslek yiiksekokullan programlarma yerle~tirme i~lemlerine ilk kez 2002-2003 egitim-ogretim ytlmda ba~lanml~t1r.

Ulkemizdeki Aylkogretim FakUltesi'ne benzer bir kurumsal yapi iyinde munhasiran bir diplomaya yonelik olarak uzaktan ogretim yapan kurumlann bazi Ulkelerin yuksekogretim sistemleri iyindeki paYI Sekil 1.2'de gosterilmi~tir. Bu mr yiiksekogretim kurumlannlll, daha ziyade, gelir duzeyi nispeten du~uk ve nufusu geny olan Ulkelerde yaygm oldugu gorfilmektedir.

1.2 Mali Darbogaz

Seksenli ytllardan ba~layarak, yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapilan harcama miktarlannda reel du~u~ler meydana gelmi~tir. Bunun ba~hca

nedenlerini ~u ~ekilde ozetlemek mUmkUndur:

• Artan ogrenci saY1lan,

• HIzia geli~en teknoloji konusunda ogrencilerin birim maliyeti daha yiiksek alanlara kaymasl,

• HIzia geli~en teknolojinin daha pahah ekipman kullammllli gerekli k1lmasl,

• Kamu kaynaklanmn toplumsal getirisi daha yiiksek olan temel egitim ve altyapi yatmmlanna kaydmlmasl,

• Devletyiligin yerini serbest pazar ekonomisinin almaya ba~lamas1.

Seksenli ytllarda bu etmenlerin sonucu olarak yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapIlan harcamalardaki reel azalma, du~uk gelir grubu Ulkelerde

% 12,3, alt orta gelir grubu Ulkelerde % 9,1 ve ust orta gelir grubu Ulkelerde ise % 4,6

Pakistan Hollanda

Singapur ^{Tayvan ,}

~::::;=C:=:;~;III;;I;I;.;;:::~~

Behfika isveg t;:ek Cumhuriyeti Malezya israil irlanda

$ili yin isvigre Peru Avustralya

ABO

Portekiz

liE;;

Finlandiya

t

Macaristan Japonya Kore

Birle~ik Kralhk Yeni Zelanda

Arjantin

j;IIII;11111

Yunanistan

Almanya ispanya ^Tayland

~~:!lil!i!I~~

Filipinler OrdOn Endonezya

TOrkiye Kolombiya Bulgaristan Hindistan

Avusturya

e~!~~

Meksika italya

, ' , . ;

Kaynak: OECD Statistical Yearbook 99 ve GUrUz, K, "Dilnyada ve 1iirkiye' de Yilksekligretim", OSYMYay.

No. 2001-4

Sekil 1.1 K1sa sUreli yilksekligretim kurumlanmn bazl i1lkelerin yUksekligretim sistemleri i~inde kaylth ligrenci saYlsInIn yUzdesi olarak paYI

Tayland

TOrkiye

Hong Kong

Cin Pakistan

Yeni Zelanda _Endonezya

IElllillll1

Israil

Hollanda

Kore

!!!!jI

Irlanda _

Ispanya

Meksika

Birlel?ik Krallik

OrdOn

Venezuela

Almanya

Hindistan

Portekiz

Italya

Malezya

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K., "Dilnyada ve Tiirkiye' de Yiiksekligretim", OSYM Yay.

No. 2001-4

~ekil:

1.2 Uzaktan ligretimin bazi ii1kelerin yiiksekligretim sistemleri iIYinde kaYlth ligrenci saYlSlmn yiizdesi olarakpaYI

olarak gerc;ekle~mi~, yiiksek gelir grubu ulkelerde ise %0,9 art1~ meydana gelmi~tir. Bu

geli~meler Diinya BankaSI 'nca yiiksekogretimde kriz olarak nitelendirilmi~tir.

<;e~itli cografi bolgelerde ve degi~ik geli~mi~lik duzeyindeki Ulke gruplannda 1995 ytlmda

yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklardan yapllan ortalama harcama miktarlan

Tablo 1.3'de gosterilmi~tir. Goriildugli gibi, geli~mi~ Ulkelerdeki harcamalar, geli~mekte

olan tilkelerdeki harcamalann yakla~lk alb kabdlr. Aym Yll Tiirkiye'de yapilan harcama, sadece orgiin ogretim goz oniine alzndlgznda 1538 $ ile diinya ortalamaslmn yarzszndan, a~lkogretim de dahil edildiginde 755 $ ile dortte birinden az olarak

ger~ekle$mi$tir.

Tablo 1.3 Ogrenci ba~ma kamu kaynaklanndan yapilan harcamalar (1995).

Ogrenci Ba~ma YapIlan Harcama (ABD$)

nUNYA ORTALAMASI 3.370

Gelismis Bol~eler 5.936

Kuzev Amerika 5.936

Asva/Okvanusva 5.488

Avruoa 6585

Eski Sovv_et Blo2:u Ulkeler 457

Gelismek

01an Boh!eler 967

Salrra Afrikas! 1.241

Arap Ulkeleri 1.SRR

Latin Amerika / Karayipler 937

Dogu AsyalOkyanusya 709

GiineyAsya 1.058

En Az Geli~mi~ Ulkeler 252

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, Working Document ED-98/CONT.202/CLD.23.

1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri

1980'li Yillarda Reagan ve Thatcher ile ba~layan serbest pazar yonelimleri, 1990'11 ytllarda

Birle~ik Kral11k ve ABD'nde kurumsal yapllar kazanml~ ve bu Ulkelerden tUm dlinyaya

yayIlml~tIr. Bu yonelimleri ~u ~ekilde ozetlemek mlimklindlir:

* Reel ogrenim licreti uygulamasl,

* Kaynaklann ye~itlendirilmesi,

* Maliyet verimliligi ve i~letmecilik,

* Akademik degerlendirme, kalite kontrolu ve akreditasyon,

* Ozel yliksekogretim kurumlanmn yaygmla~mas1.

Yiiksekogretim, artlk tiim iilkelerde yan kamusal bir hizmet olarak kabul edilmektedir. Cunkli, yliksekogretimin biri toplumsal, digeri ise ki~isel olmak lizere iki tilr getirisi vardlr. Bu getirilerin ekonomik ve sosyal boyutlan Tablo 1.4'de

ozetlenmi~tir. Siyasi otoritenin, yliksekogretimle ilgili almacak kararlarda bu noktayt goz online almasl son derece onemlidir.

Dlinyadaki genel egilim, birim maliyetin ki~isel getirinin kar~lhgl olan kIsmlm reel ogrenim licreti olarak vergi mukelleflerinden ogrencilere ve ailelerine kaydlrmakbr. Aynca, beslenme ve bannma iyin yapllan subvansiyonlar da azaltIlmaktadlr.

Bazl Ulkelerde reel ogrenim ucretlerinin devlet yliksekogretim kurumlannda ogrenci

ba~ma yapllan harcamalara oram Tablo 1.5'te gosterilmi~tir. Buradan apk~a

goriildiigii gibi, yiiksekogretim ancak zengin iilkelerde paralz olabilir yolundaki

iddia tiimiiyle gefYersizdir. Tersine, yiiksekogretim verebilecek kadar zengin olan iilkelerde olmayabilmektedir.

ancak bu hizmeti iicretsiz olarak reel ogrenim iicretine tabi

Tablo 1.4 Yiiksekogretimin getirileri

Toplumsal _Ki~isel

• Vergi gelirlerindeki art1~ • Yliksek kazane; diizeyi

• Uretkenlikteki art1~ • ^i~ bulmada kolayhk

• Tiiketimdeki ^art1~ • Y atmmda art1~

Ekonomik

i~giicii esnekliginin art1~l Daha iyi e;ah~ma ko~ullan

• •

• Devletten beklenen mali destegin • Ki~isel/Mes1eki hareketlilik azalmasl

• Sue; oramndaki azalma • Daha saghkh ve uzun ya~am Bagl~ ve topluma hizmette artl~ <;ocuklar daha ..

