ETİKETLERDE ULUSLARARASI STANDARTLAR ŞEKİL, BOYUT
VE RENK ÖZELLİKLERİ
ETİKETLEME VE İŞARETLEME
Öğr. Gör. İnci ÖZDEMİR
ÜNİTE
6
İÇİ NDEKİLE R • Emniyet Renkleri ve Emniyet
İşaretlerinin Amacı
• Mamul Emniyet Etiketlerinin Tipleri ve Yerleştirilmesi
• Basınçlı Gaz Tüplerinin Renkleri
• NFPA 704 Etiketleme Sistemi
• HMIS Tehlikeli Madde Tanımlama Sistemi
• Boru Hatlarının Renkleri
• Gaz-Buhar Filtrelerinde Renkler
• Baret Renkleri
• Kişisel Koruyucu Donanımlar Üzerindeki İşaretler
HEDE FL ER
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra
• Emniyet renklerini açıklayabilecek
• Emniyet etiket tiplerini sıralayabilecek
• Gazın cinsine göre tüp renklerini açıklayabilecek
• NFPA 704 tehlikeli madde etiketleme sistemi ile HMIS tehlikeli madde tanımlama sistemini açıklayabilecek
• Gaz buhar filtre renklerini, baret renklerini ve kişisel koruyucu
donanım işaretlerini görduğünüzde
sınıflandırabileceksiniz.
GİRİŞ
Endüstrileşme süreci, kazaların ve çevre kirliliğinin artmasına yol açmış ve risklerin ortaya çıkmasına sebep olan kazaların azaltılması için ortak bir dil yaratılması ihtiyacı doğmuştur.
Üretim süreci, sağlık güvenlik ve çevre açısından olumsuz etki yaratacak birçok tehlike kaynağına sahiptir. Bu tehlike kaynaklarını sınıflandırmak, duyurularını ve belirteçlerini standart hâle getirmek, uyarıları betimlemek, risklerin azaltılması sürecindeki en etkili yardımcılarımızdan biri olmuştur.
Emniyet renkleri ve işaretleri bu ünitenin ana amacını oluşturmaktadır.
EMNİYET RENKLERİ VE EMNİYET İŞARETLERİNİN AMACI
Emniyet renkleri ve emniyet işaretleri, emniyeti ve sağlığı etkileyen nesnelere ve durumlara hızlı bir şekilde dikkatin çekilmesini ve belirli bir mesajın hızlı bir şekilde anlaşılmasını sağlar. Emniyet işaretleri sadece emniyet ve sağlıkla ilgili talimatlar için kullanılır. Geometrik şekiller, emniyet renkleri ve karşıt renklerin genel anlamı Tablo 6.1’de verilmiştir.
Tablo 6.1. Geometrik şekiller, emniyet renkleri ve karşıt renklerin genel anlamı
Geometrik Şekil Anlam Emniyet
Rengi
Karşıt Renk
Grafik Sembol Rengi
Kullanım Örneği
Yasaklama Kırmızı Beyaza Siyah
− Sigara içilmez
− Yetkisiz taşıt giremez
Zorunlu eylem
Mavi Beyaza Beyaz
−Göz koruması giyin
− Kişisel koruyucu donanım giyin
− İşe başlamadan önce elektrik akımını kesin
Uyarı Sarı Siyah Siyah
− Tehlike sıcak yüzey
− Tehlike asit
− Tehlike yüksek gerilim
Emniyet Koşulu
Kaçış İmkânı
Emniyet donanımı
Yeşil Beyaza Beyaz
− İlk yardım odası
− Yangın çıkışı
− Yangın toplanma noktası
Emniyet renkleri ve işaretleri çalışma
hayatını kolaylaştırır.
Bir grafik sembol etrafında geometrik bir şekil kullanıldığı zaman, şekle karşılık gelen emniyet rengi grafik sembol tarafından aktarılacak uyarı, yasaklama veya zorunlu uygulama emniyet bilgisinin tipini belirtir. Önemli tehlikelerin bulunduğu panel kullanıldığı zaman, bu panel ilgili tehlikelerin önem derecesini belirtir. Önemli tehlikelerin bulunduğu paneldeki renklerin genel anlamı ve kullanımı Tablo 6.2’de belirtilmiştir.
