4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA 4.1. Tür Tespiti Çalışmaları
Aydın ilinde çilek üretimi yapılan Sultanhisar ilçesi ve civarındaki köylerde yapılan örneklemeler sonucunda elde edilen akar türleri ile doğal düşmanları Çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1. Aydın ilinde çilek alanlarında saptanan zararlı akar türleri ve doğal düşmanları
TAKIM FAMİLYA TÜR
ZARARLI AKAR TÜRLERİ
Prostigmata Tetranychidae
Tetranychus cinnabarinus (Boisduval) T. turkestani (Ugarov and Nikolski) T. urticae Koch
DOĞAL DÜŞMAN TÜRLERİ AKARLAR
Mesostigmata Phytoseiidae
Amblyseius barkeri (Hughes) A. bicaudus Wainstein A. messor Wainstein
Anthoseius inopinatus Wainstein Kampimodromus aberrans (Oudemans) Typhlodromus athiasae Porath and Swirski
BÖCEKLER Coleoptera Coccinellidae
Exochomus nigromaculatus (Goeze) Stethorus gilvifrons Mulsant
Scymnus rubromaculatus (Goeze) S. subvillosus (Goeze)
S. levaillantii Mulsant Heteroptera Nabidae Nabis sp.
Anthocoridae Orius sp.
Neuroptera Chrysopidae Chrysoperla carnea (Steph.) Thysanoptera Thripidae Scolothrips longicornis Priesner Diptera Cecidomyiidae Teşhissiz bir tür
NÖTRAKAR TÜRLERİ
Prostigmata Tydeidae Tydeus kochi Oudemans
Çizelge 1’de de görüldüğü gibi Aydın ilinde çileklerde zararlı akar türleri olarak 3, doğal düşmanları olarak 16 ve nötr akar olarak da 1 tür olmak üzere toplam 20 tür saptanmıştır. Bu türlere ilişkin ayrıntılı bilgiler aşağıda verilmiştir.
4.1.1. Zararlı akar türleri
Zararlı akar türleri olarak Tetranychus cinnabarinus, T.turkestani ve T.urticae belirlenmiştir. Tetranychus cinsine ait bir dişi bireyin genel vücut şekli ve teşhis karakterleri Şekil 1’de, saptanan zararlı akar türlerinin aedeagus şekilleri de Şekil 2’de verilmiştir. Saptanan Tetranychus spp.’ye ait bireylerin özelliklerine ilişkin bazı genel bilgiler aşağıda verilmiştir.
Tetranychus cinnabarinus (Boisduval, 1867)
Sinonimleri: Düzgüneş (1962) ve Meyer (1974)’e göre, Tetranychus cucurbitacearum Sayed, 1946
Tetranychus multisetis Mc Gregor, 1950 Tetranychus urticae dianthica Dosse, 1952 Acarus telarius Linnaeus, 1958
Tetranychus telarius (Linnaeus) Pritchard and Baker, 1955 Tanımı:
Ergin dişilerin boyu 0.4 mm kadar olup, karmen kırmızısı renktedir.
Vücutlarının dorsal kısmında dört parçalı siyah leke vardır. Erkeklerin boyu dişilerden biraz daha kısa olup, abdomenleri geriye doğru daha incedir (Anonymous, 1995).
Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi:
T.cinnabarinus, çilekte genellikle yaprakların alt yüzünde beslenerek,
mezofil hücrelerine zarar verir. Bu zarar sonucu yapraklarda önce küçük sarı
benekler, daha ileri dönemlerde yaygın şekilde bronzlaşmalar görülür. Yoğunluğun yüksek olduğu durumlarda yaprak ve meyvelerin normale göre daha küçük kalmasına, bodurlaşmasına, bazen de ölümüne yol açan bu zararlı sonuçta % 50’ye varan oranlarda ürün azalmasına sebep olabilmektedir (Anoymous, 1995).
Şekil 1. Tetranychus cinsine ait bir dişi birey; A-Genel vücut şekli, B- Dublex seta, C- Peritrem, D- Palpus pretarsusu.
Konukçuları ve Yayılışı :
Sebzelerin çoğunda, bir çok endüstri ve süs bitkisinde ve meyve ağaçlarında
zarar yapmaktadır. Çilekten başka pamuk, fasulye, patlıcan, biber, kavun, karpuz,
yerfıstığı ve bazı meyve ağaçları ile süs bitkileri en önemli konukçuları arasındadır
(Anonymous, 1995). Bu türün A.B.D., Avrupa’nın Kuzey Bölgeleri, Afrika, Orta
Doğu, Arjantin ve Japonya’da bulunduğu bildirilmektedir (Baker and Pritchard 1960’a atfen Düzgüneş, 1962).
Ülkemizde bu tür ilk kez Adana’da Düzgüneş (1962) tarafından pamuk ve hercai menekşede saptanmıştır. Daha pek çok araştırıcı tarafından farklı yer ve konukçularda saptanmıştır.
Bu çalışmada T.cinnabarius’un Sultanhisar’da çileklerde saptandığı tarihler ve birey sayıları Çizelge 2’de verilmiştir.
Çizelge 2. Sultanhisar’da çileklerde preparatı yapılan örnekler içerisinde Tetranychus cinnabarinus’un saptandığı tarihler ve birey sayıları (erkek)
Tarih Birey sayısı Tarih Birey sayısı
29.03.2001 12 21.03.2002 24
19.04.2001 16 15.04.2002 4
TOPLAM 56
Şekil 2. Aydın’ın Sultanhisar ilçesinde çileklerde saptanan zararlı akar türlerinin aedeagus şekilleri; A- Tetranychus urticae Koch, B- Tetranychus turkestani (Ugarov and Nikolski), C- Tetranychus cinnabarinus (Boisduval).
Tetranychus urticae Koch, 1836 Sinonimleri: Düzgüneş (1962)’ye göre, Acarus telarius Linnaeus, 1758
Tetranychus telarius Dugés, 1834 Tetranychus bimaculatus Harvey, 1893 Tetranychus althaeae Von Hanstein, 1901 Epitetranychus althaeae Zacher, 1916 Tetranychus multisetis McGregor, 1950
Tetranychus turkestani Baker and Pritchard, 1953
Ayrıca, bu türün dünyanın farklı yerlerinden, farklı konukçularından tanımlanmış 59 sinoniminin olduğu bildirilmektedir (Jeppson et al., 1975).