• • ^{le;m lyl}

• ^{V atanda~hk} bilincinin geli~mesi ko~ullan

Sosyal kenetlenme ^Mii~teri olarak daha ..

karar

Sosyal • • ^lyt

• Teknolojiye uyum saglama ve verebilme

kullanma becerisinin geli~imi • ^Ki~isel statiiniin yiikselmesi

• Daha fazla hobi ve bo~ zaman aktiviteleri

Tablo 1.5 Bazl iilkelerde devlet iiniversitelerindeki reel ogrenim iicretlerinin kamu kaynaklarmdan ogrenci ^ba~ma yapIlan harcamalara oraDl.

Ulke Reel UcretlYapIlan

Ulke Reel

Harcama (%) U cretIY apIlan

Harcama (%)

Letonya 75 Kolombiya 10

Bulgaristan 42 Estonya 9

Avustralya 30 Japonya 9

Sili 26 <;in 9

Jamaika 25 Polonya 7

Endonezya 25 Malezya 6

Vietnam 23 <;ek Cumhuriyeti 5

Kore 23 Tayland 5

ispanya 20 Hindistan 5

israil 20 Pakistan 4

Slovenya 19 MlSlr 4

Litvanya 18 Sri Lanka 3

KostaRika 16 Honduras 3

ABD 15 Bolivya 3

Filipinler 15 Macaristan 2

Barbados 15 Guatemala 2

Kenya 12 Tiirkiye 2

Nepal 10 Frans a 1

Kaynak: Priorities and Strategies for Education, The World Bank, Washington,

D.c., 1995 ve Giirliz, K, "Diinyada ve Ti.irlciye'de YUksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4.

•

•

Yiiksekogretimin devlet kurumlarmda da reel ogrenim iicretine tabi kIlmmasl giderek

yaygmla~maktadlr. Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri Tablo 1.6'da gosterilmi~tir.

Tablo 1.6 Bazl ii1kelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri.

Vlke Ogrenim Vereti

Avustralya 3.300-5.500 $

Birle~ik Kralhk 1.000 $

C;in 888 $

Hollanda 2.250-3.150 $ Yeni Zelanda 2.300 $

Kaynak: A. Wagner, Costs and Financing of Tertiary Education: OEeD Trends and New Perspectives, The World Bank, Washington, D.C., June 22, 1998.

Burada ilginy olan iki nokta bulunmaktadlr. Bunlardan birincisi, Birle~ik Kralhk'taki uygulamamn muhafazakar hiikiimet zamamnda planlanmasma kar~m, ogrenim iicretine her zaman kar~l ylkml~ sosyal demokrat hiikiimet zamamnda hayata geyirilmesidir. ikincisi ise, C;in'deki ogrenim iicretinin fert ba~ma milli gelirin birkay kat!

olmasldlr. C;in'deki bu uygulamayla, ogrenim iicretlerinin harcamalan kar~Ilama oram, Tablo 1.5'deki % 9 diizeyinden % 20'ye yiikselmi~tir. Reel ogrenim iicreti uygulamasl, eski Sovyet Blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

Reel iigrenim iicretinin ftrsat e$itligini zedeleyerek iilkenin toplumsal dengelerini bozmamasl baklmmdan dikkat edilmesi gereken noktalar $unlardlr:

Reel ogrenim iicretinin yanmda, ba~anh ve muhtay ogrenciler iyin kar~lhkslZ burs;

diger ogrenciler iyin ise, bory alabilme imkanlan mutlaka mevcut olmahdlr.

Borylara uygulanacak geri odeme siire1eri ve faiz oranlan ticari faizlerden dii~iik,

ancak geri toplama 19m yapllacak-harcamalan fazlaslyla kar~llayacak diizeyde olmahdlr.

Muhtar iigrencilerin belirlenmesi, borrlara uygulanacak /aiz oranlarmdaki hakkaniyet iilriisii ve geri iideme mekanizmalan gibi hususlar birrok iilkenin giindemin dedir. Mezuniyetten sonra vergi siir~arjl uygulanmasl ve iilkemizdeki YURTKUR e~degeri bir kamu kurumunun veya iiniversitelerin garantisi ve klsmi siibvansiyonu ile ticari bankalann da bu amayla devreye sokulmasl, bu alandaki onemli yeni uygulamalardlr.

Yiiksekogretimde serbest pazar ekonomisi yoziimlerinin ikincisi ozel yiiksekogretim kurumlannm yaygmla~masldlr. Ozel yiiksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri iyindeki pay! Sekil 1.3'te gosterilmi~tir. Buradan ar1kra giiriildiigii gibi, iizel yiiksekiigretim kurumlanmn ancak zengin iilkelerde yaygmla$abilecegi yolundaki giirii$ de tiimiiyle gerersizdir. Nitekim, bu tiir kurumlar

ba~ta Romanya olmak iizere, eski Sovyet blogu iilkelerinde de giderek

yaygmla~maktadlr.

Filipinler

Kore

Hollanda

C::;~::=:!;I;==~;;='~

Portekiz

.11111 . . . IIIIIIIIIIIII.~I111~;~~

$iIi • _ _ _ ."_iIII_1II2~f

Romanya • • •

lIIIIIiII . . . ~~.~

Venezuela . . .

Fransa

.iIII"IIii.~

Bulgaristan • •

~"I!I!

Letonya

Hong Kong

Siovenya

TOrkiy e*

Cumhuriyeti

Macaristan

Almanya

Kaynak: Higher Education: The Lesson of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve GUrUz,K., "DUnyada ve 1Urkiye' de YUksekiigretim", OSYM Yay. No. 2001-4

Sekil 1.3 Ozel yUksekiigretim kurumlarInIn bazl Ulkelerin yUksekiigretim sistemleri

kaylth iigrenci saYISlnIn yUzdesi olarak paYI

* 2004-2005 akademik Yllmda bu oran iilkemiz i<;in % 4,2 dir.

Geli~mi~ iilkelerdeki ozel yUksekogretim kurumlan, daha ziyade, kar amaCl giitmeyen

vakIflar tarafmdan kurulmu~, yUksek prestijli ara~tlfma tiniversiteleri niteligine sahip

kurumlardlr. Buna kar~lhk, geli~mekte olan iilkelerdeki ozel yUksekogretim kurumlan ise,

daha ziyade, kar amaCI giiden, kIsa siireli mesleki ve teknik egitim kurumlan

niteligindedir. Bu baklmdan, ozel yiiksekogretim kurumlarzmn yaygmla$masliun

arzu edilen sOnUflarl verebilmesi ifin, aflk, $effaf ve net standartlar ile nitel ve nicel performans gostergelerine dayall akademik degerlendirme, kalite kontrol ve akreditasyon sistemlerinin kurulmasl zorunludur. Kamu kaynaklanndan bu ttir kurumlara yapllacak yardlm ve katkIlann bu ttir standart ve gostergelere baglanmasl kaymIlmazdlr.