Tablo 6.2. Önemli tehlikelerin bulunduğu paneldeki renklerin genel anlamı ve kullanımı Panel fon
rengi
Karşıt renk
Anlam Kullanım Önemli tehlikelerin bulunduğu panel gösterimi
Kırmızı Beyaz
Yüksek risk seviyesini göstermek için TEHLİKE
Önemli tehlikelerin bulunduğu panel
Turuncu Siyah
Orta risk seviyesini göstermek için UYARI
Önemli tehlikelerin bulunduğu panel
Sarı Siyah
Düşük risk seviyesini göstermek için DIKKAT
Önemli tehlikelerin bulunduğu panel
Genel uyarı işaretinin dış sarı sınırı bir seçenektir ve göz ardı edilebilir.
Önemli tehlikelerin bulunduğu paneldeki emniyet işareti ISO 7010’da belirtilen W001 genel uyarı işaretidir.
Yangın emniyeti
Kırmızı Beyaza Beyaz
− Yangın alarmı çağrı noktası
− Yangın söndürme teçhizatı
− Yangın söndürücü
Tamamlayıcı bilgi
Beyaz veya emniyet işaretinin rengi
Siyah veya ilgili emniyet işaretinin karşıt rengi
İlgili emniyet işaretinin sembol rengi
Grafik sembolle verilen mesajı yansıtacak uygunlukta
a Karşıt renk beyaz: Gün ışığı koşulları altında fosforlu malzeme için karşıt rengi içermektedir.
Kırmızı ve beyaz renkler tehlikeyi ifade etmektedir.
MAMUL EMNİYET ETİKETLERİNİN TİPLERİ VE YERLEŞTİRİLMESİ
Bir mamul emniyet etiketi, bir veya daha çok emniyet işaretinden oluşur.
Buna ilaveten, bir mamul emniyet etiketine bir veya daha çok tamamlayıcı emniyet bilgi paneli ve önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel eşlik eder.
Tamamlayıcı emniyet bilgi panelleri ya metin ya da tamamlayıcı emniyet bilgi sembolünden oluşur. Mamul emniyet etiketleri aşağıda belirtilen yedi temel tipten birisine uygun olmalıdır:
Tek emniyet işareti
Ayrı bir tamamlayıcı emniyet bilgi metin paneliyle birlikte kullanılan tek emniyet işareti
Önemli tehlikelerin bulunduğu panel içeren, ayrı bir tamamlayıcı emniyet bilgi metin paneliyle birlikte kullanılan tek emniyet işareti
Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içermeyen mamul birleşik emniyet etiketi
Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içeren mamul birleşik emniyet etiketi
Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içermeyen mamul çoklu emniyet etiketi
Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içeren mamul çoklu emniyet etiketi
Mamul emniyet etiket tipleri izleyen kesimlerde sırasıyla açıklanacaktır.
Tek Emniyet İşareti
Bir mamul emniyet etiketi, tek bir emniyet işaretinden oluştuğu zaman, mamul emniyet etiket yerleştirilmesi emniyet etiketinin ISO 3864-1’de tarif edilen şekil ve renkleri kullanılır (Şekil 6.1).
Uyarı Yasaklama Zorunlu uygulama Şekil 6.1. ISO 3864-1’de tarif edildiği şekliyle emniyet işaretlerinin yerleştirilmesi
Ayrı Bir Tamamlayıcı Emniyet Bilgi Metin Paneliyle Birlikte Kullanılan Tek Emniyet İşareti
Mamul emniyet etiketleri, emniyet işaretinin anlamını tamamlayan veya açıklayan, ilave bilgi içeren tamamlayıcı emniyet bilgisiyle birlikte kullanılabilir.
Tamamlayıcı emniyet bilgisi paneli dikdörtgen şeklinde olur. Tamamlayıcı emniyet bilgi paneli, emniyet işaretinin altına veya yanına yerleştirilir (Şekil 6.2).
Bir mamul emniyet etiketi, bir veya daha çok emniyet işaretinden
oluşur.
Şekil 6.2. Ayrı bir tamamlayıcı emniyet bilgi metin paneliyle birlikte kullanılan tek emniyet işaretinin yerleştirilmesi
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Panel İçeren, Ayrı Bir
Tamamlayıcı Emniyet Bilgi Metin Paneliyle Birlikte Kullanılan Tek Emniyet İşareti
Mamul emniyet etiketleri, hem önemli tehlikelerin bulunduğu panel hem de emniyet işaretinin anlamını tamamlayan ya da açıklayan metin şeklinde ilave bilgi içeren tamamlayıcı bir emniyet bilgi paneliyle birlikte kullanılır. Tamamlayıcı emniyet bilgi paneli dikdörtgen şeklinde olmalıdır (Şekil 6.3).