Tanımı:
Vücut oval, esas rengi yeşilimsi sarı olup, ergin dişilerin boyu 0.3-0.5 mm kadardır. Vücut ortasına yakın mesafede iki tarafta birer adet siyah leke vardır.
Erkekler dişilerden daha küçük ve abdomenleri arkaya doğru incedir (Anonymous, 1995).
Bu türün zarar şekli, ekonomik önemi, yayılışı ve konukçuları T.cinnabarinus’a benzemektedir.
Ülkemizde bu tür ilk kez 1954 yılında Orta Anadolu’daki meyve ağaçlarında saptanmıştır (Düzgüneş, 1962). Daha sonra pek çok araştırıcı tarafından farklı yer ve konukçularda saptanmıştır.
Bu çalışmada T.urticae’nin Sultanhisar’da çileklerde saptandığı tarihler ve birey sayıları Çizelge 3’de verilmiştir.
Çizelge 3. Sultanhisar’da çileklerde preparatı yapılan örnekler içerisinde Tetranychus urticae’nin saptandığı tarihler ve birey sayıları (erkek)
Tarih Birey sayısı Tarih Birey sayısı
29.03.2001 1 21.03.2002 2
19.04.2001 2 15.04.2002 1
TOPLAM 6
Tetranychus turkestani (Ugarov and Nikolski) Sinonimi: Jeppson et al. (1975)’e göre,
Tetranychus atlanticus Mc Gregor, 1941 Tanımı:
Rengi beslenmeye bağlı olarak çok değişiklik gösterir, yeşilimsi soluk sarı, kırmızımsı kahverengi, siyahımsı yeşil olabilir. Nokta şeklinde omuz lekeleri bulunur, T.urticae’ye çok benzer.
Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi:
T.cinnabarinus ve T.urticae’ye çok benzer. Konukçusunun yapraklarında
lokalize olmuş gruplar halinde bulunur. Genellikle yaprakların alt yüzeyinde
beslenirler fakat zarar yaprağın üst yüzeyinde de görülür. Yüksek popülasyonlarda
yaprakların kurumasına ve bitkinin ölümüne neden olurlar. Yoğun ağlar örer (Jeppson et al., 1975).
Konukçuları ve Yayılışı:
Bu türün A.B.D., Avrupa, Rusya, Japonya, Yakın Doğu ve Orta Doğu ülkelerinde bulunduğu bildirilmiştir. Çilek, önemli zarar yaptığı konukçuları arasında yer almakta ve bu tür strawberry mite olarak bilinmektedir. Önemli zarar yaptığı ürünler arasında yonca, fasulye, pamuk, havuç, hıyar, patlıcan, kavun, maydanoz, soya fasulyesi, kabak ve ayçiçeğinin yer aldığı bildirilmiştir. Ayrıca, bu zararlının önemli derecede zarar yapmadığı fakat konukçuları arasında elma, şerbetçiotu, mısır, şeftali, yerfıstığı, armut, erik ve cevizin de yer aldığı belirtilmiştir (Jeppson et al., 1975).
Ülkemizde bu tür ilk kez 1951 yılında meyve ağaçlarında saptanmıştır (Düzgüneş, 1962). Ayrıca bu türün Ege Bölgesi’nde sebzelerde zararlı olduğu bildirilmiştir (Öngören et al., 1975).
Bu çalışmada T.turkestani’nin Sultanhisar’da çileklerde saptandığı tarihler ve birey sayıları Çizelge 4’de verilmiştir.
Çizelge 4. Sultanhisar’da çileklerde preparatı yapılan örnekler içerisinde Tetranychus turkestani’nin saptandığı tarihler ve birey sayıları (erkek)
Tarih Birey sayısı Tarih Birey sayısı
29.03.2001 1 21.03.2002 2
19.04.2001 1 TOPLAM 4
Sonuçta, Aydın’da çileklerde yapılan sürvey çalışmaları sırasında zararlı akar türlerinden preparatı yapılan örnekler içersinde T.cinnabarinus % 84.84, T. urticae
%9.09 ve T.turkestani’nin ise % 6.06 oranında bir yaygınlık gösterdiği saptanmıştır.
4.1.2. Zararlı akar türlerinin doğal düşmanları
Zararlı akar türlerinin akar kökenli doğal düşmanları olarak Phytoseiidae familyasına ait 6, böcek kökenli doğal düşmanları olarak 10 ve nötr akar olarak da 1 tür saptanmış ve bu türlere ait genel bilgiler aşağıda verilmiştir.
Amblyseius barkeri (Hughes, 1948)
Tanımı:
Dişi bireylerde idiosoma dorsali hemen hemen düzdür ve 17 çift kıl bulunur.
Bunun altısı dorsal, ikisi median ve dokuzu da lateraldir. Dorsal kılların uzunlukları birbirine yakın olup, hiçbir kıl diğerinden çok fazla uzun değildir. L
9ve M
2dışındaki kıllar düzdür. Dorsal levhanın uzunluğu 360 µm ve genişliği 200 µm’dir. Dişi chelicera’sının digitus mobilis’i tek dişli, digitus fixus’u ise uca doğru 4 dişlidir.
Ayrıca pilus dentilis bulunur. IV. bacakta basitarsus üzerinde bir adet macroseta görülmektedir (Düzgüneş ve Kılıç, 1982).
Ventralde sternal levhanın ön kenarı konkav ve coxa’lara doğru önden çıkıntı yapmıştır. 3 çift sternal kıl taşır. Metasternal levhalar bir çift olup üzerinde birer kıl taşır. Genital levha iyi gelişmiştir. Ventrianal levha iri ve üzerinde 3 çift preanal kıl bulundurur. Bu levha üzerinde enlemesine bazı çizgiler görülmektedir. Ventrianal levhayı çeviren integüment üzerinde 4 çift kıl bulunur. Metapodal levhalar küçük yapılı ve bir çifttir (Şekil 3 a).
Spermatheca Şekil 3 b’de görüldüğü gibi cervix’i uzamış ve bir boru gibidir.
Büyük ve küçük kanallar çok belirgindir.
Peritremi oldukça uzun olup vertikal kıllara kadar uzanır.
Bu çalışmada A.barkeri’nin erkeğine rastlanmamıştır.