Devlet ytiksekogretim kurumlannm kar~l kar~lya bulunduklan sorunlan yozme ve dar bogazlan a~mada serbest pazar ekonomisi kurallanna gore davranabilmeleri lym

giri~imci yakla~lmlarla kaynak ye~it1endirmesine yonelmeleri, neredeyse tUm tilkelerde ytiksekogretim gundeminin ana konulanndan biridir.

Devlet ytiksekogretim kurumlanmn gunumuzde kabul edilen gelir kalemleri ve bunlann kaynaklan Tablo 1.6'da gosterilmi~tir. Ancak, bir devlet yiiksekogretim kurumunun, bu tabloda gosterilen kaynaklarl degerlendirebilmesi ifin vazgefilmez on kO$ul, kurumun tabi oldugu biitfe sistemi ile idari ve mali mevzuatm

kuruma, serbest pazar ekonomisinin getirdigi rekabet ortaml ifinde gereken bifimde hareket edebilme imkanlarlltl saglamasldlr.

1.4 Biit~e Sistemi, idari ve Mali Mevzuat

Yuksekogretimin kaynaklan ne kadar ye~it1endirilirse ye~it1endirilsin, ozel ytiksekogretim kurumlannm pay! ne kadar artarsa artsm, ytiksekogretimin finansmam, dogrudan ve dolayh yollarla buytik olyude kamu kaynaklanna dayanmaya devam edecektir. DolaYlslyla so run, kamu kaynaklarmm en etkin ve en verimli bifimde kullamlmasl ve kurumlarlll tabi oldugu idari ve mali mevzuatlll gereken esneklikleri saglamas,d,r.

Tablo 1.6 Devlet yiiksekogretim kurumlarmm gelir kalemleri ve kaynaklan.

Gelir Kalemleri Kaynaklar

Devlet (Vergi Ogrenciler Ticari Mezunlar Uluslararasl Miikellefleri) Ebeveynler

HaYlrseverler

Devletin Biitc;e Vasltaslyla ~

~~rudan

Katklsl

Ogrencilere YapIlan Katkllar

• Burslar .j .j .j .j

• Subvansiyonsuz Krediler .j .j

• Subvansiyonlu Krediler .j .j

Mal ve Hizmet iT retimi

• Sertifika Programlan .j .j

• Dam~manhk \j \j .j

• Ara~tlfma-Geli~tirme .j .j .j

• Mal Uretimi .j .j

• Laboratuvar Testleri .j .j

Kira ve Faiz Gelirleri \j .j

Bagl~lar

.j .j .j

Bu hususlar, ozellikle devlet ytiksekogretim kurumlan bakImmdan son derece

anemlidir. Dunyada halen uygulanmakta olan butye sistemlerini ba~hca dart ana

grupta toplamak mtimktindtir:

1. Bir onceki )'11 yapllan odenek tahsisi lizerinde pazarhk edilerek anla~ma yontemi ile

olu~turulan, <;ok sa)'1da fasll ve kalemden olu~an hiit<;e, 2. Ogrenci sa)'1s1 gibi girdi gostergelerine gore hazrrlanan biit<;e,

3. Mezun sa)'1sl, mezunlann niteligi, ya)'1mlanan bilimsel makale ve iiretilen hizmetlerin niteligi gibi, ylktl gostergelerine gore hazrrlanan biit<;e,

4. Devlet katklsmm dogrudan ogrencilere verilen vo~erlerin kaydolunan kuruma ibraz edilmesi sureti ile ogrencilerin tercihlerine gore kaynak tahsisi (voucher scheme).

Yukanda ozetlenen biit<;e sistemlerinin uygulanmakta oldugu bazl iilkeler Tablo 1.7'de

verilmi~tir. Bu sistemler arasmda en verimsiz olam, iilkemizde halen uygulanmakta olan birinci sistemdir. Bu sistem, kamu kaynaklarmm hem dagltlmmda hem de kullantmmda a§lrl merkeziyetfi, biirokratik i§lemleri fok yogun, smlrlaYlcl, fall§anlarl ve iiniversite yoneticilerini motive etmeyen, yaratlclllgi engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda§mayan bir yapldadlr. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ara§tlrma ve egitim-ogretim faa/iyetlerinde beklenen fagda§ uygulamalarl, ne yaZlk ki olumsuz yonde etkilemektedir.

Tablo 1.7 Bazl iilkelerde uygulanan biit~e sistemleri.

1. Sistem 2. Sistem 3. Sistem 4. Sistem

Arjantin

Avustralya Sili

Brezilya Kralhk Danimarka

Cezavir Cin Finlandiva

Fas Endonezya Hollanda

Filipinler Fransa israil

Gana Guney

Hindistan Afrika Honduras isve y

italya Japonya

Kenya Kanada

Nepal Macaristan

Nijer Nijerya

Pakistan NorveQ

I Panua Yeni Gine I Vietnam Peru

Sudan Tanzanya TURKiYE Urdun Venezilella Yemen Yunanistan

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", bSYM Yay. No. 2001-4

Buna kar~lhk tUm ileri iilke1er, girdi ve/veya <;Iktl gostergelerine dayah torba biit<;e sistemine

ge<;mi~lerdir. Bu sistemde devlet katklsl tek kalem olarak verilmekte, kurumlar diger kaynaklardan elde ettikleri gelirleri (ogrenim iicretleri dahil) devlet katklsl ile

birle~tirerek, faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun harcama kalemlerine

aynlacak odenekleri kendileri belirlemektedirler.

Geli~mekte olan iilkelerde de bu yonde bir egilim vardlr. Ornegin, Arjantin'de 1997 Yllmda 1,5 milyar ABD dolan olan top lam yliksekogretim bUtyesinin % 13'u, gostergelere dayah klsml torba bUtye olarak dagltllml~ ve 70 milyon ABD dolan tutanndaki odenek ogretim uyelerine ara~tIrma faaliyetlerindeki performanslanna gore yapIlacak ek odemelere aynlml~tlr. 1997'de % 13 olan butyenin bu kismmm, 2000 yllmda % 40'a ylkmasl hedef1enmi~tir.

Yukanda ozetlenen serbest pazar yonelimleri Klta Avrupasl iilkeleri, Avustralya ve Japonya'ya, aym felsefi temeller uzerinde, ancak degi~ik ~ekillerde ve degi~ik

oranlarda yanslml~tIr. Bilindigi gibi, 19. ylizYll ba~l ile 1980'li Ylllann ortalan arasmda geyen donem, yliksekogretimin kurumsal sevk ve idaresi ile kurumsal yapllannm ~ekillendigi donemdir. Devlet bu donemde, Klta A vrupasl iilkelerinde duzenleyici bir rol ustlenmi~, yliksekogretimde akademik oligar~i ile devlet burokrasisi arasmda dengeye dayah, burokratik bir duzen kurmu~tur. Ancak, serbest pazar yonelimlerinin artmasma paralel olarak, KIta Avrupasl uIkelerinde de devletin yliksekogretimdeki roW, sureyleri duzenlemekten (regulatory state), kurumlann girdi ve ylktllanm degerlendirerek, bunlara gore kaynak tahsis eden degerlendirici (evaluative state) bir ~ekle donu~mu~ttir. Bu degi~iklige paralel olarak, ozellikle ABD ve bir olyude de

Birle~ik Kralhk'ta eskiden beri varolan giri~imcilik ve i~letmecilik, Klta Avrupasl iilkelerinin yliksekogretim kurumlanna da yeni kavramlar olarak girmeye b~laml~tIr.