Şekil 6.3. Önemli tehlikelerin bulunduğu panel içeren ayrı bir tamamlayıcı emniyet bilgi metin paneliyle birlikte kullanılan tek emniyet işaretinin yerleştirilmesi
Bir Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Panel İçermeyen Mamul Birleşik Emniyet Etiketi
Mamul birleşik emniyet etiketleri, dikdörtgen şeklinde bir etiket üzerinde tamamlayıcı emniyet bilgisiyle emniyet işaretini birleştirir. Mamul birleşik emniyet etiketleri üzerinde, tamamlayıcı emniyet bilgisi metin veya bir tamamlayıcı
emniyet bilgi sembolüyle iletilebilir. Emniyet işareti ve tamamlayıcı emniyet bilgi panelini ayırmak için mamul birleşik emniyet etiketleri üzerinde siyah sınırlar kullanılabilir. Mamul birleşik emniyet etiketleri üzerinde tamamlayıcı emniyet bilgisi emniyet işaretinin altına veya yanına yerleştirilir (Şekil 6.4).
Tamamlayıcı emniyet bilgi paneli dikdörtgen şeklinde
olmalıdır.
Mamul birleşik emniyet etiketleri, dikdörtgen
şeklinde bir etiket üzerinde tamamlayıcı
emniyet bilgisiyle emniyet işaretini
birleştirir.
Şekil 6.4. Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içermeyen mamul birleşik emniyet etiketi yerleştirilmesi
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Bir Panel İçeren Mamul Birleşik Emniyet Etiketi
Önemli tehlikelerin bulunduğu panel içeren mamul birleşik emniyet etiketlerinde, önemli tehlikelerin bulunduğu panel düşey bir etiketin üstüne veya mamul birleşik emniyet etiketi üzerinde, tamamlayıcı emniyet bilgi panelinin üzerine yerleştirilmelidir. Emniyet işareti ve tamamlayıcı emniyet bilgi paneli ve önemli tehlikelerin bulunduğu paneli ayırmak için bir mamul birleşik emniyet etiketi üzerinde siyah sınırlar kullanılabilir (Şekil 6.5).
Şekil 6.5. Önemli tehlikelerin bulunduğu bir panel içeren mamul birleşik emniyet etiketi yerleştirilmesi
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Bir Panel İçermeyen Mamul Çoklu Emniyet Etiketi
Mamul çoklu emniyet etiketleri, aynı dikdörtgen etiket üzerinde iki veya daha çok emniyet işareti ve tamamlayıcı emniyet bilgisi içerir. Emniyet işaretleri ve tamamlayıcı emniyet bilgi panelini ayırmak için bir mamul çoklu emniyet etiketi üzerinde siyah sınırlar kullanılabilir (Şekil 6.6).
Şekil 6.6. Mamul çoklu emniyet etiketleri yerleştirilmesi Mamul birleşik emniyet
etiketlerinde olduğu gibi mamul çoklu emniyet etiketlerinde de önemli tehlikelerin bulunduğu panelin
kullanımı isteğe bağlıdır.
Önemli Tehlikelerin Bulunduğu Paneli İçeren Mamul Çoklu Emniyet Etiketi
Mamul birleşik emniyet etiketlerinde olduğu gibi mamul çoklu emniyet etiketlerinde de önemli tehlikelerin bulunduğu panelin kullanımı isteğe bağlıdır.
Bir mamul çoklu emniyet etiketi üzerinde çoklu tehlikeler tarif edildiği ve tehlikeler değişik risk seviyelerinde sınıflandırıldığında, en büyük risk seviyesine sahip
tehlikeye karşılık gelen işaret kelimesi kullanılmalıdır. Yukarıdaki şekilden de görüleceği üzere, emniyet işaretleri, tamamlayıcı emniyet bilgi panelleri ve önemli tehlikelerin bulunduğu panelleri ayırmak için mamul çoklu emniyet etiketi
üzerinde siyah sınırlar kullanılabilir.
Genel Uyarı İşareti
Bir mamulün yanındaki broşürün muhtemel tehlikelere atıfta bulunduğu durumlarda, genel uyarı işareti yalnız başına veya tehlikenin yapısına dikkat çekmek için uygun işaret kelimesiyle birlikte kullanılabilir (Şekil 6.7).
Şekil 6.7. Genel uyarı işareti
Bu, genel uyarı işaretidir. Kullanıcıya muhtemel tehlikeler hakkında uyarıda bulunmak için kullanılır.