Şekil 3. Amblyseius barkeri (Hughes); A- Genel vücut şekli, B- Spermatheca.
Yayılışı:
Afrika, Avrupa, Japonya, İngiltere, İsrail ve İtalya’da bulunan bu tür çilek üzerinde saptanmıştır (Ragusa, 1977).
Türkiye’de ilk kez bu tür Swirski and Amitai (1982) tarafından çilekte saptanmıştır. Daha sonra Çobanoğlu (1993), bu türü elma bahçelerindeki örtü bitkilerinden yoğun olarak saptamıştır.
Bu çalışmada A.barkeri’ nin Sultanhisar’da çileklerde saptandığı tarihler ve
birey sayıları Çizelge 5’de verilmiştir.
Çizelge 5. Sultanhisar’da çileklerde preparatı yapılan örnekler içerisinde Amblyseius barkeri’nin saptandığı tarihler ve birey sayıları (Dişi)
Tarih Birey sayısı Tarih Birey sayısı
04.03.2001 3 12.05.2002 3
29.03.2001 12 14.05.2002 2
19.04.2001 15 21.05.2002 5
23.12.2001 1 23.05.2002 3
02.05.2002 1 30.05.2002 5
TOPLAM 50
Amblyseius bicaudus Wainstein, 1962
Tanımı: Dişide dorsal levha ağ şeklinde desenli olup, dorsal levhasının uzunluğu 379 µm, genişliği 240 µm’dir. İdiosoma’da 17 çift kıl bulunur. Bunlardan altısı dorsal, ikisi median ve dokuzu da lateraldir. Lateral kılların bazıları tüylenmiş ve dorsal yüzeyde kıllar arasında oldukça büyük farklar vardır. Sublateral kıllar lateral integüment üzerindedir. L
7, L
8ve M
2kılları hemen hemen aynı uzunluktadır.
L
9kılı M
2kılının yaklaşık 2 katı uzunluğunda ve L
9vücut genişliğinin yarısı kadardır. L
7, L
8, L
9ve M
2kılları tüylenmiştir. Chelicera’da digitus mobilis üzerinde 1 adet, digitus fixus üzerinde 3 adet diş bulunmaktadır. IV. bacak basitarsus’unda 1 adet macroseta vardır (Düzgüneş ve Kılıç, 1982).
Ventralde sternal levha oldukça büyük olup, uzunluğu genişliğinden fazladır.
Üzerinde 3 çift sternal kıl taşır. Sternal levhanın önünde, üzerinde birer kıl bulunan bir çift metasternal levha yer alır. Genital levha üzerinde bir çift kıl bulunur.
Ventrianal levha oldukça geniş yapılıdır. 3 çift preanal kıl bulundurur. Ventrianal levhada enine desenlenmeler görülür ve bu levhayı çevreleyen integüment üzerinde 4 çift kıl bulunur. Metapodal levhalar uzunca olup 2 çifttirler (Şekil 4 a).
Spermatheca Şekil 4 b’de görüldüğü gibi çan şeklinde olup cervix’i sertleşmiştir.
Peritremi oldukça uzun olup L
1kılı seviyesindedir.
Bu çalışmada A.bicaudus’un erkeğine rastlanmamıştır.
Şekil 4. Amblyseius bicaudus Wainstein; A- Genel vücut şekli, B- Spermatheca.
Yayılışı:
Bu tür Avrupa ve Rusya’da çalımsı bitkiler, karpuz, erik, dut yaprakları ve bitki artıklarında saptanmıştır (Wainstein, 1962 ve Karg, 1971).
Ülkemizde bu tür ilk kez Ankara’da elma ağacı altındaki örtü bitkisi veya yere dökülen yapraklar üzerinde Düzgüneş ve Kılıç (1982) tarafından bulunmuştur.
Madanlar (1991) ise bu türü İzmir’in Urla (Balıklıova) ilçesinde limon ağaçları üzerinde saptadığını bildirmiştir.
Bu çalışmada ise A.bicaudus 19.04.2001 tarihinde Sultanhisar’da çileklerde 2
birey olarak bulunmuştur.
Amblyseius messor (Wainstein, 1960)
Sinonimleri: Athias-Henriot (1961)’e atfen Çobanoğlu (1989 a) ve Schicha, (1987)’e göre,
Amblyseius obtusus Berlese, 1958
Amblyseius feonalis Athias-Hentriot, 1958 Typhlodromus messor Wainstein, 1960
Tanımı: Dorsal levha çok sertleşmiş olup, uzunluğu 405 µm ve genişliği ise 290 µm’dir. İdiosoma’da 17 çift kıl bulunur. Bunlardan altısı dorsal, ikisi median ve dokuzu da lateraldir. Ayrıca sırt levhası etrafındaki deri üzerinde 2 çift sublateral kıl mevcuttur. Chelicera’da digitus mobilis üzerinde 1 adet, digitus fixus üzerinde 3 adet diş ve altında pilus dentilis bulunur. IV. bacakta genu, tibia ve basitarsus üzerinde 3 adet macroseta bulunur (Wainstein, 1960).
Ventralde sternal levha üzerinde 3 çift kıl bulunur. Metasternal levhalar bir çift olup her biri birer adet kıl taşır. Ventrianal levha üçgenimsi şekilli ve geniş yapılıdır. Ventrianal levhayı çevreleyen integüment üzerinde 4 çift kıl vardır (Şekil 5a).
Spermatheca Şekil 5b’de görüldüğü gibi boyun kısmı çan şeklindedir.
Peritrem D
1kılı hizasına kadar ulaşır.
Bu çalışmada A.messor’un erkeğine rastlanmamıştır.
Yayılışı : Avustralya, Cezayir, Güney Afrika, İtalya, İspanya, Rusya ve Yeni Zelanda’da bulunan bu tür, Acacia armata, Asparagus sp., Ceratonia siliqua, Citrus spp., Eucalyptus sp., Fragaria ananassa, Gramineae, Hypochoeris radicata, Malus domestica, Medicago sp., Phaseolus sp., Prosopis farcata, Psidium guajava, Punica granatum, Prunus domestica, Quercus ithaburensis ve Schinus molle üzerinde saptanmıştır (Swiski and Amitai, 1965; Ragusa, 1977; Schicha, 1987).