Duzenleyici devletten, degerlendirici devlete donu~umu, Klta Avrupasl iilkeleri bakImmdan ~u ~ekilde ozetlemek mumkundur:

DUZENLEYici DEVLET DEGERLENDIRICI DEVLET

SEVK VE iDARE

• AynntIh kanun ve yonetmelikler ... Amaylar ve hedefler

• Merkezde karar. ... Kurumda kararlar

• Sembolik rector ... GUylti rektor

• Sadece ogretim uyeleri ... Tum ilgililer ve payda~lar

KAYNAK TAHSisi

• Aynntlh bUtye ... Torba bUtye

• Fakultelere tahsis ... Kuruma tahsis

• Bir onceki Ylla gore veya girdilere bagh ... Girdi ve ylktllara bagh KURUMSAL YAPI

• Devlet Kurumu ... Devlet kurumlannm yanmda ozel kurumlar

• Rekabet yok ... DIke ve dtinya Olyeginde rekabet

• Kaynaklann 90gu kamusaL ... Kaynak yaratmamn te~viki

• Ogrenim iicretsiz ... Reel ogrenim iicreti

• Biirokratik ve oligar~ik ... Giri~imci ve toplum ve

pazara duyarh

Tiim bu geli~meler goz oniine almdlgmda, devlet iiniversitelerimizin gerek egitim- ogretim, gerekse ara~tIrma-geli~tirme faaliyetleri baklmmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite diizeyine ula~abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere

gore kendilerini siirekli olarak yenileyebilmeleri iyin yiiksekogretimde saglzklz bir rekabet ortaml olu$turulmastntn $art ve artlk ka(:tnllmaz oldugu a(:lk~a

goriilmektedir. Boyle bir ortamtn olu$turulmasl i~in gereken on kO$ul ise, devlet iiniversitelerimizin yurtdl$tndaki iiniversitelerin ve vaklf iiniversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalandlr.

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~l

Sorumlu KIhnma

Toplumsal ya~amda yok onemli rolleri olan ve kamu kaynaklan kullanan yiiksekogretim kurumlannm topluma kar~l daha fazla sorumlu kllmmalan yoniindeki egilim 80'li Yillardan itibaren giiylenmeye ba~laml~tIr. 29 Mart 1985'de Birle~ik

Kralhk'ta Sir Alex Jarrat Ba~kanhgmda bir komite tarafmdan hazlrlanarak bu iilkenin RektOrler Komitesi'ne (Committee of Vice Chancellors and Principals - CVCP) sun ulan Report of the Steering Committee for Efficiency Studies in Universities ba~hkh rapor, bu baklmdan diinya yiiksekogretim tarihinde onemli bir kilometer ta~l olarak kabul edilmektedir. Nitel ve nicel performans gostergeleri deyimleri ilk kez Jarrat Raporu adl verilen bu raporda kullamlml~, bu tiir gostergelerin kalite ve verimliligi olymede kullamlmasl, rektOrlin akademik liderlik vasfl yanmda kurumun ba~hca icra orgam olmasl ve modem finansal yonetim tekniklerinin iiniversitelerde yaygmla~tmlmasl gibi onerilere raporda yer verilmi~tir.

Jarrat Raporu'nun yaymlanmasmdan bugiine kadar geyen 20 Yll iyinde akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminah ve akreditasyon tUm iilkelerde yiiksekogretimin giindemine girmi~tir. Biryok iilkede bu amaylara yeni kurum ve

kurulu~lar olu~turulmu~ ve yontemler geli~tirilmi~, ABD ve Birle~ik Kralhk gibi bazl iilkelerde iiniversiteler egitim ve ara~hrma faaliyetlerine gore degerlendirilerek

slralanml~, bu slralamalann periyodik olarak kamuoyun duyurulmasl rutin hale gelmi~

ve nihayet bir yok iilkede kaynak tahsisi performans gostergeleri ile ili~kilendirilmeye ba~lanml~hr. Ozellikle ara~tlfma fonlarllllll dagItlml, neredeyse tamamen kurumlann ve ogretim iiyelerinin miinferit performanslarllla endekslenmi~tir.

Akreditasyonu ye~it1i ~ekillerde tammlamak miimkiindiir. Ulkemiz iiniversite1erinin de iiye oldugu, bugiinki adl Avrupa Universiteler Demegi (European Universities Association, EUA), daha onceki adl Avrupa RektOrler Konferansl (Standing Conference of Rectors, Presidents and Vice-Chancellors of the European Universities, CRE) olan uluslararasl kurulu~un kabul ettigi tamma gore:

"Akreditasyon kabul edilmi$ standartlara uygun ve donemsel olarak yapllall akademik degerlendirmeler sonucunda bir kurumun kalitesi hakktnda formel olarak yapllall yazdi beyandlr.

KIsacasl, akredite edilmi~ bir yiiksekogretim kurumu, faaliyetlerini belirli standartlara gore

yiirliten ve belirli bir kalite diizeyinin iizerinde ogrenci yeti~tiren ve ara~tlrmalar yapan bir

kurumdur. Ba~ka bir ifadeyle, akreditasyon akademik degerlendirmelerin nihai sonucu

olup, ba~hca i~levleri kalite kontrolii ve kalite teminatldlr.

ABD'nde akredite olmaml~ bir yiiksekogretim kurumu kamu kaynaklanndan mali destek alamadlgl gibi, mezunlannm i~ bulma imkanlan son derece klSlth, mesleklerini icra etmeleri ise esasen yasaktlr.

ABD halen akreditasyonun tam anlamlyla uygulandlgl tek ulkedir. Avrupa Ulkeleri ise henuz akademik degerlendirme ve "yumu$ak" kalite kontrolu ve kalite teminatl

a~amalannda olup, bir yok A vrupa Ulkesinde bu amayla kamu kurumlan kurulmu~ ve kamu kaynaklanndan tahsis edilen bUtyeler bu i~lemlerle bir O1yude ili~kilendirilmeye ba~laml~tIr (Bkz. Sursock, A., "Towards Accreditation Schemes for Higher Education in Europe?", eRE, 17 January 2001).

Diploma denkligi veya diplomalann kar~lhkh olarak tamnmasl, bir Ulkeden alman bir diplomanm ba~ka bir Ulkede bir ust dereceye yonelik program a kabul edilmeye veya i~

bulmaya imkan vermesidir. Belirli standartlan sagladlgl belgelenmeyen kurumlann diplomalanmn tamnmaSI tabi ki soz konusu degildir. Akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun onemi, i~ gucunun de giderek kureselle~tigi

dunyamlzda bu baklmdan da bUyiik onem ta~lmaktadlr.

Kureselle$en dunyam1zda bu tur akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun uluslararaSI boyutlar kazanmasl muhtemel bir geli$medir. Zira,

i~gucunun uluslararasl hareketliligi artml~, ulusal duzeydeki ~irketlerin transnasyonalle~mesi sonucunda uretim ve Ar-Ge faaliyetleri bir Ulke yerine, birbirini tamamlayan paryalar halinde, birden yok Ulkede yapIlmaya ba~lanml~tlr.