BASINÇLI GAZ TÜPLERİNİN RENKLERİ
Avrupa Birliği uyum çalışmaları çerçevesinde sanayide ve tıpta kullanılan gaz tüplerinin içlerindeki gaz ve gaz karışımlarının tanıtımı için kullanılan renk
kodlamasında değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklik TSE tarafından 31.01.2012 tarihinde kabul edilerek TS EN 1089-3;2011 nolu standart olarak yürürlüğe girmiştir. Sınai gaz tüpleri önceki uygulamada ayrı ele alınıyordu, bu değişiklikle birlikte aynı standart içine alınmıştır. Bu standart sıvılaştırılmış petrol gazları içeren tüplere (LPG) veya yangın söndürücülere uygulanmaz.
Eski ve yeni renk kodlamalarının kargaşa yaratmaması ve bu yüzden meydana gelebilecek zararlara sebebiyet vermemesi için, yeni standartta uygun hâle getirilen tüplerin omuzlarına karşılıklı gelecek şekilde iki adet ( N ) harfi konulması zorunlu hâle getirilmiştir (Şekil 6.8). N harfi İngilizce new (yeni) kelimesinin ilk harfidir.
Tüp üzerindeki “N”
harfi eski ve yeni renk kodlamalarının kargaşa
yaratmaması ve bu yüzden meydana gelebilecek zararlara sebebiyet vermemesi
için kullanılır.
Şekil 6.8. N harfinin tüp üzerinde gösterimi
Tanıtım renkleri, tüpün omuz bölgesine uygulanmalıdır (Tablo 6.3). Tüpün gövdesi ve vana koruma sistemi, diğer amaçlara yönelik olarak renklendirilebilir.
Bununla birlikte, tüp gövdesinde ve vana koruma sisteminde kullanılan renklerin, tehlikenin yanlış anlaşılmasına yol açan renkler olmasından kaçınılmalıdır.
Tablo 6.3. Tüp içindeki gazların tehlikeleri ve tüp renkleri
Tehlike Renk
Zehirli ve/veya Aşındırıcı Sarı
Alevlenebilen Kırmızı
Yükseltgen (Oksitleyici) Açık Mavi Tepkimeye girmeyen (İnert) Parlak yeşil
Bir gaz veya gaz karışımı iki farklı tehlike içeriyorsa, tüpün omuz bölgesi birincil tehlikeye uygun olarak renklendirilmelidir. İkincil tehlikenin rengi de tüpün omuz bölgesine uygulanabilir. İki farklı tehlike tipine ve renklerine ait örnek ifadeler aşağıda verilmiştir.
Zehirli (ve/veya aşındırıcı) ve alevlenebilen: Sarı ve Kırmızı Zehirli (ve/veya aşındırıcı) ve yükseltgen: Sarı ve Açık mavi
Bazı gazların endüstriyel ve tıbbi kullanım için tüp renkleri Tablo 6.4’de belirtilmiştir.
Basınçlı gaz tüpünde iki farklı renk varsa içindeki gaz iki farklı
tehlikeye sahiptir.
Tablo 6.4. Bazı Gazların Endüstriyel ve Tıbbi Kullanım İçin Tüp Renkleri
Gaz ismi Formül Endüstriyel rengi Tıbbi kullanım için rengi
Oksijen O2 Beyaz
Diazot Oksit N2O Mavi
Azot N2 Siyah
Karbondioksit CO2 Gri
Helyum He Kahverengi
Asetilen C2H2 Kestane rengi Uygulanamaz
Argon Ar Koyu yeşil
Yanıcı gaz H2, CH4 Kırmızı -
Zehirli ve/veya aşındrıcı gaz
AsH3, CO , NH3 Sarı -
NFPA 704 ETİKETLEME SİSTEMİ
ABD’nin Ulusal Yangından Korunma Birliği’nin (National Fire Protection Association – NFPA) 704 numaralı Acil Durum Müdahalesi için Maddelerin Tehlikelerinin Tanımlanmasına Yönelik Standart Sistem isimli bu standart, kimyasalların işaretlenmesine yönelik basit bir yöntem tanımlayarak tehlike iletişimini kolaylaştırır. Bu sistemde tehlike iletişiminin temeli renk ve rakamlara dayanır. Yöntem kırmızı, mavi, sarı ve beyaz renkli eşkenar dörtgen kutucuklar kullanır. Bunlardan sağlık tehlikelerini gösteren mavi renkli kutucuk her zaman solda, malzemenin yanabilirlik derecelerini gösteren kırmızı kutucuk en üstte ve diğer maddelerle etkileşimini gösteren sarı kutucuk daima en sağda bulunur.
Malzemenin özel durumlarını belirten beyaz kutucuk ise en altta bulunur (Şekil 6.9).
Şekil 6.9. Tehlike Elması (NFPA 704 eşkenar dörtgeni) NFPA 704 sistemi,
tehlikeli maddelere acil durumlarda müdahale
edilmesi konusunda yardımcı olur.
NFPA 704 eşkenar dörtgeni, bir malzemenin yanabilirliğini ve diğer tehlikelerinin çok kolay ve çabuk tanımlanmasını sağlar. NFPA 704 eşkenar dörtgeni büyük hacimli kimyasal kaplarında ve malzeme güvenlik bilgi formlarında yaygın şekilde kullanılmaktadır. NFPA 704 etiketleme sistemi aynı zamanda malzemenin tehlike derecelerinin de kolayca tanımlanmasına yarar. Kutuların içinde “0” dan “4”’e rakamlar bulunmaktadır. “0” rakamı en düşük tehlike derecesini, “4” ise en yüksek tehlike derecesini tanımlar. Rakamların büyüklüğü tehlikenin yüksekliğini göstermektedir. NFPA 704 sistemindeki rakamların anlamları Tablo 6.5’de, beyaz bölgenin anlamı ise Tablo 6.6’da açıklanmaktadır.
Tablo 6.5. NFPA 704 sistemindeki rakamların anlamları
KOD SAĞLIK YANICILIK REAKTİFLİK
0 Sağlık Tehlikesi yok Normal şartlarda tutuşma tehlikesi yok
Normal şartlarda tehlike yok, kararlı maddeler
1 İyileşebilen hafif yaralanmalar
Kızdırılırsa tutuşabilir Yüksek sıcaklıkta ve basınçta kararlılığı bozulan maddeler
2 Geçici ve Hafif yaralanmalar
Isıtılırsa tutuşabilir Normal olarak dengesiz olan ve kimyasal değişikliğe uğrayan maddeler
3
Hemen tedavi edilmezse kalıcı ağır hastalıklar
Normal sıcaklıkta da yanma tehlikesi
Kararsız olup, suyla ve diğer malzemelerle patlayıcı duruma geçebilen maddeler
4
Hayati tehlike taşıyan hastalıklar, hemen müdahale edilmesi gereken yaralanmalar
Her sıcaklıkta aşırı derecede yanıcı
Normal koşullarda da patlayıcılık özelliği gösteren maddeler
Tablo 6.6. NFPA 704 Etiketleme Sistemindeki (Diğer) Beyaz Bölgenin Anlamı
KOD ANLAM
0XY Oksitleyici
ACiD Asit
ALK Alkali
COR Aşındırıcı (Korrosiv)
Radyoaktif
C Kanserojen
D Toksin Geliştirici
W Su ile reaksiyon (Yangın anında su kullanılmaz)
NFPA 704 Etiketleme sistemi uygulaması örneği Şekil 6.10’da verilmiştir.
Şekil 6.10. NFPA 704 Etiketleme sistemi uygulaması
HMIS TEHLİKELİ MADDELERİ TANIMLAMA SİSTEMİ
ABD’de faaliyet gösteren Ulusal Boya ve Kaplama Üreticileri Birliği tarafından geliştirilen HMIS Tehlikeli Maddeleri Tanımlama Sistemi (Hazardous Materials Identification System - HMIS) standardı, kimyasalların sağlık ve güvenlik üzerindeki etkileriyle birlikte kimyasallardan korunmaya yönelik bilgiler de
içermektedir. Bu özelliği nedeniyle boya fabrikaları, laboratuvarlarda ve çok çeşit ve miktarda kimyasal bulunan işyerleri için etkili bir işaretleme sistemidir.
HMIS Sisteminde Renkler ve Rakamlar
NFPA 704 sisteminde olduğu gibi HMIS sisteminde de kimyasalların tehlike özelliklerini belirlemek için renk ve rakam sınıflandırılması kullanılır. HMIS sistemindeki renklerin anlamları;
Mavi: Kimyasalın sağlık üzerine etkileri Kırmızı: Kimyasalın yanıcılık özelliği
Sarı: Kimyasalın suyla tepkime vermesi, basınç altında olup olmaması, patlayıcı olup olmadığı, oksitleyici olup olmadığı gibi fiziksel tehlikelerinin
belirtildiği bölümdür.
HMIS sistemindeki rakamların anlamları aşağıdaki gibidir:
4: Çok yüksek tehlike 3: Yüksek tehlike 2: Orta düzeyde tehlike 1: Düşük tehlike 0: Çok düşük tehlike
Kimyasallarla yapılan çalışmalarda, çalışan sağlığının korunması amacıyla bilgilendirme yapılması sistemin en önemli farklılığıdır. Kullanıcıların ilgili
kimyasalla çalışırken hangi kişisel koruyucu donanımı (KKD) kullanacağının etiket üzerinde belirtilmiş olması, HMIS sisteminin kullanışlı ve pratik bir sistem
olduğunu ortaya çıkarır (Şekil 6.11).
HMIS, kimyasallarla çalışırken hangi KKD kullanılacağı konusunda
bilgi verir.
NFPA 704 sisteminin özel bilgiler kısmı söndürme ile ilgili önemli ipuçları verir.
Şekil 6.11. HMIS sistemi etiketi
Kişisel Koruyucu kısmında bulunan harflerin anlamları aşağıdaki gibidir:
A. Gözlük
B. Gözlük + eldiven
C. Gözlük + eldiven + önlük D. Eldiven + önlük + yüz maskesi E. Gözlük + eldiven + toz maskesi
F. Gözlük + eldiven + önlük + toz maskesi G. Gözlük + eldiven + buhar maskesi
H. Sıçrama Gözlük + eldiven + buhar maskesi I. Gözlük + eldiven + toz-buhar maskesi
J. Sıçrama Gözlük + eldiven +önlük + toz- buhar maskesi K. Tam yüz maskesi + eldiven + iş elbisesi + iş ayakkabısı X. Özel durumlar
HMIS sistemindeki rakam ve harflerin anlamları Tablo 6.7’de belirtilmiştir.
Tablo: 6.7. HMIS sistemindeki rakam ve harflerin anlamları TEHLİKELİ MADDELERİN TANIMLAMA SİSTEMİ
TEHLİKE LİSTESİ KKD LİSTESİ
4: ÇOK YÜKSEK 3: YÜKSEK 2: ORTA 1: DÜŞÜK 0: ÇOK DÜŞÜK HMIS, kimyasallara
karşı korunmada da önemli bir etiketleme
sistemidir.
NFPA 704 ve HMIS sistemlerinin benzerlikleri ve farklılıkları Tablo 6.8’de belirtilmiştir.
Tablo 6.8. NFPA 704 ve HMIS sistemlerinin benzerlikleri ve farklılıkları
NFPA 704 HMIS
Kaza sonrası olay yerine gelenler ve tanklarda temel bilgileri vermek içindir.
Normal çalışma koşulları içindir.
Baklava dilimi şeklindedir. Dikdörtgen şeklindedir.
KKD ile ilgili bilgi yoktur.
Yangını Söndürmeye yönelik bilgiler vardır.
KKD ile ilgili bilgi vardır.
Renklerin anlamları aynıdır. Renklerin anlamları aynıdır.
Tehlikelilik dereceleri aynıdır. Tehlikelilik dereceleri aynıdır.
BORU HATLARININ RENKLERİ
Boru hattından geçen sıvının / gazın tanıtımı için boru hatları renklendirilir.
Ayrıca, içinden gazların ve sıvıların geçtiği boru hatlarının farklı renklere boyanması kazaların önlenmesine de yardımcı olur. DIN Standardı 2403’e göre (DIN: Alman Standartlar Enstitüsü) boru renkleri Tablo 6.9’da belirtilmiştir.
Tablo 6.9. Boru hatlarının renkleri
Madde Renk
Su Yeşil
Buhar Kırmızı
Hava Gri
Yanıcı gazlar Sarı ve yardımcı renk kırmızı Yanıcı olmayan gazlar Sarı ve yardımcı renk siyah
Asit Turuncu
Alkaliler Mor
Yanıcı sıvılar Kahverengi ve yardımcı renk kırmızı
Yanıcı olmayan sıvılar Kahverengi ve yardımcı renk siyah
Oksijen Mavi
GAZ – BUHAR FİLTRELERİNDE RENKLER
Kimyasal alanlarda kirletici olarak kimyasalların gaz ve buhar hâlinde bulunduğu bölgelerde yeterli solunum koruması için yarım yüz maskeleri veya tam yüz maskeleri kullanmak gerekir. Seçilen filtreye bağlı olarak solunum maskesi partiküllere, gazlara, buharlara ve bunların kombinasyonlarına karşı koruyabilir.
İçinden gazların ve sıvıların geçtiği boru
hatlarının farklı renklere boyanması kazaların önlenmesine
de yardımcı olur.
Gaz ve buhar filtrelerinde de renk standardı uygulanmaktadır. Renklerin yanı sıra koruma yaptıkları kirleticilere göre de A, B, E, K gibi harfler de kullanılır. TS EN 12941’e göre filtre tipleri ve renkleri Tablo 6.10’da belirtilmiştir.