Bu tür Türkiye’de ilk defa Çobanoğlu (1989 a) tarafından elma bahçelerinde
saptanmıştır. Ayrıca bu türün İzmir’in Selçuk (Belevi) ilçesinde mandarin ağaçları
üzerinde (Madanlar, 1991) ve Menemen ilçesinde ise çileklerde (Madanlar ve
Yoldaş, 1996) saptandığı bildirilmiştir.
Şekil 5. Amblyseius messor (Wainstein); A- Genel vücut şekli, B- Spermatheca.
Bu çalışmada ise A.messor’ün Sultanhisar’da çileklerde saptandığı tarihler ve birey sayıları Çizelge 6’da verilmiştir.
Çizelge 6. Sultanhisar’da çileklerde preparatı yapılan örnekler içerisinde Amblyseius messor’un saptandığı tarihler ve birey sayıları (Dişi)
Tarih Birey sayısı Tarih Birey sayısı
04.03.2001 3 15.04.2002 9
29.03.2001 7 29.04.2002 12
19.04.2001 8 02.05.2002 4
14.03.2002 1 21.05.2002 1
TOPLAM 45
Anthoseius inopinatus Wainstein, 1975
Tanımı: Dişi bireylerde dorsal levha hafifçe sertleşmiş ve ağ desenlidir.
Uzunluğu 350 µm ve genişliği ise 160 µm’dir. 3 çift por’a sahiptir. Dorsal levhada 18 çift kıl bulunur. Bunun altısı dorsal, ikisi median, 10’u lateral kıllardır.
Chelicera’da digitus mobilis üzerinde 1 adet, digitus fixus üzerinde 3 adet diş bulunur. IV. bacak tarsusu üzerinde uzun bir macroseta bulunur (Kolodochka, 1979;
Beglyarov, 1981).
Ventral’de sternal levha üzerinde 2 çift sternal kıl ve 2 çift küçük por bulunur. Ventrianal levha beşgen şeklinde, üzerinde 4 çift preanal kıl ve por bulunur (Şekil 6 a).
Spermatheca Şekil 6 b’de görüldüğü gibi huni şeklinde uzamış ve atrium’u kısadır. Peritrem L
1-L
2arasına kadar uzanır.
Şekil 6. Anthoseius inopinatus (Wainstein); A- Genel vücut şekli, B- Spermatheca.
Erkek: Erkeğin dorsali dişiye benzer ancak ondan daha küçüktür. Ventrianal
levhada 4 çift preanal kıl ve bir çift por bulundurur. Spermatodactyl’in uç kısmı düzleşmiştir (Şekil 7).
Şekil 7. Anthoseius inopinatus (Wainstein)’un genel vücut şekli (Erkek).
Yayılışı: Bu türün Rusya ve Ukrayna’da Pinus hamata, Ajuga orientalis, Vitis vinifera, meşe, armut, dikenli ardıç ve eğrelti otunda yaygın olarak bulunduğu bildirilmektedir (Kolodochka, 1979; Beglyarov, 1981).
Ülkemizde A.inopinatus’un bulunduğuna dair literatüre rastlanmamasına rağmen Çobanoğlu
bu türün Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü koleksiyonlarında mevcut olduğunu bildirmiştir.
Bu çalışmada A.inopinatus’un Sultanhisar’da çileklerde saptandığı tarihler ve birey sayıları Çizelge 7’de verilmiştir.
Sözlü görüşme
Çizelge 7. Sultanhisar’da çileklerde preparatı yapılan örnekler içerisinde Anthoseius inopinatus’un saptandığı tarihler ve birey sayıları (Dişi ve Erkek)
Tarih Birey sayısı Tarih Birey sayısı
23.12.2001 1 15.04.2002 4
26.02.2002 9 29.04.2002 2
02.03.2002 5 02.05.2002 3
14.03.2002 9 09.05.2002 3
17.03.2002 11 + 1 ♂ 14.05.2002 13
21.03.2002 20 21.05.2002 3
25.03.2002 5 23.05.2002 3
04.04.2002 1 30.05.2002 2
TOPLAM 95
Kampimodromus aberrans (Oudemans, 1930)
Sinonimleri: Chant and Hansell (1971), Swirski and Ragusa (1976), Ragusa (1977), Miedema (1987)’den alınmıştır.
Typhlodromus aberrans Oudemans, 1930; Nesbitt, 1951; Chant, 1955, 1958 Typhlodromus vitis Oudemans, 1930; Nesbitt, 1951
Typhlodromus elongatus Oudemans, 1930
Kampimodromus elongatus (Oudemans), Nesbitt, 1951
Typhlodromus (Amblyseius) aberrans Oudemans, Chant, 1959
Amblyseius aberrans (Oudemans), Athias-Henriot, 1958, Swirski and Amitai, 1965; Chant and Hansell, 1971; Karg, 1971; Liushitz and Kuznetsov, 1972; Ragusa, 1974; Karg, 1982
Paradromus aberrans (Oudemans), Muma, 1961
Kampimodromus aberrans (Oudemans), Hatzinikolis, 1973; Karg, 1983 Amblyseius (Kampimodromus) aberrans Oudemans, Pritchard and Baker,
1962; Ehara, 1966 Tanımı:
Dişide dorsal levha hemen hemen düz veya belirgin desenlidir. İdiosoma’da 16 çift kıl bulunur. Bunun altısı dorsal, ikisi median, sekizi de lateraldir. Bu türde L
7kılı bulunmaz. Lateral kılların bazıları testere dişi gibi çıkıntılıdır. Sublateral kıllar
lateral integüment üzerindedir. Chelicera’da digitus mobilis üzerinde 1, digitus fixus
üzerinde 3-4 diş bulunmaktadır. Pilus dentilis belirgin olarak görülür (Düzgüneş ve Kılıç, 1982).
Ventralde sternal levha düzgün yüzeyli olup 3 çift kıl içerir. Bir çift metasternal levha ve bunların üzerinde de 1 çift metasternal kıl bulunur. Ventrianal levha kısmen uzamış olup üzerinde 3 çift preanal kıl bulundurur. Ventrianal levhayı çevreleyen integüment üzerinde 4 çift kıl vardır. Metapodal levhalar küçük ve 2 çifttirler (Şekil 8a).
Spermatheca Şekil 8 b’de görüldüğü gibi tabak şeklinde, cervix’i kısa ve kitinleşmiştir. Peritremi kısa olup coxa I düzeyine ulaşır.