Tum Ulkelerde kaliteyi artlrma yonundeki yabalar a~aglda slralanan konular uzerinde

odakla~maktadlr:

• Etkili ogretim yontemlerinin geli~tirilmesi, ye~itli te~vik (performansa bagh ek odeme) ve mueyyidelerle (azalan surekli i~ garantisi) ogretim elemanlanmn ogretici ve ara~tmci niteliklerinin ytikseltilmesi,

• KutUphane, laboratuvar, teyhizat, bilgisayar ve internet baglantlsl gibi ogretim, ogrenme ve ara~tlrma altyapIslmn geli~tirilmesi,

• Kaynaklann ekonominin ihtiyay duydugu daha geyerli alanlara yoneltilmesi, bu amaca uygun mufredatlarl olan yeni egitim programlanmn geli~tirilerek uygulamaya konulmasl,

• Ogretim pro gram I an ile ara~tlrma faaliyetlerinin, kurumun misyonuna uygun bir biyimde, entellektuel derinliginin ve disiplinlerarasl geni~liginin artmlmasl,

• Nisbi olarak azalan kamu kaynaklan ve artan rekabet kar~IS1nda, kurumun misyon ve amaylanna uygun idari te~kilatl ile kaynak yonetiminin kurularak etkin bir biyimde

i~letilmesi.

1.6 YapIsal Degi~iklik

Yukanda slralanan hususlar, ozellikle universite1erin klasik yapllannda koklU

degi~iklikleri gerektirmektedir. Ogretim uyelerinin yanmda, ozellikle mali kaynak

yonetiminde uzmanla~ml~ profesyonellede, ogrencilere yonelik beslenme, bannma,

saghk, kultfu ve spor hizmetlerinde gorevli uzmanlar ve kurumun urettigi mal ve

hizmetleri pazarlayan ki~iler, giderek artan bir ~ekilde yonetimde yer almakta ve bu tur

faaliyetlerin gerektirdigi idari birimlerin aglrhgl artmaktadlr.

ate yandan, egitim ve ara~t1rma faaliyetlerinin giderek disiplinlerarasl nitelik kazanmasl, geleneksel ktirsti, boltim ve faktilteler arasmdaki kat! disiplin smulanm ortadan kaldlrmakta, bunlann yamnda, ye~itli disiplinlerden gelen ki~ilerin olu~turdugu geyici ve stirekli gruplann onemi artmaktadlr.

iyinde bulundugumuz ve gorunur gelecekte geyerliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonkturtin gerektirdigi ytiksekogretim mezunu

ki~ilerde ar~man temel nitelikler ~unlardlr:

• Disiplinlerarasl proje gruplannda yah~abilme yetenegi,

• Sorun yozebilme ve analitik dti~tinme yetenegi,

• Kendi dilinde ve en az bir yabanci dilde yazIlI ve sozlti ileti~im yetenegi,

• Bilgisayar okuryazarhgl,

• Bir mesleki alanda derinlik yamnda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda

geni~lik (orne gin, makine mtihendisligi ogrencisinin yevre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler almasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri Ulkelerdeki lisans programlan stirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim tiyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla ytiktimlti k1lmmaktadlr. Soz konusu

degi~ikliklerin ana hatlanm ~u ~ekilde ozetlemek mtimktindtir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) ~eklinde dtizenlenmesi,

• Mtifredatlar ve ders iyeriklerinde grup yah~maSml iyeren proje ve tasanmlann aglrhgllllll artmlmasl.

• Bilgisayar uygulamalannm her dersin iyerigindeki aglrhgllllll artmlmasl,

• Alanlar ve disiplinler arasllldaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalann

genelle~tirilmesi.

• Son ytllarda, ytiksekogretim kurumlannlll geleneksel yapllannda en koklti

degi~ikliklere yol ayan unsur, ileri telekomtinikasyon ve bili~im teknolojilerine dayanan uzaktan egitim ve bilgiye ula~lm teknolojilerinde meydana gelen ba~

dondtirticti geli~melerdir.

Uzaktan egitim, ogrencinin ogrenim stiresinin btiytik bir boltimtinde ogretmeni ile ytiz ytize temas halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basIlml~ yazlh metinler halinde ve/veya diger medya araylan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen odevler, telefon, televizyon, bilgisayar ve video gibi ara<;larla ileti~im

kurabildigi, egitim teknolojilerinin hlzla artan bir yogunlukta kullanIldlgl bir ogretim turn olarak tammlanmaktadlr.

1830 ytllllda mektupla ogretime b~layan uzaktan egitimde, daha sonralan telefon, televizyon ve video yogun olarak kullamlmaya ba~lanml~t!r. Bu ttir ogretimin

kurumsalla~ml~ ilk ornegi, orgtin ytiksekogretime devam etme olanagl bulamayan

yeti~kinlerin egitimi amaCI ile 1969'da ingiltere'de kurulan ve herkese a<;lk oldugu i<;in Open University (Aylk Dniversite) adl verilen tiniversitedir. Bu tiniversitenin halen 168.000 ogrencisi vardlr. Ttirkiye'deki ilk uzaktan egitim uygulamasl 1974 Ylllllda Milli Egitim Bakanhgl'na bagh olarak faaliyete ge<;irilen YAYKUR ile ba~layan mektupla ogretim olup, 1981 ythnda bu kuruma kaYlth ogrenci saYlsl 1O.000'e yakla~ml~ idi. Bu ogrenciler daha soma Anadolu Dniversitesi'ne bagh faaliyete geyirilen ve ingiltere'deki ornekten esinlenerek Aylkogretim Faktiltesi adl verilen faktilteye devredilmi~tir.

A<;lkogretim Faktiltesi halen esas olarak posta ve televizyondan yararlanarak uzaktan

egitim yapan bir kurumdur.

Uzaktan egitim yontemi halen ~u amaylarla kullamlmaktadlr:

• Ki~ilere geli~en teknolojilerin gerektirdigi yeni bilgiler vermek veya genel kliltlirlerini geli~tirmek amaclyla meslek iyi egitim, i~ ba~mda egitim gibi surekli egitim veya sertifika programlan uygulamak,

• Bir yuksekogretim kurumunda mezuniyet iyin gereken kredilerin bir kIsmlm vermek uzere munferit dersler vermek,

• Bir tiniversite iyinde bazl dersleri merkezi olarak vermek; konsorsiyumlar vasltaslyla derslerin bir kIsmml ortak olarak vermek; kaynak ya da iyerik bakImmdan ytiz ytize (orgtin) egitime destek olmak,

• Tamamen uzaktan egitimle diploma vermek.

<;ok yakm bir geymi~te bilgisayar ve telekomunikasyon teknolojilerinde meydana gelen ba~dondurticu geli~meler, bu iki alam artlk bir buttin olarak birle~tiren bilgi teknolojilerini dogurmu~tur. Bilgi teknolojileri uzaktan egitimi gunumuzde derin bir

~ekilde etkilemektedir. Internet artlk super bir bilgi otoyolu, World Wide Web ise Merkezi Sanal Bilgi ve Dokumantasyon Merkezi olarak nitelendirilmektedir. Posta, televizyon, video ve hatta du~uk kapasiteli ki~isel bilgisayarlar dahi artlk ilkel uzaktan egitim araylan olarak kabul edilmekte, bunlann yerlerini, CD-ROM, multi medyah ki~isel

bilgisayarlar, ki~ilerin kendi tempolanna gore ogrenmelerine imkan veren geli~mi~

ki~isel bilgisayarlar, kablolu televizyon, sistemleri, aglara baglanabilen i~ istasyonlan, video konferans sistemleri, elektronik haberle~me ve uydu uzerinden irtibatlandmlan e~

zamanh (synchronous) elektronik kursu (verici) ve elektronik sImilar (ahcI) almaktadlr. Ozetle, mektupla ogretime ba§layan uzaktan egitimin yerini artlk ileri bilgi teknolojilerinin kullanzldlgl sanal (virtual) veya siber (cyber) egitim, kitap raflarmdan olu$an kutuphanelerin yerini, merkezi dijital kutuphaneler almaya ba$laml$tlr.