Tablo 6.10. Filtre tipleri ve renkleri Renk Kodu Filtre Tipi Ana Uygulama Alanları
Kahverengi AX Kaynama noktası 65C’den küçük olan organik gaz / buhar Kahverengi A Kaynama noktası 65C’den büyük olan organik gaz / buhar Gri B İnorganik gaz ve buharlar ( Klor, Hidrojen sülfür….)
Sarı E Asit gaz / buhar
Yeşil K Amonyak
Siyah CO Karbonmonoksit
Kırmızı Hg Civa buharları Mavi NO Azot oksit gazları
BARET RENKLERİ
Baret, tesislerde çalışan kişilerin herhangi bir kaza anında darbelere, cisim düşmesine ve temas anında (alçak gerilimde) elektrik çarpmalarına karşı başı koruyan güvenlik (şapkası) malzemesidir. Baret, elektrik çarpmalarında başı koruyan, fırlayan veya yukarıdan baş üzerine düşen ağır malzemelerin baş kısmını yaralanmadan koruyan, çalışırken statik elektrik tesiri ile dağılan uzun saçların, makinenin dönen kısmına sarılması nedeniyle oluşan kazaların önlenmesini sağlayan malzemedir. İş yerlerinde çeşitli renklerde birçok baret kullanılır.
Çalışanların iş yerlerindeki görevlerine göre farklı renkte baretler kullanılır (Tablo 6.11).
Tablo 6. 11. İş yerlerinde görevlere göre baret renkleri
Görevi Renk
İşçi Sarı
Yönetici, mühendis Beyaz Sağlık personeli Yeşil
Bakımcı Mavi
İş güvenliği, kalite kontrol Kırmızı
Ustabaşı Turuncu
Baret, kafa yaralanmalarını önleyen
önemli bir kişisel koruyucudur.
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR ÜZERİNDEKİ İŞARETLER
Kişisel koruyucu donanımlar üzerindeki işaretler, o koruyucunun çalışanları hangi riske karşı koruyacağını belirtir. KKD üzerindeki işaretler ve anlamları Şekil 6.12’de belirtilmiştir.
Şekil 6.12. KKD üzerindeki işaretler ve anlamları KKD üzerindeki
işaretler, çalışanları hangi riske karşı koruyacağını belirtir.
Öz et
•Emniyet renkleri ve emniyet işaretlerinin amacı emniyeti ve sağlığı etkileyen nesneler ve durumlara hızlı bir şekilde dikkat çekmek ve belirli bir mesajın hızlı bir şekilde anlaşılmasını sağlamaktadır.
• Eski ve yeni renk kodlamalarının kargaşa yaratmaması ve meydana gelebilecek zararlara sebebiyet vermemesi için, yeni standartta uygun hale getirilen tüplerin omuzlarına karşılıklı gelecek şekilde iki adet (N) harfi konulması zorunlu hale getirilmiştir. Gazın cinsine göre tüp renkleri de farklıdır.
• NFPA 704, kimyasalların işaretlenmesine yönelik basit bir yöntem tanımlayarak, tehlike iletişimini kolaylaştıran bir sistemdir. HMIS sistemi ise kimyasallardan korunmak için bilgiler vermektedir.
• Boru hattından geçen sıvının/ gazın tanıtımı için boru hatları renklendirilir.
• Kimyasal alanlarda seçilen filtreye bağlı olarak solunum maskesi partiküllere, gazlara, buharlara ve bunların kombinasyonlarına karşı koruyabilir. Gaz ve buhar filtrelerinde de renk standardı uygulanmaktadır.
• Çalışanlar iş yerlerindeki görevlerinegöre farklı renkte baret kullanırlar.
• KKD’lerin üzerinde hangi tür tehlikelere karşı korunma sağladığını ifade eden işaretler bulunmaktadır.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1.
Kişisel koruyucularda kullanılan yukarıdaki işaretin anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Sıcağa karşı koruma b) Radyasyona karşı koruma c) Hava kirliliğine karşı koruma d) Biyolojik risklere karşı koruma e) Soğuğa karşı koruma
2. Bir fabrikada “mavi baret” takan kişinin görevi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Sağlık personeli b) Bakımcı
c) Ustabaşı d) İşçi e) Mühendis
3. Sanayide kullanılan argon ve helyum tüplerinin renkleri aşağıdakilerden hangisidir?
a) Yeşil-sarı
b) Koyu yeşil - kahverengi c) Kahverengi- beyaz d) Kırmızı- açık mavi e) Açık mavi-yeşil
4. İki ayrı borunun içinden su ve hava iletiliyorsa, borular aşağıdaki renklerden hangisine boyanmalıdır?
a) Sarı-mavi
b) Mavi- kahverengi c) Kırmızı- kahverengi d) Yeşil - gri
e) Sarı-beyaz Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli olarak
cevaplayabilirsiniz.
5. Tehlikeli madde tanımlama sistemi “HMIS”ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Sağlık tehlikesinin rengi mavidir.
b) Dikdörtgen şeklindedir.
c) Tehlike dereceleri için “0” ‘ dan “4” ‘e kadar rakamlar bulunmaktadır.
d) Kaza sonrası olay yerine gelenler ve tanklarda temel bilgileri vermek için kullanılan sistemdir.
e) KKD’ler ile ilgili bilgi verir.
6. Gaz buhar filtrelerindeki kırmızı renk aşağıdaki gazlardan hangisini ifade eder?
a) Civa buharları b) Asit gaz / buharları c) Amonyak
d) Karbonmonoksit e) Azot oksit gazları
7. NFPA704 tehlikeli madde etiketleme sisteminde sarı renk hangi tehlikeyi ifade eder?
a) Sağlık tehlikesi b) Yangın tehlikesi c) Reaksiyon tehlikesi d) Radyoaktif bilgileri e) Söndürme ile ilgili bilgileri
8. NFPA tehlikeli madde etiketleme sisteminde “W” işareti aşağıdakilerden hangisini ifade eder?
a) Oksitlenir madde
b) Suyla reaksiyona giren madde c) Toksik madde
d) Korrosiv madde e) Radyoaktif madde
9.
Kişisel koruyucularda kullanılan yukarıdaki işaretin anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Sıcağa karşı koruma b) Radyasyona karşı koruma c) Hava kirliliğine karşı koruma d) Biyolojik risklere karşı koruma e) Soğuğa karşı koruma
10. Mavi renk aşağıdaki şekillerden hangisinde kullanılırsa emredici işaretler olarak kullanılır?
a) Çember şeklinde b) Silindir şeklinde c) Kare şeklinde d) Üçgen şeklinde e) Dikdörtgen şeklinde
Cevap Anahtarı 1.C, 2.B, 3.B, 4.D, 5.D, 6.A, 7.C, 8.B, 9.E, 10.A
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR
TS 10691 ISO 6309, 2003. Yangından Korunma – Güvenlik İşaretleri. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara
TS 10691 ISO 6309, 2003. Yangından Korunma – Güvenlik İşaretleri. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara
TS EN 374-3, 2005. Koruyucu Eldivenler-Kimyasal Maddeler ve
Mikroorganizmalara Karşı-Bölüm 3: Kimyasal Madde Geçirgenliğine Karı Direncin Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara
TS EN 374-2, 2005. Koruyucu Eldivenler-Kimyasal Maddeler ve
Mikroorganizmalara Karşı-Bölüm 2: Nüfuziyete Karşı Direncin Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara
TS EN 388, 2006. Mekanik Risklere Karşı Koruyucu Eldivenler. Türk Standartları Enstitüsü Ankara
TS EN 3864-2,2007. Grafik Semboller-Emniyet İle İlgili Renk ve İşaretler. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara
TS ISO 3864-1, (2007). Grafik Semboller- Emniyet İle İlgili renk ve işaretler-Bölüm 1: iş Yerleri ve Halka Açık Alanlardaki Emniyet İşaretleri İçin Tasarım Prensipleri
Küçük, S.(2008). “Tehlike İletişiminde Güvenlik ve Sağlık İşaretleri I” Önlem Dergisi.
6. s. 20
TS EN 1089-3,2012. Taşınabilir Gaz tüpleri-Gaz Tüplerinin Tanıtılması (LPG Hariç) Bölüm 3:Renk Kodlaması. Türk standartları Enstitüsü, Ankara
DIN Standardı 2043. Boru Hatlarının Renkleri. Alman Standartları Enstitüsü, Almanya
Küçük, S.(2009). “Tehlike İletişiminde Güvenlik ve Sağlık İşaretleri III” Önlem Dergisi. 8. ss. 20-21
Küçük, S.(2009). “Tehlike İletişiminde Güvenlik ve Sağlık İşaretleri IV” .Önlem Dergisi.9. ss. 24-25
KOÜ, Kimya Mühendisliği Bölümü, Laboratuvar Güvenliği. Tehlike Elması.
http://kimya.kocaeli.edu.tr/LabGuvenligi.pdf (Erişim Tarihi: 02.10.2013) Tepe Akademi. Baretin faydaları ve Teknik Özellikleri
http://akademitepe.wordpress.com /2013/07/29/baretin-faydaları-ve teknik-özellikleri(Erişim Tarihi:01.10.2013)