Bu çalışmada K.aberrans’ın erkeğine rastlanmamıştır.
Yayılışı:
K.aberrans dünya üzerinde çok geniş bir alana dağılmıştır. İngiltere, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri (Chant, 1959), İsrail (Swirski and Amitai, 1965), İtalya, Yunanistan (Swirski and Ragusa, 1977)’ da yaygın olduğu bildirilmektedir. Bu türün Tilia platyphyllos, Annona cherimolia, Corylus avellana, Bourreria succulenta, Viburnum sp., Quercus sp., Persea gratissima, Eriobotrya japonica, Prunus domestica üzerinden toplandığı bildirilmektedir (Ragusa, 1977).
Ayrıca bu türün bağda Panonychus ulmi (Koch), Eotetranychus carpini (Oudemans) (Prostigmata: Tetranychidae) (Jeppson et al., 1975), fındıkta Eriophyes avellanae (Nal.) (Prostigmata: Eriophyidae) (Ragusa, 1977), elmada serbest yaşayan Eriophyes’ler ve polen tozları (Düzgüneş ve Kılıç, 1983) ile beslendiği saptanmıştır.
Ülkemizde bu tür ilk kez 1957 yılında Düzgüneş (1963) tarafından elma, erik ve fındık ağaçlarında bulunmuştur.
Bu çalışmada K.aberrans 23.05.2002 tarihinde Sultanhisar’da çileklerde bir
birey olarak bulunmuştur.
Şekil 8. Kampimodromus aberrans (Oudemans); A- Genel vücut şekli, B- Spermatheca.
Typhlodromus athiasae Porath and Swirski, 1965 Sinonimleri: Denmark (1992)’e göre
Typhlodromus perbibus Wainstein and Arutunjan, 1968 Typhlodromus hellenicus Swirski and Ragusa, 1977 Typhlodromus pelargonicus El Badry, 1968
Tanımı:
Dişide dorsal levha serleşmiş ve üzeri ağ desenli olup, dorsal levhanın
uzunluğu 286-346 µm’dir. İdiosoma’da 17 çift kıl bulunur. Bunlardan altı çifti
dorsal, iki çifti median, dokuz çifti lateral kıllardır. Lateral kılların 6 çifti proscutum,
3 çifti de postscutum üzerinde yer almaktadır. Ayrıca dorsal levhanın etrafındaki
integüment üzerinde 2 çift sublateral kıl bulunmaktadır. Vücut üzerindeki kıllar düzdür, sadece L
9kılı hafifçe tüylüdür. Dorsal levha üzerinde 4 çift por bulunmaktadır. Chelicera’da digitus fixus 3 diş taşır, bunların ikisi pilus dentilis’in iki yanında, biri de uç kısma doğru yer alır, digitus mobilis’te ise tek diş bulunur. IV.
bacak basitarsus’unda bir adet macroseta vardır (Porath and Swirski, 1965).
Ventral’de sternal levha üzerinde 3 çift kıl vardır. Ventrianal levha üçgenimsidir ve az çok çizgi şeklinde desenlere sahiptir. 4 çift preanal kıl taşır, por içermemektedir. Ventrianal levhanın etrafında 4 çift kıl bulunmaktadır (Şekil 9 a)
Spermatheca Şekil 9b’de görüldüğü gibi boyun kısmı genişlemiş tüp şeklindedir. Peritremin ucu L
1-L
2kılları arasındadır.
Şekil 9. Typhlodromus athiasae Porath and Swirski; A- Genel vücut şekli, B- Spermatheca.
Erkek: Erkekleri dişilerden daha küçüktür. Ventrianal levha dişilere göre daha genişlemiş olup 4 çift preanal kıl içerir (Şekil 10).
Şekil 10. Typhlodromus athiasae Porath and Swirski’nin genel vücut şekli (Erkek).
Yayılışı: Bu türün İsrail ve Yunanistan’da Althaea setosa, Annona sp.,
Asparagus sp., Bambusa sp., Campsis radicans, Casimiroa edulis, Ceratonia
siliqua, Citrus spp., Convolvulus sp., Crataegus azarolus, Cupressus sempervirens,
Dovyalis caffra, Ficus carica, Gramineae, Inula viscosa, Leguminosae, Lonicera
etrusca, L. Japonica, Morus nigra, Persea americana, Phaseolus vulgaris,
Phillyrea media, Pinus halepensis, Pictacia lentiscus, Platanus orientalis, Prasium
majus, Prunus salicina, Pyrus malus, Quercus sp., Salvadora persica, Salvia
triloba, Solanaceae, Sonchus oleraceus, Styrax officinalis, Ulmus sp., Viburnum
tinus, Viola sp., Vitis sp., Withania somnifera üzerinde bulunduğu bildirilmektedir
(Porath and Swirski, 1965; Swirski and Amitai, 1965, 1968; Mc Murtry, 1977).
Bu tür yurdumuzda ilk kez Mc Murtry (1977) tarafından Antalya’da turunçgillerde saptanmıştır. Swirski and Amitai (1982) bu türü Adana’da Pinus sp.
üzerinde saptamıştır.
Şekeroğlu (1984), bu türün yurdumuzda turunçgil ve çam ağaçlarında Adana, Antalya ve İçel illerinin alçak kesimlerinden Toros dağlarının eteklerine kadar uzanan bir dağılıma sahip olduğunu bildirmektedir. Çobanoğlu (1989 b) ise bu türü yurdumuzda Antalya (Alanya) ve Muğla (Fethiye)’daki turunçgil bahçelerinde saptamış ve beyaz sinek pupa ve yumurtalarıyla beslendiğini gözlemiştir. Madanlar (1991) ise bu türü İzmir’in Menderes, Merkez, Seferihisar ve Selçuk ilçelerinde mandarin ve portakal ağaçları üzerinde saptadığını bildirmiştir.
Denmark (1992), bu türün İsrail, Mısır ve Türkiye’de çeşitli konukçu bitkiler üzerinde yaygın olarak bulunduğunu bildirmiştir.
Bu çalışmada T.athiasae’nin Sultanhisar’da çileklerde saptandığı tarihler ve birey sayıları Çizelge 8’de verilmiştir.