Tum bu geli~meler uzaktan egitime de yanslml~t1r. ileri telekomunikasyon ve bili~im teknolojilerine dayah uzaktan egitim konusundaki son geli~meler Bolum 6.3'te

ozetlenmi~tir. Uzaktan egitim ile ilgili dikkat yekici geli~melerden biri de, yuksekogretim kurumlanmn yamnda, biryok ticari kurulu~un kar amaclyla bu sektOrde faaliyet gostermesidir. ABD'de 1996 Yllz ile 1998 doneminden bu yana 1,7 milyar dolar tutarmda risk sermayesi bu sektore girmi$tir. Klsacasl, lise sonraSI egitim ABD'de ba$ll ba$ma bir endustri haline gelmi$tir; bu sektorde 1998 Yllz itibarz ile yllda 300 milyar dolar harcanmaktadlr.

Dokuzyuz Yllilk bir kurum olan universite, bu sure irinde geli$en bilim ve teknoloji ve toplumsal ihtiyarlara gore kendi kendine surekli olarak yenileyebilmi$ ve toplumdaki prestijli konumunu koruyabilmi$tir. Ancak, guniimiizde iiniversite, ileri bilgi teknolojilerinden kaynaklarzan, bamba$ka tiirde bir yaptlanma ihtiyacl ile kar$l kar$lyadlr. Yeni teknolojilerin cografl slnzr tammamaSI n eden iyle, bu geli$meye ayak uyduramayan kurumlarm, i§levlerinin onemli bir k,sm,m yitirmeleri karmtlmazdlr. Zira, ABD'nin en elit universitelerine dahi kaYlt iyin gelen ogrenciler artlk ye~itli uzaktan egitim yontemleriyle aldlklan dersler iyin kredi verilmesini talep etmektedirler. KIsa bir sUre iyinde, bir ulkenin ogrencileri b~ka bir ulkenin kurum veya kurulu~lannda uzaktan egitimle aldIklan dersler iyin kredi talep edecekler, hatta diploma ibraz edeceklerdir.

Uzaktan egitimde akademik degerlendirme, kalite kontrolu ve akreditasyon, dunya

ytiksekogretim gundeminin ba~ slralannda yer alan konular arasmdadlr.

Geli~mekte olan Ulkelerdeki uzaktan egitim uygulamalan ile geli~mi~ Ulkelerdeki uygulamalar arasmda temelde onemli bir fark bulunmaktadlr. Birinci grup Ulkelerdeki uygulama daha vok vag nlifusuna yonelik ve nispeten eski teknolojilere dayahdlr.

Buna kar~lhk, geli~mi~ Ulkelerdeki uygulama ise, daha vok ileri teknolojilere dayah olup, orgiin egitimde etkinlik ve verimliligi artlrmak amaclyla veya yeti~kinlerin

siirekli egitimi ivin kullamlmaktadu.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin vag niifusunun egitiminde orgiin egitimi tamamen ikame edecegini dii~iinmek, en azmdan ~imdilik gervekvi bir yakl~lffi olarak gOriinmemektedir.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin diger bir onemli niteligi ise, bu uygulamalarda iiniversitelerin ticari kurulu~larla i~birligi yapmasmm gerekliligidir. idari ve mali mevzuatl bu tiir i~birligine elvermeyen iilkelere ileri teknolojiler de dayall uzaktan egitimin yaygmla~masl zordur.

1.7 Bologna Deklarasyonu

Ba~ta ABD olmak iizere, Anglo-Sakson Ulkelerindeki devlet iiniversiteleri, Klta A vrupasl Ulkelerindeki iiniversitelere kIyasla toplum ve pazann ihtiyavlanna vok daha duyarh ve idari ve mali konularda vok daha fazla yetki ve esnekliklere sahip kurumlardlr. Bu nedenlerle, ABD'den ba~layarak zaman ivinde yeni bir iiniversite yonetim modeli ortaya vlkml~tlr. Giri$imci Universite adl verilen bu modelin ideal halinde, iiniversite kendine tahsis edilen kamu kaynaklarml, sahip oldugu her tiirlii tesis, ter;hizat, bilgi birikimi ve insangiiciinii miite~ebbis bir yakla~lmla

degerlendirerek yarattlgl kaynaklar ve ogrencilerden aldlgl reel ogrenim iicretleri ile birle~tirerek faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun kendi gider biitr;esini kendi yapabilmektedir.

Devletin roliiniin diizenlemeden degerlendirmeye donii~mesine paralel olarak, b~ta isvev ve Hollanda olmak iizere, KIta Avrupasl iilkelerinde de giri~imci iiniversite modelinin birvok unsuru iiniversitenin sevk ve idaresine ve giinlUk i~leyi~ ve yonetimine yanslffiaya b~lamI~trr.

Devletin yiiksekogretimdeki roliiniin diizenlemeden degerlendirmeye

donii~iimiinii, iiniversitenin sevk ve idare sisteminde devlet biirokrasisi ile akademik personelin aguhgmm azalmasl, buna kar~lhk toplum ve pazann etkisinin artmasl ~eklinde de ifade etmek miimkiindiir.

Her iiniversite ogretim iiyesinin gonliinde yatan kurumsal yapl, Vilhelm von Humboldt'un tasarlaml~ oldugu, isteyen ogretim iiyesinin istedigini ogrettigi ve

ara~tIrdlgl ve isteyen ogrencinin de istedigini ogrendigi ve kollegyal bir yonetim

anlayI~ma dayah iiniversite modelidir. Bu nedenle, gm~lmci iiniversite modelinin bu avldan sakmcah oldugu, von Humboldt'un hayal ettigi tm kurumlann gerekliligi ve bu tiir kurumlann kamu kaynaklanndan desteklenmesinin gerektigi, ancak kamu kaynaklanna bu olviide baglmh olunan bugiinkii ko~ullarda arzu edilen diizeydeki iiniversite ozerkliginin maalesef miimkiin olamayacagl yoniindeki gorii~ler

oldukva yaygmdlf.

Devletin i~levi siirevleri diizenlemeden vlktllan degerlendirmeye donii~iirken, tiim Ulkelerde biirokratik ve/veya oligar~ik modelden piyasa veya giri~imci modele gevi~ siirecmm

ba~ladlgl bir gervek oldugu gibi, gelir kaynaklannm ve~it1endirilmesinin ozerkligi

artIracagl yoniindeki gorii~ler vok daha yaygmdlr.

