FLUORİT YATAKLARININ DURUMU, İŞLETMECİLİĞİ VE GELECEĞİ

(1)

FLUORİT

YATAKLARININ

DURUMU,

İŞLETMECİLİĞİ

(2)

(3)

Açıklamalar 7

1. Giriş/Tanıtım 9

2. Arz Durumu 10

2.1. Türkiye’de Fluorit Yataklarının Durumu 10

2.1.1. Jeolojik Oluşum 10

2.1.2. Maden Arama Faaliyetleri 11

2.1.3. Madencilik, Zenginleştirme ve Metalürjik İşlemler 11

2.1.3.1. Fluorit Madenciliği 11

2.1.4. Maden Ruhsatlarının Kaynak ve Rezerv Durumu 11

2.1.5. Üretim Durumu 11

2.2. Dünyada Fluorit Madenciliğinin Durumu 11

2.2.1. Dünyada Fluorit Maden Yataklarına Sahip Ülkelerin Rezerv/

Kaynak Durumu 11

2.2.2. Dünyada Ülkelerin Fluorit Üretim Kapasitelerinin Durumu 12

2.2.3. Dünya Fluorit Ticareti 13

2.3. Geri Dönüşümden Fluorit Tedarik İmkânları 17 2.4. Türkiye’de Fluorit Ticareti (İhracat-İthalat) 17

3. Talep Durumu 19

3.1. Türkiye ve Dünya Fluorit Tüketimi 19

3.2. Fluorit Kullanım Alanları 20

3.3. Fluorit Fiyatlarının Gelişimi 21

4. Diğer hususlar 22

4.1. Mevcut Maden Arama Politikası ve Yapılması Gerekenler 22 4.2. Mevcut Üretim Politikası ve Yapılması Gerekenler 22

İçerik

(4)

4

(5)

Açıklamalar

Hazırlanan bu rapor mümkün olan en güncel veriler ile en güvenilir kaynaklardan alınarak hazırlanmıştır. Diğer raporlar ile uyumlu olması ve standardizasyonun sağlanması için USGS, Trademap, MTA ve MAPEG gibi kurum ve kuruluşlardan alınan veriler kullanılmıştır. Raporda çeşitli “yoğun- laşma endeksleri” kullanılmıştır. Bunlar Herfindahl-Hirschman (HHI), Con- centraton Ratio 4 (CR4) ve Shannon-Weiner Diversity (SW) endeksleridir.

Herfindahl-Hirschman Endeksi

HHI herhangi bir pazarda, üretimde ya da benzeri bir durumda kul- lanılabilen, büyük değerlere karelerini alarak daha fazla ağırlık verir.

S = Pazar Payı (%)

HHI>1500 ise rekabetçi

2500>HHI>1500 ise orta düzeyde yoğun (rekabetçi – yoğun)

5000>HHI>2500 ise yüksek düzeyde yoğunlaşma (yoğun – oligopol) HHI>5000 ise duopol - monopol

Concentration Ratio 4 Endeksi

CR4 endeksi de literatürde oldukça yaygın olarak kullanılan yo- ğunlaşma endekslerinden birisidir. Bu endekste bir pazarda ya da üre- timde bulunan en büyük 4 firmanın/ülkenin/satıcının Pazar paylarının toplanması ile hesaplanır.

S = Pazar Payı (%)

CR4=0 ise tam rekabetçi

40>CR4>0 ise rekabetçi pazar – monopolistik rekabet 40>CR4>0 ise gevşek oligopol – monopolcü rekabet 100>CR4>60 ise sıkı oligopol – duopol

CR4=100 ise tam monopol

(6)

Shanon Wiener Endeksi

SW endeksi biyolojiden ekonomiye kadar pek çok farklı alanda kullanılabilen “çeşitliliği – diversity” ölçen bir endekstir.

S = Pazar Payı (%)

CN = e^SW CN: Kritik Ülke Sayısı

SW<2 ise sıkı oligopol – duopol – monopol

2,5>SW>2 ise rekabetçi oligopol – rekabetçi yoğun 3>SW>2,5 rekabetçi

(7)

ÖNSÖZ

Türkiye İçin Önem Arz Eden Madenler Çalışması; Türkiye eko- nomisinin geleceğine yön verecek bor, trona, perlit, feldspat ve doğal taşların yanı sıra, ekonomiye ve sektörlere önemli katma değeri olan, toplamda 29 önemli madenin mevcut durumunu ve geleceğini masaya yatırmak amacıyla hazırlanmıştır.

İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) tarafından hazırlanan rapor; ihracatçılar ve sektör oyuncuları için gelecek yol haritasının çıkarıl- masında önemli katkılar sunuyor.

Her bir maden özelinde hazırlanan; Türkiye ve dünya genelinde ihracat-ithalat rakamları, üretim miktarı, rezerv, arz talep durumu gibi verileri içeren raporlar, yatırımcıların yönelmesi gereken alan ve madenlere de geniş bir perspektif çiziyor. Madenlerin kullanım alanları, yapı- lan swot analizleriyle verilen risk ve fırsatlar, sektör oyuncularına odak noktalarının çıkarılmasına destek oluyor. Madenlerin dünya pazarından aldıkları pay, ülke sıralama ve kullanıldıkları sektör bilgileriyle de sektör temsilcilerinin yatırım yapmaları gereken alanlara ışık tutuyor.

Geçmiş yılların verilerine dayanan projeksiyon çerçevesinde 29 madenin birçok açıdan derinlemesine incelendiği raporlar, sektöre yeni girecekler veya sektörde yeni madenlere, yeni alanlara yatırım yapacak- lara önemli bir pusula oluyor.

Madencilik sektörünün tarımdan, havacılık ve savunmaya, oto- motiv ve sağlığa kadar birçok kritik sektörde ve hayatın içinde ne denli önemli bir yeri olduğunu da gösteren rapor, madencilik sektörünün ihracat ve gelecek hedeflerine ulaşması için de önemli bir kaynak oluyor.

Sektörün çatı kuruluşu İMİB olarak madencilerimize ve madencilik sektörüne yeni bir vizyon ve katma değer yaratacağına inandığı- mız raporumuzun sektöre girecek yeni temsilcilerimize önayak olma- sını, ulaşmak istedikleri noktada kendilerine yeni ve vizyonu olan bir yol çizmesine katkı sağlamasını umuyoruz. Birliğimizin temel iştigal alanını oluşturan doğal taşlar, metalik madenler, endüstriyel mineraller ve diğer madencilik ürünlerinin ülkemizde gelişmesi ve sektörün küresel pazar-

(8)

8

da daha fazla pay elde edebilmesi için çalışmalarımıza ve sektörümüze yön vermeye devam edeceğiz.

Sektörümüz için son derece değerli bir yol haritası çizen, dünya maden rezervleri açısından belli başlı madenlerde sahip olduğumuz coğrafi ve ekonomik zenginliği ortaya koyan raporumuzu keyifle oku- manızı diler, katkılarından dolayı kıymetli sektör temsilcilerimize ve Sivil Toplum Kuruluşlarımıza, Sayın Dr. Mikail Başyiğit’e, İMMİB Maden Sektör Şubesi çalışanlarına teşekkürlerimizi sunarız.

(9)

TÜRKİYE’DE FLUORİT

YATAKLARININ DURUMU,

İŞLETMECİLİĞİ VE GELECEĞİ

1. Giriş/Tanıtım

Fluorit, (CaF2) kalsiyum florür bileşiminde olup, saf olduğunda

%51,3 kalsiyum %48,7 fluor içerir. Metalürjide cüruf yapıcı olarak kul- lanıldığı ve düşük ergime noktasına sahip olmasından, Latince fluere (akmak) kelimesinden gelmektedir eski Yunan ve Romalılar, Çinliler ve Amerikalı Kızılderililer fluoriti süs eşyası olarak kullandılar. Kübik sis- temde kristalleşir, Mohs sertliği 4, özgül ağırlığı 3,18 gr/cm3, erime sı- caklığı 1.330ºC, rengi mor, yeşil, mavi, sarı, beyaz, pembe, kahverengi ve mavimsi siyah, şeffaf yarı şeffaf olan bir mineraldir. Renkler, kristal kafe- sindeki safsızlık elementine göre değişiklik gösterir. Fluorit flüoresanslık veren ve renk özelliklerini etkileyen nadir toprak elementlerini de içerir.

Katot ve morötesi ışın altında mavi veya mor floresan özellik gösterir.