Çizelge 8. Sultanhisar’da çileklerde preparatı yapılan örnekler içerisinde Typhlodromus athiasae’nin saptandığı tarihler ve birey sayıları (Dişi ve Erkek)
Tarih Birey sayısı Tarih Birey sayısı
04.03.2001 2 25.03.2002 10
29.03.2001 5 04.04.2002 11
19.04.2001 9 + 1 ♂ 15.04.2002 14
12.05.2001 39 29.04.2002 11
31.09.2001 2 02.05.2002 15
23.12.2001 1 09.05.2002 11+ 1 ♂
26.02.2002 17 12.05.2002 21+ 2 ♂
02.03.2002 9 14.05.2002 45+ 2 ♂
14.03.2002 13 21.05.2002 55+ 6 ♂
17.03.2002 1 23.05.2002 49
21.03.2002 2+ 1 ♂ 30.05.2002 37+ 3 ♂
TOPLAM 395
Aydın ilinde çileklerde yapılan sürvey çalışmaları sırasında Phytoseiidae familyasına bağlı avcı akarlardan preparatı yapılan örnekler içerisinde T. athiasae
% 67.17, A.inopinatus % 16.15, A.barkeri % 8.5, A.messor % 7.65, A.bicaudus %
0.35 ve K. aberrans’ın % 0.18 oranında yaygınlık gösterdiği saptanmıştır.
Zararlı akar türlerinin böcek kökenli doğal düşmanları olarak Exochomus nigromaculatus (Goeze), Stethorus gilvifrons Mulsant, Scymnus rubromaculatus (Goeze), S. subvillosus (Goeze), S. levaillantii Mulsant (Coleoptera: Coccinellidae), Nabis sp. (Heteroptera: Nabidae), Orius sp. (Heteroptera: Anthocoridae), Chrysoperla carnea Steph. (Neuroptera: Chrysopidae), Scolothrips longicornis Priesner (Thysanoptera: Thripidae) ve Cecidomyiidae (Diptera)’den teşhissiz bir tür olmak üzere toplam 10 tür saptanmıştır. Bu türlerin özelliklerine ilişkin bazı genel bilgiler aşağıda verilmiştir.
Exochomus nigromaculatus (Goeze)
Tanımı: Yarım küre şeklinde, 3 - 4.5 mm boyunda, pronotum’un yanları dışında vücudunun üzeri parlak siyah renkte olan bir türdür (Şekil 11). Abdomen 1.
segmentinin orta kısmı siyah diğer tarafları ile bacaklar da sarımsı kahverengidir (Uygun, 1981).
Yayılışı: Bu türün tüm palearktik bölgede yaygın olduğu bildirilmiştir (Uygun, 1981). Giray (1970), bu türün konukçusu olarak Hyadaphis foeniculi Pass.
ve Tetranychus telarius L. olduğu; Öncüer (1977) ise Coccus pseudomagnoliarum (Kuw.)’ u konukçusu olarak bildirmiştir.
Scymnus levaillantii Mulsant
Tanımı: Uzunca oval, sarımsı kahverenginde ve 1.8 – 2 mm boyunda bir türdür. Baş, erkeklerde sarı, dişilerde ön tarafı sarı, arka tarafı siyahtır. Pronotum siyah, ön ve yan kenarları sarıdır. Elytra sarımsı kahverenginde olup, bazalı ile elytronların birleşme yeri V biçiminde siyahtır (Uygun,1981) (Şekil 12).
Yayılışı: Ülkemizde Soylu ve Ürel (1977), Güney Anadolu Bölgesi’nde;
Soylu (1978) ve Uygun (1981), Doğu Akdeniz Bölgesi’nde; Düzgüneş et al. (1982),
Ankara’da bu türü belirlemişlerdir.
Şekil 11. Exochomus nigromaculatus (Goeze) Şekil 12. Scymnus levaillanti Mulsant
Soylu ve Ürel (1977), bu türün Planococcus citri Risso ve Acarina’nın predatörü olduğunu; Uygun (1981), Doğu Akdeniz Bölgesi’nde ilkbahar ve yaz aylarında yaprakbiti ve kırmızı örümcek bulunan turunçgil ve sebze bahçeleri, söğüt, akasya ve yabancı ot üzerinde saptandığını bildirmişlerdir. Ayrıca, Düzgüneş et al.
(1982), Ankara ilinde bu türe nadiren rastlandığını başlıca konukçularının Aphis gossypii Glover, Dysaphis devecta Walk. ve Hyadaphis n.sp. olduğunu belirtmiştir.
Scymnus rubromaculatus (Goeze)
Tanımı: Oval şekilli, boyu 1.8-2.3 mm eni ise 1.6-1.8 mm olan bir türdür.
Baş, pronotum ve elytra tamamen siyah renklidir (Şekil 13). Erkekler dişilere göre daha küçük yapıda ve daha açık renklidir (Kreissl und Uygun,1980).
Yayılışı: Giray (1970) bu türün yaprakbitleri ve akarlar üzerinde yaşadığını,
İzmir-Bornova ve Kınık’ta Macrosiphum euphorbiae Thom., Myzus persicae
(Sulz.) ve Tetranychus telarius L.’un predatörü olduğunu; Öngören et al. (1975) Ege
Bölgesi’nde sebzelerde T.urticae’nin predatörü olduğunu; Soylu ve Ürel (1977)
Doğu Akdeniz Bölgesi’nde Acarina ve Coccoidea üzerinde bulunduğunu
bildirmektedirler.
Scymnus subvillosus (Goeze)
Tanımı: Genişçe oval, 2 – 2.5 mm boyunda üzeri açık renkli tüylerle örtülü bir türdür. Elytra üzerindeki desenler oldukça farklılık gösterir. Açık renkli lekesiz bireylere rastlanabildiği gibi, tamamen siyah 2 ve 4 kırmızı lekeli bireylere de rastlanılmaktadır (Uygun,1981) (Şekil 14).
Şekil 13. Scymnus rubromaculatus (Goeze) Şekil 14. Scymnus subvillosus Mulsant
Yayılışı: Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Kafkasya, Sibirya, Kuzey Afrika ve Türkiye’de yaygın olduğu bildirilmektedir (Uygun 1981). Giray (1970), bu türe A.gossypii üzerinde rastladığını, Öncüer (1977) Ceroplastes rusci L. ve C.
pseudomagnoliarum’un 1. dönem nimfleri ile, Soylu (1978) yaprakbitleri ve akarlarla, Düzgüneş et al. (1982) ise ormanlarda, meyve ve sebze bahçelerinde, yem bitkileri ve yabani ot üzerinde bulunan yaprakbitleri ile beslendiğini belirtmişlerdir.
Ayrıca Özkan (1986), Antalya’da bu türü Tetranychus viennensis üzerinde saptadığını bildirmiştir.
Bu çalışmada Coccinellidae türlerinden Exochomus nigromaculatus,
Scymnus levaillanti, S. rubromaculatus ve S. subvillosus’a yaz döneminde atrapla
yapılan örnekleme sonucunda çok az sayıda rastlanmıştır.
Stethorus gilvifrons Mulsant
Tanımı: 1.2 – 1.5 mm boyunda ve vücut üzeri tamamen siyah olan bir türdür.
Başın ön yarısının sarı, elytra yan kenarının daha yuvarlak ve uzunca tüyleri ile Stethorus punctillum Weise’dan ayrılır (Uygun, 1981) (Şekil 15).
Şekil 15. Stethorus gilvifrons Mulsant ergin ve larvası
Yayılışı: Güney Avrupa, Küçük Asya, Kafkasya, Hindistan, Pakistan, Afganistan ve Türkiye’de yaygın olduğu bildirilmiştir (Uygun, 1981).
S. gilvifrons’ un birincil avını kırmızı örümceklerin oluşturduğu, ilkbahar ve yaz aylarında kırmızı örümceklerle bulaşık sebze ve meyve bahçelerinde sık rastlandığı bildirilmiştir (Uygun, 1981). Aydemir ve Toros (1990), S. gilvifrons’ un hem ergini hem de larvasının T. urticae’ nin bütün dönemleri ile beslendiğini ve spesifik bir akar predatörü olduğunu bildirmiştir.
Bu çalışmada S. gilvifrons’ un hem ergin hem de larvasının Tetranychus
türleriyle beslendiği ve yer yer yüksek populasyon oluşturdukları görülmüştür.
Chrysoperla carnea Steph.
Tanımı: Erginleri narin yapılı, çoğunlukla sarımsı, yeşil veya gri renkte güzel görünüşlü böceklerdir. Arka kanatlar ön kanatlardan daha küçüktür. Genellikle kanatlar tamamen saydamdır. Baş küçük, antenler kıl veya iplik şeklinde olup vücuttan veya ön kanatlardan daha uzundur. Petek gözler parlak, parıltılı veya genellikle anten renginde büyük ve birbirinden uzak şekilde başa yerleşmiştir. Ocelli yoktur. Ön kanatlarda Rs bir kökten çıkmış gibidir. R+MA damarının kaidesinde yuvarlak, şişkince bir çıkıntı bulunur (Lodos, 1993) (Şekil 16).
Şekil 16. Chrysoperla carnea Steph.
Yayılışı: Avrupa, Asya’nın büyük bir kısmı, Kuzey Amerika’da bulunduğu, ülkemizde ise hemen hemen her yerde az veya çok rastlandığı bildirilmiştir (Lodos,1993).
Aydemir ve Toros (1990), C. carnea larvalarının avını arama kabiliyetinin
çok yüksek olduğunu ve ilk dönemlerinde T. urticae’ nin tüm biyolojik dönemleri ile
beslendiğini, ancak son dönemlerinde T. urticae’ den daha büyük konukçuları tercih
ettiğini ve diğer akar predatörlerini de öldürebildiğini bildirmiştir. Lodos (1993) ise bu predatörün biyolojik savaşta etkin rol oynayan en önemli türlerden birisi olduğunu ve konukçularını aphidler, bazı koşnil, lepidopter ve chrysomelid larvaları, thripsler ve hatta bazı akar türlerinin oluşturduğunu bildirmiştir.
Nabis sp.
Tanımı: Erginlerde vücut genellikle uzun, silindir şeklinde, nadiren uzunca ovaldir. Renkleri çoğunlukla gri, esmer, siyah veya kırmızımsıdır. Mat, parlak, tüylü veya tüysüz olabilirler. Baş uzun; antenleri uzun, silindir şeklinde ve normal olarak 4 segmentlidir. Gözler iyi gelişmiştir. Prothorax uzun ve dar, pronotum önde enine çöküntülüdür. Kanatlar normal veya büyük oranda küçülmüştür. Bacaklar silindir şeklindedir (Lodos, 1986) (Şekil 17).
Yayılışı: Lodos (1986) Nabis spp.’nin Avrupa’dan İran’a kadar olan alanda bulunduğunu; Önder ve Lodos (1986) Romanya, Fransa, Rusya, İsveç ve A.B.D.’de yaygın olarak bulunduğunu bildirmişlerdir. Ülkemizde ise hemen her yerde az veya çok rastlandığı bildirilmektedir (Lodos, 1986).
Lodos (1986), Nabis türlerinin hemen hepsinin predatör olduğunu ve kendilerinden küçük yumuşak vücutlu olan diğer böcekleri, örneğin aphid, cicadellid, küçük kelebek larvaları, heteropter nimfleri gibilerini avlayarak beslendiğini bildirmiştir. Aydemir ve Toros (1990), Nabis pseudoferus Rem.’un ilk dönemdeki nimflerinin T. urticae ile beslendiğini ve daha ileriki nimf ve erginlerinin ise T.
urticae’yi tercih etmediklerini saptamışlardır. Bu çalışmada ise bu predatörün çilek alanlarında yaz döneminde atrapla yapılan örnekleme sonucunda az sayıda bulunduğu görülmüştür.
Orius sp.
Tanımı: 2.6 mm’den küçük, oval, parlak ve sarıdan siyaha kadar değişen renklere sahiptirler. Gözler iri ve çıkıntılıdır. Başın üst kesiminde 6 adet kıl bulunur.
Hortum kısa olup ön coxa’ları biraz geçer. Anten erkekte dişilere oranla biraz daha
kalındır. Pronotum yamuk şeklindedir. Hemielytra soluk kahverengi olup
membran’da belirgin 3 damar bulunur. Ön tibia genellikle diğerlerine oranla daha açık renklidir (Önder, 1982) (Şekil 18).
Şekil 17. Nabis sp. Şekil 18. Orius sp.