Nitekim, Alman, Franslz, ingiliz ve italyan egitim bakanlanmn 25 Ekim 1998 tarihinde imzaladlklan Sorbonne Deklarasyonu ve bunu izleyen, 19 Haziran 1999'da A vrupa'daki 31 tilkenin egitim bakanlannca imzalanan Bologna Deklarasyonu ile uluslararasl diizeyde rekabet giiciine sahip bir Avrupa Yiiksekogretim Bolgesi (The European Higher Education Area) olu~turulmasl

yonlinde siyasi irade ortaya konmu~tur. Bu ama<;la, diploma ve akademik derecelere

~effafhk getirilmesi, ABD sistemine benzer ~ekilde lisans, yliksek lisans ve doktora

a~amalannm benimsenmesi, ogrenci ve ogretim iiyesi hareketliliginin (mobility) tqvik edilmesi, ogretim, yeti~tirme (training) ve ara~tIrmaya dayall entegre programlar geli~tirilmesi ve akademik degerlendirme ve kalite kontrol sistemleri kurulmasmda A vrupa diizeyinde i~birligi yapIlmasl temel ilkeler olarak

benimsenmi~tir

Avrupa genelinde ortaya konan bu gorii~ler kimine gore ABD sistemine ge.;i~,

kimine gore ise Avrupa iiniversitelerinin ozbenligine donii~en bir ifadesidir.

18-19 MaYIs 2001 tarihlerinde Prag'da yapIlan Avrupa Egitim Bakanlan toplantlsmda iilkemiz Avrupa Birligi biinyesinde yer alan ve iilkemizin de kullalllmma a';lk bulunan Sokrates ve Leonardo gibi egitim programlarmm etkin olarak yiiriitiilmesinde .;ok onemli bir yeri olan Bologna Deklarasyonu'na imza at an iilkeler arasma tam iiye olarak kabul edilmi~tir. Yiiksekogretim sistemimiz bu tarihte Bologna Deklarasyonunda yer alan dokuz ana hedefden bir klsmml esasen yerine getirmi~ durumda idi. Bu tarihi takiben tiim maddelerde uyumun saglanmasl l.;m .;ah~malar yiiriitiilmii~tiir.

Universitelerimizde ogrenci konseylerinin kurulmasl ve temsilcilerin mevcut yasa .;er.;evesinde yonetime katIlmalan, iiniversitelerimizde ulusal diizeyde akademik degerlendirme ve kalite kontroliinii ama.;layan yonetmeligin ';lkartIlmasl ve uygulamanm ba~latIlmasl bu dogrultuda atiian adlmlar arasmda en onemlileridir. Tiirk yliksekogretimi a<;lsmdan son derece onemli olan bu geli~me ile birlikte, iiniversite ogrencilerimiz ve ogretim elemanlanmlzm A vrupa'daki iiniversitelerle

kar~lhkh olarak ger<;ekle~tirecekleri degi~im programlarmda yogun bir ~ekilde yer almalan ve kendi konulannda ortakla~a ar~tlrma ve uygulama projeleri geli~tirme olanaklanmn artmasl beklenmektedir. Ulkemiz iiniversitelerinin A vrupa Yiiksekogretim Bolgesi i<;indeki yerlerini koruyarak, gerektirdiginde rekabet edebilmeleri, gerektiginde birbirleri ve diger A vrupa iiniversiteleri ile i~birligi yapabilmelerinin oniindeki engel, giderek azalan biit<;e odenekleri ve idari ve mali konularda tabi olduklan <;agdl~l kIsltlamalardlr.

Yiiksekogretimde ul~llan bu ~amayI ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir. Giiniimiiz iiniversiteleri artlk faaliyet alanlanm sadece kendi mensuplanmn deger yargIlanna gore tespit etmekten ziyade faaliyetlerinin tiirlerini ve alanlanm toplumun gereksinim ve beklentileri ile kendilerine tahsis edilen kaynaklara gore belirleyen kurumlardIr. DolayISlyla,

<;agda~ iiniversite, toplumun her kesimi ile biitiinle~mi~, faaliyetleri bakImmdan topluma kar~l

olan sorumlulugunu ne ol<;iide yerine getirdigi denetlenen ve faaliyetleri toplum tarafmdan yonlendirilen, sahip oldugu her tiirlii fiziksel olanak, tesis, te<;hizat, bilgi birikimi ve insangliciinii giri~imci bir zihniyetle degerlendirerek ek mali kaynak yaratan, modern

i~letmecilik teknikleri ile yonetilen fevkalade karm~lk yaplya sahip bir kurumdur.

Bolum 2

Turk Yuksekogretiminin Tarih~esi

Tiirk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlann neredeyse tUmiinde, Selyuk Tiirklerinin 11. yiizYllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'te kurdugu istanbul Medresesi'ne at! fl ar vardlr. Ancak, islam iilkelerinin ve bu iilkelerdeki kurumlann, A vrupa'nm karanhk yaglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazl katkIlarda bulunduklan, bu birikimin Endiiliis yoluyla A vrupa'ya geytigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta C;ag A vrupa'smdaki iiniversiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugiinkii Tiirk yiiksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~tlf.

Bugiinkii yiiksekogretim kurumlanmlz, BatI'da oldugu gibi yiizlerce Yllhk bir siirey iyinde tiirIii degi~ikliklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen biiyiik miicadeleler sonucunda

~ekillenmemi~, tersine, daha once bu alandaki kurumlanmlzm yerine geymek iizere, BatI'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardlr.

Bat! tiirii yiiksekogretim kurumlannm iilkemizdeki ilk ornekleri, 1773'te kurulan

• Miihendishane-i Bahri-i Hiimayun, 1795'te kurulan Miihendishane-i Berri-i Hiimayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'te kurulan Harbiye'dir. Ondokuzuncu yiizyllm sonuna dogru ve 20. yiizyllm ba~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles'e benzer bir

~ekilde ye~itli bakanhklara bagh olarak kurulan Miilkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Sahane (1882) ve 1909'da Miihendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen Miihendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaclyla 1911 'de kurulan KondiiktOr Mekteb-i Alisi iilkemizdeki Bat! tUrn yiiksekogretim kurumlannm diger omekleridir. Bu kurumlann bazllan bugiinkii istanbul Teknik Universitesi (iTU), Marmara, Mimar Sinan ve YlldlZ Teknik Universitelerinin niiveleridir. 1863'te kurulan ve 1912'de miihendislik boliimleri eklenen Robert Kolej ise iilkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tUrn yiiksekogretim kurumu olup, bugiinkii Bogaziyi Universitesi'nin niivesidir.

Giilhane Fermam'ndan klsa bir siire sonra modern bir iiniversitenin kurulmasl, 1846'da zamanm Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve iiniversite 1865'te aYllml~tIr. 1870 ve 1874'te iki kez reorganize edildikten sonra 1881'de kapanan iiniversite, 1900'de Dar'iil- flinuni Osmani adl ile tekrar ayllml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yamnda, daha once kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Dariilflinun'a baglannll~tIr.

Cumhuriyet'in ilamnm hemen ardmdan ba~latIlan egitim seferberligi ile yiiksekogretim kurumlannm Anadolu'ya yayllmasmdaki ilk adlmlar atIlmaya

ba~lanml~ ve Ankara'da 1925'te Hukuk Mektebi, 1926'da Gazi Egitim EnstitUsii, 1930'da ise Ziraat Enstitiisii kurulmu~tur.