Isıtıldığı zaman fosforesan özellik gösterir. Fluor içeren başlıca mineraller; fluorit (CaF2), gübre üretiminde fosfat kaynağı olan ve çok az fluor içeren fluorapatit (Ca3F(PO3)2 ve genellikle yapay olarak alüminyum üretiminde elde edilen ve doğal olarak sadece Grönland’da bulunan kri- yolittir (MTA 2019, DPT 2001).

Fluorit başlıca demir-çelik alüminyum, kimya sanayiinde (HF asit ve türevleri yapımında ve seramik sanayiinde olmak üzere cam, mobilya ve çimento sanayii dahil 30’dan fazla sanayii dalında kullanılmaktadır.

Fluoritin demir-çelik sanayiinde cüruf yapıcı olarak olağanüstü özellik- leri vardır. Cürufa akışkanlık kazandırır, ısı iletimini hızlı yaptığı için ener-

(10)

10

jiden tasarruf sağlar. Safsızlıkların kolayca cürufa geçişine yardım eder (MTA 2020).

2. Arz Durumu

2.1. Türkiye’de Fluorit Yataklarının Durumu

Yozgat, Elâzığ, Kırşehir, Adana, Eskişehir, Kütahya bölgelerinde fluorit yatakları mevcuttur. Ancak çoğu genellikle küçük rezervlidir. Da- mar şeklinde cevherleşme görülmektedir.

7. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu raporuna göre Türkiye rezervi %100 CaF2 içeriği olarak 12,8 Mton olarak verilirken MA- PEG kayıtlarında 2,34 Mton %40-80 CaF2 içeriği olarak verilmektedir.

Rezerv tenörü ortalama olarak %60 alınırsa rezerv miktarı 1,5 Mton olarak hesaplanabilir.

2.1.1. Jeolojik Oluşum

(Na3A1F6) doğal fluorit kuvars, barit kalsit, galenit, sfalerit, side- rit, sölestit, kalkopirit ve diğer sülfid mineralleri ile birlikte bulunur. Flu- orit mükemmel oktahedral kırınım gösterir. Bazı mineraller serbest fluor içerir. Fluorit çok geniş fiziksel ve kimyasal koşulların oluşturduğu çok değişik jeolojik ortamlarda yataklanır. Magmatik, metamorfik ve sedimanter kayaçlar içerisinde hidrotermal damar, dolgu ve metazomatik yataklar şeklinde oluşur. Magmatik, metamorfik ve sedimanter kayaç- ların ince damarlarında, karbonatlı kayaçlarda tabaka şeklindeki ve asit magmatik girişimler boyunca yer değiştirme ile, kırık zon ve depolanma bölgelerinde, karbonatit ve alkali kayaların kenar zonlarında, ana yatak- ta atmosferik bozunma ile oluşan artık konsantrasyonlarında, baz metal yataklarında gang minerali olarak, breşli dolgularda, pegmatitlerde ve göl sedimanlarında rastlanır. Akarsularda rastlanmaz. Aramalarda jeo- fizik metotlardan ziyade, jeokimyasal metotlar ve su analizleri faydalıdır.

Ana yatağı bunlarla tespit etmek yine de güçtür. Ancak yataktan kop- muş, fluor içermeyen kireçtaşları gibi kayaçlar takip edilmelidir Fluorit kırılgan ancak atmosferik bozunmaya dayanıklıdır. Killer arasında rast- lanabilir (MTA 2019, DPT 2001).

(11)

2.1.2. Maden Arama Faaliyetleri

Maden arama faaliyetlerine dair bilgi-veri bulunmamaktadır.

2.1.3. Madencilik, Zenginleştirme ve Metalürjik İşlemler 2.1.3.1. Fluorit Madenciliği

Ülkemizdeki fluorit yataklarının genellikle yüzeye dik ve paralel olarak uzanan damarlar şeklinde olması nedeniyle işletme önce açık olarak yapılmakta ve sonraki aşamalarda yeraltı madenciliği şeklinde yapılmaktadır. Damar madenciliği genellikle sağlam duvar oluşturabilen yantaşların olduğu yerlerde, çeşitli dilimleme metotlarıyla yapılırken, iyi yataklanmış (bedded), stratiform ya da tabakalı fluorit yataklarında, ta- van koşulları uygunsa, oda-topuk metodu ile işletme yapılmaktadır.

2.1.4. Maden Ruhsatlarının Kaynak ve Rezerv Durumu

Ülkemizde 2021 Şubat itibariyle 12 işletme ruhsatı verilmiş fluorit sahası bulunmaktadır. Sahaların il bazında dağılımı; Edirne 1, Elazığ 1, Eskişehir 1, Kırşehir 7, Yozgat 2 şeklindedir.

2.1.5. Üretim Durumu

Türkiye ve dünya fluorit üretimi aşağıda Tablo 1’de verilmiştir.

2.2. Dünyada Fluorit Madenciliğinin Durumu 2.2.1. Dünyada Fluorit Maden Yataklarına Sahip

Ülkelerin Rezerv/Kaynak Durumu

Fluorit yatakları dünyanın çeşitli bölgelerine dağılmış haldedir.

Toplam rezervin 310 Mton olduğu tüm kaynakların ise yaklaşık 5 Milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Rezerv dağılımı yoğunlaşma gösterme- mektedir. Rezervde kritik ülke sayısı 5 olarak tespit edilmiştir.

Üretim (Kton) 2013 2014 2015 2016 2017

Türkiye 3.88 4.27 6.24 10.34 20

Dünya 7100 6730 5820 5760 5880

Oran (%) 0.05 0.06 0.11 0.18 0.30

Tablo 1. Türkiye ve Dünya Fluorit Üretimleri (USGS 2018)

(12)

12

Dünya rezervi 310 Mton olarak tahmin edilmektedir ve birçok ül- keye yoğunlaşma olmadan toplanmıştır. Tüm kaynakların ise yaklaşık 5 Milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Meksika, Çin, Güney Afrika önemli rezervlere sahip ülkelerdir. Rezervde kritik ülke sayısı 5 olarak tespit edilmiştir. Türkiye 1.5 Mton’luk rezervi ile 11.sıradadır ve fluorit kaynakları bakımından fakir- yetersiz sayılmaktadır.

2.2.2. Dünyada Ülkelerin Fluorit Üretim Kapasitelerinin Durumu

Dünya cevher üretimine bakılacak olursa, rezerv kaynağı fazla olan ülkelerin ilk sıralarda olduğu görülecektir. Çin ve Meksika toplam üretimin %75’ni oluşturmaktadır.

Rezervler Yoğunlaşma Endeksleri

Ülkeler Rezerv

(Mton) Pay (%) HH CR4 SW

Meksika 68 21.94 481.17 21.94

Çin 42 13.55 183.56 13.55

G. Afrika 41 13.23 174.92 13.23

Moğolistan 22 7.10 50.36 7.10

İspanya 10 3.23 10.41

Vietnam 5 1.61 2.60

B. Krallık 4 1.29 1.66

ABD 4 1.29 1.66

Tayland 3.6 1.16 1.35

İran 3.4 1.10 1.20

Türkiye 1.5 0.48 0.23

Brezilya 1.4 0.45 0.20

Fas 0.32 0.10 0.01

Diğer 104 33.55

Toplam 310 100.00 909.35 55.81 1.51

Rezervde Kritik Ülke Sayısı 5

Tablo 2.Dünya Fluorit Rezervleri ve Dağılımları (USGS 2020)

(13)

Üretimin nasıl dağıldığını inceleyebilmek için 2019 yılına ait üretim daha detaylı bir biçimde incelenmiştir. Türkiye 2016 yılında dünya üretimi- nin 20 Kton üretim ile fluorit üretiminde 13. sırayı almıştır. Türkiye oransal olarak rezervinden daha büyük bir oranla üretim gerçekleştirmektedir.

2.2.3. Dünya Fluorit Ticareti

Dünyada ticareti yapılan iki çeşit flüorit bulunmaktadır. Bunlar (≥%97CaF2) ve (%97CaF2≤)’dir. (≥%97CaF2) pazarının hacmi 391 M$, (%97CaF2≤) pazarının hacmi ise 487 M$, toplam fluorit Pazar hacmi ise 878 M$’dır.

Üreticiler Yoğunlaşma Endeksleri

Ülkeler Üretim

(Kton) Pay (%) HH CR4 SW

Çin 4000 59.52 3543.08 59.52

Meksika 1080 16.07 258.29 16.07

Moğolistan 605 9.00 81.05 9.00

G. Afrika 242 3.60 12.97 3.60

Vietnam 239 3.56 12.65

İspanya 145 2.16 4.66

Burma 72 1.07 1.15

İran 70 1.04 1.09

Fas 65 0.97 0.94

Tayland 48 0.71 0.51

Almanya 45 0.67 0.45

Brezilya 26 0.39 0.15

Türkiye 20 0.30 0.09

Diğer 65 0.87

Toplam 6720 100.00 3917.23 88.20 1.45

Üretimde Kritik Ülke Sayısı 4

Tablo 3.Dünya Fluorit Üretimi ve Yoğunlaşma Endeksleri (USGS)

(14)

14

Dünya fluorit (≥ %97CaF2) pazarının büyüklüğü 391 M$’dır. Rezerv ve üretimi güçlü olan Moğolistan ve Meksika gibi ülkeler ilk sıralarda yer almaktadır. Çin devasa üretiminin önemli bir kısmını iç talebi (metalürji, cam sanayi) için kullansa da ihracat da yapmaktadır. Türkiye’nin dünya ihracatında önemli bir payı yoktur (2 K$).

Tablo 4.Dünya Fluorit (≥ %97CaF2) İhracatı (OEC 2018)

İhracatçılar Endeksler

Ülkeler İhracat

(M$) Pay (%) HH CR4 SW

Moğolistan 149.73 38.27 1464.755 38.27

Meksika 96.11 24.57 603.4654 24.57

Çin 56.10 14.34 205.6353 14.34

Fas 17.12 4.37 19.13887 4.37

Hollanda 10.65 2.72 7.416383

Burma 7.94 2.03 4.123045

Iran 6.08 1.55 2.414909

Tayland 5.45 1.39 1.938015

İtalya 5.09 1.30 1.695947

Pakistan 5.07 1.29 1.676121

Diğer 31.89 8.15

Toplam 391.23 100.00 2312.259 81.55 1.54

İhracatta Kritik Ülke Sayısı 4.66

(15)

Çin üretimde ve ihracatta olduğu gibi ithalatta da ön sırada yer al- maktadır. Türkiye iç talebini karşılamak için ithalat yapmaktadır ve dün- yada 8.sıradadır. Pazar Çin’in ağırlığına rağmen homojendir. Oligopson, monopson riskler taşımamaktadır.

Fluorit (≥%97CaF2) ticaretinde Türkiye yaklaşık 17M$ ithalat ile net ithalatçıdır.

Dünya fluorit (%97CaF2≤) pazarının hacmi 487 M$’dır. Rezerv konusunda güçlü olan ülkeler ihracatta etkilidir. Pazarın yapısı rekabet- çi-yoğundur. Türkiye bu pazara katkı sağlamamaktadır.

Tablo 5.Dünya Fluorit (≥ %97CaF2) İthalatı (OEC 2018)

İthalatçılar Endeksler

Ülkeler Miktar

(M$) Pay (%) HH CR4 SW

Çin 100.99 25.81 666.27 25.81

Rusya 60.44 15.45 238.68 15.45

Japonya 21.79 5.57 31.01 5.57

Hollanda 20.34 5.20 27.02 5.20

ABD 19.15 4.89 23.96

Hindistan 17.65 4.51 20.36

G.Kore 17.41 4.45 19.80

Türkiye 16.55 4.23 17.89

Endonezya 14.58 3.73 13.89

Norveç 9.67 2.47 6.11

Diğer 92.67 23.69

Toplam 391.23 100.00 1064.99 52.03 1.72

İthalatta Kritik Ülke Sayısı 6

(16)

16

Tablo 7. Dünya Fluorit İthalatı (%97CaF2≤) Tablo 6. Dünya Fluorit İhracatı (%97CaF2≤)

İhracatçılar Yoğunlaşma Endeksleri

Ülkeler İhracat

(M$) Pay (%) HH CR4 SW

Meksika 121.30 24.91 620.37 24.91

Çin 94.48 19.40 376.39 19.40

G.Afrika 73.36 15.06 226.88 15.06

Vietnam 70.32 14.44 208.51 14.44

Moğolistan 42.61 8.75 76.54

İspanya 29.25 6.01 36.08

Tayland 12.90 2.65 7.02

Almanya 8.37 1.72 2.95

Kanada 5.15 1.06 1.12

Fas 5.13 1.05 1.11

Diğer 24.13 4.96

Toplam 487.01 100.00 1556.97 73.81 1.87

İhracatta Kritik Ülke Sayısı 6

İthalatçılar Yoğunlaşma Endeksleri

(M$) Pay(%) HH CR4 SW

ABD 96.74 19.86 394.58 19.86

İtalya 56.45 11.59 134.38 11.59

Almanya 53.29 10.94 119.73 10.94

Hindistan 51.57 10.59 112.15 10.59

Çin 50.26 10.32 106.50

Hollanda 35.88 7.37 54.29

BAE 33.70 6.92 47.88

Japonya 33.00 6.78 45.92

Kanada 19.50 4.00 16.04

Tunus 10.79 2.22 4.91

Türkiye 0.74 0.15 0.02

Diğer 45.07 9.26

Toplam 487.01 100.00 1036.39 52.99 2.07

(17)

Fluorit (%97CaF2≤) ithalat pazarı oldukça homojendir. ABD, İtalya, Almanya, Hindistan ve Çin yakın oranlarda ithalat gerçekleştirmektedir.

Türkiye 0,74 M$ ithalatı ile 22.sıradadır.

Fluorit (%97<CaF2) ticaretinde Türkiye 0,7 M$ ithalat ile net it- halatçıdır.

Toplam fluorit ticaretinde yaklaşık 17,3 M$ ile Türkiye net itha- latçıdır.

2.3. Geri Dönüşümden Fluorit Tedarik İmkânları

Suni flüorit üretimi uranyum zenginleştirme, petrol alkalileştirme, ve paslanmaz çelik üretimden gelen atıklar vasıtasıyla gerçekleştirilebi- lir ancak bu süreç istenmeyen safsızlıklar ihtiva edebilir. Ayrıca birincil alüminyum üreticileri HF ve fluoritleri ergitme ile geri kazanırlar.

Ülkemizde geri dönüşümden fluorit tedarik imkanları ile ilgili bilgi-veri bulunmamaktadır.

2.4. Türkiye’de Fluorit Ticareti (İhracat-İthalat)

Ülkemiz 255922GTIP kodu ile “(≥%97CaF2) ve 252921 GTIP kodu ile (%97CaF2≤) ithal etmektedir.

Tablo 8. Türkiye Fluorit İhracatı (OEC 2018)

(K$) Pay(%) HH CR4 SW

Gürcistan 250 35.60 1267.58 35.60

Mısır 223 31.80 1011.27 31.80

Cezayir 103 14.70 216.08 14.70

S. Arabistan 87 12.42 154.14 12.42

Hindistan 18 2.54 6.48

Lübnan 10 1.43 2.03

Suriye 9 1.32 1.74

Fildişi Sahili 1 0.19 0.04

Toplam 701 100.00 2659.36 94.52 1.50

İhracatta Kritik Ülke Sayısı 4

(18)

18

Türkiye toplam fluorit ihracatı 0.7 M$’lık bir hacme sahiptir. Pa- zarda yoğunlaşma vardır ve Gürcistan ile Mısır yoğunlaşmanın merke- zindeki ülkelerdir. Pazar hacmi küçük olduğu için risk de oldukça azdır.

Türkiye fluorit (≥%97CaF2) ithalatının büyüklüğü 16.5 M$’dır. İran ve Meksika pazarın %60’ına sahiptir. Pazarda oligopol bir yapıdan söz edilebilir.

(M$) Pay(%) HH CR4 SW

İran 5.55 33.51 1123.22 33.51

Meksika 4.07 24.59 604.69 24.59

İtalya 2.97 17.92 321.13 17.92

Hollanda 1.93 11.66 135.91 11.66

İspanya 1.81 10.92 119.33

Tayland 0.13 0.79 0.62

Pakistan 0.05 0.33 0.11

Diğer 0.04 0.28 0.04

Toplam 16.55 100.00 2305.05 87.68 1.59

(M$) Pay(%) HH CR4 SW

Meksika 0.37 49.96 2496.33 49.96

Hollanda 0.21 28.52 813.61 28.52

İspanya 0.06 8.09 65.40 8.09

B. Krallık 0.04 5.34 28.53 5.34

Almanya 0.02 3.24 10.52

G. Afrika 0.02 2.74 7.49

Çin 0.02 2.10 4.42

0.74 100.00 3426.31 91.92 1.36

Tablo 9. Türkiye Fluorit (≥ %97CaF2) İthalatı (OEC 2018)

Tablo 10. Türkiye Fluorit (%97CaF2≤) İthalatı (OEC 2018)

(19)

Türkiye fluorit (%97CaF2≤) ithalatı 0.7 M$’lık bir hacimdedir. Mek- sika ve Hollanda pazarı duopol bir yapıya dönüştürmüştür.

3. Talep Durumu

3.1. Türkiye ve Dünya Fluorit Tüketimi

Türkiye talebinin büyük bir kısmını (%50-80 arasında değişen oranlarda) ithalat ile karşılamaktadır. Ayrıca Türkiye fluorit talebi artış eğilimi gös- termektedir.

Dünya Talebi 2013 yılından beri azalma eğilimindedir ve 2013- 2018’e kadar geçen sürede talep yaklaşık %20 azalmıştır.

Tablo 11. Türkiye Fluorit Talebi (Trademap, USGS 2020)

Tablo 12. Dünya Fluorit Talebi

Miktar (Kton) 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Üretim 3.88 4.27 6.24 10.34 20 20

İthalat (<97) 17.89 16.92 15.73 14.75 16.45 17.77 İhracat (<97) 0.15 0.25 0.13 0.14 0.13 0.58

İthalat (>97) 1.17 0.62 0.87 0.5 0.78 0.73

İhracat (<97) 0 0 0 0 0 0

Talep 22.79 21.56 22.71 25.45 37.1 37.92

Miktar (Kton) 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Üretim 7100 6730 5820 5760 5880 5900

İthalat (<97) 296.29 246.46 246.61 190.22 211.06 301.94 İhracat (<97) 296.09 230.63 230.73 201 227 345.83 İthalat (>97) 410 368.82 342.9 296.26 317.34 472.56 İhracat (<97) 319.6 277.34 254.21 223 254.57 429.05 Talep 7190.6 6837.31 5924.57 5822.48 5926.83 5899.62

(20)

20

3.2. Fluorit Kullanım Alanları

Ticari alanda fluorit üç sınıfa ayrılabilir:

1. Asit sanayinde kullanılan (Asitspar veya Asitgrade)

2. Kimya sanayinde kullanılan (Seramikspar veya ceramic grade) 3. Metalurji sanayinde kullanılan (Metspar)

Fluoritin en önemli kullanım alanı çelik metalurjisidir. Bu alanda kullanılacak olan fluoritin tenörü %85’den az olmamalıdır. Çelik üretimi sırasında, demire eklenilmesi sonucunda ergime kolaylaştırılır ve istenmeyen maddelerin artık içinde kalması sağlanır.

Diğer bir kullanım alanı ise hidroflorik asit (HF) üretimidir. Bu asit özellikle kimya sektöründe büyük önem taşımaktadır. Yüksek oktanlı benzin, cam, plastik ve haşere ilaçlarının üretiminde fluorit kullanılmak- tadır. Kimya sanayinde kullanılacak fluoritin tenörü %98’den fazla olma- lıdır.

Fluorit bunların dışında gıda sanayinde, çimento, renkli cam, optik endüstrisinde ve seramikçilikte kullanılmaktadır.

Asit derece olarak tanımlanan % 97'den fazla CaF2 içerikli fluo- ritten üretilen hidroflorik asit birçok sanayi ürününün hammaddesidir.

Soğutucu, köpük üfleyici ve solvent olarak kullanılan kloroflorokarbon, tri ve dikloroflorometan ve etanlar asit dereceli fluorit'ten üretilen baş- lıca kimyasallardır. Pek çok uygulamada kullanılan potasyumfluorit (insektisit, cam dağlama), sodyumbifluorit (cam dağlama, kalay kaplama), sodyumfluorit (insektisit, metalurjik eritici, yün koruyucu), uranyum tet- rafluorit (nükleer yakıt için uranyum 235 izotop konsantratörü) gibi Flor tuzları; HF ve fosfat üretiminde birlikte üreyen Florosilisik asit (elektro kaplama) kimyasal ürünlere örnek oluştururlar.

Metalurji sanayiinde ve başlıca elektroliz yoluyla alüminyum metal eldesinde kullanılan alüminyum fluorit ve sentetik kriyolit üretiminde HF ana hammaddedir. Seramik derece fluorit olarak tanımlanan % 80-96

(21)

CaF2 içerikli fluorit seramik (%3), cam (% 10-20) emaye (% 3-10) sanayiinde kullanılır. Cam yünü, Mg ve Ca metali eldesinde ve elektrot yapı- mında kullanılırlar. Metalurjik derece olarak tanımlanan % 60-85 CaF2 içerikli fluoritler çelik üretiminde cüruf yüzey basıncını düşürmede, erime sıcaklığı ve cüruf viskozitesinin azaltılmasında, demirden Si, S, P ve C gibi istenmeyenlerin cürufa geçirilerek uzaklaştırılmasında ve refrakter tuğlaların aşınmasının önlenmesinde kullanılırlar. Çelik sanayi dışında aşındırıcıların üretiminde bağlayıcı madde olarak kullanımı söz konu- sudur. Çeşitli renkler gösteren fluoritlerden sanayi boyutta kullanımları dışında şekillendirilerek takı, vazo ve kül tablası gibi süs eşyası olarak da yararlanılır. Saf ve şeffaf fluorit kristalleri dilinimleri boyunca ayrılarak mikroskop merceği yapımında da kullanılırlar (DPT 2001).

3.3. Fluorit Fiyatlarının Gelişimi

2013 yılından itibaren dünyada fluorit fiyatları azalma eğilimindedir.

MAPEG verilerine göre fluorit fiyatları aşağıdaki gibidir:

• Kuru bazda, CIF ABD Körfezi, Asidik filtrekeki: 260 – 270 USD/Ton

• Meksika, FOB Tampico, Asidik filtrekeki: 400 – 450 USD/

Ton

• Güney Afrika, FOB Durban, min %85 CaF2: 440 – 490 USD/Ton

• Metalurjik, CIF Rotterdam: 360 – 400 USD/Ton Fiyat ($/ton) 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Dünya (<97) 265 271 295 202 198 247

Dünya (>97) 273 259 256 240 247 325

Türkiye (<97) 420 441 336 359 238 286

Tablo 12. Dünya Fluorit Talebi

(22)

22

4. Diğer hususlar

4.1. Mevcut Maden Arama Politikası ve Yapılması Gerekenler

Yeni rezervlerin aranması, mevcut rezervlerin güncellenmesi çok önemlidir zira Türkiye’nin bugünkü rezerv miktarı ile uluslararası ticaret- te rekabet edebilmesi imkansıza yakındır.

4.2. Mevcut Üretim Politikası ve Yapılması Gerekenler

Fluorit Türkiye’nin önde geldiği birçok sektörde kullanılan bir hammaddedir (demir -çelik, cam vb.). Ancak eldeki kaynaklar ile iç talebi karşılamak mümkün değildir. Üretim ancak %20-50 arasında değişen oranlarda talebe cevap verebilir durumdadır. Kapasite artışı gereklidir ancak olası yeni kaynaklar bu durumu sağlayacaktır

4.3. Arz ve Talep İçin Geleceğe Bakış

Dünya’da talep düşerken Türkiye’de fluorit talebi artmaktadır.

SWOT Analizi

Güçlü Taraflar Zayıf Taraflar

Düşük Rezerv ve Üretim Miktarı Az da olsa arz edilen fluoritin fi-

yatının dünya ortalamasının üzerinde olması

Türkiye’nin fluoriti sanayinin çeşitli alanlarında kullanmaktadır.

Fırsatlar Tehditler

Rezerv potansiyelinin önemli olması

İç pazarın yeterince büyük olması Yetersiz olan rezervin tükenmesi Uluslararası pazar yapısının rekabetçi

olması Dışa bağımlılığın artması

(23)

REFERANSLAR

http://www.mapeg.gov.tr/maden_istatistik.aspx Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2001) DPT Mineral Commodity Summaries Flourspar (2020) USGS Minerals Yearbook (2018) USGS

https://oec.world/en/profile/hs92/fluorspar-97-calcium-fluoride-5252922

https://oec.world/en/profile/hs92/fluorspar-97-calcium-fluoride https://www.usgs.gov/centers/nmic/fluorspar-statistics-and-in- formation

(24)