Yayılışı: Önder (1982), Orius cinsine bağlı türlerin tüm dünyada yayılma gösterdiğini ve Thysanoptera, Psyllidae, Aphididae, Coccoidea, Tetranychidae ve Eriophyiidae türleriyle, bazı Lepidoptera ve Coleoptera yumurtaları ile beslendiğini bildirmiştir. Soysal ve Yayla (1988), Orius türlerinden Orius niger ve O.
minutus’un patlıcanda Tetranychus türleriyle beslendiğini bildirmişlerdir. Aydemir ve Toros (1990), Orius minutus (L.) (Heteroptera: Anthocoridae)’un ise T. urticae’
nin bütün dönemleri ile beslendiğini, yapraklarda bulunan Thysanoptera takımına bağlı birçok türü de tercih ettiğini ve geniş bir konukçu dizisine sahip olduğunu belirtmişlerdir.
Yukarıda belirtilen predatörlerden C.carnea, Nabis sp. ve Orius sp.’nin ergin
bireylerine atrapla yapılan örnekleme sonucunda nadiren rastlanmış ve zararlı
üzerinde baskı oluşturacak populasyon yoğunluklarına ulaşamamışlardır.
Scolothrips longicornis Priesner
Tanımı: Dişiler soluk limon veya portakal sarısı rengindedir. 1. ve 2. anten segmentleri açık renkli, diğer segmentler ise hafif koyudur. Kanatlar şeffaf, yarısı veya üçte ikisi gri pullu ve iki kısa bant içerir. Bu bantlardan birincisi arka marjine kadar uzanmaz. İkinci bant ise uzunluğundan daha geniştir. Bunlar bant şeklinden daha çok leke şeklindedir. Erkeklerin antenleri soluk gri renkte, 1. ve 2. segmentler şeffaftır. Vücut soluk sarı renkte ve gölge yoktur. Kanatlarda 3 koyu leke vardır (Priesner, 1960) (Şekil, 19).
Yayılışı: Öngören et al. (1975), bu türün Ege Bölgesi’nde sebzelerde zararlı T. urticae, T.cinnabarinus ve T. atlanticus’un predatörleri arasında yer aldığını belirtmişlerdir. Ayrıca bu tür, Antalya’da sahilde T. urticae ile bulaşık pamuk, yerfıstığı ve sebzeler gibi otsu bitkilerde, yaylada ise T. urticae, T.viennensis, Panonychus ulmi ve Bryobia rubrioculus ile bulaşık, başta elma olmak üzere çeşitli meyve ağaçlarında daha sık bulunduğu tespit edilmiştir (Tunç,1990). Lodos (1993), S. longicornis’in ergin ve nimflerinin yumuşak vücutlu küçük diğer böcekleri ve akarları avlayarak beslendiğini bildirmiştir.
Bu çalışmada S.longicornis’in erginlerinin kırmızı örümceklerle beslendiği ve zararlının yoğun olduğu yapraklarda sıklıkla bulunduğu görülmüştür.
Cecimomyiidae familyasından teşhissiz bir tür
Tanımı: Erginler 0.5 – 6 mm kadar boydadır. Anten çeşitli çıkıntılar ile süslüdür. Nokta gözler bazı türlerde bulunmaz. Kanatlarda sadece birkaç boyuna damar vardır. Vücut genellikle narin yapılı ve uzun bacaklıdır. Abdomen sonunda az veya çok uzun yumurta koyma borusu bulunur. Larvalar sarımsı yada kırmızımsıdır.
Baş çok ufalmıştır; ağız parçaları emmeye yarar şekle dönüşmüştür (Kansu, 1991) (Şekil, 20).
Yayılışı: Cecidomyiidae familyası türlerinin büyük çoğunluğunun bitki
zararlısı olduğu ancak bazı türlerin afitler, kabuklu bitler, thrips ve akarlar gibi
yumuşak vücutlu böceklerle beslenerek doğal dengenin sağlanmasında önemli rol
oynadıkları bildirilmiştir (Düzgüneş et al., 1982). Aydemir ve Toros (1990),
Cecidomyiidae familyasından Therodiplosis persicae Kieffer’nin spesifik bir akar predatörü olduğunu ve larvalarının T. urticae’nin çeşitli dönemleri ile beslendiğini bildirmişlerdir.
Şekil 19. Scolothrips longicornis Priesner Şekil 20. Cecidomyiidae larvası
Bu çalışmada bu türün larvalarının Tetranychus türleriyle beslendiği ve lokal olarak zararlının yoğun olduğu yapraklarda baskı kurduğu belirlenmiştir.
Ayrıca Sultanhisar’da çilek alanlarında nötr akar olarak Tydeus kochi Oudemans saptanmış ve bu türe ait bilgiler aşağıda verilmiştir.
Tydeus kochi Oudemans, 1928 Sinonimi: Baker (1965)’e göre
Tydeus kochi Oudemans, 1928; Baker, 1965 Tydeus zempoalensis Baker, 1943
Tanımı:
Dorsal vücut kılları orta uzunlukta, hafif dişli ve mızrak şeklindedir.
Propodosoma üzerindeki duygu kılları uzun, silindirik yapıda ve düzdür. Solenidion I
kısa, silindirik ve segment genişliğinin ½’si kadardır. Bacak kılları silindirik ve dişli mızrak şeklindedir. Empodial tırnak yoktur. Bütün coxa’lar desenli yapıdadır.
Palpuslar normal uzunlukta, chelicera’daki hareketli parmaklar orta boyda, stylophore ise belirgin olarak ayrıktır. Dorsal vücut desenlemesi tipiktir. Ventralde hysterosoma V şeklinde ve bu durum V
3kılına kadar uzanmaz (Baker, 1970) (Şekil 21).
Şekil 21. Tydeus kochi Oudemans’nin genel vücut şekli.
Yayılışı: Bu türün dünyanın bütün iklim kuşaklarında yaygın olarak bulunduğu bildirilmiştir (Baker, 1970). Ayrıca, Castagnoli
bu türün İtalya’da çilek alanlarında yaygın olarak görüldüğünü bildirmiştir. Ülkemizde ise bu türün daha önce saptandığına dair bir kayıt yoktur.
Kul’chitskii (1994), bu türün avcı akar Amblyseius longispinosus (Evans) (Mesostigmata: Phytoseiidae)’ un alternatif besin kaynağı olduğunu bildirmiştir.
Sözlü görüşme