Atatiirk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra Dariilflinun iizerinde onemle durmu~ ve bu

kurumu degerIendirmek iizere davet edilen isviyre'li Profesor Albert Malche'nin 31 Mayls

1932 tarihli raporundan kIsa bir sure soma 1933'te Darulflinun lagvedilerek yerine istanbul Universitesi kurulmu~tur. 1933 Reformu (Kanun No: 2252), fagda$

iiniversitenin iilkemizdeki gerfek ba$lang,c,d,r.

Yiiksek Muhendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edilmesi ile iTU kurulmu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, fakulte ve enstitUlerin birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Universitesi izlemi~tir. Aynca, 1946'da 2252 sayIlI Kanun ytirurlukten kaldmlml~, ylkanian 4936 saYlh Kanunla universitelere muhtariyet verilmi~tir.

1955-1957 Ylllan arasmda kurulan Ege Universitesi, Karadeniz Teknik Universitesi, Orta Dogu Teknik Universitesi (ODTU) ve Ataturk Universitesi ile ytiksekogretimin Anadolu'ya yaYIlmasl hIZ kazanmI~tIr.

1967 Yllmda kurulan Hacettepe Universitesi ve 1971 Yllmda kurulan Bogaziyi Universitesinden soma 1973-1981 araSI universitelerin tam anI amI ile Anadolu'ya yayIldIgI bir donemdir. Turkiye'nin her bakImdan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, DiyarbakIr, Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, ElazIg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni universite kurulmu~ ve boylece Ulkemizdeki universite saYlsI on dokuza ytikselmi~tir. HIzia artmakta olan universite ve bunlara ba~vuran

ogrenci saYIlan kar~lsmda 1974 Yllmda Ogrenci Se9me ve Yerle§tirme Merkezi (OSYM) kurularak universitelere merkezi smavla ogrenci ahnmasma ba~lanmI~tIr.

Yuksekogretime artan talep kar~lSlnda, aym Yll kurulan ve mektupla ogretim yapan YA YKUR ile Ulkemizde orgun ogretim yamnda Apkogretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan-ogretime de ba~lanmI~tIr.

Burada bir parantez ayarak, ytiksekogretimde liniversiteler dI~mdaki geli~melere de kIsaca bakmakta yarar vardIr. Universitelerden farkh olarak, BatI'daki politekniklere benzer bir

~ekilde kitlesel mesleki egitime agIrhk vermek amaclyia kurulan akademiler, zaman iyinde bu amaylanndan uzakla~ml~lar ve 1977'de ylkanian 2095 saYlh Kanunla universiteler ile akademiler arasmda i~levsel farkhhk fiilen ortadan kalkml~tIr. Ancak, universiteler ile akademiler arasmda yeki~me ba~lamI~ ve Dam~tay akademilerin yIkardIgI yonetmelikleri surekli olarak iptal etmi~tir.

HIzia artan geny nufusun ytiksekogretime olan talebi 1960'h Ylllann ortalanndan

ba~layarak, ye~itli alanlarda mesleki ogretim yapan elliye yakm, kar amayh ytiksekokulun aylimasma yol aymI~ ve bu okullardaki ogrenci saYlSI kIsa sure iyinde elli bine ula~ml~tlr. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullan 1971'de Anayasa' ya aykm bulmasl ile bu okullar 1418 saYIh Kanunla akademilere baglanmI~tIr.

1981 Yllma gelindiginde Ulkemizde:

•

•

•

•

•

Universiteler Akademiler

Bir kIsmI diger bakanhklara, yogu Milli Egitim BakanhgI'na bagh iki YIlhk meslek ytiksekokullan ile konservatuvarlar

Milli Egitim BakanhgI'na bagh uy Yllhk egitim enstitUleri

YAYKUR

olmak uzere be~ tiirde, toplam 166 yuksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemam gorev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 ogrenci dahil, toplam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi.

1981'de ylkanlan 2547 saYlh Yiiksekogretim Kanunu ile iilkemizdeki tUm yiiksekogretim kurumlan Yuksekogretim Kurulu (YOK) yatlsl altmda toplanml~, akademiler Universitelere, egitim enstittileri egitim fakUltelerine donU~ttirtilmU~ ve konservatuvarlar ile meslek yiiksekokullan Universitelere baglanml~tlr. Bu dUzenleme kapsammda istanbul'da Mimar Sinan, Mannara ve YIldlZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izmir'de Dokuz Eyltil ve Edirne'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlann reorganizasyon ve birle~tirilmesi ile olu~turulmu~, Van'da ise YUzUncii Yll Universitesi adl ile yeni bir Universite kurulmu~tur. Boylece, TUrk yiiksekogretim sistemi 1982 Ylh itiban ile yirmi yedi Universite ile bunlara bagh fakiilte, enstitU, ytiksekokul, konservatuar ve meslek ytiksekokullanndan olu~an birle~ik bir yaplya donU~ttirtilmU~ttir.

Bu meyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne bagh Aylkogretirn FakUltesi'ne devredilerek uzaktan ogretirnin tilkemizde yaygmla~masl hlzlandmlml~tIr.

Anayasa'da yer alan hUkUmlere uygun olarak getirilen yeni yasal dUzenlerne ile kar arnaCl gUtrneyen vakIflann ozel ytiksekogretim kururnlan kurmalanna irnkan saglanrnl~tlf.

Bu tUr ilk Universite olan Bilkent Universitesi 1984'te kurularak faaliyete geymi~tir.

Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde ayllan iki davanm sonucunda Mahkerne'nin bu ttir Universitelerin de kanunla kurulrnasl gerektigine karar vermesi Uzerine, 1992 yllmda ylkanlan 3785 saYlh Kanunla aylkhga kavu~rnu~tur.

ODTU'ye bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakUlte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulmasl ile Universite saYisl yirrni dokuza

yUkselrni~tir .

3 Ternmuz 1992'de ylkanlan 3837 saYlh Kanunla, yogu daha once 0 illerde mevcut olan birirnlerin nUve te~kil ettigi, 21 yeni Universite ile 2 yUksek teknoloji enstitUsiinUn Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <;anakkale, Denizli, Ratay, Kars, Isparta, izrnir,

Kahrarnanrnara~, Kmkkale, Kocaeli, Ktitahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, Sanhurfa, Tokat ve Zonguldak illerirnizde kurulrnasl ile Universite saYlrnlz elliUye

yiikselrni~tir.

1992 Yllmda ikinci vakIf Universitesi olan Koy Universitesi, 1993'te Anadolu Universitesi'nin ikiye boltinrnesi ile Eski~ehir'deki ikinci Universite olan Osrnangazi Universitesi, 1994'te tilkernizin UyUncU vakIf Universitesi olan Ba~kent Universitesi ile Franslzca egitirn yapan Galatasaray Universitesi kurulmu~tur.

1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de 2, 1999'da ise 2 vakIf Universitesinin kurulmasl ile tilkernizdeki yiiksekogretirn kururnu saYisl 73'e yiikselmi~tir. Bu kururnlan 2001'de vakIflarca kurulan Y ~ar, istanbul Ticaret, izrnir Ekonomi ve 2003 Yllmda kurulan TOBB- Ekonorni ve Teknoloji Universitesi, Anadolu KUltUr Egitirn Vakfl ile Mersin ilaga Egitim ve KUltUr VakfI izlemi~tir. YUksekogretirn kururnlanrnlzm kurulu~ tarihleri Tablo 2.l'de

gosterilrni~tir. Boylece, 1923 yllmdan 2004 Yllma kadar geyen 81 Yllhk Curnhuriyet

donerninde: